‘Ukusunga Aba mu Ŋanda’—Ifya Kubomba no bu Bwafya mu Fyalo Ifipiina

“LELO umuntu nga tasunga abantu bakwe, pali bufi aba mu ŋanda yakwe, ninshi nakaana icitetekelo, kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.” E fyasosele umutumwa Paulo. (1 Timote 5:8) Ilintu ukukusha ulupwa kusangwike ukwayafya nga nshi mu fyalo fyasambala, ukucite fyo mu fyalo ifipiina ilingi line kuletako ubwafya bwacilanapo.

Ku ca kumwenako, mu Afrika, ubwafya bwa fya ndalama bwena bwa lyonse fye. Incito shalibula, kabili nga ca kuti e ko shili, umulume no mukashi kuti bonse bakabila ukubomba pa kuti basangeko fye ifya kulya. Imitwe ya ndupwa kuti pambi yaenda intamfu shishailepela pa kusange ncito, ukusha abena myabo na bana beka pa myeshi iingi—nelyo fye imyaka. Amayanda yasuma na yo yalyafya ukusanga. Indupwa sha bena Afrika ishingi shikalamba; bekala fye abatitikana, ukwabula ifintu fikabilwa sana ku mikalile isuma. Ubusali bwena ni sotambe.

Ukulundapo, imyata ya cikaya, ifishilano fya kale na kale, ne mimwene yaseeka kuti fyapusana ne mimwene isangwa mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. Langulukeni imibele ya mutima iyaanana pa lwa cupo na bana. Imitwe ya ndupwa imo yasumino kuti bashingamwa fye ukusonkela iŋanda ne ndalama sha ku sukulu. Abakashi babo—kabili inshita shimo shimo ukusanshako na bana bakulileko—e bashala ne ncito ya kupayanya ifikabilwa sana pamo nge fya kulya ne fya kufwala.

Ukulundapo, abalume bamo bakwata imimwene ya kuti “indalama shandi, shandi neka, lelo indalama shobe shesu bonse.” Ici ilingi cilakalifya abakashi ababomba. Umwanakashi umo umwina Tanzania ailishenye ukuti: “Indalama shiya fye ku bwalwa, te kuli ifwe nelyo ku bana. Tubombela pamo, nelyo ifwe ukucishanapo, lelo shibantu alasenda indalama shonse ukusoso kuti shakwe—ati e washibombele.”

Nangu cibe fyo, Abena Kristu batangishako Icebo ca kwa Lesa mu cifulo ca ntambi sha cikaya nelyo imimwene yaseeka. Baibolo ilapeela ubutungulushi bwa kwaafwa pa lwa kusakamana ulupwa lwa muntu. Ku ca kumwenako, isoso kuti “te bana abafwile ukubikila abafyashi ifyuma; lelo abafyashi e bafwile ukubikila abana.” (2 Abena Korinti 12:14) E ico, abaume abatiina Lesa abengabomba tabalekela abakashi babo nelyo abana bakulileko ukuti e bo balepayanishisha ulupwa ifya kulya ne fya kufwala pa mulandu fye wa bunaŋani; ico cishingamo uufwile ukucisunsa mutwe wa lupwa.—1 Abena Korinti 11:3.

Ca cine, ishifola umulume te kuti pambi shikumane ukusakamana fyonse ifilekabila ulupwa lwakwe. Lelo nga ca kuti umukashi wakwe alasangako indalama ukufuma ku mulimo umo, umwaume wa Bwina Kristu takakalifiwe. Mu cifulo ca ico, akamusunga mu mucinshi apantu ‘munankwe.’ (Malaki 2:14) Muli fyo, mu bukalushi umulume takalepokolola indalama isho umukashi wakwe apibilapo no kushonaula ukwabula ukulangulukilako ukuyumfwa kwakwe. Mu kupusanako, wene no mukashi wakwe ‘bakapandashanya amano’ no kumona fintu indalama shabo shingabomfiwa bwino pa kuti ulupwa lonse lunonkelemo. (Amapinda 13:10, NW) Nga cingacitika, umulume aleka fye no mukashi wakwe ukubomfyako indalama shimo umo umwine alefwaila, nga fintu “umukashi wa bunyinu” uwalembwa mu Baibolo aleipakisha. (Amapinda 31:10, 11, 16) Ukukonka ukufunda kwa mu Baibolo pa milandu ya musango yo kulalundulula insansa sha mu lupwa no kwikushiwa.

Ukulolenkana na Mafya ya Bulofwa

Langulukeni pa bwafya bwa bulofwa. Lintu kuli fye isha ncito ishinono no tumalipilo na to utunono fye, imitwe ya ndupwa sha mu Afrika iingi yalifwaya incito ukutali na ku mwabo—mu mikoti, mu mafakitare, mu mafarmu, na mu mabala yakalamba. Nga ca kuti umwaume wa Bwina Kristu aali mu mibele ya musango yu, kuti aisanga umwine uwanunuka kuli bakapepa banankwe no kusansalikwa ku kubishanya kushaibipila. (Amapinda 18:1; 1 Abena Korinti 15:33) Ilintu ulupwa lwakwe kuti lwatukuta ukucita apo bengapesha, cilemoneke fyo bali no kucula pa kukanakwata shibo pa ŋanda uwa kutungulula lwa ku mupashi nelyo ukupayanya ukwaafwa kwa mu nkuntu. Ku ca bulanda, ukuya kwa kuti balilaala baliya kuti na kabili kwaletako cilya cine cintu balefwaya ukucimfya—ubwafya bwa fya ndalama.

Nyina umo asosele ukuti: “Umulume wandi aile ku kubomba mu mukoti wa golde. Apekenye ukubwela pa numa ya mweshi umo nelyo nga akokola sana myeshi fye ibili. Caishileba umwaka umo! Nashele na bana ba kusakamana 6. Ukulunda pali ico nalekabila ukusonkela iŋanda. Pa mulandu wa kulwalilila, nalepoosa indalama shimo ku cipatala. Twalekabila ifya kufwala, e lyo no kulya cila bushiku. Nshalebomba. Bwali bucushi. Icacishishepo kwafya cali kusakamana abana lwa ku mupashi—isambililo lya lupwa, ukulongana, no mulimo wa kushimikila. Mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova, twasukile twapusuka.”

Nangu fye ni banamayo bamo baliyumfwa ukukakililwako ukusha indupwa shabo pa myeshi yafulilako pa kuti bengabombako akacito. Bamo baliila mu makwebo ya kwendauka kabili tabasangwa sana pa ŋanda. Abana bakulileko muli fyo balapatikishiwa ukubomba nga bafyashi no kwipika ifya kulya, utumilimo twa pa ŋanda, no kusalapula fye abaice babo. Ukuibimba mu mibombele ya ku mupashi kulabwelela pa nshi. Ee, ukukanshika kwa lupwa kuti kwaba ukwine kwine!

Kwena, lintu imibele ya fya ndalama yabipisha, umufyashi te kuti akwateko inshila imbi iya kupayanishishamo ulupwa lwakwe kano fye ukufwaye ncito ukutali. Mu Baibolo cimoneke fyo abana ba kwa Yakobo baalesha indupwa shabo pa kuti fye bengayashitako ica kulya mu Egupti. (Ukutendeka 42:1-5) E co lintu kwabako imibele yapalako ilelo, imitwe ya ndupwa ilingile ukupimununa ubunonshi bwa ku mubili ubo incito ya kutali ili no kuleta mu kucilanya na mafya ya ku mupashi na ya mu nkuntu aya kukanaba capamo pa nshita ntali. Indupwe shingi shisalapo ukushipikisha amafya ya fya ndalama ukucila ukupaatukana pa nshita ntali. Bebukisha amashiwi ya kwa Paulo ayasangwa pali 1 Timote 6:8 ayatila: “Pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala, tuteke imitima kuli ifyo fine.”—Linganyeniko Amapinda 15:17.

Ilingi line kulabako fimbi ifya kucita mu cifulo ca kulaendauka. Ukupitila mu kuitendekelako no kuba abacenjela, bamo balisangako incito ukupitila mu kubombako imilimo ikabilwa.a (Linganyeniko Amapinda 31:24.) Nelyo limbi kuti mwakabila fye ukupokelela incito sha pa nshi isho bambi bamona nge shishacindama. (Abena Efese 4:28) Umutumwa Paulo umwine ‘alecucutika no kucululuka ubushiku na kasuba’ pa kusengauka ukuba icisendo kuli bambi mu fya ndalama. (2 Abena Tesalonika 3:8) Abaume ba Bwina Kristu ilelo kuti bakonka ica kumwenako cimo cine.

Amafya ya Masukulu

Ubwafya bumbi bubimbamo amasukulu. Mu ncende shimo ishabesha ukutali, cintu caseeka ku bafyashi ukutuma abana babo ku kwikala na balupwa lwabo kumbi pa fiputulwa fya nshita ifyatantalila pa kuti abana babo bengasambililako isukulu. Pa kuba beka ukufuma ku bafyashi babo, ilingi line cilaba icakosa ku bana ba musango yo ukusangwa ku kulongana nelyo ukubombako ubutumikishi bwa mwi bala. Ukwabula ukusalapula kukabilwa, bwangu bwangu balaibimba mu kubishanya kubi. Icafumamo ca kuti, abafulilako balisha inshila ya Bwina Kristu.

Ca cine ukuti amasomo ya ku mubili yalikwata ubusuma bumo. Lelo Baibolo yakatamika sana amasomo ya ku mupashi, kabili Lesa alipeela abafyashi icishingamo ca kufundisha ifyo fisambilisho. (Amalango 11:18, 19; Amapinda 3:13, 14) Ukutuma umwana kumbi pa fiputulwa fya nshita ifyatantalila, nangu cibe fyo, kuli no kucefya ukubombesha kwa bafyashi ukwa kulela wene “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.”—Abena Efese 6:4.b

Lintu amasomo aya ku cifulo bekala yamoneka ukwafya, abafyashi tabengakwata cimbi ica kucita kano fye abene ukusambilisha abana babo ukulamuka kwa kutendekelako. Ukwaafwa na kabili kulapeelwa na “Kasambilisha” wesu, Yehova. (Esaya 30:20) Ifilonganino fya cikaya ifya Nte sha kwa Yehova fyalikwata ukupayanya kwa masomo ukwafulilako. Ifilonganino ifingi filatungulula amasukulu ya shibukeni. Isukulu lya Butumikishi bwa Teokrasi na lyo line lyaba kupayanya kwa kwaafwa uko kwingawamya ukulamuka kwa mwana ukwa kubelenga no kulanda mu kulongoloka.

Imimwene Yashikatala iya Kufyala Abana

Ukupayanishisha abana kuti kwacililako kwafya ukucilisha lintu bali abengi. Abafyashi abena Afrika ilingi line basosa abati balitemwa abana; muli fyo, balafyala abengi! Ilintu abana kuti pambi bamonwa nge cuma, abafyashi abengi tabakwata amaka ya kupayanishisha bwino abana abengi.

Kwena, Baibolo isoso kuti “abana baume cikwatwa icafuma kuli Yehova.” (Ilumbo 127:3) Nangu cibe fyo, moneni ukuti ayo mashiwi yalembelwe mu ciputulwa ca nshita ilyo imibele yali bwino mu Israele. Pa numa, ifipowe fyabipisha ne mbuli fyalengele ukufyala abana ukuba bwesho. (Inyimbo sha Bulanda 2:11, 20; 4:10) Pa mulandu wa mibele yaafya iyaanana mu fyalo fipiina ifingi, Abena Kristu bayangwako bafwile ukulangulukapo mu kusakamanishisha pa mpendwa ya bana abo bengaliisha bwino, ukufwika, ukusunga, no kukansha. Pa kuba nabapenda ifipooswa, abaupana abengi bapingulapo ukukanakonka icishilano no kukwata fye abana banono.c—Linganyeniko Luka 14:28.

Mu cine cine, shino ni “nshita ishayafya.” (2 Timote 3:1-5) Ilyo ino micitile ya fintu ilesungamina impela ya iko iishingasengaukwa, ukwabulo kutwishika ukutitikisha pa ndupwa mu fyalo ifipiina kukengilishiwako. Lelo, ukupitila mu kukakatila nga nshi ku fishinte fisangwa mu Cebo ca kwa Lesa, imitwe ya ndupwa kuti yatunguluka mu kusakamana ukukabila kwa ku mubili no kwa ku mupashi ukwa ndupwa shabo, pantu Yehova alaya abamubombela muli bucishinka ukuti: “Nshakakupoose nakalya, nangu kukusha nakalya.” (AbaHebere 13:5) Ee, nangu fye ni mu fyalo ifipiina, Abena Kristu balatunguluka mu kubomba no bwafya bwa kusunga aba mu ŋanda yabo!

[Amafutunoti]