Icipandwa 31

Imilimo ya kwa Yehova—Ikulu Kabili ya Kupapusha

Icimonwa 10—Ukusokolola 15:1–16:21

Umutwe wa lyashi: Yehova ali umwashishiwa mwakwe; inweno cinelubali sha cipyu cakwe shapongolwelwa pe sonde

Inshita ya kufikilishiwa: 1919 ukufika ku Armagedone

1, 2. (a) Cishibilo nshi ca butatu ico Yohane ashimika? (b) Lubali nshi lwa bumalaika lwaishibikwa apalepa na babomfi ba kwa Yehova?

UMWANAKASHI ukupaapa umwana mwaume! Iciŋwena cikalamba cilefwaya ukulya ulya mwana! Ifyo fishibilo fibili ifya mu mulu, ifyalangililwa mu kumonekesha mu Ukusokolola icipandwa 12, fyatwebekeshe mu kulengama ukuti ifikansa fya pa nshita yalepa fibimbamo Ulubuto lwa mwanakashi wa kwa Lesa na Satana no lubuto lwakwe lwa buciwa filefika pa kalume ka fiko. Mu kulangisha ifi filangililo, Yohane atila: “Kabili mu mulu mwamwenwe icishibilo cikalamba . . . Mwamwenwe icishibilo cimbi.” (Ukusokolola 12:1, 3, 7-12) Nomba Yohane ashimika icishibilo ca butatu ati: “Kabili namwene icishibilo cimbi mu mulu, icikalamba kabili icapesha amano: bamalaika cinelubali abali ne [finkunka] cinelubali, ica kulekelesha, ico e mwapeshiwe cipyu ca kwa Lesa.” (Ukusokolola 15:1) Ici cishibilo ca butatu na co cakwato bupilibulo bukalamba ku babomfi ba kwa Yehova.

² Mona ulubali lwakatama ulo bamalaika na kabili bakwata mu kupwilikisha ukufwaya kwa kwa Lesa. Ici cishinka calishibikwa apalepa ku babomfi ba kwa Yehova. Pantu, pe samba lya kupuutwamo kemba wa malumbo wa pa kale alisosele na kuli bamalaika ba musango yo, ukubakoselesha ati: “Cindikeni Yehova, mwe bamalaika bakwe, mwe mpalume sha maka ishicite cebo cakwe, ukuumfwe shiwi lya cebo cakwe”! (Ilumbo 103:20) Nomba, muli uku kumoneka kupya, bamalaika bapeelwa ulubali lwa kupongolola ifinkunka fya kupelako cinelubali.

 3. Ifinkunka cinelubali finshi, kabili cinshi ico ukupongololwa kwa fiko kulangisha?

³ Finshi ifi finkunka? Ukupala ifiunda ifya ntandala cinelubali, fili ni numbwilo sha bupingushi bwakosesha ukusabankanya imimwene ya kwa Yehova mu mbali shalekanalekana isha ici calo no kusoka ulwa fya kufumamo fya kupelako fya mapingushi yakwe ya kupelelekesha. (Ukusokolola 8:1–9:21) Ukufipongolola kusonta ku kuputunkanishiwa kwa aya mapingushi, lintu ifya kuloshapo bukali bwa kwa Yehova nafyonaulwa mu bushiku bwa cipyu cakwe cabilima. (Esaya 13:9-13; Ukusokolola 6:16, 17) Muli fyo, muli fyene “e mwapeshiwe cipyu ca kwa Lesa.” Lelo pa ntanshi ya kulondolola ukupongololwa kwa finkunka, Yohane atweba ulwa bantunse bamo abashakambukilweko mu kubipilwa kuli fyene. Pa kukaana ululembo lwa ciswango, aba aba cishinka bemba amalumbo kuli Yehova lintu balebilisha ubushiku bwakwe bwa cilandushi.—Ukusokolola 13:15-17.

Ulwimbo lwa kwa Mose no lwa Mwana wa Mpaanga

 4. Cinshi nomba caisa mu cilola ca kwa Yohane?

⁴ Ica kumoneka cakulisha nomba caisa mu cilola ca kwa Yohane: “Awe namwene icaba nga bemba wa cilola umwasakene umulilo; kabili abacimfishe iciswango ne cimpashanya ca ciko ne mpendwa ye shina lya ciko, nabeminina pali bemba wa cilola; bali na masese ya kwa Lesa.”—Ukusokolola 15:2.

 5. Cinshi cacitilwe icikope kuli “bemba wa cilola umwasakene umulilo”?

⁵ “Bemba wa cilola” umo wine ngo yo Yohane amwene mu kubangilila, ukuba pa ntanshi ya cipuna ca bufumu ca kwa Lesa. (Ukusokolola 4:6) Apala “icishiba icaengwa” (ica kusungilamo amenshi) ice tempele lya kwa Solomone, umo bashimapepo baletapa amenshi ya kuisangulwilako. (1 Ishamfumu 7:23) Muli fyo caba cakwimininako cawamisha ica “musambilo wa menshi,” uko e kuti, Icebo ca kwa Lesa, kuli co Yesu asangulwilako icilonganino ca bushimapepo ca Bena Kristu basubwa. (Abena Efese 5:25, 26; AbaHebere 10:22) Uyu bemba wa cilola “umwasakene umulilo,” ukulangililo kuti aba basubwa baleshiwa no kulopololwa ilyo bomfwila ifipimo fyasumbuka fyabemikilwa. Ukulundapo, citwibukisho kuti Icebo ca kwa Lesa na kabili cabamo inumbwilo sha mapingushi yabamo umulilo ayalwisha abalwani bakwe. (Amalango 9:3; Sefania 3:8) Yamo aya mapingushi yabamo umulilo yasokololwa mu finkunka fya kupelako cinelubali ifili apepi no kupongololwa.

 6. (a) Ni bani bakemba baiminina pa ntanshi ya bemba wa cilola uwa mu mulu, kabili twaishiba shani? (b) Ni mu nshila nshi umo babela ‘abacimfa’?

⁶ Icishinka ca kuti icishiba cayengwa mwi tempele lya kwa Solomone cali ca kubomfiwa na bashimapepo calangisho kuti bakemba baiminina pa ntanshi ya bemba wa cilola uwa mu mulu bali libumba lya bushimapepo. Bakwata “amasese ya kwa Lesa,” kabili muli fyo tubalundanya na bakalamba 24 na ba 144,000, apo aya mabumba na yo yemba ku kwaafwiwa ne sese. (Ukusokolola 5:8; 14:2) Bakemba abo Yohane amona “bacimfishe iciswango ne cimpashanya ca ciko ne mpendwa ye shina lya ciko.” E co balingile ukuba ni abo abafuma mu kati ka ba 144,000 abacili pe sonde mu kati ka nshiku sha kupelelekesha. Pamo nge bumba, mu cine cine balacimfya. Pa myaka imo 70 ukutula 1919, balikaana ukupokelela ululembo lwa ciswango nelyo ukulolesha ku cimpashanya pamo nge subilo lya muntu lyeka ilya mutende. Ubwingi bwabo kale kale balishipikisha ukufika na ku mfwa, kabili aba, nomba bali mu mulu, ukwabulo kutwishika bakonka no kubekwa kwaibela ukwimba kwa bamunyinabo abacili pe sonde.—Ukusokolola 14:11-13.

 7. Ni shani isese lyabomfiwe muli Israele wa pa kale, kabili ni shani ukubapo kwa masese pa ntanshi ya kwa Lesa mu cimonwa ca kwa Yohane kutwambukila?

⁷ Aba bakacimfya ba cishinka bakwata amasese ya kwa Lesa. Muli ici, bapala abena Lebi ba mwi tempele aba kale, abapepele Yehova no lwimbo mu kwaafwiwa na masese. Bambi na bo baseseme mu kwaafwiwa ne sese. (1 Imilandu 15:16; 25:1-3) Ukulila kwayemba ukwe sese kwawemye inyimbo sha kwa Israele sha buseko na mapepo ya kulumba no kutootela kuli Yehova. (1 Imilandu 13:8; Ilumbo 33:2; 43:4; 57:7, 8) Mu nshita sha kupelelwa nelyo ubunkole, isese talyaleumfwika. (Ilumbo 137:2) Ukubapo kwa masese ya kwa Lesa muli ici cimonwa kufwile ukusomfya ukwenekela kwesu kwa lwimbo lwasangalala, ulwa kucimfya ulwa kulumba no kutootela kuli Lesa wesu.a

 8. Lwimbo nshi luleimbwa, kabili cinshi amashiwi ya luko?

⁸ Ico e cintu Yohane ashimika: “Baleimba no lwimbo lwa kwa Mose umusha wa kwa Lesa, no lwimbo lwa Mwana wa mpaanga, baletila, Ikalamba kabili yapesha amano imilimo yenu, mwe [Yehova, “NW”] Lesa [Wa] maka yonse. Yalilungama kabili ya cine imibele yenu, mwe Mfumu ya muyayaya. Ni ani uushakatiine ishina lyenu, mwe [Yehova, “NW”], no kulicindika, ico ni mwe mweka uwa mushilo? Awe abena fyalo fyonse bakesapepela ku menso yenu; ico nafimoneka ifya bulungami fyenu.”—Ukusokolola 15:3, 4.

 9. Mulandu nshi ulwimbo lwaitilwa, mu lubali, “ulwimbo lwa kwa Mose”?

⁹ Aba bakacimfya bemba “ulwimbo lwa kwa Mose,” uko e kuti, ulwimbo ulwapala ku lo Mose aimbile mu mibele yapalanako. Pa numa abena Israele bacitile ubunte ifinkunka ikumi mu Egupti no konaulwa kwa fita fya bena Egupti muli Bemba Wakashika, Mose abatungulwile mu lwimbo lwa musango yo ulwa kulumba kwabamo ukucimfya kuli Yehova, ukubilisha ati: “Yehova akabe mfumu umuyayaya umuyayaya!” (Ukufuma 15:1-19) Ifyo caba icalinga ukuti bakemba mu cimonwa ca kwa Yohane, abafumine na bacimfya iciswango no kuba abaibimba mu kubilisha ifinkunka cinelubali, na bo bene balingile ukwimba “ku Mfumu ya muyayaya”!—1 Timote 1:17.

10. Lwimbo nshi lumbi lwashikilwe kuli Mose, kabili ni shani icikomo ca kulekeleshako ca luko campana ne bumba likalamba ilya lelo?

¹⁰ Mu lwimbo lumbi, ulwashikilwe lintu Israele alepekanya ukucimfya Kanaani, Mose mukoloci aebele lulya luko ukuti: “Ishina lya kwa Yehova nalabilikisha: lumbuleni Lesa wesu ubukulu!” Icikomo ca kupelekeshako ca ulu lwimbo na kabili capeele ukukoselesha ku bashali bena Israele, kabili amashiwi ya kwa Mose yapuutwamo yafika na kwi bumba likalamba lya lelo: “Sekeleleni, mwe nko pamo na bantu bakwe.” (NW) Kabili mulandu nshi bafwile ukusekelela? Pantu nomba Yehova “umulopa wa babomfi bakwe akaulandula, ne cilandushi akabwesesha ku fibambe fyakwe.” Uku kuputunkanya kwa bupingushi bwalungama kukaleta ukusangalala kuli bonse abatetekela muli Yehova.—Amalango 32:3, 43; Abena Roma 15:10-13; Ukusokolola 7:9.

11. Ni shani ulwimbo ulo Yohane aumfwile lutwalilila ukukwata ukufikilishiwa?

¹¹ Fintu Mose umwine wine nga asekelele ukuba mu bushiku bwa kwa Shikulu nomba, ukulaimba pamo ne longo lya bakemba ilya ku mulu ukuti: “Awe abena fyalo bonse bakesapepela ku menso yenu”! Lulya lwimbo lwacilapo lutwalilila ukukwata ukufikilishiwa kwa kusungusha ilelo nge fyo tulemona, te mu cimonwa mweka lelo nga bucine bwabako, amamilioni abafuma “mu nko” abo nomba mu kusekelela balekonkolokela ku kuteyanya kwa kwa Yehova kwa pano isonde.

12. Mulandu nshi ulwimbo lwa bacimfishe na kabili lwitilwa “ulwimbo lwa Mwana wa mpaanga”?

¹² Nangu ni fyo, ulu luli lwimbo te lwa kwa Mose eka fye lelo kabili “lwa Mwana wa mpaanga.” Shani ifyo? Mose ali ni kasesema wa kwa Yehova mu Israele, lelo Mose umwine wine asesemene ukuti Yehova akemya kasesema uwapala wene. Uyu Umo ashininkishe ukuba Umwana wa mpaanga, Yesu Kristu. Ilintu Mose ali “umusha wa kwa Lesa,” Yesu ali Mwana wa kwa Lesa, mu cishinka, Mose Mukalamba. (Amalango 18:15-19; Imilimo 3:22, 23; AbaHebere 3:5, 6) E co, bakemba na kabili bemba “ulwimbo lwa Mwana wa mpaanga.”

13. (a) Caba shani ukuti Yesu, nangu mukalamba ukucila Mose, apalana na wene? (b) Ni shani twingekatana na bakemba?

¹³ Ukupala Mose, Yesu apabuuta aimbile amalumbo ya kwa Lesa no kusesema ulwa kucimfya Kwakwe pa balwani bakwe bonse. (Mateo 24:21, 22; 26:30; Luka 19:41-44) Yesu na kabili aloleshe ku ntanshi ku nshita lintu inko shikesa mu kulumba Yehova, kabili pamo nga “Umwana wa mpaanga wa kwa Lesa” waipeele bulilambo, abikile pa nshi ubumi bwakwe bwa buntunse ku kulenga ici ukucitika. (Yohane 1:29; Ukusokolola 7:9; linganyako Esaya 2:2-4; Sekaria 8:23.) Kabili pamo nge fyo Mose aishile ku kutesekesha ishina lya kwa Lesa, Yehova, no kulumbanya ilyo shina, e fyo Yesu alengele ishina lya kwa Lesa ukumonekesha. (Ukufuma 6:2, 3; Ilumbo 90:1, 17; Yohane 17:6) Apo Yehova wa cishinka, amalayo yakwe yabamo ubukata yashininkisha ukufikilishiwa. Mu kushininkisha, lyene, twaba umo na ba bakemba ba cishinka, no Mwana wa mpaanga, na Mose, mu kusuminishako ku mashiwi ya lwimbo yatila: “Ni ani uushakatiine ishina lyenu, mwe [Yehova, NW], no kulicindika?”

Bamalaika Bakwata Inweno

14. Ni bani Yohane amona balefuma umwashishiwa, kabili finshi fipeelwe kuli bene?

¹⁴ Cili icalinga ukuti tuumfwe ulwimbo lwa aba bakacimfya basubwa. Mulandu nshi? Pantu balisabankanya pe sonde amapingushi yaba mu nweno ishaiswilemo icipyu ca kwa Lesa. Lelo ukupongololwa kwa ishi nweno kubimbamo ifyacila pa buntunse fye, nge fyo Yohane atwalilila ukulangisha: “Kabili pa numa ya ifi naliloleshe, [no mwashishiwa mwe, “NW”] hema lya bunte lya mu mulu lyaliiswilwe; [no mwashishiwa, “NW”] mwafumine bamalaika cinelubali abali ne [finkunka] cinelubali, nabafwale sha bafuta ishabeeka ishabuuta buu, no kukaka mu fifuba amalamba ya golde. Kabili cimo ica muli filya ifya mweo fine capeele bamalaika cinelubali inweno cinelubali isha golde, ishaisulamo icipyu ca kwa Lesa uuli no mweo umuyayaya umuyayaya.”—Ukusokolola 15:5-7.

15. Mulandu nshi cishabela ca kupapusha ukuti bamalaika cinelubali bafuma umwashishiwa?

¹⁵ Pamo ngo kulosha kwi tempele lya bena Israele, ilyakwetemo ifyaleimininako ifintu fya mu mulu, ni shimapepo mukalamba eka fye e waleingila Umwashilisha umwaitwa pano ‘umwashishiwa.’ (AbaHebere 9:3, 7) Cimininako icifulo ca kubapo kwa kwa Yehova mu mulu. Mu mulu mwine, nangu cibe fyo, te Shimapepo Mukalamba eka Yesu Kristu akwata ishuko lya kwingila pa ntanshi ya kwa Yehova lelo na bamalaika bene balengila. (Mateo 18:10; AbaHebere 9:24-26) Tacili ca kupapusha, lyene, ukuti bamalaika cinelubali bamonwe baleisa ukufuma umwashishiwa mu mulu. Nabakwata ukutumwa kwafuma kuli Yehova Lesa umwine: Ukupongolola inweno shaisulamo icipyu ca kwa Lesa.—Ukusokolola 16:1.

16. (a) Cinshi cilangisho ukuti bamalaika cinelubali baba abafikapo bwino ku mulimo wabo? (b) Cinshi cilangisho kuti bambi balibimbwamo mu mulimo ukalamba wa kupongolola inweno sha cimpashanya?

¹⁶ Aba bamalaika baba abafikapo kuli uyu mulimo. Bafwele isha kolokondwe ishabuuta, ishabeeka, ukulangisho kuti baba abasanguluka lwa ku mupashi na ba mushilo, abalungama mu cinso ca kwa Yehova. Na kabili, bafwala amalamba ya golde. Amalamba ilingi line yabomfiwa lintu umuntu aikaka ku mulimo wa kupwilikisha. (Ubwina Lebi 8:7, 13; 1 Samwele 2:18; Luka 12:37; Yohane 13:4, 5) E co bamalaika baikaka ku kubomba ukupeelwa kwa lubali. Ukulundapo, amalamba yabo ya golde. Mwi hema lya pa kale, golde abomfiwe ukwimininako ifintu fya bulesa, ifya mu mulu. (AbaHebere 9:4, 11, 12) Ico cipilibulo kuti aba bamalaika bakwata ukutumwa kwaumo mutengo, ukwa bulesa ukwa mulimo wa kubomba. Bambi na bo balibimbwamo muli uyu mulimo uukalamba. Cimo ica fya mweo fine catambika inweno shiine kuli bene. Ukwabulo kutwishika, ici cali e ca mweo ca kubalilapo, icapalile inkalamo, ukulangisha ukupama no kushipa kushingacimfiwa ukukabilwa ku kubilisha amapingushi ya kwa Yehova.—Ukusokolola 4:7.

Yehova ali Umwashishiwa Mwakwe

17. Cinshi Yohane atweba pa lwa mwashishiwa, kabili ni shani ico citwibukisha ulwa kushishiwa muli Israele wa pa kale?

¹⁷ Mu kupelako, ukupwilikisha ulu lubali lwa cimonwa, Yohane atweba ati: ‘[No mwashishiwa, “NW”] mwaiswilemo icushi ca mu bukata bwa kwa Lesa, ne ca mu maka yakwe; kabili takwali uwingengila [umwashishiwa, “NW”], fyasukile fyapeleshiwa filya finkunka fya bamalaika cinelubali.’ (Ukusokolola 15:8) Kwaliko utushita mu lyashi lya kale lya kwa Israele lintu ikumbi lyafimbile umwashishiwa mwa cine cine, kabili uku kulangishiwa kwa bukata bwa kwa Yehova kwacilikile bashimapepo ukwingila mulya. (1 Ishamfumu 8:10, 11; 2 Imilandu 5:13, 14; linganyako Esaya 6:4, 5.) Ishi shali inshita lintu Yehova mu kucincila aibimbile mu fyalelunduluka pe sonde.

18. Ni lilali bamalaika cinelubali bakabwekela ku kuyashimika kuli Yehova?

¹⁸ Yehova mu kushika na kabili ali uwasekelela mu fintu filecitika pe sonde nomba. Alefwaya bamalaika cinelubali ukupwilikisha ulubali lwa mulimo wabo. Ni nshita yalinga iya bupingushi, nge fyo yalondololwa pe Lumbo 11:4-6 ukuti: “Yehova ali mwi tempele lyakwe lya mushilo, Yehova mu mulu ali pa cipuna cakwe; amenso yakwe yalamona, inkopyo shakwe shilengula abana ba bantu. Yehova alengulo mulungami; apato mubifi no watemwo lufyengo. Alosha pa babifi imisolilo ya mulilo na mabwe ya mingu, no mwela wa cikabilila e mulingo wa mu lukombo lwabo.” Ukufikila ifi finkunka cinelubali fyapongololwa pa babifi, bamalaika cinelubali tabakabwekele ku cinso ca kwa Yehova apasumbuka.

19. (a) Kufunda nshi kwapeelwa, kabili kuli nani? (b) Ni lilali lintu ukupongololwa kwa nweno sha cimpashanya kwatendeke?

¹⁹ Ukufunda kupuutamo umwenso kwabulukuta: “Kabili naumfwile ishiwi likalamba lya [mwashishiwa,“NW”] lileeba bamalaika cinelubali, aliti, Kabiyeni, kapongolweleni mu calo inweno cinelubali isha cipyu ca kwa Lesa.” (Ukusokolola 16:1) Ni ani wapeela uku ukukambisha? Alingile ukuba ni Yehova umwine wine, apo ukubengeshima kwa bukata bwakwe na maka fyalicilikile uuli onse umbi ukwingila umwashishiwa. Yehova aishile kwi tempele lyakwe lya ku mupashi ku bupingushi mu 1918. (Malaki 3:1-5) Cilingile, lyene, ukuba mu kwipipa pa numa ya isho nshiku ukuti apeele ukufunda kwa kupongololwela inweno sha cipyu ca kwa Lesa. Mu cishinka, amapingushi yali mu nweno sha cimpashanya yatendeko kubilishiwa mu kulundwapo mu 1922. Kabili ukubilishiwa kwa yako kuleingilishiwa mu kupongomokelako ilelo.

Inweno no Kulila kwa Ntandala

20. Cinshi ico inweno sha cipyu ca kwa Yehova shisokolola no kusoka, kabili shipongololwa shani?

²⁰ Inweno sha cipyu ca kwa Yehova shisokolola imbali sha cisebele ca calo nga fintu Yehova ashimona no kusoka ulwa mapingushi ayo Yehova akapuntunkanya. Bamalaika bapongolola inweno ukupitila mu cibombelo ca cilonganino ca Bena Kristu basubwa pe sonde, abemba ulwimbo lwa kwa Mose no lwimbo lwa Mwana wa mpaanga. Ilintu babilisha Ubufumu nge mbila nsuma, ibumba lya buYohane mu kupama lyasokolola ifyaba muli ishi nweno sha cipyu. (Mateo 24:14; Ukusokolola 14:6, 7) Muli fyo, ubukombe bwabo bwabamo fibili bwaba ubwa mutende mu kubilisha ukulubuka ku mutundu wa muntu lelo ubwapala ubulwi mu kusoka ulwa “bushiku bwa cilandushi ca kwa Lesa wesu.”—Esaya 61:1, 2.

21. Ni shani ifya kulasapo fya nweno sha ntanshi shine sha cipyu ca kwa Lesa fyumfwana ne fya kulila kwa ntandala sha ntanshi shine, kabili ni mwi fipusana?

²¹ Ica kulasapo ca nweno sha kubalilapo shine isha cipyu ca kwa Lesa shumfwana no kulila kwa ntandala sha ntanshi shine, uko e kuti, isonde, bemba, imimana no tumfukumfuku twa menshi, ne ntulo sha mu mulu sha lubuuto. (Ukusokolola 8:1-12) Lelo ukulila kwa ntandala kwabilishe ifinkunka pa “cakaniko ca pali fitatu,” ilintu ukupwililika kucitwa ku kupongololwa kwa nweno sha cipyu ca kwa Lesa. Muli fyo, lintu Kristendomu, nge “cakaniko ca pali fitatu,” apokelela ukusakamana kwa ntanshi mu kati ka bushiku bwa kwa Shikulu, takuli lubali lumo ulwa micitile ya kwa Satana ulwafumishiwako ku kupumwa no bukombe bwa bupingushi bwa kwa Yehova ubulengo kufiitwa na malanda buletako.

22. Ni shani ukulila kwa ntandala sha kupelako shitatu kwapusana, kabili ni shani kwaampana ne nweno sha kupelako shitatu isha cipyu ca kwa Yehova?

²² Ukulila kwa ntandala sha kupelekeshako shitatu kwali ukwapusanako, pantu kwaitilwe utulanda. (Ukusokolola 8:13; 9:12) Utwa kubalilapo tubili twa utu twabele makanta ne milalo ya ba pali bakabalwe, lintu aka citatu kalangishe ukufyalwa kwa Bufumu bwa kwa Yehova. (Ukusokolola 9:1-21; 11:15-19) Nge fyo twalamona, inweno sha kupelako shitatu isha cipyu cakwe na sho shifimba shimo ishi mbali, lelo shili ishapusanako ku tulanda tutatu. Lekeni nomba tupeeleko ukusakamana kwapalamisha ku kufisulula kwabamo icilangililo uko kufuma ku kupongololwa kwa nweno sha cipyu ca kwa Yehova.

[Futunoti]