Bushe Kuti Mwasumina Muli Baibolo?

ILELO, abengi bacili balisumina muli Baibolo. Ku ca kumwenako, nomba line mu kufwailisha kwa Gallup lintu abena Amerika baipushiwe, amaperesenti 80 balandile ukuti balisumino kuti Baibolo Cebo ca kwa Lesa icapuutwamo. Nampo nga uko mwikala kwaba amaperesenti yamo yene nelyo iyo, cintu cailanga ukuti abasumina muli Baibolo aba musango yo benekela ukusambilishiwa Baibolo mu calici. Lelo ilingi line te fyo ciba. Ku ca kumwenako, natubebete icifundisho ca kulungulusha umweo wa muntu uwafwa.

Bushe Baibolo isambilisho kuti kwaliba umutwala nelyo helo wa mulilo? Ilelo, abengi abasoma mu Kristendomu balakaana. Icitabo ca New Catholic Encyclopedia cilando kuti: “Mu kupelako, natusango kuti icifundisho ca baKatolika ica mutwala cashimpwa pa cishilano, te pa Malembo ya Mushilo.” Pa kulanda pa lwa helo, icitabo ca A Dictionary of Christian Theology calandile ukuti: “Mu Cipingo Cipya tusango kuti Abena Kristu ba kubalilapo tabaleshimikila pali helo.”

Na kuba, nomba line ibumba lya bakafwailisha be calici lya Church of England balipapwishe icalo lintu balandile ukuti icisambilisho ca helo wa mulilo cifwile ukukaanwa. Dokota Tom Wright, umukalamba wa Litchfield Cathedral, alando kuti ifyo helo alemonwa ku numa “calengele Lesa alemonwa ngo munkalwe no kucena imintontonkanya ya bengi.” Lipoti wa bakafwailisha alandile ukuti helo “takwaba.”a Mu kupalako, icitabo ca New Catholic Encyclopedia, pa lwa mimwene ya baKatolika citila: “Ilelo aba masomo ya fya mipepele batila icisumino ca helo tacafuma kuli Lesa.”

Na kuba, ifyo Baibolo isambilisha pa lwa mweo tafyumfwana ne cisambilisho ca mutwala na helo wa mulilo. Libili libili Baibolo ilando kuti imyeo ilafwa. “Umweo uwabifya e ukafwa.” (Esekiele 18:4; Baibolo wa Diocese of Mbala, 1971.) Ukulingana na Baibolo, abafwa tabaishiba nangu kamo, tabomfwa bukali. “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo.” (Lukala Milandu 9:5) Baibolo ilando kuti abafwa balikwata isubilo lya kwisabuushiwa ku ntanshi. Lintu Lasaro umunankwe wa kwa Yesu afwile, Yesu alingenye imfwa ku kulaalo tulo. Marita, nkashi kwa Lasaro, alumbulwile isubilo ilisambilishiwa mu Baibolo lintu abilishe ati: “Ninjishibo kuti akabuuka mu kubuuka kwa mu bushiku bwa kupelelekesha.” Ilyo abuushishe Lasaro ku bafwa, Yesu alangishe ukuti abantunse balikwate subilo.—Yohane 5:28, 29; 11:11-14, 24, 44.

Bakalemba ba lyashi lya kale batila icisambilisho icitila umuntu alikwata umweo uushifwa tacafumine mu Baibolo lelo cafumine ku mano ya buntunse aya baGriki. Icitabo ca New Catholic Encyclopedia cilando kuti abaHebere ba pa kale tabalemona umuntu ngo wakwata umubili no mweo uushimoneka. Cilanda pa lwa cisumino ca baHebere aciti: “Lintu umupu wa bumi waingile mu muntu wa ntanshi uwapangilwe na Lesa ku mushili, e pa kuba ‘umuntu umumi’ (Icitendekelo 2.7). Imfwa tayalemonwa ngo kupaatukana kwa fintu fibili mu muntu, nga fintu amano ya buntunse aya ciGriki yasosa; umupu wa bumi ulafuma no muntu aba ‘umuntu uwafwa’ (Bena Levi 21.11; Mpendwa 6.6; 19.13). Ishiwi ‘umuntu’ mu ciHebere [neʹphesh], ilingi line lipilibulwa ‘umweo,’ lelo cine cine lipilibula umuntu wine.”

Icitabo cimo cine cilando kuti abasoma aba ciKatolika pali nomba line “balando kuti Icipingo Cipya tacikonka amano ya bena Hela [abaGriki] mu kusambilisho kuti umweo taufwa.” Cisondwelelo kuti: “E ico icingapwisha ubu bwafya te mano ya buntunse lelo ca bupe ca kusungusha ica Kushukuka.”

Ukukonka Baibolo Nelyo Icishilano?

Bushe cali shani pa kuti imfundo ishishili sha mu Baibolo shingile mu fisambilisho fye calici? Amacalici ayengi yatungo kuti yalicindika Baibolo. Ku ca kumwenako, tapakokwele apo Papa John Paul II alandile ukuti Amalembo yakabila “ukupokelelwa na baKatolika nga ya cishinka kabili aya cipimo casumbuka ica cisumino cesu.” Nangu cibe fyo, ilelo abengi basumino kuti ifisambilisho fya Kristendomu fyalipusana ne fya Bena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Amacalici ayengi yamona uku kwaluka ngo lubali lwa kulunduluka kwa fifundisho fye calici. Mu kulundapo, Icalici lya Katolika lisoso kuti icishilano ce calici calilingana amaka na Malembo. Icitabo ca New Catholic Encyclopedia cisoso kuti icalici “talyakwata icifundisho icashimpwa fye pa Malembo yeka ukwabula icishilano.”

Ukufuma ku kale, amacalici yalipyanikapo icishilano pa fisambilisho fya mu Malembo. Na kuba, pali nomba amacalici ayengi yasoso kuti ifisambilisho fya Baibolo fyalilubana. Ku ca kumwenako, icitabo ca New Catholic Encyclopedia cisoso kuti “ukwabulo kutwishika ifyebo ifingi mu Baibolo te fya cine lintu fyalingululwa ukubomfya amano ya muno nshiku aya sayansi ne lyashi lya kale.” Pa kulanda ulwa cisambilisho ca mu Baibolo icitila abafwa tabaishiba nangu kamo, na kabili citila: “Na mu fya mipepele mwine, Icipingo ca Kale cilangililo kuti tacaishiba nangu kamo . . . pa ficitika lintu umuntu afwa.” Ici citabo cilosha ku Amalumbo 6:5 (icikomo 6 mu maBaibolo yamo) nge ca kumwenako pa lwa ici: “Ku mfwa takuli ukumwibukisha; ku Mbo [Sheol nelyo Hades] nani uwingamutootela?” Yamo amaseminalio na makoleji ya baProtestanti yalitendeka ukusambilisho kuti Baibolo ilalufyanya. Lubali lumbi, Icalici lya Katolika lyasumina ukuti e lyakwata magisterium, nelyo amaka ya kusambilisha, ayo libomfya ku kwilula ifisambilishiwa mu Baibolo. Nalyo line, ico mwingatwishikako ca kuti, ‘Ni shani nga ca kuti ukwilula kwa musango yo kulepusana na Malembo?’

Ubucindami bwa Malembo

Libili libili Yesu alelosha ku bulashi bwa Malembo, ilingi line pa kulanda aletendeka na mashiwi aya kuti: “Calembwa, aciti.” (Mateo 4:4, 7, 10; Luka 19:46) Nakabushe, lintu Yesu alandile pa cupo, tafumishe ifyebo fyakwe ku mano ya buntunse aya baGriki aya kutunganya fye, lelo afifumishe mu lyashi lya bubumbo ilya mu Ukutendeka. (Ukutendeka 1:27; 2:24; Mateo 19:3-9) Ukwabula ukutwishika Yesu alemona Amalembo nga yapuutwamo kuli Lesa kabili aya cine. Pa kupepa kuli Lesa, atile: “Icebo cenu e cine.”—Yohane 17:17.b

Baibolo ilanda pa fyo Yesu ashimawile bashimapepo aba mu kasuba kakwe ati: “Mwasuule funde lya kwa Lesa, ukuti mubake ica cishilano cenu. . . . E pa kusangule cebo ca kwa Lesa ca fye ku ca cishilano cenu.” (Marko 7:6-13) Ukupalako, umutumwa Paulo alikeenye umutitikisha wa kuletamo mwi sambilisho lyakwe amano ya buntunse aya ciGriki nelyo ifishilano fyalubana. Asokele ati: “Cenjeleni ukuti umuntu emubeleleka mu kutemwa amano ayali longolo lwa fye, umwalole cishilano ca bantu.” (Abena Kolose 2:8; 1 Abena Korinti 1:22, 23; 2:1-13) Kwali ifishilano fimo, nelyo ifisambilisho, ifyo Paulo acincishe Abena Kristu ukwikatisha, lelo fyashimpilwe pa Malembo kabili fyaleumfwana na yene. (2 Abena Tesalonika 2:13-15) Paulo alembele ati: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa, kabili ya mulimo . . . ukuti umuntu wa kwa Lesa abe uwapwililila, uwaiteyanya ku kubombo mulimo onse usuma.”—2 Timote 3:16, 17.

Paulo alisobele ukuti bamo bakafutatila Amalembo. Asokele Timote ati: “Ikese nshita ilyo bakakaano kusambilishiwe sambilisho lituntulu, . . . kabili bakapusula amatwi yabo ku Cine.” Acincishe Timote ukuti: “Awe, iwe ube uwatekanya mu fintu fyonse.” (2 Timote 4:3-5) Mu nshila nshi? Inshila imo ya kuba ‘umukankaala.’ Icitabo ica kwilula amashiwi ya ciGriki cilando kuti ili shiwi lya Baibolo lipilibula “ukuitemenwa ukusambilila no kulingulula icintu no mulinganya.” Luka abomfeshe ili shiwi pa kulondolola bakakutika ba kwa Paulo mu Berea mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Ifyo Paulo alebasambilisha fyali ifipya, kabili tabalefwaya ukulufiwa. Pa kubatasha, Luka alembele ati: “Bene [abena Berea] bali abakankaala ukucila balya ba mu Tesalonika, ico bapokelele icebo no kucankwa konse, balefwayafwaya mu malembo akasuba na kasuba, beshibe ifi fintu nga ni fyo fine.” Ukuba abakankaala takwalengele abena Berea ukuba ne mintelengu, no kukaana icili conse. Lelo, icafumine mu kufwayafwaya kwabo ukwafumaluka ca kuti ‘abengi aba bene balitetekele.’—Imilimo 17:11, 12.

Ukumwenamo mu Kukonka Baibolo

Abena Kristu ba mu kubangilila balishibikwe ku kukonka Baibolo no kulangisha ukutemwa kwa kuipusula. Nangu cibe fyo, ilelo abengi balikwate “mimonekele ya bukapepa, lelo [balikaana] amaka ya buko.” (2 Timote 3:5) UbuKristu ubuli bonse ilelo ubushikonka ubuKristu bwa mu kubangilila tabwingaba na maka yene yene aya kuwamya imikalile ya bantu. Bushe ici tacilondolola umulandu tumwena ukuti mu ncende ishingi isha Kristendomu, muli ukwingilishiwako kwa lukaakala, ubulalelale, indupwa ukutobeka, no kutemwa ifikwatwa? Mu fyalo fimo “ifya buKristu,” inkondo sha mishobo isha bukalushi shilwikwa nangu fye pa kati ka bantu abapepa kumo kwine.

Bushe umupashi wa bukankaala uwa bena Berea walipwa? Bushe ilelo kwalibako ibumba lya bantu abasumina muli Baibolo no kuikonka?

Icitabo ca Encyclopedia Canadiana cisoso kuti: “Umulimo wa Nte sha kwa Yehova waba kubukulula no kutendeka cipya cipya ubuKristu bwa kwa Yesu na basambi bakwe ubwaliko mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no wa cibili uwa nshita yesu.” Ukulosha kuli baNte, icitabo ca New Catholic Encyclopedia cilando kuti: “Bamona Baibolo nge ntulo fye yeka iya fisumino na mafunde ya myendele.”

Ukwabulo kutwishika uyu e mulandu ukalamba Inte sha kwa Yehova shalumbukila mwi sonde lyonse pa mulandu wa kulunduluka kwabo ukwa ku mupashi, umutende ne nsansa. E ico tulekoselesha bakabelenga besu ukusambilila ifyalundwako pa lwa fisambilisho ifituntulu ifya ku mupashi ifya mu Baibolo. Ukwishiba ifingi kuti kwalenga umuntu ukucetekela sana muli Baibolo no kutetekela Lesa mu kukosa. Icitetekelo ca musango yo iciletako ukumwenamo kwa ciyayaya caliwaminwa ukubombesha.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 6]

Umutumwa Paulo na bambi bashimikile mwi sokoni

[Icikope pe bula 7]

Inte sha kwa Yehova “bamona Baibolo nge ntulo fye yeka iya fisumino na mafunde ya myendele”