Umulilo wa Helo Ulebilima Nelyo Uleshima?

KASHIMIKILA wa ciProtestanti Jonathan Edwards alepuuta umwenso mu mitima ya ba Mwisa ba cina America aba mu mwanda wa myaka uwalenga 18 mu kuba no kulondolola kwakwe ukwamonekesha ukwa helo. Inshita imo alondolwele ukumoneka muntu Lesa alepeelamika ababembu pa muulu wa lubingu ukupala batandabube ba makankamike. Edwards ashimawile icilonganino cakwe ukuti: “Mwe babembu mwe, mwakulikwa ku bushishi bwa mwando, mu kuba no lubingu lwa cipyu ca bulesa ukubilima pali bwene, kabili ulwaiteyanya akashita akali konse ku kubabula bwene, no kuboca tupimfya tupimfya.”

Nangu cibe fyo, mu kwipipa pa numa Edwards apeele ili lyashi lyalumbuka bubi bubi, ulubingu lwa helo lwalitendeke, nga fintu cili, ukushibantukila no kushima.a Icitabo The Decline of Hell, kuli D. P. Walker, cilandapo kuti “mupepi ne kumi lya myaka ilyalenga bune ilya mwanda wa myaka uwalenga 18 icifundisho ca kulunguluka kwa ciyayaya ukwa basenukilwa ku kukandwa kwa ciyayaya calesonsombwa apabuuta.” Mu kati ka mwanda wa myaka uwalenga 19, ulubingu lwa helo lwatwalilile ukushima, kabili ukufika pa kati ka mwanda wa myaka uwalenga 20, imimwene ya kwa Edwards iya helo nge ‘lungu lya mulilo uko ifinakabupalu fya liko balungulushiwa apakalamba mu mintontonkanya yabo na mu mibili yabo ku ciyayaya’ yalekele ukuba ilyashi lya kulanshanyapo. “Ukusanswa ku ba mano ba muno nshiku kabili ukuswaluluka ku lubingu lwa Hiroshima no Kulungulushiwa kwa ba Yuda,” e filandapo kalemba wa lyashi Jeffery Sheler, “ululimi lwa ku kukumya ulwa kutiinya ulwa helo lwalufishe ubwingi bwa bukali bwa luko.”

Bakashimikila abengi nabo baali nabalufya ukutemwa kwabo ukwa mulilo ne libwe lya mingu. Amalyashi yapambana pa munsokwe wa helo yalipwile pa cisebele ca bakalanda balamuka aba macalici ya cishilano aya Kristendomu. Ku basambilila ifya butotelo abengi, helo yasangwike umutwe we lyashi uwa kale nga nshi ku kusambilila kwasakamanishisha. Imyaka imo iyapitilepo kalemba we lyashi lya kale ilye calici alefwailisha pa lwa helo kwi sambilisho lya pa universiti, kabili abebetele ifisontelelo ifya mpapulo ishingi isha basambilila. Taali na kusanga nangu fye cimo. Ukulingana na magazini ya Newsweek, kalemba we lyashi lya kale asondwelele ukuti: “Helo yalilubile. Kabili takuli uwacishibe.”

Ukubweluluka kwa Helo

Ukuluba? Te sana. Ku ca kupapusha, mu myaka ya nomba line icifundisho ca helo calitutubuka na kabili mu fifulo fimo. Ukufwailisha ukwacitilwe mu America kulangilila ukuti impendwa ya bantu abalando kuti basumina muli helo yalingilishiweko ukufuma ku 53 peresenti mu 1981 ukufika ku 60 peresenti mu 1990. Lunda kuli iyi ukufulilako kwa mu kusaalala kwa calo ukwa mabumba ya bakabila abashimikila helo, kabili ciba icamonekesha ukuti ukubweluluka kwabipisha ukwa helo mu kutontonkanya kwa kwa Kristendomu kuli cinjelengwe ca mu cibulungwa mu cine cine.

Lelo bushe uku kubukuluka kukuma fye abantuuntu fye aba mu calici, nelyo bushe kwalifika na ku cisebele? Icishinka cili ca kuti umulilo wa helo nga fintu washimikilwe kuli Jonathan Edwards imyaka 250 iyapitapo tawapwililile mu fisebele fimo ifya kwa Kristendomu ifisungilile fya kale. Mu 1991, U.S.News & World Report yalandilepo ukuti: “Nelyo fye pa kati ka mabumba yakalamba aya mintontonkanya yaisuka, palibapo ifishibilo fya kuti abasambilila ifya butotelo baletendeka ukutontonkanya mu kusakamanishisha kwacilapo pa lwa mfundo ya helo ukucila fintu bacita pa makumi ya myaka.” Mu kumonekesha, pa numa ya myaka ya kulekeleshiwa, umulilo wa helo naubwela pa mulola wa butotelo mu kusaalala kwa calo. Bushe, nangu cibe fyo, walibwesha imbali sha uko isha mulilo?

Amepusho Yaimishiwe

Uwasambilila ifya butotelo W. F. Wolbrecht takwete ukutwishika: “Helo ni helo, kabili takuli ukufwaya kwa muntunse nelyo ukutontonkanya ukukacefyako ukusenukilwa kwa bulesa ku kukandwa kwa ciyayaya.” Abaya ku macalici abengi tabali abashininkisha nga nshi. Nangu ca kuti tabaletwishika ukubako kwa helo, balikwata amepusho pa lwa mibele ya helo. E fisumina uwasambilila ifya butotelo na umbi ukuti: “Na kuli ine wine, helo ili cine cishingatwishikwa, icabilishiwa apabuuta mu bunte bwa Baibolo, lelo imibele ya iko iya kulungatika ili e mpika.” Ee, ku mpendwa ilekulilako iya basambilila ifya butotelo na bantuuntu fye, icipusho ilelo tacili na kabili ca kuti, “Bushe kwalibako helo?” lelo ca kuti “Cinshi caba helo?”

Ni shani fintu wingasuka? Cinshi cintu waebwa pa lwa mibele ya helo? Kabili mulandu nshi Abena Kristu bafumaluka bacushiwilwa kuli ici cifundisho?

[Futunoti]

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 2]

Icikope: Icikope ca kwa Doré ica Kukuuta no Kufyuka muli Divine Comedy ya kwa Dante

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

Doré’s illustration of Devils and Virgil for Dante’s Divine Comedy