Beni Abaikatana ku Lulimi Lwine Lwine
“Lyene nkaalulo lulimi lwa bantu na bantu ukubo lulimi lwine lwine, ukuti bonse bene balilile kwi shina lya kwa Yehova, no kumubombela no mutima umo.”—SEFANIA 3:9.
1. Bushe abantu balibala abomfwa Yehova Lesa alelanda?
ULULIMI lwa kwa Yehova Lesa lwine lwine. Lelo bushe abantu balibala abomfwa wene alelanda? Kwena, ee! Ico cacitike lintu Umwana wakwe, Yesu Kristu, aali pe sonde imyanda ya myaka 19 iyapita. Ku ca kumwenako, lintu Yesu abatishiwe, Lesa aumfwike ukusoso kuti: “Uyu e mwana wandi uwatemwikwa, umo mbekelwa.” (Mateo 3:13-17) Ubo bwali bulondoloshi bwa cine cituntulu, ubwaumfwike kuli Yesu na Yohane Kabatisha mu lulimi lwa buntunse.
2. Cinshi calangililwa ku kuloshako kwa mutumwa Paulo ku “ndimi sha . . . bamalaika”?
2 Imyaka imo pa numa umutumwa wa Bwina Kristu Paulo alandile ulwa “ndimi sha bantu ne sha bamalaika.” (1 Abena Korinti 13:1) Cinshi cintu ici cilangilila? Kwena, cilango kuti te bantunse beka lelo na bantu ba mupashi balikwata ululimi ne milandile! Kwena, Lesa na bamalaika tabomfwana umo no munankwe pa kubomfya ifiunda fya mashiwi no lulimi lumfwikwa no kwilukwa kuli ifwe. Mulandu nshi? Pantu umwela pamo ngo washinguluke sonde ulakabilwa pa kutumbukisha amatamba ya ciunda ce shiwi ico abantunse bengomfwa no kwiluka.
3. Ni shani fintu ululimi lwa buntunse lwatendeke?
3 Ni shani fintu ululimi lwa buntunse lwatendeke? Bamo basoso kuti ifikolwe fyesu fyashombweke ukumfwana umo no munankwe pa kwalukila ku kuŋonta no kubuluma. E fisosa icitabo ca Evolution (Life Nature Library) ukuti: “Umuntu wa bukolwe uwa myaka yapitapo mupepi na milioni imo . . . mu kucitikako abeleshe mu kulamuka ifiunda fya milandile ifinono.” Lelo kalemba wa dikishonari walumbuka Ludwig Koehler atile: “Imilandile ya buntunse ni nkama; ca bupe ca bulesa, icipesha amano.” Ee, imilandile ya buntunse ca bupe ca bulesa, pantu Lesa apeele umuntu wa ntanshi Adamu, ululimi. Mu kushininkisha e lwaitilwe mu kupelako iciHebere. Lulya lulimi lwalandilwe ne ntuntuko sha bena Israele isha kwa “Abramu umuHebere,” icikolwe ca busumino uyo icikolwe cakwe Shemu aali mwana wa kwa kakuula wa cibwato Noa. (Ukutendeka 11:10-26; 14:13; 17:3-6) Mu cilolwa ce paalo lya kwa Lesa ilya mu busesemo pali Shemu, cili ica kupelulula ukusondwelela ukuti ululimi lwakwe talwaambukilweko ne cintu cimo ico Yehova Lesa acitile mu cipesha amano imyanda ya myaka 43 iyapitapo.—Ukutendeka 9:26.
4. Ni nani aali Nimrode, kabili abomfiwe shani kuli Satana Ciwa?
4 Pali iyo nshita ‘isonde lyonse lyali ululimi lumo ne nsoso imo.’ (Ukutendeka 11:1) Uwaliko uwa mweo lilya aali mwaume Nimrode, “umubamfi uwakosa [mu kukaanya, NW] Yehova.” (Ukutendeka 10:8, 9) Umulwani mukalamba uushimoneka uwa mutundu wa muntu, Satana, ukucilisha abomfeshe Nimrode ku kwimika ulubali lwa pe sonde ulwa kuteyanya kwa kwa Ciwa. Nimrode afwaile ukuipangile shina, kabili ilya mibele ya kuituntumba yasalanganine ku bakonshi bakwe, abatampile umulimo waibela uwa bukuule mu calo ca Shinari. Ukulingana no Ukutendeka icipandwa 11, icikomo 4, batile: “Aleni, natukuule umusumba ne cilupungupo ico impela ya ciko ishinte mu mulu, tuicitile ne shina; epali twapashilwa pano isonde ponse.” Bulya butukushi mu kukaanya ukukambisha kwa kwa Lesa ukwa ‘kukumana pe sonde’ bwapwile lintu Yehova afulungenye ululimi lwa bacipondoka. “E fyo,” e fisosa ubulondoloshi bwalembwa ubwa Baibolo, “Yehova abapashile kulya, alekele baleya pano isonde ponse; na bo balekele ukukuula uyo musumba.” (Ukutendeka 9:1; 11:2-9) Ulya musumba wainikwe Babele, nelyo Babiloni (ukupilibula, “Icimfulumfulu”), “pantu kulya Yehova apelengenye imilandile ye sonde lyonse.”—Byington.
5. (a) Cinshi cacilikilwe lintu Lesa afulungenye ululimi lwa mutundu wa muntu? (b) Cinshi twingasondwelela pa lwa lulimi lwa kwa Noa na Shemu?
5 Cilya cipesha amano—icimfulumfulu ca lulimi lumo ulwa buntunse—catungulwile ku kwisushe sonde pamo nga fintu Lesa akambishe Noa, kabili cacingilile ipange ilili lyonse ilyo pambi Satana akwete ku kwimika ukupepa kwaikatana ukwakowela ukwa mwine wine ukupitila mu bantunse abapondokele Shikulu Mulopwe wa mulu ne sonde. Ca cine, ku kubelesha ubutotelo bwa bufi mu musango uuli onse, abantu baali ifinakabupalu fya kwa Ciwa, kabili balebombela ifibanda lintu bapangile imilungu ne milungu yanakashi, baipeele amashina mu ndimi shabo ishapusanapusana, no kuipepa. (1 Abena Korinti 10:20) Lelo incitilo iyabuulilwe na Lesa wa cine eka pa Babele yacilikile ukupangwa kwa butotelo bumo ubwa bufi ubwaikatana ukupeela Ciwa ukupepa uko mu kumonekesha afulwike. Kwena, Noa umulungami no mwana wakwe Shemu tabatalile ababa abapelenganishiwa muli cilya cimpungili mu calo ca Shinari. E co kuti mu kubamo kupelulula casondwelelwa ukuti ululimi lwabo lwalitwalilile ukuba e lumo ulwalandilwe na Abramu wa busumino (nelyo Abrahamu)—ululimi luntu Lesa alandile ku muntu Adamu mwi bala lya Edene.
6. Pa bushiku bwa Pentekoste 33 C.E., ni shani fintu Yehova alangile ukuti aali no kupeela amaka ya kulandila mu ndimi?
6 Yehova, uwafulungenye ululimi lwa mutundu wa muntu ulwa kubalilapo, kuti na kabili apeela amaka ya kulanda mu ndimi. Pantu, acitile ico ciine fye pa bushiku bwa Pentekoste mu mwaka wa 33 uwa Nshita yesu Iyaishibikwa! Ukulingana na Imilimo 2:1-11, mupepi na bakonshi 120 aba kwa Yesu Kristu balongene lilya mu ŋanda ya pa mulu mu Yerusalemu. (Imilimo 1:13, 15) Mu kupumikisha, kwaliko icongo ukufuma mu mulu “kwati cipupu cikali ca mwela.” “Indimi ishabe misasatwe kwati sha mulilo” shalimoneke no kwakanishiwa. Apo pene abasambi “baiswilemo umupashi wa mushilo, batendeke no kulandila mu ndimi shimbi ifyo umupashi wabapeele ukulanda.” Muli shilya ndimi shapeelwe muli bulesa, balandile “ifikalamba fya kwa Lesa.” Kabili mwandi cipesha amano ico cali, ilyo abaYuda na bayalwilwe aba ndimi shapusanapusana, ukufuma ku fifulo fya kutali pamo nga Mesopotamia, Egupti, Libya, na Roma, baumfwikishe ubukombe bupeelo bumi!
Ululimi Lwapeelwa na Lesa Ilelo!
7. Filolelo nshi fyali no kubako nga ca kuti ululimi fye lumo e lwalandilwe no kumfwikwa mu kusaalala kwa calo?
7 Apantu Lesa kuti apeela indimi shalekanalekana mu cipesha amano, bushe te kuti cibe icawama nga ca kuti alengele ukucitikako ku lulimi fye lumo ukulandwa no kumfwikwa mu kusaalala kwa calo? Ico kuti catwala pa ntanshi ukumfwana kwakulilako mu kati ka lupwa lwa buntunse. Pamo nga fintu The World Book Encyclopedia icibika: “Nga ca kuti abantu na bantu bonse balandile ululimi lumo lwine, ifikakilo fya ntambi ne fya bunonshi kuti fyacilapo ukupalamana, no kufwaya kusuma kuti kwaingilishiwako pa kati ka fyalo.” Cisuma, mu kucefyako indimi sha mu kubumbwa konse 600 shalitubululwa ukucila pa myaka iingi. Pali ishi, Esperanto e lwakwata ukusonga kwacilishapo pantu mupepi na bantu 10,000,000 balisambilila lwene ukutula pa kupangwa kwa luko mu mwaka wa 1887. Nalyo line, ukubombesha kwa buntunse ku kwikatanya umutundu wa muntu ukupitila mu lulimi lwa mu kubumbwa konse takwatala akubo kwatunguluka. Na kuba, impika shafulilako shilelenga ukwakanikana muli ici calo ilyo ‘abantu babifi balelundulukilako ku kubipo kucila.’—2 Timote 3:13.
8. Nelyo fye nga ca kuti ululimi lwa mu kubumbwa konse lwapokelelwe mu calo ca lelo, cinshi nalyo line cingabako, kabili mulandu nshi?
8 Ukulandila mu nshila ya butotelo, kuliko icimfulumfulu cikalamba. Lelo bushe tatulingile ukwenekela ici, apantu ibuku lya Baibolo ilya Ukusokolola lita ubuteko bwa calo ubwa butotelo bwa bufi “[Babiloni] mukalamba”? (Ukusokolola 18:2) Ee, pantu “Babiloni” cipilibula “Icimfulumfulu”? Nelyo fye nga ca kuti ululimi lwa cimbepa nelyo ululimi lwa cifyalilwa pamo nge ciNgeleshi, iciFrench, iciGerman, nelyo iciRussia lwali no kupokelelwa pamo ngo lulimi lwa mu kubumbwa konse mu calo ca lelo, ukukanaikatana kuti nalyo line kwabako mu nshila ya butotelo na mu nshila shimbi. Mulandu nshi? Pantu “pano isonde ponse palaala mu maka ya Mubifi,” Satana Ciwa. (1 Yohane 5:19) E cipasho ciine ica kaso, kabili mu bufunushi alafuluka ukupepwa ku mutundu wa muntu onse, pamo fye nga fintu acitile mu nshiku sha kwa Nimrode ne Cilupungu ca Babele. Pantu, ululimi lwa mu kubumbwa konse ululandwa na bantunse ba lubembu kuti lwapeela nangu ni Satana ishuko lya mu nshita ukwimika ukupepa kwaikatana ukwa kwa Ciwa! Lelo Yehova takabale asuminisha ico; mu cine cine, bwangu bwangu akaleta impela ku butotelo bonse ubwa bufi, ubwapuutwamo na Ciwa.
9. Ni shani fintu abantu ba nko shonse ne mishobo baleikatanishiwa nomba?
9 Nalyo line, icishinka ca kusungusha cili ca kuti abantu basuma aba nko shonse ne mishobo baleikatanishiwa ino ine nshita. Ici cilecitika pa fipimo fya kwa Lesa kabili pa mulandu wa kupepa kwakwe. Ilelo, Lesa alecilengo kucitikako ku bantunse ukusambilila no kulanda ululimi lwine lwine lweka pe sonde. Kabili mu cituntulu luli lulimi lwa mu kubumbwa konse. Mu cine cine, Yehova Lesa alesambilisha ulu lulimi lwine lwine ku bantu abengi ukufuma mu nko shonse isha pe sonde ilelo. Ici cili mu kufikilishiwa kwa cilayo ca kwa Lesa ica mu busesemo ukupitila muli kasesema wakwe kabili inte Sefania ukuti: “Lyene nkaalulo lulimi lwa bantu na bantu ukubo lulimi lwine lwine [ukukonke shiwi, “umulomo wasanguluka”], ukuti bonse bene balilile kwi shina lya kwa Yehova, no kumubombela no mutima umo.” (Sefania 3:9) Cinshi caba ulu lulimi lwine lwine?
Ululimi Lwine Lwine Lwalondololwa
10. Cinshi cili ululimi lwine lwine?
10 Ululimi lwine lwine cine ca kwa Lesa icisangwa mu Cebo cakwe, Amalembo ya Mushilo. Ukucilisha cine ukulosha ku Bufumu bwa kwa Lesa, ubukaleta umutende na mapaalo yambi ku mutundu wa muntu. Ululimi lwine lwine lulafumyapo icilubo ca butotelo no kupepa kwa bufi. Cilekatanya bonse abalanda lwene mu kupepa kwine kwine, ukwasanguluka, ukutuntulu ukwa kwa Lesa wa mweo kabili uwa cine, Yehova. Ilelo, indimi shimo 3,000 shibomba nge cipindami ku kumfwikisha, kabili imyanda ya mabutotelo ya bufi yafulunganya umutundu wa muntu. E co fintu tuli aba buseko pa kuti Lesa alealwila abantu na bantu kuli ulu lulimi lwawama, ulwine lwine!
11. Cinshi cintu ululimi lwine lwine lwacitila abantu ba nko shonse ne mishobo?
11 Ee, ululimi lwine lwine lulebeleshiwa mu kulamuka na bantu ba nko shonse ne mishobo. Pamo ngo lulimi lweka ulwine lwine lwa ku mupashi pe sonde, lubomba nga maka ya kwikatanya ayakosa. Lwafwilisha bonse abo abalelubomfya ‘ukulilila kwi shina lya kwa Yehova, no kumubombela no mutima umo,’ nelyo ukukonke shiwi, “mu kuba no kubeya kumo.” Muli ifyo babombela Lesa “mu kuba no kusuminishanya kumo,” “mu kuba no kusuminishanya kwa mutima umo no kubeya kumo ukwaikatana.” (The New English Bible; The Amplified Bible) Ubupilibulo bwa kwa Steven T. Byington bubelengwa ukuti: “Lyene ine [Yehova Lesa] nkapilibula imilomo ya bantu na bantu bonse ukube yasanguluka, pa kuti bonse balilile kwi shina lya kwa Yehova no kubombela pamo mu mulimo wakwe.” Ukubombela pamo kwa musango uyo ukwa mu kusaalala kwa calo ukwa ndimi shingi mu mulimo wa kwa Lesa kwabako fye pa kati ka Nte sha kwa Yehova. Mu fyalo 212 ilelo, ukucila pa mamilioni yane aya aba bakabilisha ba Bufumu balebila imbila nsuma mu ndimi sha buntunse ishingi. Nalyo line, Inte “[shisosa] akanwa kamo kene” kabili baba “[abalundikana] mu mucetekanya umo wine na mu kulinga kumo kwine.” (1 Abena Korinti 1:10) Ici calibe fyo pantu, te mulandu na kuntu bali pe sonde, bonse Inte sha kwa Yehova balanda ululimi lwine lwine lumo, kwi lumbo no bukata ifya kwa Shibo wa ku mulu.
Sambilila Ululimi Lwine Lwine Nomba!
12, 13. (a) Mulandu nshi ulingile ukubela uwayangwako pa lwa kulanda ululimi lwine lwine? (b) Mulandu nshi amashiwi ya pali Sefania 3:8, 9 yabela ayakatame fyo ilelo?
12 Mulandu nshi ulingile ukubela uwayangwako pa lwa kulanda ululimi lwine lwine? Ku cintu cimo, pantu ubumi bobe bwashintilila pa kusambilila no kulanda lwene. Pa ntanshi fye Lesa talalaya “[ukwalulo] lulimi lwa bantu na bantu ukubo lulimi lwine lwine,” asokele ukuti: “Nindeni, cisemo ca kwa Yehova, lindeni ubushiku nkeminamo ku kulubulwisha; pantu kupanga kwandi ukulonganike nko, ukulonganya amabufumu, ku kupongolwela pali bene icipyu candi, icifukushi conse ca bukali bwandi; pantu pano isonde ponse pakapya ku mulimo wa kalumwa kandi.”—Sefania 3:8.
13 Ayo mashiwi ya kwa Shikulu Mulopwe Yehova yalandilwe intanshi imyanda ya myaka 26 iyapitapo muli Yuda, intu Yerusalemu aali e musumba ukalamba. Lelo bulya bulondoloshi ukucilisha bwali no kubomba mu kasuba kesu pantu Yerusalemu aali cimpashanya ca Kristendomu. Kabili inshita yesu, ukutula apo Ubufumu bwa kwa Lesa ubwa mu mulu bwaimikwe mu 1914, yaba bushiku bwa kwa Yehova ubwa kulonganika inko no kulonganya amabufumu. Alibaleta bonse capamo pe samba lya kusakamana kwakwe ukupitila mu mulimo ukalamba uwa bunte. Mu kukonkapo, ici calibakumbamo mu kukaanya imifwaile yakwe. Nangu cibe fyo, Yehova Lesa mu nkumbu aleafwilisha abantu ukufuma muli isho shonse inko ukwikatana mu kulanda ululimi lwine lwine. Mu kuba na lwene, bonse abalefwayo bumi mu calo cipya cakwe icalaiwa kuti bamubombela mu kwikatana ilyo inko shonse tashilapya mu numbwilo ya mulilo iya cipyu ca bulesa pa “kulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa wa maka yonse,” ubwitwa mu cinkumbawile Armagedone. (Ukusokolola 16:14, 16; 2 Petro 3:13) Mu nsansa, abo abalanda ululimi lwine lwine no kulilila kwi shina lya kwa Yehova mu citetekelo nga bakapepa baikatana aba cine bakaipakisha ukucingililwa mu kati ka cikabilila ca ako kayofi ka calo. Lesa akabapisha ababakwa ukwingila mu calo cipya, umo ululimi lwine lwine lweka mu kupelako e lukaba pa milomo ya mutundu wa muntu onse.
14. Ukupitila muli Sefania, ni shani fintu Lesa alangile ukuti ukupusunsuka impela ya ino micitile ya fintu kwita pa ncitilo ya mu kwangufyanya?
14 Ukupitila muli kasesema wakwe Sefania, Yehova acilenga ukumfwika ukuti abo abalesubila ukupusunsuka impela ya micitile ibifi iilipo iya fintu bafwile ukubuula incitilo ya mu kwangufyanya. Ukulingana na Sefania 2:1-3, Lesa atila: “Longaneni, longaneni, we luko ulwakamba, ilyo kucili takulaisa pali imwe icifukushi ca bukali bwa kwa Yehova, ilyo ubushiku bwa bukali bwa kwa Yehova tabulaisa pali imwe. Fwayeni Yehova, mwe bafuuka ba mu calo bonse; mwe bacito bupingushi bwakwe, fwayeni ubulungami, fwayeni ubufuke; napamo kuti mwabelama mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova.”
15. (a) Kwali kufikilishiwa nshi ukwa kutendekelako ukwa kwa Sefania 2:1-3? (b) Ni bani bapusunswike ukuputunkanya kwa kwa Lesa ukwa bupingushi pali Yuda, kabili cinshi cikalingana no ku kupusunsuka mu kasuba kesu?
15 Ayo mashiwi yalikwete ukufikilishiwa kwa yako ukwa kutendekelapo pali Yuda wa pa kale na Yerusalemu. Abantu ba lubembu aba kwa Yuda tabayankwileko mu kusenamina ku kwipukisha kwa kwa Lesa, nga fintu calangwa ku kuputunkanya kwakwe ukwa bupingushi pali bene pa maboko ya cina Babiloni mu mwaka wa 607 B.C.E. Pamo fye nga fintu Yuda aali “luko ulwakamba” ku cinso ca kwa Lesa, e fyo Kristendomu aba “luko” lwabule nsoni ku cinso ca kwa Yehova. Pa mulandu wa kumfwila ishiwi lya kwa Lesa, nangu cibe fyo, bamo aba mu bena Yudea na bambi balipusunswike, pa kati kabo kasesema wa busumino uwa kwa Yehova Yeremia. Bakapusunsuka bambi baali mwina Etiopia uwainikwe Ebede-meleke ne ntuntuko sha kwa Yonadabu. (Yeremia 35:18, 19; 39:11, 12, 16-18) Mu musango umo wine ilelo, “ibumba likalamba” ilya “mpaanga shimbi” isha kwa Yesu ilyalonganikwa ukufuma mu nko shonse likapusunsuka Armagedone ukwingila mu calo cipya ica kwa Lesa. (Ukusokolola 7:9; Yohane 10:14-16) Ni abo beka abasambilila no kulanda ululimi lwine lwine e bakaba bakapusunsuka ba buseko.
16. Cinshi umo afwile ukucita pa kubelama “mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova”?
16 Pamo fye nga fintu cali cipope ca kwa Yehova ukuti Yuda na Yerusalemu ilingile ukupyangwapo, e fyo Kristendomu afwile ukuloba. Mu cine cine, ubonaushi bwa butotelo bwa bufi bonse buli mupepi, kabili abo abalefwaya ukupusunsuka bafwile ukubombapo mu kwangufyanya. Bafwile ukucite fyo “ilyo ubushiku tabulapita nge misungu” (NW), ukuululwa mu kwangufyanya ku mwela, ukupala lintu inseke shipooswa mu mwela pa cipuulilo. Pa kupusushiwa ukufuma ku cipyu ca kwa Lesa, tufwile ukulanda ululimi lwine lwine no kwankulako ku kusoka kwa kwa Lesa ilyo ubushiku bwa bukali bwabilima ubwa kwa Yehova tabulaisa pali ifwe. Mu kasuba ka kwa Sefania ne lelo, abafuuka balafwaya Yehova Lesa, capamo no bulungami no bufuuke. Ukufwaya kwesu Yehova kupilibula ukumutemwa no mutima wesu onse, umweo, umuntontonkanya, na maka. (Marko 12:29, 30) ‘Napamo [abo abalecite fyo] kuti babelama mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova.’ Lelo mulandu nshi ubusesemo busoselo kuti “napamo”? Pantu ipusukilo lyashintilila pa busumino no kushipikisha. (Mateo 24:13) Abo abalukila ku fipimo fyalungama ifya kwa Lesa no kutwalilila ukulanda ululimi lwine lwine bakabelama mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova.
17. Fipusho nshi fyashalila ukulangulukapo kwesu?
17 Apantu ubushiku bwa bukali bwa kwa Yehova buli mupepi kabili ipusukilo lyashintilila pa kusambilila no kubomfya ululimi lwine lwine, nomba ili e nshita ya kuba ababimbwamo mu kushika mu kusambilila no kulanda lwene. Lelo ni shani fintu umuntu engasambilila ululimi lwine lwine? Kabili ni shani fintu winganonkelamo ukufuma ku kulanda lwene?
Kuti Wayasuka Shani?
◻ Ni shani fintu imilandile ya buntunse yatendeke?
◻ Cinshi caba ululimi lwine lwine?
◻ Mulandu nshi amashiwi ya pali Sefania 3:8, 9 yakatamine fyo ilelo?
◻ Cinshi tufwile ukucita pa kubelama “mu bushiku bwa bukali bwa kwa Yehova”?
[Icikope pe bula 10]
Pa Babele, Lesa asalangenye umutundu wa muntu pa kufulunganya ululimi lwabo