Bushe Ukomfwila Ukusoka kwa kwa Lesa?

ABANTU ilingi line balasuula ukusoka kwa kupususha ubumi. Ubwingi bwa bekashi ba mu Pompeii basalilepo ukusuula ifiunda fya bukali ifya lupili lwa Vesuvius. Mu nshila yapalako, abantu abengi ilelo balesuula ukusoka ukwa kayofi ka mu cibulungwa akaleisa. Lelo kuli abo abali abaitemenwa ukulolenkana ne fishinka, ukusoka kuli ukwa cine cine ngo kusanika kwa nkuba no mulilo uko kwafumine mu lupili lwa Vesuvius ku numa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Inkondo sha calo shibili, imyanda ya kukansana kwa fita ukunono, ifipowe, ifinkukuma fikalamba, ifikuko, ibimbi pa numa ye bimbi lya misoka no lukakaala, na kampeini wa mu kusaalala kwa calo uwa kushimikila fyonse pamo fyaba kusoka kukalamba ukwa kuti sosaite wa buntunse alepalamina ku kayofi kakakala.

Baibolo icita uko kusobela kwasakamanishisha: “Kukabo bucushi bukalamba ubushatala abubako ukutula pa kutendeka kwa pano isonde ukufika kuli nomba, nangu takwakabeko.” (Mateo 24:21) Nga fintu cali e mulandu mu kayofi pa Pompeii, kukabako abo abakafulumuka—“ibumba likalamba ilishingapendwa ku muntu nangu umo, abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi,” likapusunsuka, uko e kuti, “[ukufuma] mu Bucushi bukalamba.”—Ukusokolola 7:9, 14.

Icipusho cili ca kuti, Ni lilali lintu ubu bonaushi bukesa? Kuliko umulandu wa kukunta ku kusumino kuti ubucushi nabusungamina. Mu kumonekesha mu kuba ne nshita mu muntontonkanya, abasambi ba kwa Yesu baipwishe ukuti: “Cinshi cikaba icishibilo ca kubapo kwenu ne ca kusondwelela kwa micitile ya fintu?” (Mateo 24:3, NW) Mona ubwasuko Yesu Kristu apeele.

Inkondo—Ulubali Lukalamba Ulwa Cishibilo Cabamo Ifingi

Yesu tasobele fye ica kuponako cimo icapulamo. Ukucila, alandile ulwa mutande wa fya kuponako uyo, ukuubika pamo, wali no kuba kusoka kwa bulesa—icishibilo cabamo ifingi ica kusondwelela kwa micitile ya fintu. Ica kuponako ca kubalilapo icasobelwe calondololwa pali Mateo 24:7 ukuti: “Uluko lukemino luko, no bufumu bukemino bufumu.” Mu busesemo bwalinganako pa Ukusokolola 6:4, Baibolo yasobele ukuti ‘umutende wali no kusendwa pe sonde.’ Ici capilibwile inkondo pa cipimo cishingalinganishiwako.

Ilyashi lya kale litwebo kuti ubu busesemo bwa nkondo ya mu cibulungwa bwalifikilishiwa ukutula mu mwaka wa kwibukisha uwa 1914. Icitabo American Adventures cisosa ukukuma ku myaka ya pa ntanshi ya 1914 ukuti: “Abena America abengi baingile mu mwanda wa myaka uupya abaisulamo isubilo. Iyi yali ‘myaka isuma’ kabili yalifikile mwi kumi lya myaka ilya bubili mu mwanda wa myaka. . . . Lyene, pa July 28, 1914, uku kuyumfwa kwalitenshiwe kwi shiwi limo: inkondo.” E fyatendeke Inkondo ya Calo iya I, iyasendele inshita ukufuma mu 1914 ukufika mu 1918 kabili yaitilwe na bamo nge “nkondo ya kupwishe nkondo shonse.” Ifyalo 28 fyalibimbilwemo mu kulungatika muli yene. Kabili nga wasanshako ifyalo ifyaleshintilila pali bene, inko shalelwa shaiminineko mupepi na 90 peresenti iya bwingi bwa bantu ba mu calo pali iyo nshita.

Inkondo ya Calo iya I na kabili yamwene ukubomfya kwa fibombelo fya nkondo ifipya ifyacilishapo kulenge mfwa, pamo nga imfuti ya ciwaya, umwela wa sumu, ifipooso lubingu, amatanka, indeke, na mato ya pa nshi ya menshi. Mupepi na bashilika amamilioni ikumi balipaiwe—ukucila abashilika bonse mu nkondo shonse ishikalamba ishalwilwe mu kati ka myaka yatangilileko 100! Mupepi na bashilika amamilioni 21 balicenenwe. Mu cine cine, yali ni nkondo ya mu cibulungwa, ukwishibisha 1914 ngo kutendeka kwa “nshiku sha kulekelesha.” (2 Timote 3:1) Nangu cibe fyo, inkondo yali fye lubali lumo ulwa cishibilo ca kwa Yesu.

Imbali Shimbi Isha Cishibilo

Yesu alundileko kuti: “Kukaba ne fipowe ne finkukuma mumo mumo. Lelo ifi fyonse e citendekelo ca kushikitika kwa kupaapa.” (Mateo 24:7, 8) Luka 21:11 alundako “ifikuko” kuli ulya mutande. Pa ntanshi Inkondo ya Calo iya I tailapwa, icikuko ca fuluensa wa ku Spain calitendeke ukwandatile sonde. Mu kupelako, caipeye abantu ukucila pa mamilioni 20, ukucila abo bonse abaipaiwe mu nkondo.

Mu kati na pa numa ya nkondo, amamilioni ya bambi balifwile ku cipowe. Ifinkukuma na fyo fyasendele impendwa yasumbukisha. Mu 1915 ukucila pali 30,000 balipaiwe mu Italy; mu 1920 mupepi na 200,000 balilobele mu China; mu 1923 mupepi na 143,000 balifwile mu Japan. Nalyo line, nga fintu Yesu alangilile, ici conse cali fye e kutendeka kwa kushikitika kwa kupaapa. Dikishonari imo ilondolola “ukushikitika” pamo nga “ukulaswa kwa pa kashita akepi ukwatapata.” Ici calo calisela ukufuma ku kulaswa kumo ukwa bukali ukuya ku kukonkelepo mu kuba no kuluma ukwingilishiwako lyonse kabili libili libili ukutula 1914. Ku ca kumwenako, imyaka fye 21 pa numa ya Nkondo ya Calo iya I kwaishile inkondo ya calo iya cibili, iyasendele ifinakabupalu amamilioni 50 no kwingisha umutundu wa muntu mu nkulo ya manyukiliya.

Mu myaka ya nomba line ifingi fyalisoswa pa lwa ca kulenga ukumanama na cimbi: ukonaula kwa muntu ukwa fyashingulukako. Nangu ca kuti Yesu talumbwile ici mu kulungatika mu busesemo bwakwe, Ukusokolola 11:18 kulangilila ukuti pa ntanshi ya bonaushi ubuleisa, umuntu ‘akalaonaule calo.’ Ubushininkisho bwa kuti uku konaula kulecitika buli ubwafulisha. Ukwambulwa mu citabo State of the World 1988, impanda mano ya fyashingulukako Norman Myers apeela ubu bukombe bwa kutiinya: “Takwaba inkulo mu nshita ya ku numa iyalolenkana ne cilolelo ca kuloba kukalamba mu kati na nkati ka nshita ya iko iya bumi. Takwaba inkulo ku nshita ya ku ntanshi iikabala ailolenkana no kusonsomba kwapalako: nga ca kuti iyi nkulo ilipo yafilwa ukubombapo, ukonaula kukaba nakucitwa kabili takwakabe ‘ishuko na limbi.’”

Languluka lipoti muli magazini ya Newsweek iyafumine iya February 17, 1992, pa lwa kucepa kwa ozone mu mwela. Incenshi ya Greenpeace (akabungwe) pa lwa ozone Alexandra Allen alyambwilwe ngo ulesoka ukuti ukulufya kwa ozone “nomba kufikile ku kutiinya inshita ya ku ntanshi iya bumi bonse pe sonde.”—Mona umukululo pali lino ibula ku bushininkisho bwalundwapo ubwa konaula kwa fyashingulukako ukwe sonde.

Incende tailesuminisha ukulanshanya kwalonshiwa ukwa mbali shonse isha busesemo bwa kwa Yesu. (Mona charti pe bula 5 ku kusupawila kwa mbali shimbi isha busesemo.) Ulubali lumo ulushingalabwako, nangu ni fyo, lwalondololwa pali Mateo 24:14 ukuti: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.” Takwabako ukutwishika ukulosha ku balebomba uyu mulimo wa mu cibulungwa uwa kushimikila. Inte sha kwa Yehova mu fyalo 229 bapoosele ukucila pa maawala amamilioni ikana muli uyu mulimo mu mwaka wa 1992 weka. Umulimo wabo muli fyo upayanya cimo ica bushinino bwamonekesha ubwa kuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha.

Mwitumpikwa!

Bamo kuti pambi bapaasha, nangu ni fyo, ukuti uku konse ukulanda pa lwa “nshiku sha kulekelesha” kwenekela fye ukwa fyabipa. ‘Ni shani pa lwa kufwa kwa nomba line ukwa Komyunismu mu Europe wa ku Kabanga?’ e fyo bepusha, ‘nelyo ukubombesha kwa fyalo fyakwatisha amaka ku kupango mutende? Bushe te bushininkisho bwa kuti ifintu filewaminako?’ Iyo. Mono kuti Yesu tasosele ukuti icalo conse cali no kutwalilila ukukupwa mu nkondo, ifinkukuma, ne fipowe mu kati ka nshiku sha kulekelesha. Pa kuti imbila nsuma ingashimikilwa mu kusaalala kwa calo, kuli no kubako mu kucefyako utushita tumo utwa mutalalila waampanako.

Ibukisha, na kabili, ukuti Yesu alingenye inshiku sha kulekelesha ku nshiku sha pa ntanshi ya Lyeshi lya kwa Noa. Pali ilya nshita abantu balabikilwe no kulya, ukunwa, no kuupana—incitilo sha lyonse isha bumi. (Mateo 24:37-39) Ici kuti calangilila ukuti ilintu imibele mu kati ka nshiku sha kulekelesha ikaba iya kumanama, ifintu tafili na kubipilako ukufika ku cipimo uko ifikonkelelo fya bumi bwa lyonse te kuti ficitikeko. Ukupala mu kasuba ka kwa Noa, icinabwingi cakulisha ica bantunse balilabikilwa ku milandu ya bushiku no bushiku ica kuti tabeshiba ulwa kubipisha kwa nshita.

E ico, kuti caba busanso ukushelemukila mu kukanayangwako pa mulandu wa kulunduluka kumo ukwa bupolitiki ukulemoneka ukusuma. (Linganyako 1 Abena Tesalonika 5:3.) Ubushininkisho buli ubukalamba ubwa kuti ubusesemo bwa kwa Yesu bulefikilishiwa nomba—ukusoka kwa kuti ubonaushi buli mupepi!

Inshita ya pa Numa Iyabembela

Ubonaushi bwa Pompeii bwaletele imfwa no bulanda. Nangu cibe fyo, impela ya iyi micitile ilipo ikakungwile nshila ku bumi bwa muyayaya pe sonde lya paradise waemba. (Ukusokolola 21:3, 4) Takwakabeko na kabili amakamfulumende ya buntunse aya cimpatanya ukonaule sonde ku nkondo. Takwakabeko na kabili abantu ukututuma pa cintiinya ca kayofi ka manyukiliya. Ifikaba nafiya fili mafakitari ayo yafumfumuna imiti ya busungu mu fyashingulukako.—Daniele 2:44.

Pali iyo nshita umuntu onse uwa mweo akaba katemwa wa bulungami kabili cibusa wa cine cine, uumfwila ukuteka kwa Bufumu mu kukumanina. (Ilumbo 37:10, 11) Ifipatala, amayanda ya fililo, ne nshishi fikaba fintu fyapita. Ukulekana, ukupaatukana, ukupopomenwa, no kucenda abana mu kupalako tafyakabeko na kabili.—Esaya 25:8; 65:17.

Bushe ulefwaya ukupusunsuka inshiku sha kulekelesha no kwikala ku kumona icalo cipya ica kwa Lesa ica bukata? Lyene ‘lola; pantu tawaishiba ilyo inshita ikesabako.’ (Marko 13:33) Nangu cibe fyo, ifya kuponako fya mu calo ficilenga icamonekesha ukuti inshita yasontwa ili mupepi—naipalamisha mu nshila yabamo ubusanso ku bengi. Takuli inshita ya konaula. E co buula incitilo ya kupususho bumi, kabili fwaya abo abaleumfwila icishibilo ca mu cibulungwa ica nshiku sha kulekelesha. Aba bali abaanguka ukwishiba, pantu bene beka fye e baleumfwila ikambisho lya kwa Yesu ku kushimikila imbila nsuma iya Bufumu mu kusaalala kwa calo. Capamo na ba musango yo, shi wingabuula intampulo ku kuitantamika we mwine ne Mfumu, Kristu Yesu, uo casoselwo kuti: “Abena fyalo bakacetekela mwi shina lyakwe.”—Mateo 12:18, 21.

[Akabokoshi pe bula 5]

Imbali 24 Isha Cishibilo

 1. Inkondo shishabala ashicitikapo—Mateo 24:6, 7; Ukusokolola 6:4

 2. Ifinkukuma—Mateo 24:7; Marko 13:8

 3. Ukucepelwa kwa fya kulya—Mateo 24:7; Marko 13:8

 4. Ifikuko—Luka 21:11; Ukusokolola 6:8

 5. Ukwingilishiwako kwa bupulumushi—Mateo 24:12

 6. Ukonaule sonde—Ukusokolola 11:18

 7. Ukutemwa ukushibantukila—Mateo 24:12

 8. Ifya kutiinya—Luka 21:11

 9. Ukutemwe ndalama kwacisha mu cipimo—2 Timote 3:2

10. Bucintomfwa ku bafyashi—2 Timote 3:2

11. Ukutemwa ukwangala ukucisha ukutemwa Lesa—2 Timote 3:4

12. Ukuitemwa kwalicishamo—2 Timote 3:2

13. Ukubulisha kwa mu cinkumbawile ukwa kuyumfwa kwa cililishi—2 Timote 3:3

14. Abantu abatalama—2 Timote 3:3

15. Ukubulo kuilama pa fipimo fyonse ifya sosaite—2 Timote 3:3

17. Abengi mu bumbimunda ukuitunga ukuba Abena Kristu—2 Timote 3:5

18. Ukulya no kunwa kwacishamo kuli bamo—Luka 21:34

19. Bakapumya bakaana icishibilo—2 Petro 3:3, 4

22. Ukupakaswa kwa Bena Kristu ba cine—Mateo 24:9; Luka 21:12

24. Abantu tabebukile busanso—Mateo 24:39

[Akabokoshi pe bula 6]

Impika sha Fyashingulukako—Icishibilo ca Nshita

◻ Inkwela ya kucingilila iya ozone mu ncende shafulishamo abantu isha ku ciputulwa ca calo ica ku Kapinda ka ku Kuso ilecepelako imiku ibili ukucilapo ukwangufyanya pa fintu basayantisiti batontonkenye imyaka inono fye iyapitapo.

◻ Mu kucefyako imisango ya fimenwa ne nama 140 ileloba ubushiku bumo na bumo.

◻ Ifipimo fya mwela ukola icikabilila uwa carbon dioxide fili nomba 26 peresenti ukusumbukapo ukucila pa ntanshi ya kulunduluka kwa maindastri, kabili fitwalilila ukunina.

◻ Umushili we sonde wali uwakabisha mu 1990 ukucila mu mwaka uuli onse umbi ukutula apo ukusunga kwa fyalembwa kwatendeke pa kati ka mwanda wa myaka uwalenga 19; mutanda iya myaka yakabisha cinelubali pa fyalembwa yalibako ukutula 1980.

◻ Imitengo ileloba pa cipimo ca mahekita 17,000,000 cila mwaka, incende mupepi na citika wa bukulu bwa Finland.

◻ Impendwa ya bantu ilekulilako ku mamilioni 92 cila mwaka—mupepi no kulingana ku kulundako ubwingi bwa bantu ba mu Mexico umwaka umo umo; pali ubu bwingi bonse, amamilioni 88 balelundwako mu fyalo filelunduluka.

◻ Abantu bamo amamilioni amakana 1.2 balibulisha amenshi ya kunwa ayasanguluka.

Ukulingana ne citabo State of the World 1992, ica Worldwatch Institute, amabula 3, 4, W. W. Norton & Company, New York, London.

[Icikope pe bula 7]

Pa numa ya bonaushi kukesa icalo cipya ica kwa Lesa ica bukata