“Icacilapo Pali ifi Fyonse Kutemwa”

“Awe nomba kwashala ukutetekela, ukucetekela, ukutemwa, ifi fitatu; lelo icacilapo pali ifi fyonse kutemwa.”—1 ABENA KORINTI 13:13.

 1. Cinshi uwaishibisha intulo sha mutundu wa bantu asosele pa lwa kutemwa?

UMO uwa ba ku calo abaishibisha intulo sha mutundu wa bantu abacilishapo limo asosele ukuti: “Twaumfwikisha pa muku wa kubalilapo mu lyashi lya kale ilya musango wesu ukuti icacindamisha ica kukabila ca mitontonkanishishe ica kubalilapo ica mutundu wa muntu onse caba kukabila ku kutemwa. Kwaiminina pa kati ka kukabila kwa mutundu wa muntu onse nga fintu fye akasuba kesu kaiminina pa kati ka micitile yesu iye sonde mu kuba na maplaneti ukushinguluka kene. . . . Umwana uushabala atemwikwa aba uwapusanako nga nshi mu mibombele ya bumi, imibombele ya ku mubili, ne mitontonkanishishe alaba uwapusanako ukufuma kuli umo uwatemwikwa. Uubalilepo akula fye na mu kupusanako ku walekelesha. Ico twaishiba nomba ca kuti umuntunse alafyalwa ku kwikala kwati ukwikala no kutemwa kwali cimo. Ici, kwena, te cipya. Ubu e bucine bwa Lyashi lya pa Lupili.”

 2. (a) Ni shani umutumwa Paulo alangile ubucindami bwa kutemwa? (b) Mepusho nshi nomba ayawaminwa ukulanguluka?

² Ee, nga fintu uyu mwaume wasambilila uwa ku calo asuminishe, ici cine pa lwa bucindami bwa kutemwa ku busuma bwa bantunse te cintu icipya. Kuti pambi nomba kwafuma fye ku kutesekeshiwa na baume basambilila aba ku calo, lelo kwamoneka mu Cebo ca kwa Lesa ukucila pa myanda ya myaka 19 iyapitapo. Uyo e mulandu umutumwa Paulo engalembela ukuti: “Awe nomba kwashala ukutetekela, ukucetekela, ukutemwa, ifi fitatu; lelo icacilapo pali ifi fyonse kutemwa.” (1 Abena Korinti 13:13) Bushe walishiba umulandu ukutemwa kwabela ukwakulisha ukucila pa kutetekela no kucetekela? Mulandu nshi cingasoselwa pambi ukuti ukutemwa e kwacilishapo bukulu pa mibele ya kwa Lesa na pa fisabo fya mupashi wakwe?

Imisango Ine iya Kutemwa

 3. Fya kumwenako nshi ifya mu Malembo ifyabako ku kutemwa kwa cintemwa?

³ Amaka ya buntunse ku kulangisha ukutemwa yaba kulumbulula kwa mano ya kwa Lesa no kwangwako kwabamo ukutemwa ku mutundu wa muntu. Ku ca kusekesha, abaGreek ba pa kale bakwete amashiwi yane ku “kutemwa.” Limo lyali ni eʹros, ukulangilila ukutemwa kwa cintemwa ukwalundanishiwa no kucebusha kwa bwamba. Bakalemba ba Malembo ya Bwina Kristu aya ciGreek tabakwete akashita ka kubomfya eʹros, nangula Septuagint ibomfya imisango ya liko pa Amapinda 7:18 na 30:16, kabili kwalibako ukuloshako na kumbi ku kutemwa kwa cintemwa mu Malembo ya ciHebere. Ku ca kumwenako, tubelenga ukuti Isaki “amutemwa” Rebeka. (Ukutendeka 24:67) Ica kumwenako camonekesha ica cine ica uyu musango wa kutemwa cisangwa mu mulandu wa kwa Yakobo, uyo mu kumoneka atemenwe Rakele wayemba pa kumumona fye kwa kubalilapo. Na kuba, “Yakobo abombele pali Rakele imyaka cinelubali; kabili yali mu menso yakwe kwati nshiku shinono fye pa kumutemwa kwakwe.” (Ukutendeka 29:9-11, 17, 20) Ulwimbo lwa Nyimbo na lo lubomba mu kuba no kutemwa kwa cintemwa pa kati ka kwa kacema no mukashana. Lelo te kuti cikomailwepo mu kukosa nga nshi ukuti uyu musango wa kutemwa, uwingaba intulo ya kwikushiwa kukalamba no buseko, ulingile ukulangwa fye mu kumfwana ne fipimo fyalungama ifya kwa Lesa. Baibolo itweba ukuti kwaba fye ni mu kuba no kutemwa umukashi uwaufiwa uwa mwi funde uwa mwaume e ko “upumbukile.”—Amapinda 5:15-20.

 4. Ni shani ukutemwa kwa lupwa kwalangishiwa mu Malembo?

⁴ Lyene kwalibako ukutemwa kwakosa ukwa lupwa, nelyo ukutemwa kwa cifyalilwa, ukwashimpwa pa kwampana kwa mulopa, uko abaGreek bakwete ishiwi stor·geʹ. Kwalishingamwa ku nsoselo ya kuti, “Umulopa wa obe tauluba.” Twalikwata ica kumwenako cawamisha ica ici mu kutemwa uko inkashi Maria na Marita bakwete kuli ndume yabo Lasaro. Ukuti apilibwile ifyafula kuli bene kuti camonwa ku fyo baloseshe imfwa yakwe iya mu kupumikisha. Na fintu basekelele lintu Yesu abweseshe umutemwikwa wabo Lasaro ku bumi! (Yohane 11:1-44) Ukutemwa nyina akwata ku mwana wakwe kwaba ca kumwenako na cimbi ica uyu musango wa kutemwa. (Linganyeniko 1 Abena Tesalonika 2:7.) Muli fyo, ku kwebekesha ifyo kwakula ukutemwa kwakwe kuli Sione, Yehova alondolwele ukuti kwalikulile fye ukucila na pa kutemwa kwa kwa nyina ku mwana.—Esaya 49:15.

 5. Ni shani ukubulisha ukutemwa kwa cifyalilwa kumoneka ilelo?

⁵ Ukulangilila kumo ukwa kuti tuleikala mu “nshiku sha kulekelesha” mu kuba ne “nshita sha kuko ishayafya ukubomba na sho,” (NW) kwaba kubulisha kwa ‘kutemwa kwa cifyalilwa.’ (2 Timote 3:1, 3) Pa mulandu wa kuti ukutemwa kwa lupwa kulebulila, imisepela imo ilafulumuka pa ŋanda, kabili bamo abana abakula balalekelesha abafyashi bakalamba. (Linganyeniko Amapinda 23:22.) Ukubulisha ukutemwa kwa cifyalilwa na kabili kulamonwa mu kwanaana kwa kucenda abana—abafyashi bamo ukuuma abana babo icabipisha nga nshi ica kuti bakabila ukutekwa mu cipatala. Ukubulisha ukutemwa kwa bufyashi kuli ukwamonekesha, na ko, mu kufilwa kwa bafyashi abengi ukusalapula abana babo. Ukuleka abana ukukwata inshila yabo abene tacili cishibilo ca kutemwa lelo kuba kukonka umupelwa wa kukaanya kwacepa. Wishi uwatemwa mu cine cine abana bakwe akabasalapula lintu cakabilwa.—Amapinda 13:24; AbaHebere 12:5-11.

 6. Peela ifya kumwenako fya mu Malembo ifya kutemwa pa kati ka fibusa.

⁶ Lyene kwalibako ishiwi lya ciGreek phi·liʹa, ilipilibula ukutemwa (ukwabulo ukumfwika kwa bwamba) pa kati ka fibusa, pamo nga pa kati ka baume bakalamba babili nelyo abanakashi. Twalikwata ica kumwenako cawamisha ica ici mu kutemwa uko Davidi na Yonatani bakwete kuli umo no munankwe. Lintu Yonatani aipaiwe mu bulwi, Davidi alimuloseshe, ukusosa ukuti: “Kwabo bulanda kuli ine pa mulandu obe, we munyinane Yonatani! Umusuma nga nshi kuli ine: kwapesha amano ukutemwa kobe kuli ine, kwacilo kutemwa kwa banakashi.” (2 Samwele 1:26) Na kabili tusambilila ukuti Kristu akwete ukutemwa kwaibela ku mutumwa Yohane, uwaishibikwa ngo musambi “uo Yesu atemenwe.”—Yohane 20:2.

 7. Musango nshi uwa a·gaʹpe, kabili ni shani uku kutemwa kwalangwa?

⁷ Lishiwi nshi ilya ciGreek Paulo abomfeshe pali 1 Abena Korinti 13:13, apo alumbwile ukutetekela, ukucetekela, no kutemwa kabili asosele ukuti “icacilapo pali ifi fyonse kutemwa”? Pano ishiwi ni a·gaʹpe, limo line ilyo umutumwa Yohane abomfeshe lintu asosele ukuti: “Lesa kutemwa.” (1 Yohane 4:8, 16) Uku kutemwa ukutungululwa nelyo ukulamwa ne cishinte. Kuti kwasanshamo nelyo ukukanasanshamo ukutemwa no kutemwisha, lelo kwaba ni nkuntu yabula akaso nelyo ukuyumfwa ukwa kwangwako mu kuba no kucita icisuma kuli bambi te mulandu kwawamina kapokelela nelyo ulwa kumwenamo ukuli konse ukulundwapo kuli kapeela. Ukutemwa kwa uyu musango kwalengele Lesa ukupeela icuma cawamisha ica mutima wakwe, Umwana wakwe uwafyalwa eka, Yesu Kristu, “ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.” (Yohane 3:16) Nga fintu Paulo atucinkulako bwino ukuti: “Cayafya ku muntu ukufwilo walungama; lelo napamo umo engashipo kufwilo muntu musuma. Lelo Lesa asokololo kututemwa kwakwe kwine, pa kuti ilyo twali tucili ababembu Kristu alitufwilile.” (Abena Roma 5:7, 8) Ee, a·gaʹpe ilacita ubusuma kuli bambi te mulandu ne mibele yabo mu bumi nelyo umutengo cingasendela umo uulelumbulula ukutemwa.

Mulandu Nshi Kwakulishapo Ukucila pa Kutetekela no Kucetekela?

 8. Mulandu nshi a·gaʹpe yakulishapo ukucila pa kutetekela?

⁸ Lelo mulandu nshi Paulo asosele ukuti uyu musango wa kutemwa (a·gaʹpe) wali uwacilishapo ukucila pa kutetekela? Alembele pali 1 Abena Korinti 13:2 ukuti: “Nga nakwato kusesema, naishiba ne fya nkama fyonse no kwishiba konse, kabili nga nakwete citetekelo conse ica kuti ningaseseshako impili, lelo ukutemwa nshikwete, nshili cintu.” (Linganyeniko Mateo 17:20.) Ee, nga ca kuti ukubombesha kwesu ku kukwata ukwishiba no kukula mu kutetekela fyali no kubombelwa ku mifwaile ya kaso, ici te kuti pambi cileteko ukumwenamo ukufuma kuli Lesa. Mu nshila imo ine, Yesu alangishe ukuti bamo bali no ‘kusesemena mwi shina lyakwe, ukutamfye fibanda mwi shina lyakwe, no kubombe milimo ikalamba iingi mwi shina lyakwe’ lelo tabali nakukwata ukusuminisha kwakwe.—Mateo 7:22, 23.

 9. Mulandu nshi ukutemwa kwalicilapo pa kucetekela?

⁹ Mulandu nshi umusango wa kutemwa uwa a·gaʹpe na o wacilishapo pa kucetekela? Pantu ukucetekela kuti pambi kwaba kwa bumano kuikwatila, umuntu ukuba uwayangwako apakalamba mu kuba no kumwenamo kwakwe umwine, ilintu ukutemwa “takuifwaila ifya kuko.” (1 Abena Korinti 13:4, 5) Mu kulundapo, ukucetekela—pamo ngo ukwa kwikala ukupula mu “bucushi bukalamba” ukwingila mu calo cipya—kulapwa lintu icalecetekelwa cafikilishiwa. (Mateo 24:21) Nga fintu Paulo asosa ukuti: “Ni ku kulolela uku e ko twapusukile. Lelo ica kulolela icamoneka, ninshi te ca kulolela kabili iyo; pantu ni ani alolele co amona. Lelo nga tulolele co tushamona, tucilindila mu kushipikisha.” (Abena Roma 8:24, 25) Ukutemwa ukwine kulashipikisha ifintu fyonse, kabili takupwa. (1 Abena Korinti 13:7, 8) Muli fyo, ukutemwa kwabula akaso (a·gaʹpe) kwalikulishapo ukucila pali fyonse fibili ukutetekela nelyo ukucetekela.

Ukwakulishapo Ukucila Amano, Ubulungi, na Maka?

10. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti ukutemwa kwalikulishapo pa mibele yapulamo ine iya kwa Lesa?

¹⁰ Lekeni nomba tulanguluke imibele yapulamo ine iya kwa Yehova Lesa: amano, ubulungi, amaka, no kutemwa. Bushe kuti na kabili casoswa ifyo ukutemwa kwalikulishapo pali ifi? Mu cine cine kuti kwaba. Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti ukutemwa kwaba e maka ayakunta ku numa ya cintu Lesa acita. Uyo e mulandu umutumwa Yohane alembele ukuti: “Lesa kutemwa.” Ee, Yehova muntu wa kutemwa. (1 Yohane 4:8, 16) Takwaba ukuli konse mu Malembo uko tubelenga ukuti Lesa mano, bulungi, nelyo maka. Ukucila, twaebwa ukuti Yehova alikwata iyi mibele. (Yobo 12:13; Ilumbo 147:5; Daniele 4:37) Muli wene iyi mibele ine yalishikatalikwa mu kupwililika. Ukukuntwa ku kutemwa, Yehova apwishishishe imifwaile yakwe pa kubomfya imibele imbi itatu nelyo ukubika yene mu kulangulukwa.

11. Cinshi cakuntile Yehova ku kubumba ukubumbwa konse ne fibumbwa fya mupashi na bantunse?

¹¹ E co, lyene, cinshi cakuntile Yehova ku kubumba ukubumbwa konse ne fibumbwa fyalamuka ifya ku mupashi na bantunse? Bushe caali mano nelyo amaka? Iyo, pantu Lesa abomfeshe fye amano yakwe na maka mu kubumba. Ku ca kumwenako, tubelenga ukuti: “Yehova ni ku mano ashimpile icalo.” (Amapinda 3:19) Mu kulundapo, imibele yakwe iya bulungi tayafwaile ukuti abumbe ifibumbwa fiisalila. Ukutemwa kwa kwa Lesa kwacincishe wene ku kwakana ubuseko ubwa fyabako fyalamuka na bambi. Caali kutemwa e kwasangile nshila ku kufumyapo ukusenuka uko ubulungi bwabikile pa mutundu wa muntu pa mulandu wa bumpulamafunde bwa kwa Adamu. (Yohane 3:16) Ee, kabili caali kutemwa e kwaseseshe Yehova ku kufwaya ukuti umutundu wa muntu uwa cumfwila ulingile ukwikala muli Paradise wa pe sonde uuleisa.—Luka 23:43.

12. Ni shani tulingile ukwankula ku maka ya kwa Lesa, ubulungi, no kutemwa?

¹² Pa mulandu wa maka ya kwa Lesa wa maka yonse, tatupama ukumusonga ku kalumwa. Paulo aipwishe ukuti: “Bushe nalimo tulenga [Yehova, NW] akalumwa, mwa? Bushe twakosa ukucila wene?” (1 Abena Korinti 10:22) Kwena, Yehova ni “Lesa wa kalumwa,” te mu mano yabipa, lelo mu “kubelesha ukuipeelesha kwapaatulwa.” (Ukufuma 20:5, King James Version) Pamo nga Abena Kristu, tulatalalikwa ku kusokololwa ukwingi ukwa mano yashingalinganishiwako aya kwa Lesa. (Abena Roma 11:33-35) Umucinshi wesu ukalamba ku bulungi bwakwe ulingile ukutulenga ukutaluka ukufuma ku lubembu lwa ku mufulo. (AbaHebere 10:26-31) Lelo ukutemwa ukwabulo kutwishika kwaba ukwakulishapo pa mibele ikalamba ine iya kwa Lesa. Kabili kutemwa kwabula akaso ukwa kwa Yehova e kutupalamika kuli wene no kutulenga ukufwaya ukumusekesha, ukumupepa, no kwakana mu kushishiwa kwe shina lyakwe ilya mushilo.—Amapinda 27:11.

Icacilapo pa Fisabo fya Mupashi

13. Ni shani ukutemwa kubikwa pa kati ka fisabo fya mupashi wa kwa Lesa?

¹³ Ni shani ukutemwa kubikwa pa kati ka fisabo pabula ifya mupashi wa kwa Lesa, ifyalumbulwa pa Abena Galatia 5:22, 23? Ifi fyaba “kutemwa, ukusekelela, umutende, [ukushipikisha, NW], icongwe, ubusuma, icishinka, ukunakilila, ukuteko mutima.” Ni mu kuba no mulandu usuma Paulo atantikile ukutemwa intanshi. Bushe ukutemwa kwalikulishapo ukucila ukusekelela, imibele yakonkapo alumbula? Ee, kwaliba, pantu te kuti kubeko ukushipikisha ukusekelela ukwabula ukutemwa. Na kuba, icalo caba icabula ukusekelela pa mulandu wa kaso, cabulisha ukutemwa. Lelo Inte sha kwa Yehova balikwata ukutemwa pa kati kabo abene, kabili balikwata ukutemwa kwa kuli Shibo wa mu mulu. E co tulingile ukwenekela bene ukuba abasekelela, kabili calisobelwe ukuti “[bakasekelela, NW] ku kubuuta ku mutima.”—Esaya 65:14.

14. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti ukutemwa kwalikulishapo ukucila pa cisabo ca mupashi ica mutende?

¹⁴ Ukutemwa na kabili kwalikulishapo ukucila pa cisabo ca mupashi ica mutende. Pa mulandu wa kubulisha ukutemwa, icalo caisulamo ukukwesana no kukansana. Lelo abantu ba kwa Yehova baba pa mutende umo no munankwe ukupulinkane isonde. Ayaba aya cine mu mulandu wabo mashiwi ya kwa kemba wa malumbo aya kuti: “Yehova apaala abantu bakwe ukuti babe umutende.” (Ilumbo 29:11) Balikwata uyu mutende pantu balikwata icishibilo cishibisha Abena Kristu ba cine, ukucilumbula, ukutemwa. (Yohane 13:35) Ukutemwa kweka kuti kwacimfya ifya kusangwilako fyonse ifilekanya, nampo nga fya mishobo, buluko, nelyo ifya cikaya. Kwaba “e kukakila fyonse pamo mu kwitabana.”—Abena Kolose 3:14.

15. Ni shani ulubali lwapulamo ulwa kutemwa lwamonwa mu kulinganishiwa ne cisabo ca mupashi ica kushipikisha?

¹⁵ Ulubali lwapulamo ulwa kutemwa na kabili lulamonwa lintu lwalinganishiwa mu kuba no kushipikisha, ukushishimisha kwatekanya ukwa calubana nelyo ukukalifiwa. Pa kuba uushipikisha cipilibula ukuba uwatekanya pamo pene no uukokola ku kukalipa. Cinshi cilenga abantu ukuba abashatekanya na bayangufyanya ku kuba abakalipa? Bushe tacaba kubulisha ukutemwa? Nangu cibe fyo, Shifwe wa ku mulu aba uushipikisha no “uukokola ukukalipa.” (Ukufuma 34:6; Luka 18:7) Mulandu nshi? Pantu alitutemwa kabili pa “kukanafwayo muntu ukonaika.”—2 Petro 3:9.

16. Ni shani ukutemwa kulinganishiwa ku congwe, ubusuma, ukunakilila, no kuteko mutima?

¹⁶ Natumona kale umulandu ukutemwa kwakulishapo ukucila ukutetekela, ne milandu ipeelwe ibomba ku fisabo fyashalako ifya mupashi, uko e kuti, icongwe, ubusuma, ukunakilila, no kuteko mutima. Ifi fyonse mibele ikabilwa, lelo tayakatunonshe ukwabula ukutemwa, nga fintu fye Paulo alangilile pali 1 Abena Korinti 13:3, apo alembele ukuti: “Nga naliisha ababusu fyonse ifyo nkwete, napeela no mubili wandi ku kocewa, lelo ukutemwa nshikwete, nshisandululamo cintu.” Pa lubali lumbi, kwaba kutemwa e kuletako imibele ya musango yo pamo nge congwe, ubusuma, ukutetekela, ukunakilila, no kuteko mutima. Muli fyo, Paulo atwalilile ukusosa ukuti ukutemwa kwa luse kabili ukuti “kushipikisha fyonse, kutetekela fyonse, kucetekela fyonse, kushishimisha fyonse.” Ee, kabili “ukutemwa takupwa.” (1 Abena Korinti 13:4, 7, 8) Cisuma nga fintu cimwenwe ukuti ifisabo fimbi ifya mupashi fyaba fya kusokololwa, nelyo imbali shalekanalekana, isha kutemwa, uko ukwalumbulwa intanshi. Mu cine cine, cilakonkamo ukuti pali fyonse ifisabo pabula ifya mupashi, ukutemwa mu cine cine kwalicilapo.

17. Bulondoloshi nshi ubwa mu Malembo ubwafwilisha insondwelelo ya kuti ukutemwa e cisabo cakulishapo ica mupashi?

¹⁷ Ukwafwilisha ukusondwelela kwa kuti ukutemwa e kwakulishapo pa fisabo fya mupashi wa kwa Lesa yaba mashiwi ya kwa Paulo aya kuti: “Mwiba ba misha ku muntu nangu umo kano iya kutemwana; pantu uwatemwo munankwe ninshi nafisha Amalango . . . nga kwabe funde limbi, yonse yasupwilwa mu cebo ici, Uletemwo mubiyo nga we mwine. Ukutemwa takubifya ku mubiyo; e ico ukutemwa e kufisha Amalango.” (Abena Roma 13:8-10) Icacilishapo kulinga, umusambi Yakobo alosha kuli ili funde ilya kutemwa umwina mupalamano wa umo ngo mwine pamo nga “amalango ya bufumu.”—Yakobo 2:8.

18. Bushinino nshi ubwalundwapo ubwabako ubwa kuti ukutemwa e mibele yakulishapo?

¹⁸ Bushe kucili ubunte na bumbi ubwa kuti ukutemwa e mibele yacilishapo? Ee, mu cine cine. Languluka icacitike lintu kalemba aipwishe Yesu ukuti: “Lifunde nshi ilya ntanshi kuli yonse”? Kuti pambi aleenekela Yesu ukwambula bwino limo ilya Mafunde Ikumi. Lelo Yesu ayambwile ukufuma mu Amalango 6:4, 5 no kusosa ukuti: “Lya ntanshi ni ili: Umfwa, we Israele, [Yehova, NW] Lesa wesu [Yehova, NW] umo; kabili uletemwa [Yehova, NW] Lesa obe ku mutima obe onse, na ku mweo obe onse, na ku mano yobe yonse, na ku maka yobe yonse.” Lyene Yesu alundilepo kuti: “Ilyakonkapo ni ili: Uletemwo mubiyo nga we mwine. Ifunde limbi ilyacisha aya takuli.”—Marko 12:28-31.

19. Fisabo nshi fimo ifyapulamo ifya a·gaʹpe?

¹⁹ Ca cine, Paulo talekukumya lintu alumbwile ukutetekela, ukucetekela, no kutemwa kabili ukusosa ukuti: “Icacilapo pali ifi fyonse kutemwa.” Ukulangisha ukutemwa kufuma ku kwampana kusuma na Shifwe wa ku mulu na bambi, ukusanshako abo ababa mu cilonganino ne filundwa fya ndupwa shesu. Ukutemwa kwalikwata ukwambukila kukuulilila pali ifwe. Kabili icipande cikonkelepo cikalanga ifyo ukutemwa kwa cine kwingaba ukwa kulambula.

Kuti Waankulako Shani

◻ Ni shani ukutemwa kwakulishapo ukucila pa kutetekela no kucetekela?

◻ A·gaʹpe cinshi, kabili ni shani ukutemwa kwa musango yo kulangwa?

◻ Mulandu nshi ukutemwa e kwacilapo pa mibele ikalamba ine iya kwa Lesa?

◻ Ni mu nshila nshi ukutemwa kwakulishapo pa fisabo fya mupashi?

[Icikope pe bula 13]

Ukutemwa kwakuntile Lesa ku kubumba umutundu wa muntu ku bumi pali paradise wa pe sonde. Bushe ulacetekela ukuba mulya?