Mwe Bafyashi—Cingilileni Abana Benu!

PE SUKULU lya ku sekondari ku Nigeria, umukashana uwalumbwike bubi bubi kuli bucisenene alitemwishishe ukufunda abanakashi banankwe pa sukulu pa fya bwamba. Umo uwa miti aishibe iya kuponya amafumo wali bwalwa bwakantukisha ubwatumbinkanishiwamo na fwaka. Abana be sukulu banankwe abengi balyambukilwe na malyashi yakwe, ayo aalefumya mu fitabo ifilangisha ubwamba. Bamo batendeke ukwesha ukwampana kwa bwamba, kabili umo pali aba alimiite. Pa kuponye fumo, anwine ubwalwa bwakantukisha ubwatumbinkanishiwamo na fwaka. Mu maawala fye ayanono, atendeke ukuluka umulopa. Alindile fye nshiku shinono mu cipatala, no kufwa afwa.

Muli cino calo, abacaice abengi lyonse balanda pa fya bwamba, no kuletelela uboni abasumina fyonse ifyo baumfwa. Ni kuli bani abacaice balingile ukuya ku kusanga ukwishiba kwalungikwa ukwingabacingilila? Fintu ciwama nga baleya ku bafyashi babo aba bukapepa, abashingamwa ukubakushisha mu “kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.”—Abena Efese 6:4.

Ifyo Abena Afrika Bamona Ukusambilila pa fya Bwamba

Mwi sonde lyonse, abafyashi abengi cilabakosela ukulanshanya na bana babo pa fya bwamba. Ici e fintu caba ukucilisha muno Afrika. Donald, wishi umo mu Sierra Leone alandilepo kuti: “Tatwesha ukulanda pa fya bwamba. Talwaba lutambi muno Afrika ukucite fyo.” Umwanakashi umwina Nigeria uwe shina lya Confident asumino kuti: “Abafyashi bandi bamona ukulumbula pa fya bwamba nge cintu icishifwile ukucitilwa pa cintubwingi; ukulingana no lutambi lishiku.”

Mu ntambi shimo isha muno Afrika, ukulumbula amashiwi ya filundwa pamo nga ubwamba bwa caume, amalumina, nelyo ukuya ku mweshi kumonwa nge nsele. Nyina umo Umwina Kristu abindile fye no mwana wakwe umwanakashi ukubomfya amashiwi ya kuti “ukwampana kwa bwamba,” nangu line atile kuti abomfya ishiwi lya “ubulalelale.” Mu kupusanako, Icebo ca kwa Lesa Baibolo cilanda pa kwampana kwa bwamba ne filundwa fya bwamba mu kukanalamba. (Ukutendeka 17:11; 18:11; 30:16, 17; Ubwina Lebi 15:2) Imifwaile ya ici taili ya kushikula nelyo ukucincimusha lelo ya kucingilila no kufunda abantu ba kwa Lesa.—2 Timote 3:16.

Pa mbali ya kuti fyaba lishiku mu lutambi, umulandu umbi abafyashi bamo bakwindila walilondolwelwe bwino na wishi umo umwina Nigeria uwatile: “Nga ndelanshanya pa fya bwamba na bana bandi, kuti cabatumikisha ku kucita bucisenene.” Lelo bushe ifyebo fyashimpwa pali Baibolo ifyabamo mucinshi, pa fya bwamba kuti fyalenga abana ukupuulukila ku nse no kuya mu kwesha bucisenene? Awe, iyo. Na kuba, pambi icingalenga abacaice ukwingila muli bucisenene, bwishibilo bunono. Baibolo itila, ‘Amano [ayashimpwa pa kwishiba kwalungikwa] bucingo.’—Lukala Milandu 7:12.

Mu mulumbe wa kwa Yesu, umuntu uwacenjela, pa kumwena libela ukuti icipuupu kuti caisa ku nshita ya ku ntanshi, akuulile ing’anda yakwe pa mwalala ilintu uwatumpa akuulile pa musensenga kabili yaliwile. (Mateo 7:24-27) Mu kupalako, abafyashi Abena Kristu abacenjela, pa kwishiba ukuti abana babo bakakumanya ifya kutitikisha fyapala icipuupu ifya kuti bapashanye bucisenene bwa cino calo, balakosha abana babo pa kubapeela ukwishiba kwalungikwa no kumfwikisha ifikabafwilisha ukutwalilila abashangila.

Umulandu walundwapo uulenga abafyashi ukukanalanshanya na bana babo pa fya bwamba walandilwe no mwanakashi umo umwina Afrika ukuti: “Ilyo nali umwaice, abafyashi bandi baNte tabalelanshanya na ine imilandu ya fya bwamba, e co na ine nshitontonkanyapo ukulanshanya na bana bandi iyi milandu.” Nangu ni fyo, ilelo ifiletitikisha abacaice nafifulilako ukucila ifyaletitikisha abacaice baaliko imyaka 10 nelyo 20 iyapitapo. Ico tacingapapusha. Icebo ca kwa Lesa casobele ukuti “mu nshiku sha kulekelesha . . . , abantu babifi kabili abafutika bakalundulukila ku kubipo kucila, abalufya kabili abalufiwa.”—2 Timote 3:1, 13.

Icakusha ubwafya ca kuti abana abengi balashimunuka nelyo balafilwa ukweba abafyashi babo ifyaba ku mutima. Ilingi line ukulanshanya pa kati ka bafyashi na bana takufikapo nangu fye ni pa tumilandu utunono. Uwacaice uwa myaka 19 ailishenye ukuti: “Nshilanshanya ifintu na bafyashi bandi. Ine na batata tatulanshanya bwino. Tabankutika.”

Abacaice na kabili balatiina ukuti ukwipusha pa fya bwamba kuti kwabaletelela. Umukashana wa myaka 16 atile: “Nshilanshanya na bafyashi bandi amafya ya pa fya bwamba pa mulandu wa nshila bankwilamo ku lyashi lya musango yo. Kale umukalamba wandi aipwishe bamayo ifipusho fimo ifyalelanda pa bwamba. Mu cifulo ca kuti bamayo bamwafwe pa bwafya bwakwe, batendeke umutunganya pa lwa mapange yakwe. Ilingi line bamayo balenjita no kulanjipusha pa lwa mukalamba wandi, inshita shimo naleluba ne fyo ilyashi lyafika pa lwa myendele yakwe. Nshifwaya konaula ukutemwa bamayo bantemwa, e co nshibeeba amafya yandi.”

Mulandu Nshi uwa Kubasambilishisha?

Ukusambilisha abana besu ukufika ku cipimo calinga pa fya bwamba kwalilungama kabili kwalibamo luse. Nga ca kuti abafyashi tabasambilisha abana babo pa fya bwamba, bambi bakabasambilisha—ilingi line mu kwangufyanya nga nshi ukucila ifyo abafyashi benekela kabili mu nshila iyapusanininako fye ne fishinte fya bukapepa. Umukashana wa myaka 13 acitile ubulalelale pa mulandu wa kuti umunankwe wa mu kalasi amwebele ukuti nga ca kuti tabamulile icisungu, akesakalipwa sana ku nshita ya ku ntanshi. Aebelwe ukuti, “Bakakuputula kalembalemba kesala pa bwamba bwa canakashi.” Lintu bamwipwishe pa numa ico ashaebele nyina Umwina Kristu ifyo aumfwile, umukashana ayaswike ukuti imilandu ya musango yo te ya kulanda ku bakalamba iyo.

Umukashana umwina Nigeria atile: “Abanandi ba pa sukulu baeseshe ukunshinina ukuti ukwampana kwa bwamba cintu cimo ico abantu bonse abatuntulu bafwile ukucitako. Banjebele ukuti nga ca kuti nshicitileko pali nomba, ilyo nkaba ne myaka 21, nkalwala ubulwele ubukonaula ubwanakashi bwandi icabipisha. E ico, pa kutamya ubo busanso bwabipisha, batile, cali icisuma ukuibimbako mu kwampana kwa bwamba ilyo ushilaupwa.”

Apo alelanshanya ukwabula ubwafya na bafyashi bakwe, mu kwangufyanya amwene ukuti fyapusana na fintu asambilile pa ng’anda. “Pamo nga pe, nabweleele ku ng’anda no kweba bamayo ifyo banjebele ku sukulu.” Nyina aali na maka ya kulungika ifyebo fya bufi.—Linganyeniko Amapinda 14:15.

Ukupitila mu kufunda abana ukwishiba kulekabilwa ku kubaafwa ukunonka amano ya bukapepa pa milandu ya fya bwamba, abafyashi kuti babapangasha ukwiluka imibele ya busanso no kwishiba abantu abafwaya ukubashukila. Cilaafwa ukubacingilila ku kukalipwa kwisa ukufuma mu malwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba na ku kupula amafumo. Cilabalenga ukunonka umucinshi wa pa lwabo no mucinshi ukufuma kuli bambi. Cilabatalusha ku kubepwa na ku masakamika. Cilundulula imimwene iituntulu, iishanyonganikwa pa lwa kwampana kwa bwamba ukwalinga, icifumamo insansa nga ca kuti baisaingila mu cupo pa numa. Kuti cabaafwa ukusungilila ukwiminina kwasuminishiwa na Lesa. Kabili ilyo abana bamona ukwangwako kwabamo kutemwa ukwa bafyashi babo pa kati kabo na bafyashi, kuti cabalenga ukucilapo kucindika no kutemwa abafyashi babo.

Ukulanshanya Ukusuma

Pa kuti ukufunda kwa bafyashi kulingane ne fyo abana babo balekabila, kufwile kwabako ukulanshanya pa kati ka bana na bafyashi. Ukufunda nangu kuwame shani pambi te kuti kunonshe abana, kano nga ca kuti abafyashi babala baishiba ifili mu mintontonkanya ne mitima ya bana babo, kuti kwaba kwati ni dokota uuleesha ukupeela umuti ukwabula ukwishiba ubulwele umuntu alwele. Pa kuti abafyashi bafikepo mu kufunda, bafwile ukwishiba ifyo abana babo batontonkanya no kuyumfwa mu cine cine. Balingile ukumfwikisha ifya kutitikisha na mafya abana babo balekumanya ne fipusho ifilebapelenganya. Calikatama ukukutika mu kusakamanishisha ku bana, ukuba “uwayanguka ku kuumfwa, uwakokola ku kulanda.”—Yakobo 1:19; Amapinda 12:18; Lukala Milandu 7:8.

Inshita, ukutekanya, no kubombesha filakabilwa pa kuti abafyashi balundulule no kusungilila ukwampana kwapalamisha na bana babo, umusango wa kwampana umo abana bayumfwa abakakuka ukusokolola ukuyumfwa kwabo ukwa lwa nkati. Lelo ifyo ciwama lintu ico cacitwa! Wishi umo uwakwata abana basano uwa ku Masamba ya Afrika atila: “Ndi mufyashi kabili umo uwingasokolwelwa ifya nkaama. Abana balalanshanya na ine icili conse, ukusanshako na pa fya bwamba. Nangu bakashana balansokolwela inkaama. Mu muteekatima tulalanshanya amafya yabo. Na bo balanjebako ubuseko balekumanya.”

Bola, umo pa bana bakwe abanakashi, atile: “Nshifisa batata ica nkaama nangu cimo. Batata balalangulukilako kabili baliba ne nkumbu. Tabatucusha nelyo ukutusunga mu bukali, nangu lintu tulufyenye. Mu cifulo ca kububuka mu bukali, balafwailisha icilengele no kutulangilila ico tufwile ukucita nelyo ico tushacilakabila ukucita. Ilingi line balalosha ku citabo ca Ubwaice Bobe ne ca Insansa sha Lupwa.”a

Nga cingacitwa, caliwama abafyashi ukutendeka ukulaeba abana babo pa fya bwamba lintu bali abanono. Ici cilemika intendekelo ya kulanshanya kwatwalilila mu myaka ya bupungwe iyo ilingi line yabe yaafya. Nga ca kuti ukulanshanya takutendekwe lintu bacili abaice sana, limo limo cilafina ukwisatendeka ilyo bakulile, lelo kuti cacitwa. Nyina umo uwakwata abana basano atile: “Naliipatikishe ukulanshanya pa fya bwamba ukufikila kwi pele pele nalekele ukuyumfwa uwa nsoni, nangu mwana wine alilekele ukuyumfwe fyo.” Mu cine cine ukubombesha kwa musango yo kwalilinga, pantu kuli ifya kutiinya ifingi ifingonaula umwana.

Abacingililwa Kabili aba Nsansa

Abana balatasha abafyashi abo mu kutemwa babapangasha ne fyebo ifikabacingilila. Langulukeni uku ukulandapo kwa Nte sha kwa Yehova shimo isha muno Afrika:

Ilyo ali ne myaka 24 Mojisola atile: “Nshakaleke ukutasha bamayo. Bansambilishe ifyalekabilwa pa fya bwamba pa nshita yalinga. Nangu line naleyumfwa uwa nsoni ilyo balelondolola ifya musango yo ilyo nali umwaice, nomba e lyo ndemona ubusuma bwa fyo bamayo bancitiile.”

Iniobong alundilepo kuti: “Lyonse ndaba ne nsansa nga naibukisha no kutontonkanya pa fyo bamayo bancitiile pa kunkansha mu kufikapo pa fya bwamba. Kwalingafwa apakalamba mu kukula ukuba umwanakashi. Ndesosa apabuuta ukuti nkacitila abana nkakwata cimo cine.”

Kunle uwa myaka 19 atile: “Abafyashi bandi balingafwa ukwansha amatunko ukufuma ku banakashi ba ku calo abafwaya ukwampana kwa bwamba na ine. Akubulaba kulya kukansha bankanshishe, nga nalicita ubulalelale. Lyonse nkalatasha pa fyo bacitile.”

Christiana atile: “Ndanonkelamo apakalamba mu kulanshanya na bamayo pa fya bwamba. Nalicingililwa ku malwele yepaya na ku kupula amafumo, kabili nalilanga ica kumwenako cisuma ico abaice bandi abaume na banakashi bengakonka. Na kabili nalinonka umucinshi ku bantu, kabili uukaba umulume wandi na o wine akancindika. Icacindamisha pali fyonse, nalikwata ukwampana kusuma na Yehova Lesa pa kumfwila amafunde yakwe.”

Bola uulumbwilwe mu kubangilila, atile: “Nalikwete umunandi uwatile kuti mwaipakisha ukwampana kwa bwamba ukwabula ukukakililwako ku cupo. Ena alecimona ngo musamwe. Nangu ni fyo, aishileishiba ukuti tawali musamwe lintu apulile ifumo kabili taali na kulembako amashindano ya kupwisha isukulu lya ku sekondari pamo na ifwe. Mbulakukwata batata abasuma aba kuntungulula, nakalimo na ine nga e fyo nacitile, ukusensela ilyo kawa.”

Mwandi lipaalo lintu abafyashi Abena Kristu baafwa abana babo ukuba na “mano ayalosha ku kupusuka” muli cino calo cafunukila ubwamba! (2 Timote 3:15) Ukufunda kwabo ukwashimpwa pali Baibolo kwapala iminyololo yaumo mutengo iisaamika no kuyemfya abana mu menso ya kwa Lesa. (Amapinda 1:8, 9) Abana balayumfwa abacingililwa, kabili abafyashi balaipakisha ukwikushiwa kwashika. Wishi umwina Afrika uutukusha lyonse ukulanshanya na bana bakwe atile: “Twaliba aba mutende mu muntontonkanya. Twalicetekela ukuti abana besu balishiba icisekesha Yehova; aba ku nse te kuti babalufye. Natucetekela ukuti tabakacite ifintu ifingaletela ulupwa ukushikitika. Ndatasha Yehova ukuti baliwaminwa ukucetekela kwesu.”

[Futunoti]

[Icikope pe bula 10]

Abacaice Abena Kristu abapokelela ifyebo fyashimpwa pali Baibolo ukufuma ku bafyashi kuti bakaana ifyebo fyanyonganikwa ifyo abacaice bambi bashimika pa fya bwamba