Kun Paano Nakaabot sa Satuya an Bibliya

Totoo an mga tataramon na iyan, dawa ngani mayo nin orihinal na manuskrito kan Hebreo asin Aramaikong Kasuratana o kan Kristiyanong Griegong Kasuratan an nakaabot sagkod sa panahon ta. Kun siring, paano kita makakasiguradong marhay na an mga nakasurat sa Bibliya niyato ngunyan talagang kapareho kan orihinal na mga isinurat na mensahe na ipinasabong nin Diyos?

Kun manungod sa Hebreong Kasuratan, naingatan ini huli sa suanoy na tradisyon na inestablisar nin Diyos. Sinabi niya na dapat kopyahon an Kasuratan.b Halimbawa, ipinagbuot ni Jehova sa mga hadi kan Israel na gumibo nin sadiri nindang kopya kan nasusurat na Katugunan. (Deuteronomio 17:18) Dugang pa, tinawan nin Diyos an mga Levita nin paninimbagan na ingatan an Katugunan asin itukdo iyan sa banwaan. (Deuteronomio 31:26; Nehemias 8:7) Pagkatapos kan pagkadistiyero kan mga Judio sa Babilonya, nagkaigwa nin sarong grupo nin mga parakopya, o mga eskriba (Soferim). (Esdras 7:6, mga nota) Sa paglihis nin panahon, nakagibo an mga eskribang ini nin kadakul na kopya kan 39 libro kan Hebreong Kasuratan.

Sa laog nin dakul na siglo, maingat na kinopya kan mga eskriba an mga librong ini. Kan Edad Medya, ipinagpadagos nin sarong grupo nin mga Judiong eskriba na inaapod na mga Masorete an tradisyon na ini. An pinakadaan na kumpletong manuskritong Masoretiko iyo an Leningrad Codex, na kaidto pang 1008/1009 C.E. Alagad, kaidtong kabangaan kan ika-20 siglo, nadiskubre an Dead Sea Scrolls, asin kaiba digdi an mga 220 manuskrito kan Bibliya o mga pidaso kaini. An mga manuskritong idto kan Bibliya mas daan pa nin labing sangribong taon kisa sa Leningrad Codex. Kan pagkumpararon an Dead Sea Scrolls asin an Leningrad Codex, nakumpirmar an sarong mahalagang marhay na bagay: Dawa iba an nagkapirang tataramon na ginamit sa Dead Sea Scrolls, mayo sa mga pagkakaibang iyan an nakakaapektar sa mismong mensahe.

Kumusta man an 27 libro kan Kristiyanong Griegong Kasuratan? An mga librong iyan inot na isinurat kan nagkapira sa mga apostol ni Jesu-Cristo asin kan pira sa iba pang inot na mga disipulo. Bilang pagsunod sa nagin tradisyon kan mga eskribang Judio, naggibo man an inot na mga Kristiyano nin mga kopya kan mga librong iyan. (Colosas 4:16) Sa ibong kan mga pagpurbar kan Romanong Emperador na si Diocletian asin kan iba pa na paraon an gabos na babasahon kan inot na mga Kristiyano, rinibong suanoy na mga manuskrito saka mga pidaso kan mga ini an naingatan sagkod sa panahon niyato.

Itrinadusir man sa ibang mga lengguwahe an mga isinurat kan mga Kristiyano. Kabilang sa inot na mga traduksiyon kan Bibliya iyo idtong nasa suanoy na mga lengguwahe arog kan Armenian, Coptic, Ethiopic, Georgian, Latin, asin Syriac.

Bako gabos na kopya kan suanoy na mga manuskrito kan Bibliya parareho an ginamit na mga tataramon. Kaya paano ta maaaraman kun ano an nakasurat sa orihinal na kopya?

Maiaagid ta ini sa sarong maestro na sinabihan an saiyang 100 na estudyante na kopyahon an sarong kapitulo nin sarong libro. Dawa pa kun pag-abot nin panahon mawara an orihinal na kapitulo, maaaraman pa man giraray kun ano an orihinal na mga nakasurat paagi sa pagkumparar sa 100 na kopya. Dawa pa kun may nagibong mga sala sa pagkopya an lambang estudyante, imposibleng mangyari na gabos sinda parareho an nagibong mga sala. Kaagid kaiyan, pag pinagkukumparar kan mga iskolar an rinibong mga pidaso asin kopya kan suanoy na mga libro kan Bibliya na makukua ninda, nahihiling ninda an nagin sala kan parakopya asin naaaraman kun ano an orihinal na mga tataramon na ginamit.

Talaga daw na makakapagtiwala kita na an mensahe kan orihinal na mga isinurat sa Bibliya eksaktong nakaabot sa sato? Ini an komento kan iskolar na si William H. Green manungod sa Hebreong Kasuratan: “Masasabi nanggad na mayo nin ibang suanoy na mga isinurat an naipaabot sa sato nin arog kaiyan kaeksakto.” Kun manungod man sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, o an inaapod na Bagong Tipan, ini an isinurat kan iskolar sa Bibliya na si F. F. Bruce: “An mga isinurat sa satuyang Bagong Tipan igwa nanggad nin mas dakul na ebidensiya kisa sa dakul na mga isinurat kan klasikal na mga awtor, pero mayo nin nangangahas na kuwestiyunon an pagigin totoo kan mga ini.” Sinabi pa niya: “Kun an Bagong Tipan gayod sarong koleksiyon nin sekular na mga isinurat, mayo nin magdududa sa pagigin totoo kan mga iyan.”

Hebreong Kasuratan: An Ingles na New World Translation of the Hebrew Scriptures (1953-1960) ibinasar sa Biblia Hebraica ni Rudolf Kittel. Pagkatapos, may ilinuwas na mga bagong edisyon kan reperensiyang ini na basehan sa pagtradusir kan Hebreong Kasuratan, an Biblia Hebraica Stuttgartensia saka Biblia Hebraica Quinta. Iiniba sa mga edisyon na ini an resulta kan bagong pagsiyasat sa Dead Sea Scrolls asin iba pang suanoy na mga manuskrito. Sa tulong edisyon na iyan na ginibo kan mga iskolar, an Leningrad Codex an ginamit sa main text asin linagan nin mga nota sa ibaba na may pagkukumparar kan mga tataramon na ginamit sa ibang mga reperensiya, arog kan Samaritan Pentateuch, Dead Sea Scrolls, Griegong Septuagint, mga Aramaikong Targum, Latin na Vulgate, asin Syriac na Peshitta. Parehong kinonsulta an Biblia Hebraica Stuttgartensia asin Biblia Hebraica Quinta kaidtong ginigibo an presenteng rebisyon kan Ingles na New World Translation na iyo an pinagbasaran kan edisyon na ini sa Bicol.

Griegong Kasuratan: Kan huring kabtang kan ika-19 siglo, pinagkumparar kan mga iskolar na si B. F. Westcott asin F.J.A. Hort an makukua ninda kaidtong mga kopya nin manuskrito kan Bibliya saka mga pidaso kaini mantang ginigibo ninda an sarong master text kan Griegong Kasuratan, na para sa sainda iyo an pinakaharani sa orihinal na mga isinurat. Sa kabangaan kan ika-20 siglo, ginamit kan New World Bible Translation Committee an master text na ini bilang basehan sa saindang pagtradusir. Ginamit man an iba pang suanoy na mga papiro, na pinapaniwalaan na kaidto pang ikaduwa asin ikatulong siglo C.E. Puon kaidto, mas dakul pang papiro an puwede nang makuanan nin kopya. Dugang pa, mahihiling sa mga master text, arog kan ki Nestle asin Aland saka kan sa United Bible Societies, an mga nadiskubre sa bagong pag-aadal na ginibo kan mga iskolar. An nagkapira sa mga nadiskubre sa pagsisiyasat na ini iiniba sa presenteng rebisyon kan Ingles na New World Translation, siring man sa edisyon na ini.

Basado sa mga master text na iyan, malinaw na an nagkapirang bersikulo sa Kristiyanong Griegong Kasuratan na mahihiling sa mas lumang mga traduksiyon, arog kan King James Version, mga idinagdag sana kan mas huring mga parakopya asin bako talagang kabtang an mga iyan kan ipinasabong na Kasuratan. Alagad, huling naestablisar na kaidto pang ika-16 na siglo an paagi nin pagbaranga-banga sa mga bersikulo, na inaakseptar na sa kadaklan na traduksiyon kan Bibliya, nagkaigwa nin mga blangkong bersikulo sa kadaklan na mga Bibliya kan halion an mga bersikulong ini. An mga bersikulong ini iyo an Mateo 17:21; 18:11; 23:14; Marcos 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Lucas 17:36; 23:17; Juan 5:4; Gibo 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; asin Roma 16:24. Sa rebisyon kan Ingles asin sa edisyon na ini, linagan nin mga nota sa ibaba an mga hinaling bersikulo.

Kun manungod sa halabang kongklusyon para sa Marcos 16 (bersikulo 9-20), sa halipot na kongklusyon para sa Marcos 16, asin sa mga tataramon na yaon sa Juan 7:53–8:11, malinaw na mayo sa mga bersikulong ini an kaiba sa orihinal na mga manuskrito. Kaya, dai iiniba sa rebisyon kan Ingles asin sa edisyon na ini an palsipikadong mga bersikulong ini.c

May binago man na nagkapirang tataramon tanganing maiuyon sa kun ano an inaakseptar kan kadaklan sa mga iskolar bilang pinakaharani sa orihinal na mga isinurat. Halimbawa, uyon sa nagkapirang manuskrito, arog kaini an mababasa sa Mateo 7:13: “Magralaog kamo sa hayakpit na trangkahan, huli ta halakbang an trangkahan saka mahiwas an dalan na pasiring sa kalaglagan.” Sa inot na mga edisyon kan Ingles na New World Translation, dai iiniba sa teksto an fraseng “an trangkahan.” Pero huli sa urog pang pag-adal sa mga manuskrito, nakapagkongklusyon na an fraseng “an trangkahan” yaon talaga sa orihinal na kopya. Kaya iiniba iyan sa rebisyon kan Ingles asin sa edisyon na ini. Igwa pa nin nagkapirang ginibong pagbabago na siring kaiyan. Pero saradit sana an mga pagbabagong ini, asin mayo sa mga ini an nagpabago sa panginot na mensahe kan Tataramon nin Diyos.