Icipandwa 34

Inkama ya Kupuutamo Mwenso Yapikululwa

 1. (a) Ni shani Yohane ankula pa kumona cilende mukalamba no kunina kwakwe kwa kulengo mwenso, kabili mulandu nshi? (b) Ni shani ibumba lya buYohane ilelo lyankulako lintu ifya kuponako filefunguluka mu kufikilishiwa kwa cimonwa ca busesemo?

KWANKULAKO nshi ukwa kwa Yohane pa kumona cilende mukalamba no kunina kwakwe kwa kutiinya? Umwine wine ayasuka: “Ilyo namumona, nasunguko kusunguka kukalamba.” (Ukusokolola 17:6b) Ukwelenganya fye kwa buntunse te kuti kupange ica kumoneka ico. Lelo, ico e po cili—ku nse mu matololo—cilende waiposaika atongeme pa ciswango cakashika ce ca makankamike! (Ukusokolola 17:3) Ibumba lya buYohane nalyo ilelo lilasunguka ukusunguka kukalamba lintu ifya kuponako filefunguluka mu kufikilishiwa kwa cimonwa ca mu busesemo. Nga abantu ba mu calo bengacimona, kuti bapunda abati, ‘Te kuti cisuminwe!’ na bakateka ba calo kuti babwekeshapo abati, ‘Te kuti citontonkanishiwe!’ Lelo icimonwa caba ca cine cine ica mu mwanda wa myaka walenga 20. Abantu ba kwa Lesa kale kale balikwato kwakanamo mu kufikilishiwa kwa cimonwa, kabili ici cilabebekesho kuti ubusesemo bukasela ukufika ku kalume ka buko aka kupapusha.

 2. (a) Mu kwasuka ku kusunguka kwa kwa Yohane, cinshi ico malaika amweba? (b) Cinshi ibumba lya buYohane lyakwata ukufisulwilwa kuli lyene, kabili ni shani ici cacitwa?

² Malaika amona ukusunguka kwa kwa Yohane. “Kabili,” Yohane atwalilila, “malaika atile kuli ine, Nga cinshi wasungukila? Ine ndekwebe ca nkama ca mwanakashi, ne ca ciswango icamusenda ica mitwe cinelubali ne nsengo ikumi.” (Ukusokolola 17:7) Aha, malaika nomba alesopolola inkama! Alondolola kuli Yohane alelolekesha imbali shalekanalekana isha cimonwa ne fya kuponako fyabamo ifilangililo ifili apepi no kufunguluka. Mu kupalako, nga fintu cibomba pe samba lya kutungulula kwa bumalaika ilelo, ibumba lya buYohane lyapempwila lyalikwata ukufisulwilwa kuli lyene ukumfwikisha kwa busesemo. “Bushe te ya kwa Lesa imishimbwile?” Ukupala Yosefe wa citetekelo, twasubilo kuti balacita. (Ukutendeka 40:8; linganyako Daniele 2:29, 30.) Abantu ba kwa Lesa babikwa, nge fyo cingaba, pa kati ka cisebele lintu Yehova aleilula kuli bene ubupilibulo bwa cimonwa no kwambukila kwa ciko pa myeo yabo. (Ilumbo 25:14) Ukufika fye pa nshita, alisula ku kuumfwikisha kwabo inkama ya mwanakashi ne ya ciswango.—Ilumbo 32:8.

3, 4. (a) Lyashi nshi lyapeelwe pa cintubwingi kuli presidenti wa Sosaite mu 1942, kabili ni shani lyalangishe iciswango cakashika ce? (b) Mashiwi nshi yasoselwe na malaika kuli Yohane ayalandilwepo kuli Presidenti Knorr?

³ Ukutula September 18 ukufika ku 20, 1942, pa kalume ka Nkondo ya Calo iya II, Inte sha kwa Yehova mu United States bakwete Ukulongana kwabo kwa Teokratiki ukwa Calo Cipya. Umusumba ukalamba, Cleveland, Ohio, walundanishiwe kuli lamya ne misumba imbi iya mabungano ukucila pali 50, ku kusangwako kwa cipendo ca pa mulu 129,699. Uko imibele ya nshita ya nkondo yasuminishiwe, amabungano yambi yabwekeshepo programu ukushinguluka icalo. Pali iyo nshita, ubwingi bwa bantu ba kwa Yehova bacetekele ukuti inkondo ikasumbanina ukufika mu nkondo ya kwa Lesa iya Armagedone; e co umutwe wa lyashi lya cintubwingi, “Umutende—Bushe Kuti Watwalilila?,” waimishe ukufwaisho ukwishiba ukwingi. Ni shani fintu presidenti mupya wa Watch Tower Society, N. H. Knorr, engaituntumba ukulanda pa lwa mutende lintu icapusanako camoneke ukubakilwa inko?a Umulandu wali wa kuti ibumba lya buYohane lyapeeleko ‘ukwangwako’ kwacilapo ku Cebo ca kwa Lesa cabamo ubusesemo.—AbaHebere 2:1; 2 Petro 1:19.

⁴ Lubuuto nshi ulo ilyashi “Umutende—Bushe Kuti Watwalilila?” lyapoosele pa busesemo? Ukulangisha mu kumonekesha iciswango cakashika ce ca pa Ukusokolola 17:3 pamo nga League of Nations, Presidenti Knorr atwalilile ukulanda imibombele ya ciko yabamo inkuuka pa citendekelo ca mashiwi ya kwa malaika yakonkapo aya kuli Yohane: “Iciswango ico umwene calipo, kabili tacilipo, lelo cili no kufuma mu cilindi ca ku Mbo, no kuya mu bonaushi.”—Ukusokolola 17:8a.

 5. (a) Cali shani ukuti “iciswango . . . calipo” kabili lyene “tacilipo”? (b) Ni shani Presidenti Knorr ayaswike ubwipusho bwa kuti, “Bushe League akatwalilila mu cilindi?”

⁵ “Iciswango . . . calipo.” Ee, caliko nga League of Nations ukufuma January 10, 1920, ukuya ku ntanshi, mu kuba ne nko 63 shaleakanamo pa nshita imo nelyo iinankwe. Lelo, mu kukonkapo, Japan, Germany, na Italy balifuminemo, na Soviet Union aseshiwe ukufuma muli League. Mu September 1939 dikiteta wa Nazi Germany aimishe Inkondo ya Calo iya II.b Ukufilwa ukusunga umutende mu calo, League of Nations mu kuwaminwa aponene mu cilindi ca ku mbo ica kukanabomba. Ukufika mu 1942 casangwike icaliko. Te pa ntanshi ya ici nelyo pa nshita imbi pa numa—lelo pali ilya nshita yakakala ine—e po Yehova ailwile ku bantu bakwe ukushika kwa kukumanina kwa bupilibulo bwa cimonwa! Pe Bungano lya Teokratiki lya Calo Cipya, Presidenti Knorr aali na maka ya kubilisha, mu kumfwana no busesemo, ukuti “iciswango . . . tacilipo.” Lyene aipwishe ubwipusho ati, “Bushe League akatwalilila mu cilindi?” Ukwambula Ukusokolola 17:8, ayaswike ati: “Ukubishanya kwa nko sha mu calo kukema na kabili.” Ifyo e fintu fye cashinine ukuba—mu kwebela Icebo ca busesemo capuutwamo ca kwa Yehova!

Ukwima Ukufuma mu Cilindi ca ku Mbo

 6. (a) Ni lilali iciswango cakashika ce caninine ukufuma ku mbo, kabili mu kuba ne shina nshi ilipya? (b) Mulandu nshi United Nations mu cituntulu abela kubuukulula kwa ciswango cakashika ce?

⁶ Iciswango cakashika ce mu cine cine calimine ukufuma ku mbo. Pa June 26, 1945, mu kuba ne mpupilisho sha ciwowo mu San Francisco, U.S.A., inko 50 shavotele ukupokelele Cipangano ca kuteyanya kwa United Nations. Ili bumba lyali no “kulama umutende wa pa kati ka nko no mutelelwe.” Kwaliko ukupalana ukwingi pa kati ka League na UN. The World Book Encyclopedia yatila: “Mu nshila shimo, UN apala League of Nations, uwateyanishiwe pa numa ya Nkondo ya Calo iya I . . . Ubwingi bwa nko shapangile UN na kabili eshapangile League. Ukupala League, UN aimikwe ku kwaafwilisho kusunga umutende pa kati ka nko. Ifibombelo ifingi fya UN fyapala nga nshi ifya League.” UN, lyene, mu cituntulu kubukulula kwa ciswango cakashika ce. Ifilundwa fya ciko fyacila pa nko 150 fyacishapo pa sha League 63; na kabili abuula ukushingamwa kwacilapo ukusaalala pa cacitangilile.

 7. (a) Ni mu nshila nshi abekashi ba pe sonde basungukila mu kutamba pa kubuukululwa kwa ciswango cakashika ce? (b) Buyo nshi ubwafyuka UN, kabili cinshi ico kalemba wa ciko mukalamba asosele kuli uku kuloshako?

⁷ Ica ntanshi, amasubilo yakulisha yalilumbulwilwe kuli UN. Ici cali kufikilisha kwa mashiwi ya kwa malaika ayatile: “Na bekashi ba pe sonde (abashalembwa amashina yabo mwi buku lya mweo ukufuma ku kulengwa kwa calo) bakapapa pa kumone ciswango pa kuti calipo, kabili tacilipo, kabili cikabapo.” (Ukusokolola 17:8b) Abekashi ba pe sonde balitamba ici caimikwa cipya, ukubomba ukufuma ku cifulo ca ciko camonekesha pa New York East River. Lelo umutende wa cine cine no mutelelwe fyalifyuka UN. Muli iyi nkulo ya buciwa ya manyukiliya, umutende wa calo wabakililwa fye ku cintiinya ca “mutual assured destruction” (bonaushi bwaebekeshiwa bwa cinkumbawile)—MAD, mu kwipifiwa—no kutangana kwa fyanso kwatwalilila ukusumbana apakalamba. Pa numa ya pepi ne myaka 40 ya kubombesha kuli United Nations, kalemba wa ciko mukalamba, Javier Pérez de Cuéllar, alooseshe mu 1985 ati: “Tuleikala mu nkulo imbi iya balaluka, kabili tatwishibe ifya kucita na yene.”

8, 9. (a) Mulandu nshi UN ashakwatila masuko ku mpika sha calo, kabili cinshi mu kwipipa cikacitika kuli cene ukulingana ne cipope ca kwa Lesa? (b) Mulandu nshi bakatendeka ba UN na batambako bashakwatila mashina yabo ukulembwa “mwi buku lya mweo” lya kwa Lesa? (c) Cinshi ico Ubufumu bwa kwa Yehova mu kufumaluka bukapwilikisha?

⁸ UN takwata masuko. Kabili mulandu nshi? Pantu Kapeela wa bumi ku mutundu wa muntu onse tali e kapeela wa bumi wa UN. Ukuleepa kwa bumi bwa ciko kukaba ukwipi, pantu ukulingana ne cipope ca kwa Lesa, ‘cili no kuya ku bonaushi.’ Bakatendeka ba UN na batambako tabakwata mashina yabo ukulembwa mwi buku lya mweo lya kwa Lesa. Ni shani fintu abantu babembu, abafwa, ubwingi bwabo batumfya ishina lya kwa Lesa, bengapwilikisha ukupitila muli UN ico Yehova Lesa abilisha ukuba apepi no kupwilikisha, te ku nshila ya buntunse, lelo ukupitila mu Bufumu bwa kwa Kristu wakwe?—Daniele 7:27; Ukusokolola 11:15.

⁹ UN mu cituntulu kabepekesho kabamo imiponto ka Bufumu bwa kwa Lesa ubwa buMesia kuli Cilolo wakwe wa Mutende, Yesu Kristu—ku o bukateka bwakwe bwa cifumu takwakabe impela. (Esaya 9:6, 7) Nangula UN engabika ifikamba ku mutende umo wa kashita kanono, inkondo mu kwangufyanya kuti shaima na kabili. Ici caba mu mibele ya muntu wa lubembu. “Abashalembwa amashina yabo mwi buku lya mweo ukufuma ku kulengwa kwa calo.” Ubufumu bwa kwa Yehova kuli Kristu tabwakemike fye umutende wa ciyayaya pe sonde lelo, pa citendekelo ce lambo lya cilubula lya kwa Yesu, bukemya abafwa, abalungama na bashalungama ababa mu cibukisho ca kwa Lesa. (Yohane 5:28, 29; Imilimo 24:15) Ici cisanshamo uuli onse uwatwalilila uwashangila ukwabulo kusakamana ukusansa kwa kwa Satana no lubuto lwakwe, na bambi abacili no kuilangisha abene beka aba cumfwila. Ukwabulo kutwishika, ibuku lya mweo lya kwa Lesa talyakabale alibamo amashina ya bankosa mutwe abakakatila kuli Babiloni Mukalamba nelyo abali bonse abatwalilila ukupepa iciswango.—Ukufuma 32:33; Ilumbo 86:8-10; Yohane 17:3; Ukusokolola 16:2; 17:5.

Umutende no Mutelelwe—Isubilo Lyabulwamo Akantu

10, 11. (a) Cinshi ico UN yabilishe mu 1986, kabili cinshi icali ukwankulako? (b) Ni shinga “indupwa sha butotelo” shakolongene pa Assisi, Italy, ku kupepela umutende, kabili bushe Lesa alasuka amapepo ya musango yo? Londolola.

¹⁰ Mu kubombesha kwa kutungilila amasubilo ya mutundu wa muntu, United Nations abilishe 1986 ukuba “Umwaka wa Mutende uwa pa Kati ka Nko,” ukuba no mutwe wa kuti “Ukubakililo Mutende ne Nshita ya ku Ntanshi ya Buntunse.” Inko shalelwa shaitilwe ukulaalika ifyanso fya shiko, mu kucefyako umwaka umo. Cinshi cali ukwankulako kwabo? Ukulingana na International Peace Reserach Institute (Icaimikwa ica Kusapika Umutende wa pa Kati ka Nko), abashilika ukucila pa mamilioni yasano balipaiwe mu kulwa mu kati ka 1986 mweka! Nangula impiya shimo ishaibela na masitampa ya kwibukishishako fyalifumishiwe, ubwingi bwa nko shacitile icacepa ku kusupila imfundo ya mutende muli ulya mwaka. Nangu ni fyo, amabutotelo ya calo—ayasakamikwa ukumfwana kusuma na UN—yatanteme ku kusabankanya umwaka mu nshila shalekanalekana. Pa January 1, 1986, Papa John Paul II alumbenye umulimo wa UN no kukupawila umwaka upya wa mutende. Kabili pa October 27, alonganike intungulushi sha mabutotelo ya mu calo ayengi pa Assisi, Italy, ku kupepela umutende.

¹¹ Bushe Lesa alasuka amapepo ya musango yo aya mutende? Cisuma, ni kuli Lesa nshi isho ntungulushi sha butotelo shalepepa? Nga walibepwishe, ibumba limo na limo kuti lyapeela ubwasuko bwapusanako. Bushe kwabako ibumba lya mamilioni ya milungu iingomfwa no kusuminisha ukulomba kucitwa mu nshila shalekanalekana ishingi? Ubwingi bwa bakanamo bapepele Bulesa Butatu bwa Kristendomu.c BaBuddha, abaHindu, na bambi baimbile amapepo ku milungu yabulwa impendwa. Muli shonse, “indupwa sha butotelo” 12 shalikolongene, ukwimininwapo na ba shimucindikwa pamo nga Shikofu Mukalamba wa Anglican uwa Canterbury, Dalai Lama uwa buBuddha, ne cinkumbawile ca Orthodox wa ciRussia, presidenti wa Shinto Shrine Association ya mu Tokyo, abasumina mu mipashi ba ku Africa, na bena India ba ku America babili bafwele ingala. Lyali libumba lya balabata, ukusosa ifyacepako, ukupanga ica kutamba ca pa TV. Ibumba limo lyapepele ukwabulo kuleka pa maawala 12 pa nshita imo. (Linganyako Luka 20:45-47.) Lelo bushe ilili lyonse ilya aya mapepo lyalifikile ukucila amakumbi ya mfula ayo yaleshininda pa kulongana? Iyo, pa milandu yakonkapo:

12. Ni pa milandu nshi apo Lesa ashasukila mapepo ya mutende aya ntungulushi sha butotelo bwa calo?

¹² Mu kucilana na abo ‘bendela mwi shina lya kwa Yehova,’ takuli nangu umo uwa abo bashibutotelo walepepa kuli Yehova, Lesa wa mweo, uyo ishina lyakwe limoneka apepi imiku 7,000 mu calembwa ca kutendekelako ica Baibolo. (Mika 4:5; Esaya 42:8, 12)d Nge bumba, tabatununwike Lesa mwi shina lya kwa Yesu, icinabwingi cabo ukukanasumina fye na muli Yesu Kristu. (Yohane 14:13; 15:16) Takuli nangu bamo abacita ukufwaya kwa kwa Lesa ukwa kasuba kesu, ukwaba kubilisha mu kusaalala kwa calo ukwa Bufumu bwa kwa Lesa buleisa—te UN—nge subilo lya cine cine ilya mutundu wa muntu. (Mateo 7:21-23; 24:14; Mark 13:10) Ku lubali lwaseeka, amateyanyo yabo ya butotelo yabimbwa mu nkondo sha mulopa isha mu lyashi lya kale, ukusanshamo inkondo sha calo shibili isha uno mwanda wa myaka. Ku ca musango yo, Lesa atila: “Pa kufungulule ndupi shenu kuli ine, mfisa amenso yandi kuli imwe, kabili apo mufusho kupepa ine nshumfwa. Iminwe yenu yaisulamo imilopa.”—Esaya 1:15; 59:1-3.

13. (a) Mulandu nshi cabela icamonekesha ukuti intungulushi sha butotelo bwa calo shilundanya amaboko na UN mu kupundila umutende? (b) Ukupundilila umutende kukapelela mu kalume nshi kasobelwa na bulesa?

¹³ Ukulundapo, cintu camonekesha mu kushika ukuti intungulushi sha butotelo bwa calo shifwile ukulundana amaboko na United Nations mu kwiita umutende pali ino nshita. Kuti batemwo kusonga UN ku kumwenamo kwabo, no kucila muli ino nkulo lintu ubwingi bwa bantu babo balesha ubutotelo. Ukupala intungulushi shabulwe citetekelo muli Israele wa pa kale, bapunda abati, “Mutende, mutende, ilyo tapali mutende.” (Yeremia 6:14) Ukwabulo kutwishika ukupunda kwabo ukwa mutende kukatwalilila, ukwima mukwaafwilisha akalume ukukuma kuli ako umutumwa Paulo asesemene ati: “Ubushiku bwa kwa [Yehova, NW] bukesa ngo mupupu ubushiku. Ilyo balesosa, abati, Mutende, kabili [umutelelwe!, NW], e lyo uboni ubwa kupumikisha bwabemina, filya fine ubucushi bwa kupaapa bwisa pa mwanakashi uuli ne fumo; kabili takwakabe ukupusuka nakalya.”—1 Abena Tesalonika 5:2, 3.

14. Mibele nshi iyo ukupunda kwa “Umutende kabili [mutelelwe!, NW]” kukabuula, kabili ni shani umo engasengauka ukulufiwa na kwene?

¹⁴ Mibele nshi iyo uku kupunda kwaumfwika ukwa “Umutende kabili [umutelelwe!, NW]” kukabuula? Pano kwalumbulwa ukuba icapulamo pa ntanshi fye ya bonaushi bwa kupumikisha ubwa abo bacita uko kupunda. E co, cikaba cintu icacilapo ukulumbululwa na pa kubilisha kwatangilile ukwa ntungulushi sha calo. Ukwabulo kutwishika cikaba pa cipimo ca kusaalala kwe sonde. Lelo, tacakacile pa kuba ica kukopeka. Pe samba, tapakabe nangu cimo icikaluka. Akaso, ulupato, imisoka, ukubongoloka kwa ndupwa, bucisenene, ukulwala, ubulanda, ne mfwa fikaba ficilipo. Uyo e mulandu ukupunda kuleisa kukalufya abashalola ku busesemo bwa Baibolo. Lelo takulekabila ukulufya iwe, nga waba uwalola ku bupilibulo bwa fya kuponako mu calo no kumfwila ukusoka kwa mu busesemo mu Cebo ca kwa Lesa.—Marko 13:32-37; Luka 21:34-36.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 250]

Ubwilika Ndimi bwa “Umutende”

Nangu cingati 1986 abilishiwe kuli UN ukuba Umwaka wa Mutende wa pa Kati ka Nko, ukutangana kwa fyanso ukwabamo ukuipaya kwalisumbene. World Military and Social Expenditures 1986 apeela ifi fishinka filangulusha:

Mu 1986 ifyapooselwe pa fya nkondo mu cibulungwa conse fyafikile ku makana ya mamilioni $900.

Mu fipooswa iawala limo pa fya nkondo ya cibulungwa conse kuti fyakumanina ukucingilila 3.5 amamilioni ya bafwa cila mwaka ku malwele yambukila.

Mu kusaalala kwa calo, umuntu umo muli basano ekala mu bupiina bwa kulungulusha. Bonse aba bantu bacululuka ku nsala kuti baliishiwa umwaka umo pa mutengo wa fintu icalo cipoosa ku fyanso mu nshiku shibili.

Ulupikwe lupuulika mu kutulaika kwa fyanso fya manyukiliya fya calo lwaba imiku 160,000,000 ukukula ukucila pa kupuulika kwa Chernobyl.

Ilelo ibomba lya manyukiliya kuti lyapooswa mu kuba na maka ya kupuulika yacila imiku 500 mu lupikwe pe bomba lyaponeshiwe pa Hiroshima mu 1945.

Ifya kupangilamo amanyukiliya fya lelo fyakwata ifyacila pali milioni umo uwa baHiroshima. Fimininako imiku 2,700 ulupikwe lwa kupuulika lwakakwilwe mu Nkondo ya Calo iya II, lintu abantu 38 milioni bafwile.

Inkondo shalicila ukuba isha lyonse ne shacilapo ukubamo imfwa. Imfwa sha nkondo shonse pamo shali 4.4 milioni mu mwanda wa myaka wa 18, 8.3 milioni mu mwanda wa myaka wa 19, 98.8 milioni mu myaka 86 iya mwanda wa myaka uwalenga 20. Ukutula pa mwanda wa myaka wa 18, imfwa sha nkondo shalilundwako ukucila pa miku mutanda ukwangufyanya ukucila pa bwingi bwa bantu ba mu calo. Kwabako imiku ikumi ubwingi bwa mfwa pa nkondo imo mu mwanda wa myaka wa 20 nge fyali uwa 19.

[Ifikope pe bula 247]

Nge casesemwe ku lwa ciswango cakashika ce, League of Nations abikilwe mu cilindi ca ku mbo mu kati ka Nkondo ya Calo iya II lelo abukulwilwe nga United Nations

[Ifikope pe bula 249]

Mu kwafwilisha “Umwaka wa Mutende” uwa UN, aba kwimininako amabutotelo ya calo bapeele amapepo yapusanapusana pa Assisi, Italy, lelo tapali nangu umo uwabo uwapepele kuli Lesa wa mweo, Yehova