Icipandwa 7
Bweleleni ku Kupepa Yehova
1. Mashina nshi aya tulesa tubili pali tulesa twapulamo utwa Babele, kabili finshi fyasobelwa pa lwa twene?
ILYO Israele akasendwa bunkole ku Babele, akashingulukwa no kupepa kwa bufi. Mu nshita ya kwa Esaya, abantu ba kwa Yehova bacili mu calo cabo, kabili nabakwata ne tempele na bushimapepo. Lelo, abengi aba mu luko lwaipeela ulwa kwa Lesa nabawila mu kupepo tulubi. Kanshi, nacicindama ukubapangashisha libela pa kuti tabacimfiwe ku kutiina balesa ba bufi aba Babele nelyo ukutunkwa ukubabombela. E co, Esaya asesemena pali balesa babili aba muli balesa ba Babele abapulamo, atila: “Bele akontama, Nebo afwama; utulubi twabo twaba pa finama na pa fitekwa, ifya kusendasenda fyabo fyalongwa, fyatwikwa pa nama ishatembuka.” (Esaya 46:1) Bele ni kalesa ka cilubi akapulamo aka bena Kaldi. Nebo alapepwa ukuti e lesa wa mano na masomo. Umucinshi untu abengi bakwatila aba balesa babili umonekela na mu kuti amashina ya aba balesa yalasanshiwa mu mashina ayengi aya bena Babele—pamo nga Belshasari, Nabopolassar, Nebukadnesari, na Nebusaradani, ukulumbulako fye yanono.
2. Cakomailwapo shani ukuti utu tulesa twa Babele ni tulesa utushingaafwilisha?
2 Esaya asoso kuti Bele “akontama” na Nebo “afwama.” Utu tulesa twa bufi tuli no kucendwa. Lintu Yehova akaleta ifya bupingushi fyakwe pali Babele, utu tulesa tatwakabe na maka ya kupokolola abatupepa. Tukafilwa fye no kuipususha utwine! Bele na Nebo tabakasefiwe na kabili pa kusendelwa umwacindama, nga filya ciba ilyo kuli umutebeto wa Bushiku bwa Mwaka Upya uwa bena Babele. Lelo, tabakasefiwe bakasendwa fye nge fipe kuli abo ababapepa. Apaali ilumbo ilyo balepeelwa no kupepwa pakaba ukupumya no kusuulwa.
3. (a) Cinshi cikaponya abena Babele pa musao? (b) Cinshi twingasambililako pali lelo ku fyacitikile tulesa twa Babele?
3 Mwandi cikaponya abena Babele pa musao ilyo bakeshibo kuti utulubi twabo uto baaleteesa nomba tuli fye fisendo ifili no kusendwa ne nama ishatembuka! Na lelo line, tulesa twa cino calo—e kuti ifintu ifyo abantu batetekela kabili ifyo bapibilapo ilibe no kufwilapo fye—fyaba fye fya cimbepa. Ifyuma, ifyanso, ifya maliila, bakateka, icalo umo ekalamo nelyo ifishibilo fya ciko, ne fintu fimbi ifingi filapepwa. Ubuwelewele bwa utu tulesa bukasokololwa mu nshita ya kwa Yehova iyalinga.—Daniele 11:38; Mateo 6:24; Imilimo 12:22; Abena Filipi 3:19; Abena Kolose 3:5; Ukusokolola 13:14, 15.
4. Ni mu nshila nshi tulesa twa Babele ‘twafwamina’ no ‘kukontama’?
4 Uku kusesema kwatwalilila ukulondolola ukupelebela kwa tulesa twa Babele, kwatila: “Bafwama, bakontamina pamo, bafilwo kuleke cisendo cipusuke; awe baya muli bunkole abene!” (Esaya 46:2) Tulesa twa Babele tuli ngo ‘tulefwama’ no ‘kukontama’ kwati nalimo natulaswa mu bulwi atemwa ukufunshika ku bukote. Te kuti twangusheko ne fisendo nangu kupususha inama shatembuka ishisenda fyene. E co, bushe abantu Yehova apingana na bo icipingo, balingile ukucindika twene, nangu ca kuti bali bankole mu Babele? Iyo! E fyo cali na ku babomfi basubwa aba kwa Yehova, nangu baali muli bunkole bwa ku mupashi, tabapeele ubukata kuli tulesa twa bufi utwa muli “Babele Mukalamba,” utwafililwe ukucincintila ukuwa kwakwe mu 1919 kabili tukafilwa no kumupususha ku kayofi akakesa pali wene mu nshita ya “bucushi bukalamba.”—Ukusokolola 18:2, 21; Mateo 24:21.
5. Bushe Abena Kristu ba lelo bakaana shani ukubwekeshapo ifilubo abena Babele abalepepo tulubi bacitile?
5 Abena Kristu ba cine aba lelo tabakontamina tulubi nangu tumo. (1 Yohane 5:21) Imisalaba, amasali ya kubomfya kolona, ne fipasho fya batakatifu te fingalenga umuntu ukupalama sana kuli Kabumba. Tafingatulandilako kuli Lesa. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, Yesu asambilishe abasambi bakwe inshila isuma iya kupepelamo Lesa lintu atile: “Nine nshila ne cine no mweo: takuli uwisa kuli Tata, kano aishila muli ine. Nga mukalombela akantu mwi shina lyandi, ine nkacita.”—Yohane 14:6, 14.
‘Ukusendwa Ukutula Mwi Fumo’
6. Bushe Yehova aapusana shani na balesa ba nko?
6 Pa numa ya kusansalika ubuwelewele bwaba mu kupepa tulesa twa filubi utwa Babele, Yehova aeba abantu bakwe ati: “Umfweni kuli ine, mwe ba ng’anda ya kwa Yakobo, bonse abashalako aba ng’anda ya kwa Israele, icisendo candi ukufuma mu nda, icisendo candi ukutula mwi fumo.” (Esaya 46:3) We bupusano ubukulu ubuli pali Yehova ne fipasho fyabaswa ifya Babele! Tapali ico tulesa twa Babele twingacitila abatupepa. Te kuti tuyendele, kano batusenda fye pa nama shisende fipe. Lelo Yehova wena alasenda abantu bakwe. Alibabakilila “ukutula mwi fumo,” ukufuma apo ulu luko lwapangilwe. Ukwibukisha ifisuma pa fyo Yehova abasendele kufwile ukukoselesha abaYuda ukutaluka ku kupepo tulubi no kucetekela muli wene ukuti e Shibo kabili Cibusa.
7. Ni shani icikuuku ca kwa Yehova ica kusakamana bakapepa bakwe cacila na pa kusakamana abafyashi ba buntunse basakamana abana babo?
7 Yehova acili nakwata ifyebo fya cikuuku ku bantu bakwe, atila: “Awe, ukufika pa bukote, nine wine, ukufika na ku mfwi ine nakulamupaapa; ine nacita, kabili nakulasenda, nakulapaapa no kulengo kupusuka.” (Esaya 46:4) Ukusakamana Yehova asakamana abantu bakwe kwalicila nga nshi pali kulya ukwa mufyashi wa buntunse uwayangwa sana ku bana. Ilyo abana balekula, abafyashi kuti bamono kuti umulimo wabo uwa kubasakamana uleya ulecepa. Ilyo abafyashi bakula, ilingi line abana e babasakamana. Tacabe fyo kuli Yehova. Taleka kusakamana abana bakwe aba buntunse—na lintu fye bakota. Bakapepa ba kwa Lesa ndakai balitetekela no kutemwa Kabumba wabo kabili ifi fyebo fya kusesema ifya kwa Esaya filabasansamusha nga nshi. Tabakabila kusakamikwa pa lwa nshiku atemwa imyaka isheleko iyo bali no kwikala muli buno bwikashi. Yehova alaya ukutwalilila ‘ukupaapa’ abakote, ukubapeela ubukose bukabilwa pa kushipikisha no kutwalilila aba citetekelo. Ali no kubasenda, ukubakosha, no kubapususha.—AbaHebere 6:10.
Cenjeleni ku Tulubi twa Muno Nshiku
8. Lubembu nshi ulushingalekelelwa ulo abekashi banankwe aba kwa Esaya bacitile?
8 Elenganyeni ifyo bali no kuseebana abena Babele abatetekela mu tulubi, utuli no kusangwa ukuti te kuti twafwe nangu panono! Bushe Israele kuti acetekela ukuti utu tulesa kuti twalinganishiwa kuli Yehova? Awe nakalya. Kanshi, Yehova nalungika pa kwipusho kuti: “Nani uo mwingampalanyako, no kuninganyako, uo mwingampashanyako no kuleka tupalane?” (Esaya 46:5) Mwandi abekashi banankwe aba kwa Esaya bali no mulandu ushingalekelelwa uwa kupilibukila ku kupepe filubi ifishilanda, ifishaba na mweo kabili ifishingaafwa nangu cimo! Cine cine buwelewele bwa cipesha amano ubwa kuti uluko ulwaishiba Yehova, lushintilile pa fipasho fishaba na mweo, ifishingaicingilila ifyapangwa na maboko ya bantu.
9. Londololeni ubuwelewele bwa mipelulwile ya bakapepa ba tulubi bamo.
9 Bebeteni ubuwelewele bwa mipelulwile ya bakapepa ba tulubi. Uku kusesema kutwalilila akuti: “Abafukumuna golde muli tumba, no kulinga silfere ku ca kulingilako, kalopola, bamulembele cilambu ku kucitako umulungu, bakunkulako, cene, bashinshimunako.” (Esaya 46:6) Aba bakapepa bapoosa indalama ishingi pa kupanga umulungu wabo kwati nalimo icilubi ca mutengo sana calikwatishapo amaka ya kupususha ukucila icabaswa. Nalyo line, nangu kube ukutukuta kwa musango shani atemwa kube ukubomfya ifisolobelo fyakoso mutengo shani, icilubi icishipeema citwalilila fye ukube fyo fine, taciba na bumi iyo.
10. Ni shani ubuwelewele bwa cipesha amano ubwaba mu kupepo tulubi bwalondololwa?
10 Pa kukomaila pa buwelewele bwaba mu kupepo tulubi, uku kusesema kwakonkanyapo akuti: “Baubika pa kubeya, bausenda, bauteka na pe shinte lya uko, na wo waiminina pa cifulo ca uko uushiselapo; cene, umuntu nga abilikishako wene tawasuka, mu kumanama kwakwe taumupususha.” (Esaya 46:7) We buwelewele we ukupepa ku cipasho icishaba na maka ya kumfwa nelyo aya kucitapo cimo! Kemba wa malumbo alondolola bwino ifyo utulubi utupepwa twaba utwa fye, atila: “Utulubi twabo twa silfere na golde, utwacitwa ku minwe ya bantu. Utunwa tuli na to, lelo tatusosa; amenso tuli na yo, lelo tatumona; amatwi tuli na yo, lelo tatuumfwa; imyona tuli na yo, lelo tatununsha; tuli ne minwe ya tuko, lelo tatutonya; tuli na makasa ya tuko, lelo tatwenda (tatulanda ku mikoshi ya tuko). Abatucita bakaba ngo tu, onse untu atutetekela.”—Amalumbo 115:4-8.
‘Koseni’
11. Cinshi cikaafwa aba mitima ibili “ukukosa”?
11 Pa numa ya kubalangilila ubuwelewele bwaba mu kupepo tulubi, Yehova nomba aeba abantu bakwe imilandu bafwile ukulamubombela, atila: “Ibukisheni ici no [kukosa, NW] bikenipo imitima, mwe bampulamafunde. Ibukisheni ifya ntanshi ifyafumine umuyayaya; pantu ine ndi Lesa, takuli na umbi, nine Lesa, takuli no waba nga ine.” (Esaya 46:8, 9) Aba mitima ibili pa lwa kupepa kwa cine no kupepo tulubi balingile ukwibukisha ifyacitike kale. Balingile ukwibukisha ifyo Yehova acita. Ici cikabafwa ukuba abakosa no kucite calungama. Cikabafwa ukubwelela ku kupepa Yehova.
12, 13. Kushomboka nshi Abena Kristu bakobwamo, kabili kuti bafumamo shani no kucimfya?
12 Uku kukoselesha kucili kulakabilwa lelo. Nga filya fine cali ku bena Israele, Abena Kristu bafumaluka balingile ukwansha amesho no kukanapwililika kwabo kwine. (Abena Roma 7:21-24) Kabinge, bashomboka mu bulwi bwa ku mupashi no mulwani uushimoneka lelo uwakwatisha amaka icine cine. Umutumwa Paulo atila: “Ukushomboka kwesu te ku buntunse bwa mulopa no mubili, lelo kuli Bamulopwe na Ba bukateka, na bamwandanshi ba mfifi ino, ku fimipashi fya bubifi ifya mu lwelele.”—Abena Efese 6:12.
13 Satana ne fibanda fyakwe bakatulukusha ku kuleka bafumye Abena Kristu ku kupepa kwa cine. Pa kucimfya ubulwi, Abena Kristu bakabila ukumfwila ukufunda kwa kwa Yehova no kukosa. Kuti bacita shani ico? Umutumwa Paulo alondololo kuti: “Fwaleni ifya bulwi fya kwa Lesa, ukuti mube abakosa ku kushangilile fya kubeleleka fya kwa Kaseebanya.” Yehova tatuma ababomfi bakwe ku bulwi ababula ukuipangasha bwino. Ifya bulwi fyabo ifya ku mupashi fisanshamo “inkwela ya citetekelo, e mo [bakakoselo] kushimye mifwi yonse ya mulilo iya mubifi.” (Abena Efese 6:11, 16) Abena Israele bali ni bampulamafunde pantu balisuulile ifya ku mupashi ifyo Yehova abapeele. Abetetula pa fya maka ifyo Yehova alebacitila libili libili, nga tababalile abapilibukila ku kupepo tulubi ukwa kuselausha. Shi natusambilileko ku ca kumwenako cabo no kupampamina pa kukanapungaila muli ubu bulwi bwa kucite calungama.—1 Abena Korinti 10:11.
14. Maka nshi Yehova alandapo ku kuleka alange ukuti e Lesa wa cine eka?
14 Yehova e “[ulongole] mpelekesho ukutula pa kutendeka, ukutula ku kale ifishilacitwa, nati, Ukupanda amano kwandi kukeminina, conse ico mpanga ndacita.” (Esaya 46:10) Ni lesa nshi uwingalingana na Yehova muli ici? Amaka ya kusobela ifya ku ntanshi e bushininkisho bwapulamo ubulanga buLesa bwa kwa Kabumba. Lelo fingi fikabilwa pa kuti ifyasobelwa fifikilishiwe, te kumwena fye libela ifintu. Amashiwi ya kuti “ukupanda amano kwandi kukeminina” yakomaila pa kukanateluka kwa bufwayo bwa kwa Lesa ubwapampamikwa. Apo Yehova akwata amaka ayashipeleela, takuli nangu cimo mu bubumbo bonse icingamulesha ukufishapo ukufwaya kwakwe. (Daniele 4:35) Kanshi, kuti twacetekelo kuti ukusesema konse ukushilafikilishiwa cine cine kukafishiwapo mu nshita ya kwa Lesa iyalingwa.—Esaya 55:11.
15. Ca kumwenako nshi icapulamo ica maka ya kwa Yehova aya kusobela ifya ku ntanshi cintu twalangwa?
15 Ica kumwenako capulamo ica maka ya kwa Yehova aya kusobela ifikacitika ku ntanshi e lyo no kuleka icebo cakwe ukufikilishiwa e co nomba ukusesema kwa kwa Esaya kwalatweba, kwatila: “Njite cuni ciswango ukufumo kutula akasuba, njito muntu wa kucite fyo napanda, ukufuma ku calo ca kutali: cene, nalisosa, nkacilengo kwisabapo; nalipanga, nkacicita.” (Esaya 46:11) Apo e “[ulongole] mpelekesho ukutula pa kutendeka,” Yehova Lesa akamumunga imilimo ya bantunse ku kuleka afishepo ukupanda amano kwakwe. Aketa Koreshe “ukufumo kutula akasuba,” nelyo ku Persia ku kabanga, ukukabo musumba wa bwangalishi uwatemwikwa kuli Koreshe uwa Pasargadae. Koreshe akaba nge “cuni ciswango,” icafukukila pali Babele mu kupumikisha kabili mu kukanaenekela.
16. Mashiwi nshi Yehova alanda ku kushininkisho kuti nangu cibe shani ifyo asobela pali Babele fikacitika?
16 Ubushininkisho bwa kuti ukusobela kwa kwa Yehova pali Babele kukafikilishiwa busangwa mu mashiwi ya kuti, “cene, nalisosa, nkacilengo kwisabapo.” Ilintu umuntunse uushapwililika akongamina ku kulaya amalayo mu kusupa, Kabumba ena tafilwa kufishapo icebo cakwe. Apo Yehova ni Lesa ‘uushingabepa,’ kuti twashininkisha ukuti nga ‘alipanga,’ no kucita ‘akacicita.’—Tito 1:2.
Imitima Yabule Citetekelo
17, 18. Ni bani bengalondololwa ukuti e “ba buumankonso” (a) mu nshiku sha ku kale? (b) muno nshiku?
17 Na kabili, Yehova ayalukila ku bena Babele no kusose fi fyebo fya kusesema ati: “Umfweni kuli ine, mwe ba buumankonso, mwe batalukako ku bulungami.” (Esaya 46:12) Amashiwi ya kuti “aba buumankonso” yalelondolola abantu abatalama kabili abalimbwa mu kukaanya ukufwaya kwa kwa Lesa. Ukwabula no kutwishika, abena Babele balitaluka kuli Lesa icine cine. Ulupato bapata Yehova na bantu bakwe lwabalenga ukonaula umusumba wa Yerusalemu ne tempele lya uko no kusenda abekashi ba uko muli bunkole.
18 Pali lelo aba mitima iitwishika kabili iishitetekela, mu buumankonso, balakaana ukukutika ku bukombe ubulebilwa ku fyalo fyonse pa lwa Bufumu. (Mateo 24:14) Tabafwaya kusumino kuti Yehova e wawamina Bumulopwe. (Amalumbo 83:18; Ukusokolola 4:11) Pa kuba ne mitima ‘iyatalukako ku bulungami,’ balalwisha no kukaanya ukufwaya kwakwe. (2 Timote 3:1-5) Balakaana ukukutika kuli Yehova, nga filya abena Babele bakeene.
Ukupususha kwa kwa Lesa Takwakashimbe
19. Ni mu nshila nshi Yehova akacitila Israele umulimo wa bulungami?
19 Amashiwi ya kulekeleshako muli Esaya icipandwa 46 yakomaila pa mibele ya kwa Yehova ati: “Mpalamiko bulungami bwandi, tabwakataluke, kabili ukupususha kwandi takwakashimbe; nkabika mu Sione ukupususha, kuli Israele iciyembo candi.” (Esaya 46:13) Bukaba bulungami kuli Lesa ukulubula abena Israele. Takaleke abantu bakwe ukushingashinga muli bunkole. Ukupusushiwa kwa kwa Sione kukesa pa nshita yalinga, “takwakashimbe.” Ilyo bakafumishiwa muli bunkole, abena Israele bakaba ca kutamba ku nko ishina mupalamano. Ukupususha kwa kwa Yehova ukwa luko lwakwe kukashininkisha ukuti alikwata amaka ya kupususha. Bonse bakamona ukuti Bele na Nebo tulesa twa Babele twa fye, kabili tuntu twafwa.—1 Ishamfumu 18:39, 40.
20. Bushe Abena Kristu kuti bashininkisha shani ukuti “ukupususha” kwa kwa Yehova “takwakashimbe”?
20 Mu 1919, Yehova alengele abantu bakwe ukulubulwa muli bunkole bwa ku mupashi. Tashimbile. Kulya kulubulwa, ne fintu fimbi ifyacitike mu nshita sha ku kale ilyo Babele acimfiwe kuli Koreshe, kulatukoselesha pali lelo. Yehova alaya ukwisaonaula buno bwikashi bubifi, capamo no kupepa kwa bufi ukwabamo. (Ukusokolola 19:1, 2, 17-21) Nga kumwene fintu mu buntunse, Abena Kristu bamo kuti bamona kwati ukupusuka kwabo kwakokola. Lelo, ukutekanya kwa kwa Yehova ukufikila lintu inshita yakwe iyalinga iya kufishapo ubo bulayo ikafika, kwaba cine cine bulungami. Na kuba, ‘[Yehova] tafwayo muntu ukonaika, lelo onse ukulola ku kulapila.’ (2 Petro 3:9) E ico, mwitwishika, filya fine cali mu nshiku sha kwa Israele wa pa kale, ‘ukupususha takwakashimbe.’ Cine cine, ilyo bulya bushiku bwe pusukilo bulepalama, Yehova mu kutemwa atwalilila ukulaalika abantu ukuti: “Fwayeni Yehova ilyo engasangwa, mulilileni ilyo ali mupepi. Imbifi ileke imibele ya iko, ne ncitatubi amapange ya iko; babwelele na kuli Yehova, na o akabacite nkumbu, babwelele na kuli Lesa wesu, pantu akabalekelela apakalamba.”—Esaya 55:6, 7.
[Ifikope pe bula 94]
Balesa ba Babele tabamucingilile ku bonaushi
[Ifikope pe bula 98]
Abena Kristu ba lelo balingile ukucenjela ku tulubi twa muno nshiku
[Ifikope pe bula 101]
Koseni ukuti mucite calungama