Cinshi Cintu Isumbu ne Sabi Fipilibula Kuli Iwe?
“Kuli imwe kwapeelwo kwishibe fya nkama ifya bufumu bwa mu mulu.”—MATEO 13:11.
1, 2. Mulandu nshi pambi twingasekelela mu filangililo fya kwa Yesu?
BUSHE ulaipakisha ukwishiba inkama nelyo ukupikulula ubwile? Ni shani nga ca kuti ukucita ifyo kuti kwakwaafwa ukumona mu kulengama nga nshi ulubali lobe mu mifwaile ya kwa Lesa? Mu nsansa, kuti wanonka ukushilimuka kwa musango uyo ukwabamo ishuko ukupitila mu cilangililo ico Yesu apeele. Calisungwishe abengi abo bacumfwile kabili calipelenganya bambi abashingapendwa ukutule ilyo, lelo kuti wacumfwikisha.
2 Mona fintu Yesu alandile muli Mateo icipandwa 13 pa lwa kubomfya kwakwe ifilangililo. Abasambi bakwe baipwishe ukuti: “Ni pa mulandu nshi musosela kuli bene mu [filangililo, NW]?” (Mateo 13:10) Ee, mulandu nshi Yesu abomfeshe ifilangililo ifyo abantu abengi bashali na kumfwa? Ayaswike mu fikomo 11 ukufika ku 13 ukuti: “Ico ni kuli imwe kwapeelwo kwishibe fya nkama ifya bufumu bwa mu mulu, lelo kuli aba takwapeelwa. . . . Ni pa mulandu uyu nsosela kuli bene mu [filangililo, NW]; pantu balelolesha no kumona iyo, kabili baleumfwa no kutesha iyo nangu kwiluka.”
3. Ni shani fintu ukumfwikisha ifilangililo fya kwa Yesu kwingatunonsha?
3 Yesu lyene abomfeshe Esaya 6:9, 10, iyalondolwele abantu abali impofu kabili bankomamatwi lwa ku mupashi. Ifwe, nangula ni fyo, tatulekabila ukuba ifyo. Nga ca kuti twaumfwikisha no kubomba mu kumfwana ne filangililo fyakwe, kuti twaba aba nsansa nga nshi—nomba na ku nshita ya ku ntanshi iyabule mpela. Yesu atutambika uku kwebekesha kwakaba ukwa kuti: “[Ya nsansa, NW] amenso yenu, pa kuti yalamona; na matwi yenu, pa kuti yalomfwa.” (Mateo 13:16) Uko kwebekesha kufimba ifilangililo fyonse ifya kwa Yesu, lelo nomba natutonte pa mulumbe umo uwipi uwe sumbu, uwalembwa pali Mateo 13:47-50.
Icilangililo mu Kuba no Bupilibulo Bwashika
4. Cinshi cintu Yesu ashimike mu nshila ya cilangililo, nge fyo calembwa pali Mateo 13:47-50?
4 “Ubufumu bwa mu mulu bwapale sumbu ilyapooselwe muli bemba, no kukukulule sabi lya misango yonse. Ilyo lyaiswile, bakuliile pa lulamba; kabili baliikele balasalile lisuma mu fipe, lelo ilibi balilipoosele. E fyo cikaba mu [kusondwelela kwa micitile ya fintu, NW]; bamalaika bakafuma, bakapaatulula ababifi mu kati ka balungami, no kubapoosa mwi lungu lya mulilo; e mo mukabo kulila no kusumanya ameno.”
5. Mepusho nshi yemako ukulosha ku bupilibulo bwa mulumbe we sumbu?
5 Napamo mwalimona abantu ukubomba umulimo wa bulondo mu kuba ne sumbu, limbi pa fikope fisela nelyo pali televisioni, e co umulumbe wa kwa Yesu tauli uwayafya ukubika mu cikope. Lelo ni shani pa lwa kulonsha no bupilibulo? Ku ca kumwenako, Yesu asosele ukuti ici cilangililo cili pa lwa “bufumu bwa mu mulu.” Nalyo line, mu kushininkisha talepilibula ukuti “imisango yonse” iya bantu, abasuma na babi, nelyo ababifi, bakaba mu Bufumu. Na kabili, ni bani babomba umulimo wa bulondo? Bushe ubu bulondo no kupaatukanya fyacitike mu kasuba ka kwa Yesu, nelyo bushe kuti bwapeleshiwa ku nshita yesu, “ukusondwelela kwa micitile ya fintu”? Bushe uleimona we mwine muli uyu mulumbe? Ni shani fintu wingasengauka ukuba pa kati ka abo abalila no kusumanya ameno?
6. (a) Mulandu nshi tulingile ukuba abasekelela mu kuswatuka mu kumfwikisha umulumbe we sumbu? (b) Lufungulo nshi ku kumfwikisha wene?
6 Na kabushe ifipusho fya musango uyo filanga ukuti ici icilangililo tacili icayanguka. Wilaba, nangula ni fyo ukuti: “Ya nsansa amenso yenu, pa kuti yalamona; na matwi yenu, pa kuti yalomfwa.” Lekeni tumone nga ca kuti ifwe kuti twafwailisha mu bupilibulo bwa ciko pa kuti amatwi yesu tayali ayashikutika na menso yesu tayeselwe ku bucindami bwa ciko. Mu cituntulu, kale kale twalikwata ulufungulo lwakatama ku kwisula ubupilibulo bwa ciko. Icipande citangilileko cishimike pa lwa fintu Yesu alaliike abalondo abena Galili ku kusha ilya ncito no kubuula umulimo wa ku mupashi pamo nga “balondo ba bantu.” (Marko 1:17) Abebele ukuti: ‘Ukufuma pali nomba mukaba abalondo ba bantu abomi.’—Luka 5:10.
7. Cinshi Yesu alelangilila lintu alandile pa lwe sabi?
7 Mu kumfwana ne co, isabi muli uyu mulumbe limininako abantunse. E ico, lintu icikomo 49 cilanda ulwa kupaatukanya ababifi ukufuma ku balungama, cilosha, te ku fibumbwa fya muli bemba ifyalungama nelyo ifibifi, lelo ku bantu abalungama nelyo ababifi. Mu kupalako, icikomo 50 tacilingile ukutulenga ukutontonkanya pa lwa finama fya muli bemba ifyo filila no kusumanya ameno ya fiko. Iyo. Uyu mulumbe uli pa lwa kulonganika abantunse no kupaatukanishiwa kwabo ukwa pa numa, uko kuli ukwakakala nga nshi, nga fintu ica kufumamo cilelangilila.
8. (a) Cinshi twingasambilila ukulosha ku ca kufumamo ce sabi libi? (b) Mu mimwene ya cintu casoselwe pa lwe sabi libi, cinshi twingasondwelela ukukuma ku Bufumu?
8 Moneni ukuti isabi libi, uko e kuti, ilibifi, likapooswa mwi lungu lya mulilo, umo likalila no kusumanya ameno. Kumbi Yesu asuntinkenye ukulila no kusumanya ameno ukwa musango uyo ukuba ku nse ya Bufumu. (Mateo 8:12; 13:41, 42) Pali Mateo 5:22 na 18:9, alumbwile fye no “mulilo wa Gehena,” ukulosha ku bonaushi bubelelela. Bushe ico tacilelanga fintu cili icakatama ukukwata ubupilibulo bwa ici cilangililo no kubomba mu kulinganako? Ifwe bonse twalishiba ukuti tamwaba kabili tamwakabe ababifi mu Bufumu bwa kwa Lesa. E ico, lintu Yesu asosele ukuti “ubufumu bwa mu mulu bwapale sumbu,” afwile apilibwile ukuti mu kulundana no Bufumu bwa kwa Lesa, kuliko ulubali ulwapala isumbu ilyo lipooswa ku kusala imisango yalekanalekana iye sabi.
9. Ni shani fintu bamalaika babimbwamo mu cilangililo ce sumbu?
9 Pa numa isumbu lyapooselwe ne sabi lyasalilwe, kwali no kubako umulimo wa kupaatukanya. Ni bani abo Yesu atile babimbilwemo? Mateo 13:49 aishibishe aba bakapaatukanya abalondo nga bamalaika. E co Yesu aletweba pa lwa bwangalishi bwa bumalaika ubwa cibombelo pe sonde ico cibomfiwa ku kwishibisha abantu—bambi abasuma na balinga ku Bufumu bwa mu mulu, bambi ukushininkisha ukuba ababi kuli ubo bwite bwa mu mulu.
Ubulondo—Lilali?
10. Ni pa kupelulula nshi twingapimina ukuti ubulondo bwalitanunwike pa cipimo cimo ica ciputulwa ca nshita icalepa?
10 Amashiwi yashingulukako yatwaafwa ukusanga lintu ici cibomba. Pa ntanshi fye ya ici, Yesu apeele icilangililo pa lwa kutanda imbuto shisuma, lelo amankumba yatandilwe mwi bala, ililecita icikope icalo. Alondolwele muli Mateo 13:38 ukuti imbuto shisuma shaleimininako “abana baume ba bufumu; amankumba bana baume ba mubifi.” Ifi fyakuliile capamo pa myanda ya myaka iingi, ukufikila ukulobolola mu kusondwelela kwa micitile ya fintu. Lyene amankumba yalipaatukanishiwe kabili pa numa ya ico ukocewa. Ukulinganya ici ne cilangililo ce sumbu, kuti twamona ifyo ukukulilwa kwa fibumbwa mwi sumbu kwali no kutanununwa ukufika ku ciputulwa ca nshita icalepa.—Mateo 13:36-43.
11. Ni shani fintu imibombele ya bulondo bwa pa kati ka nko yatendeke mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?
11 Ukulingana no mulumbe wa kwa Yesu, isabi lyali no kulonganikwa ukwabula ukusalulula, uko e kuti, isumbu lyasendele isabi lisuma ne sabi libi. Ilintu abatumwa baali aba mweo, bamalaika baletungulula imibombele ya bulondo babomfeshe ukuteyanya kwa Bwina Kristu ukwa kwa Lesa ku kwikata “isabi” abo babele Abena Kristu basubwa. Kuti pambi wasoso kuti pa ntanshi ya Pentekoste 33 C.E., ubulondo bwa kwa Yesu ubwa bantu bwaikete mupepi na basambi 120. (Imilimo 1:15) Lelo lintu icilonganino ca Bena Kristu basubwa caimikwe, ubulondo mu kuba ne cibombelo ce sumbu bwalitendeke, kabili amakana ye sabi lisuma yaliketwe. Ukutula mu 36 C.E., ubulondo bwalyanene ukufika ku menshi ya pa kati ka nko, ilyo Abena fyalo bakuliilwe ku buKristu kabili babele ifilundwa fya cilonganino casubwa ica kwa Kristu.—Imilimo 10:1, 2, 23-48.
12. Cinshi calundulwike pa numa ya mfwa ya batumwa?
12 Mu myanda ya myaka pa numa lintu abatumwa bafumine pa cisebele ca calo, kwatwalilile ukubako Abena Kristu bamo abaletukusha ukusanga no kwikatilila ku cine ca bulesa. Mu kucefyako bamo aba muli aba balisuminishiwe na Lesa, kabili alibasubile no mupashi wa mushilo. Nalyo line, imfwa ya batumwa yafumishepo ukusonga kwa kucilikila, ukusuminisha ukwanana kwa busangu ukulunduluka. (2 Abena Tesalonika 2:7, 8) Ukuteyanya kwalikulile uko mu kukanawaminwa kwaitungile ukuba icilonganino ca kwa Lesa. Mu bufi kwaitungile ukuba uluko lwa mushilo ulwasubwa no mupashi wa kwa Lesa ku kuteka na Yesu.
13. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti Kristendomu alikwete ulubali mu mibombele ye sumbu?
13 Bushe uletontonkanya ukuti abaitunga babule citetekelo aba buKristu balikwete ulubali ululi lonse mu cilangililo ce sumbu? Kwena, kuliko umulandu wa kwasukila ukuti ee, balikwete. Isumbu lya cimpashanya lyasanshishemo Kristendomu. Ca cine, pa nkulo shafulilako Icalici lya ciKatolika lyaeseshe ukucilikila Baibolo ukufuma ku bantuuntu fye. Nangu ni fyo, pa myanda ya myaka ifilundwa fya Kristendomu fyabombele ulubali lukalamba mu kupilibula, ukwambula, no kwananya Icebo ca kwa Lesa. Amacalici pa numa yapangile nelyo ukwafwilisha amasosaite ya Baibolo, ayo yalembele Baibolo mu ndimi sha cikaya isha mu fyalo fyabesha ukutali. Na kabili yatumine ba mishonari ba fya cipatala na bakafundisha, abo babombele pa kupanga Abena Kristu ba kaliilo. Ici calonganike impendwa shikalamba ishe sabi libi, abo bashasuminishiwe na Lesa. Lelo mu kucefyako casansalike amamilioni ya bashali Bena Kristu kuli Baibolo na ku musango wa buKristu, nangu cingati bwaliboshiwe.
14. Ni shani fintu ubulondo bwe sabi lisuma bwaafwilishiwe no mulimo umo uwacitilwe na macalici ya Kristendomu?
14 Mu kati ka iyo nshita yonse, aba citetekelo abasalanganishiwe abakakatile ku Cebo ca kwa Lesa balipilikite ukufika pantu bengapesha. Pa nshita iili yonse, baimike icilonganino casubwa ica kwa Lesa ica cine pe sonde. Kabili kuti twashininkisha ifyo na bo bene baleikata isabi, nelyo abantu, abengi aba abo Lesa aali no kumona nga basuma kabili abo aali no kusuba no mupashi wakwe. (Abena Roma 8:14-17) Aba baitunga ba buKristu abasuma baali na maka ya kuleta icine ca Baibolo ku bengi abo babele Abena Kristu ba kaliilo nelyo abo banonkele ukwishiba kwa mu Baibolo ukwapelela ukufuma mu Malembo ayapilibwilwe mu ndimi shabo na masosaite ya Baibolo aya Kristendomu. Ca cine, ukusala kwe sabi lisuma kwalitwalilile, nangu cingati abengi abo balonganikwe na Kristendomu baali ababi ukufuma ku mimwene ya kwa Lesa.
15. Mu kulungatika, cinshi caimininwako ne sumbu lya mu mulumbe?
15 E co isumbu limininako icibombelo ca pe sonde ico icitunga ukuba icilonganino ca kwa Lesa kabili ico cilonganikamo isabi. Casanshamo fyonse fibili Kristendomu ne cilonganino ca Bena Kristu basubwa, aba kulekeleshako abatwalilila ukusala isabi lisuma, pe samba lya kutungulula kushimoneka ukwa bamalaika, mu kumfwana na Mateo 13:49.
Inshita Yesu Ili Iyaibela
16, 17. Mulandu nshi inshita twikelemo yabele yacindame fyo mu mibombele ya cilangililo ca kwa Yesu ice sumbu?
16 Natulanguluke nomba inshita. Pa myanda ya myaka icibombelo ce sumbu calonganika isabi lisuma capamo ne libi, nelyo ilibifi. Lyene inshita yalishile lintu bamalaika baibimbile mu mulimo wa kupaatukanya uwakakala. Lilali? Cisuma, icikomo 49 mu kumfwika cisoso kuti ici ni mu kati ka “kusondwelela kwa micitile ya fintu.” Ici cilelingana na cintu Yesu asosele mu cilangililo ca mpaanga ne mbushi ukuti: “Ilyo Umwana wa muntu akesa mu bukata bwakwe, na bamalaika bonse pamo nankwe, e lyo akekala pa cipuna ca bukata bwakwe, ne nko shonse shikalonganikwa ku cinso cakwe; kabili akabapaatukanya, ifyo umucemi apaatukanye mpaanga ku mbushi.”—Mateo 25:31, 32.
17 E ico, mu kumfwana na Mateo 13:47-50, umulimo wa kupaatukanya uwakakala pe samba lya kutungulula kwa bumalaika waba mu kubomba ukutula pa “kusondwelela kwa micitile ya fintu” ukwatendeke mu 1914. Ici cali icamonekesha ukucilisha mu 1919, lintu abashalapo basubwa balubwilwe ukufuma ku busha bwa ku mupashi bwa pa kashita kanono, nelyo bunkole, no kuba icibombelo cacilapo kuluma ku kupwishishisha umulimo wa bulondo.
18. Ni shani fintu isabi lisuma lyalonganikwa mu fipe?
18 Cinshi cali no kucitika kwi sabi lisuma ilyapaatululwa? Icikomo 48 cisoso kuti aba kupaatukanya abalondo aba bumalaika “basalile [isabi] lisuma mu fipe, lelo ilibi balilipoosele.” Ifipe fyaba fya kubikamo fya kucingilila muli ifyo isabi lisuma libikwa. Bushe ici calicitika mu nshita yesu? Ukwabula ukutwishika. Apantu isabi lisuma ilya cimpashanya lyalikatwa ilyumi, lyalilonganikwa mu filonganino fya Bena Kristu ba cine. Ifi filonganino fyapala ifipe fyalyafwilisha ukucingilila no kubakilila lyene ku mulimo wa bulesa, bushe taulesuminisha? Nalyo line, umo kuti atontonkanya ukuti, ‘Cisuma, lelo cinshi ici cili no kucita no bumi bwandi ubwa ndakai ne nshita yandi iya ku ntanshi?’
19, 20. (a) Mulandu nshi cibelele icacindama ilelo ukumfwikisha uyu mulumbe? (b) Mulimo nshi uwacindama uwa bulondo uwacitwa ukutula mu 1919?
19 Imibombele yacilangililwa pano tayapeleshiwe fye ku myanda ya myaka pa kati ka nshita ya batumwa na 1914. Mu kati ka ico ciputulwa ca nshita, icibombelo ce sumbu calonganika bonse pamo abaitunga ba bufi na ba cine aba buKristu. Ee, calelonganika lyonse isabi libi ne sabi lisuma. Mu kulundapo, umulimo wa kupaatukanya uwacitilwe na bamalaika tawapwile ku numa mupepi na 1919. Iyo, mu cine cine. Mu mbali shimo ici cilangililo ce sumbu cifika fye na ku nshita yesu. Twalibimbwamo kabili e fili ne nshita yesu iya ku ntanshi iipalamishe. Cili icakatama kuli ifwe ukumfwikisha ifyo kabili no mulandu ico cibelele ifyo nga ca kuti tulefwaya aya mashiwi ukutulondolola: “Ya nsansa amenso yenu, pa kuti yalamona; na matwi yenu, pa kuti yalomfwa” mu kuba no kumfwikisha.—Mateo 13:16.
20 Mu kupalishako namwishiba ukuti pa numa ya 1919 abashalapo basubwa bali abapamfiwa mu mulimo wa kushimikila mu kubombela pamo na bamalaika, abo batwalilile ukubomfya isumbu lya cimpashanya ukutintila isabi ku lulamba, ukupaatukanya ilisuma ukufuma ku libi. Ifipendo ukufuma pali cilya ciputulwa ca nshita filanga ukuti ukwikata kwe sabi lisuma ku kusuba no mupashi wa mushilo kwalitwalilile ilyo abashalapo ba kulekelesha aba ba 144,000 balonganikwe kwi sumbu lya cimpashanya. (Ukusokolola 7:1-4) Lelo ukufika pa kati ka ba 1930, ukulonganika kwe sabi lisuma ku kusuba no mupashi wa mushilo mu kushininkisha kwalipwile. Bushe icilonganino ca Bena Kristu basubwa lyene cali no kuposelekesha isumbu, nga fintu cili, kabili ukwikala fye, ukupembelela icilambu cabo ica mu mulu? Nakalya!
Ukubimbwamo Kobe mu Bulondo
21. Bulondo nshi bumbi ubwacitika mu nshita yesu? (Luka 23:43)
21 Icilangililo ca kwa Yesu ice sumbu catontele pe sabi lisuma ilyo lyali no kulambulwa mu kuba ne cifulo ca Bufumu bwa mu mulu. Nalyo line, pa mbali ya cilya cilangililo, kuliko ubulondo na bumbi ubwa cimpashanya ubulecitika pa cipimo cikalamba, nga fintu fye cilangililwe mu cipande citangilileko. Ubu bulondo, te bwe sabi lisuma ilyasubwa ilyalumbululwa mu cilangililo ca kwa Yesu, lelo bwe sabi lya cimpashanya ilili no kwikatwa ilyumi no kupeelwa isubilo lya bumi pe sonde lya paradise.—Ukusokolola 7:9, 10; linganyeniko Mateo 25:31-46.
22. Ca kufumamo nshi ica nsansa twingakumanya, kabili ni nshila nshi imbi?
22 Nga ca kuti wakwata ilyo isubilo, lyene kuti wasekelela ukuti Yehova alisuminisha umulimo wa bulondo bwa kupususha ubumi ukutwalilila ukufika na nomba. Ici calicilenga ukucitikako kuli iwe ukunonka icilolelo ca kusungusha. Icilolelo? Ee, ilyo e shiwi lyalinga ilya kubomfya, apantu ica kufumamo cikaba ukulingana no busumino bwesu ubwatwalilila kuli Umo uuletungulula ukubombesha kuletwalilila ukwa bulondo. (Sefania 2:3) Ibukisha ukufuma ku cilangililo ukuti te sabi lyonse ilyakuliilwe kwi sumbu likumanya ifya kufumamo fya kusenamina. Yesu atile ilibi, nelyo ilibifi, likapaatululwa ukufuma ku lyalungama. Ukufika ku cipimo nshi? Pali Mateo 13:50, Yesu alondolola ica kufumamo cakakala kwi sabi libi, nelyo ilibifi. Ili likapooswa mwi lungu lya mulilo, ukupilibula ubonaushi bwa ciyayaya.—Ukusokolola 21:8.
23. Cinshi cilenga umulimo wa bulondo ukuba uwacindame fyo ilelo?
23 Kwi sabi lisuma ilyasubwa, pamo pene na kwi sabi lya cimpashanya ilyo lingekala kuli pe na pe pe sonde, kuliko inshita ya ku ntanshi iyabembela. Mu kuba no mulandu usuma, lyene, bamalaika balemona kuli cene ukuti pali ino nshita imibombele ya bulondo iyatunguluka ilecitwa ukushinguluka icibulungwa conse. Kabili mwandi kwikatwa kwe sabi kulecitwa! Kuti walungika mu kusosa ukuti mu mimwene ya ciko ine, cili fye kwikata kwa cipesha amano nga fintu abatumwa baipakishe lintu bapoosele amasumbu yabo aya cine cine pe samba lya butungulushi bwa kwa Yesu.
24. Cinshi tulingile ukufwaya ukucita ukukuma ku bulondo bwa ku mupashi?
24 Bushe uleyakanamo mu kucincila ukufika pantu wingapesha muli uyu mulimo wa kupususha ubumi uwa bulondo bwa ku mupashi? Te mulandu ne fyo ukwakanamo kwesu kwaba ukukalamba ngo muntu umo umo ukufika pali ino nshita, umo umo uwa ifwe kuti mu kumwenamo alolesha pa cilepwishishiwa mu cibulungwa conse mu mulimo wa bulondo ukalamba kabili uwa kupususha ubumi nomba uulelunduluka. Ukucita ifyo kulingile ukutucincimusha ukufika fye na ku kupimpa kwakulilako mu kupoosa amasumbu ya kwikata mu nshiku shili fye pa ntanshi!—Linganyeniko Mateo 13:23; 1 Abena Tesalonika 4:1.
Bushe Uleibukisha Ifi Fishinka?
◻ Cinshi caimininwako ku misango ibili iye sabi mu mulumbe wa kwa Yesu uwe sumbu?
◻ Ni mu mano nshi amacalici ya Kristendomu babimbwamo mu mibombele ye sumbu?
◻ Mulandu nshi ubulondo bulecitwa mu nshita yesu bubelele ubwakakala ifyo?
◻ Umulumbe we sumbu ulingile ukutungulula umo umo uwa ifwe ku kucita musango nshi uwa kuibebeta?
[Icikope pe bula 18]
Imibombele ya bulondo yalicitika pali Bemba wa Galili pa myanda ya myaka
[Abatusuminishe]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.