Ubukristu bwa Cine Bulacimfya!
“Icebo ca kwa Shikulu calekula, no kubombesha mu maka.”—IMILIMO 19:20.
1. Londololeni ukukula kwa buKristu mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo.
UKUKOSHIWA no mupashi wa mushilo kwalengele Abena Kristu ba kubalilapo ukubilishe cebo ca kwa Lesa no kucincila kushingaleshiwa. Kalemba wa lyashi lya kale umo alembele ati: “UbuKristu bwasalangene bwangu mu calo ca baRoma. Ilyo umwaka walenga 100 walefika ninshi napamo cila citungu icapakene na Mediterranean calimo Abena Kristu.”
2. Ni shani fintu Satana aeseshe ukulesha imbila nsuma, kabili ici casobelwe shani?
2 Satana Kaseebanya alifililwe ukulesha Abena Kristu ba kubalilapo ukulashimikila. Nalyo line, asundwile amaka ya mbila nsuma ukubomfya inshila imbi—ubusangu. Yesu alisobele ica musango yu mu mulumbe wakwe uwa ngano na mankumba. (Mateo 13:24-30, 36-43) Nangu mutumwa Petro na o alisokele ukuti bakasambilisha wa bufi bakema mu kati ka cilonganino ukuletamo ku mbali ifya bucaibela fya konaula. (2 Petro 2:1-3) Umutumwa Paulo na o alandiilepo fye ukuti ubusangu bukatangilila ubushiku bwa kwa Yehova.—2 Abena Tesalonika 2:1-3.
3. Cinshi cacitike ilyo abatumwa bapwile ukufwa?
3 Ilyo abatumwa bapwile ukufwa, imbila nsuma yalifundawilwe ne fisambilisho fya cisenshi ne fya mano ya buntunse. Nga fintu casobelwe, bakasambilisha wa bufi bapontongenye no kukowesha ubukombe bwa cine icasanguluka. Panono panono, ubuKristu bwa cine bwafimbilikishiwe ne capala ubuKristu icitwa Kristendomu. Kwaimine ibumba lya bashimapepo ilyalwishishe na maka ukuti abantuuntu fye bekwata Baibolo. Nangu ca kuti abaleitunga ukuba Bena Kristu balifulile, imipepele yabo tayali iyasanguluka. Kristendomu yasukile yafika na mu fyalo ifingi no kuba akabungwe ka maka kabili yakwete na maka pa mikalile ya fyalo fya ku Masamba, lelo tayapaalilwe kuli Lesa nelyo ukuba no mupashi wakwe.
4. Mulandu nshi ipange lya kwa Satana ilya kupumfyanya ubufwayo bwa kwa Lesa lishabombele?
4 Lelo, ipange lya kwa Satana ilya kupumfyanya ubufwayo bwa kwa Yehova lyali no kufilwa ukubomba. Nangu ni mu nshiku lintu kwali ubusangu bwine bwine, ubuKristu bwa cine tabwapwililile. Abantu abalekopolola Baibolo balipooseleko amano pa kuti bengaikopolola mu kulungika. E co, Baibolo yali fye umo yabelele, nangu ca kuti ubukombe bwa iko bwalelondololwa mu nshila imbi na bantu abaleitunga ukuba no bulashi bwa kusambilisha Baibolo kuli bambi. Pa myanda ya myaka iingi abasoma pamo nga Jerome na Tyndale tabaali na mwenso wa kupilibula no kwananya Icebo ca kwa Lesa. Abantu abengi nga nshi batendeke ukubelenga Baibolo kabili batendeke ukupepa ku mipepele ya buKristu, nangu tabwali buKristu bwa cine cine.
5. Cinshi kasesema Daniele asobele pa lwa ‘kwishiba kwa cine’?
5 Mu kupelako, ukulingana ne fyo casobelwe mwi buuku lya kwa Daniele, ‘ukwishiba kwa cine kwalifulile.’ Ici cacitika mu “nshita ya ku mpela”—inshita tuleikalamo. (Daniele 12:4) Umupashi wa mushilo walitungulula abantu batemwa icine aba mwi sonde lyonse ku kwishiba kwine kwine ukwa kwa Lesa wa cine no bufwayo bwakwe. Nangu ni pa numa ya myanda ya myaka iya fisambilisho fya busangu, icebo ca kwa Lesa cilacimfya! Pali lelo, imbila nsuma ilebilwa konse, ukulenga abantu ukuba ne subilo lya calo cipya icishaiwamina. (Amalumbo 37:11) Lekeni nomba tubebete uku kukula kwa muno nshiku ukwa cebo ca kwa Lesa.
Ukukula kwa Cebo Pali Lelo
6. Cine nshi Abasambi ba Baibolo baumfwikishe ilyo umwaka wa 1914 walefika?
6 Ku kupwa kwa ba 1800, icine ca mu Baibolo calengele kupangwe akalibumba kanono aka Basambi ba Baibolo, abaishibikwa pali lelo ati Inte sha kwa Yehova. Pa kufika mu 1914 Baibolo yali na maka kuli bene. Baumfwikishe icine cishaiwamina pa lwa bufwayo bwa kwa Lesa. Ukutemwa kwa kwa Yehova pa kutuma Mwane pe sonde, ku kulenga abantu ukuba no mweo wa muyayaya, kwalibafikile pa mutima. Na kabili balishibe no kumfwikisha ishina lya kwa Lesa no buntu bwakwe. Kabinge, bailwike ukuti “inshita ya bena fyalo” yali naipwa, ukulangilila ukuti nshita ya kuti Ubufumu bwa kwa Lesa buletele abantu amapaalo yali mupepi. (Luka 21:24) Ala yali ni mbila nsuma! Ici cine ca maka cali no kushimikilwa kuli onse, kabili konse. Abantu balekabila ukushimikilwa nga bengapusuka!
7. Ni mu nshila nshi icine ca mu Baibolo cacimfya muno nshiku?
7 Yehova alipaalile kalya kalibumba ka Bena Kristu basubwa no mupashi. Pali lelo, abapokelela ubuKristu bwa cine nabacila pa mamilioni 6. Na kabili icebo ca kwa Lesa califika mu fyalo ifingi, pantu Inte sha kwa Yehova shisangwa mu fyalo 235. Kabili, icine ca mu Baibolo caba na maka, ukucimfya ifipindami fyonse, ifya mipepele nelyo fye ifishili fya mipepele. Uyu mulimo wa mwi sonde lyonse uwa kushimikila ulalundako ubushininkisho bwine bwine ubwa kuti Yesu pali nomba ni Mfumu ileteka.—Mateo 24:3, 14.
8. Cinshi bamo basosa pa lwa kufula kwa Nte sha kwa Yehova?
8 Nga filya fine bakalemba ba lyashi lya kale balandile pa kufula kwa cipesha amano ukwa buKristu mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, abasoma abengi balilandapo pa lwa kufula kwa bantu ba kwa Yehova muno nshiku. Ku United States, abasoma babili balembele ati: “Mu myaka 75 iyapita Inte sha kwa Yehova balitwalilila ukulunduluka pa cipimo cishaikulila . . . kabili ukukula kwabo kwa mwi sonde lyonse.” Magazini umo uwa ku Kabanga ka Afrika alandile pa lwa Nte ukuti “bali pa mipepele ilekula lubilo lubilo kabili iyacindikwa mu fyalo ifingi pa mulandu wa kukonka ifisambilisho fya mu Baibolo.” Kabili magazini wa baKatolika uutungilila ifya cishawasha, uwasabankanishiwe mu Europe, alandile pa lwa “kufula kwa cipesha amano ukwa Nte sha kwa Yehova.” Cinshi calenga kube uku kulunduluka?
Umupashi wa Mushilo Ulebomba na Lelo
9. (a) Mulandu nshi uukalamba uo icebo ca kwa Lesa cicimfisha ndakai? (b) Ni mu nshila nshi Yehova aikulila abantu?
9 Umulandu ukalamba uo icebo ca kwa Lesa cicimfisha na lelo wa kuti umupashi wa kwa Yehova ulabombesha na maka, nga filya fine fye cali mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Yesu atile: “Takuli uwingesa kuli ine, kano Tata uwantumine amukula.” (Yohane 6:44) Aya mashiwi yalangilila ukuti Lesa akula abantu mutembo mutembo ababa ne mitima yalungama, ukubafika pa mitima ilyo alebapaapaata. Ukupitila mu mulimo wa kushimikila uwa Nte shakwe, Yehova alekula abantu bambi ukuba aba kumupepa e kuti “ifisuma fya nko shonse”—abafuuka, abantu ba pe sonde abapale mpaanga.—Hagai 2:6, 7.
10. Bantu ba musango nshi bankula ku cebo ca kwa Lesa?
10 Umupashi wa mushilo wapeela abantu ba kwa Lesa amaka ya kutwala icebo ca kwa Lesa ukufika ku mpela sha pano sonde; kabili walilenga na bantu ba misango yonse ukwankula ku mbila nsuma. Ca cine, abapokelela icebo ca kwa Lesa bafuma “mu mikowa yonse na ba ndimi, na bantu na bantu, na ba nko.” (Ukusokolola 5:9; 7:9, 10) Bafuma mu bakankaala na bapiina, abasambilila sana e lyo na bashasambilila. Bamo bapokelele icebo mu nshita ya nkondo na mu nshita ya kupakasa kwatapata, ilintu bambi bapokelela mu nshita ya mutende no lubanda. Muli kamfulumende onse, mu ntambi shonse, mu nkambi sha kucushiwilwamo na mu masano, abaume na banakashi balyankulako bwino ku mbila nsuma.
11. Bushe umupashi wa mushilo ubomba shani mu bantu ba kwa Lesa, kabili kupusana nshi kumoneka?
11 Nangu ca kuti abantu ba kwa Lesa tababa umutundu umo, balekala pamo mu cumfwano. (Amalumbo 133:1-3) Ici cilalundako ubushininkisho bwa kuti umupashi wa mushilo ulebomba mu bantu abalebombela Lesa. Umupashi wakwe maka yasuma ayalenga ababomfi ba kwa Yehova ukulanga ukutemwa, ukusekelela, umutende, icongwe, ukusanshako ne mibele imbi iisuma. (Abena Galatia 5:22, 23) Ndakai, tulamwenekesha ico kasesema Malaki asobele kale, atile: “Mukabwela no kumona apalekene umulungami no mubifi, apalekene uubombela Lesa no ushimubombela.”—Malaki 3:18.
Icebo ca kwa Lesa Caliba na Maka Muli Bakabomba Bapimpa
12. Ni shani fintu Inte sha kwa Yehova bayumfwa pa mulimo wa bukabila, kabili kwankulako nshi benekela ilyo balebomba umulimo wa kushimikila?
12 Pali lelo Inte sha kwa Yehova tababa nga bantu abasangwa fye ku mapepo. Baliba abacincila mu mulimo wa bukabila. Kwati fye Bena Kristu ba kubalilapo, balaipeela abene beka ku kucita ukufwaya kwa kwa Lesa, ukufwaya ukwafwako bambi ukusambilila pa lwa malayo ya Bufumu bwa kwa Yehova. Babombela pamo na Lesa, kabili pa kutungululwa no mupashi wa mushilo, balonganika bambi ku mulimo wa kwa Yehova. Ilyo balecite fi, balangisha uluse lwa kwa Yehova e lyo no kutemwa kwakwe ku bantunse abashasumina. Kabili batwalilila ukucite co nangu ca kuti abantu tabaleyangwako, ilyo balepumiwa, na lintu balepakaswa. Yesu apekanishe abakonshi bakwe ku misango yalekanalekana iya fyo abantu bali no kwankula ku mbila nsuma. Atile: “Umusha tacila pali shikulu wakwe. Nga bapakese ine, bakapakasa na imwe; nga babakile icebo candi, bakabaka ne cenu.”—Yohane 15:20.
13. Mibele nshi iishaba mu Kristendomu yaba iyaseeka pa Nte sha kwa Yehova?
13 Tulatemwa ukumona ukupalana kwaba pa Nte sha kwa Yehova isha ndakai na Bena Kristu ba cine abapokelele ubuKristu mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Icimoneka sana na cimbi kupusana kwaba pa Nte sha kwa Yehova na Kristendomu wa muno nshiku. Ilyo alembele pa lwa kupimpa kwa Bena Kristu ba kubalilapo mu mulimo wa bukabila, uwasoma umo ailishenye ati: “Nga ca kuti takuli ukwaluka mu nshila icalici litungulwilwamo nomba, pa kutila umulimo wa bukabila ulemonwa na kabili ngo mulimo wa Mwina Kristu onse uwabatishiwa, kabili uumonekela mu mikalile yawama iyacila balya bashaba ne citetekelo, cilemoneka kwati tatwakatunguluke sana.” Imibele yine Kristendomu abulisha e yaseeka na sana pa Nte sha kwa Yehova! Bakwata icitetekelo icituntulu, ica cine cine, kabili icafuma mu cine ca mu Baibolo ico bamona ukuti bafwile ukwebako bonse abengakutika.—1 Timote 2:3, 4.
14. Bushe Yesu alemona shani ubutumikishi bwakwe, kabili mibele nshi abasambi bakwe baba nayo pali lelo?
14 Yesu alipooseleko amano ku butumikishi bwakwe, ukubulenga ukuba ica kwangwako cakwe icikalamba. Aebele Pilato ati: “Pali ici e co nafyalilwe, kabili pali ici e co naishiile pano isonde, pa kuti nkeseshimike cine ubunte.” (Yohane 18:37) Abantu ba kwa Lesa bayumfwa nge fyayumfwile Yesu. Apo icine ca mu Baibolo caba mu mitima yabo, balatukuta ukusanga inshila sha kulanshanishishamo icine na bantu abengi. Inshila shimo babomfya shilangilila ukulamuka kwine kwine.
15. Ni shani fintu bamo balanga ukulamuka mu kushimikila imbila nsuma?
15 Mu calo cimo ica ku South Amerika, Inte baobele ubwato ukulola ukuya amenshi ya kamana kapoosa mu mumana wa Amazon pa kutila fye bashimikile cine ku bantu ba kuli ilya ncende. Lelo, ilyo kwali ifimfulunganya fya bana calo mu 1995, abana calo balibindilwe ukoba amato pa mumana. Apo balipampamine pa kutwalila abalefwaya ukusambilila icine impapulo sha Baibolo, ba Nte basalilepo ukulatumina ifyebo pa mumana. Balembele bakalata ukubabika pamo na bamagazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! mu mabotolo ya pulastiki. Nga bapwisha baleposa yalya mabotolo ya pulastiki pa mumana. Balecita ifi fine pa myaka ine ne myeshi mutanda ukufikila lintu icibindo cafumishiwepo. Bonse abaleikala ku lulamba lwa mumana, batashishe Inte pa mpapulo. Umwanakashi umo uwali umusambi wa Baibolo ailebakumbatila uku ne filamba filekonkoloka no kutila: “Natile nshakamumone na kabili. Lelo, ilyo natendeke ukupokelela impapulo mu mabotolo, nalishibe ukuti tamwandaba!” Bambi abaikele ku lulamba lwa mumana batile balibelengele bamagazini mu kubwekeshabwekeshapo. Imishi iingi yalikwete “post office”—e kutila incende shimo ukwalekolongana ifyaleelela pa mumana. Kulya eko abalefwaya ukusambilila icine ilingi baleya ku kumona nga kuli “kalata” ukufuma ku mulu wa mumana.
16. Ni shani limo limo ukufwaya ukubomfiwa kutulenga ukuba ne shuko lya kupanga abasambi?
16 Umulimo wa kushimikila imbila nsuma utungululwa no kutungililwa na Yehova Lesa na bamalaika bakwe aba maka. (Ukusokolola 14:6) Nga ca kuti fye tulefwaya ukubomfiwa, amashuko yabulo kwenekela aya kupanga abasambi yakulaileta fye ayene. Mu Nairobi, ku Kenya, abanakashi ba Bwina Kristu babili e lyo bapwishishe fye umulimo wa mwi bala mu mayanda bapeelwe ukubombela. Umukashana umo abapumikishe fye apo pene no kubeba mu kucincimuka ati: “Nalepepa ukuti nkakumane na umo uwaba nga imwe.” Apaapeete ishi Nte ukuya ku mwakwe ilyo line fye ku kulanshanya, kabili isambililo lya Baibolo lyalitendeke bulya bwine bushiku. Cinshi capamfishe ulya mwanakashi ukulungama aba Abena Kristu babili? Papitile fye mupepi ne milungu ibili ilyo umwana wakwe uwa pa mubili afwile. Kanshi ilyo amwene umwaice umo ali na trakiti wa “Lisubilo Nshi Ilya Batemwikwa Besu Abafwa?” afwaishe ukukwata ulya trakiti kabili alombele ulya kalume ukumupeela. Kalume alikene ukumupeela, lelo amulangile fye ba Nte abamupeele aka kene ka trakiti. Mu kwangufyanya fye uyu mwanakashi atendeke ukulunduluka kabili pali ilya nshita ukukalipwa kwa kulufya umwana wakwe kwaliko eyefilya.
Ukutemwa kwa kwa Lesa Kufwile Ukucimfya
17-19. Kutemwa nshi Yehova alanga ku bantunse ukupitila mu cilubula?
17 Ukukula kwa cebo ca kwa Lesa mwi sonde lyonse kwalyampana sana ne lambo lya cilubula ilya kwa Kristu Yesu. Ukupala icilubula, umulimo wa kushimikila e nshila Yehova alangilamo ukutemwa kwakwe ku bantu bonse. Umutumwa Yohane apuutilwemo ukulemba ati: “Lesa atemenwe aba pano isonde ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.”—Yohane 3:16.
18 Tontonkanyeni pa lwa kutemwa Yehova alangile pa kututeyanishisha icilubula. Pa myaka ishishibantu, Lesa aliipakishe isenge no Mwana wakwe uwafyalwa eka, uwatemwikwa nga nshi, “ukutendeka kwa kulenga kwa kwa Lesa.” (Ukusokolola 3:14) Yesu alitemwa nga nshi Wishi, Yehova na o atemenwe Mwane “ilyo pano isonde tapalatendekwa.” (Yohane 14:31; 17:24) Yehova asuminishe ukuti uyu Mwana wakwe uwatemwikwa afwe pa kuti abantunse bengapokelela umweo wa muyayaya. Mwandini uku kutemwa kwine kwine uko akwata pa bantu!
19 Yohane 3:17 itila: “Lesa tatumine Umwana wakwe ese pano isonde ku kupingula aba pano isonde, lelo ukuti aba pano isonde bapusukile muli wene.” Kanshi, Yehova atumine Umwana wakwe ku kwisabomba umulimo usuma uwa kupususha, te wa bupingushi iyo. Ici cumfwana na mashiwi ya kwa Petro ayatila: “[Yehova tafwayo] muntu ukonaika, lelo onse ukulola ku kulapila.”—2 Petro 3:9.
20. Ni mu nshila nshi ipusukilo lyayampana no kushimikila kwa mbila nsuma?
20 Apo aliteyanya inshila ye pusukilo ilyo ailengele umwine ukupusulwa, Yehova alefwaya abantu abengi nga nshi ukushukila iyi nshila. Umutumwa Paulo alembele ati: “Umuntu onse uwalilila kwi shina lya kwa Shikulu akapusuka. Lelo bakalilila shani ku o bashitetekelako? Lelo bakatetekela shani uo bashaumfwile? Lelo bakomfwa shani, apabula kabila?”—Abena Roma 10:13, 14.
21. Tufwile ukumfwa shani pa lwe shuko lya kubombako umulimo wa kushimikila?
21 Mwandini lishuko lyawama nga nshi ukubombako uyu mulimo wa mwi sonde lyonse uwa kushimikila no kusambilisha! Te mulimo wayanguka, lelo Yehova alasekelela ilyo amona abantu bakwe muli bucishinka baleikala umwabele cine no kwebako bambi ulwa mbila nsuma! Kanshi nangu ifintu fimubipile shani, lekeni umupashi wa kwa Lesa no kutemwa mwakwata fimulenge ukubombako uyu mulimo. Kabili ibukisheni no kuti ifyo tumona filepwishishiwa mwi sonde lyonse fishininkisha ukuti Yehova Lesa ali mupepi no kufikilisha ukulaya kwakwe ukwa kuleta “imyulu ipya ne calo cipya” ifya lulumbi umo ‘mukekalo bulungami.’—2 Petro 3:13.
Bushe Muleibukisha?
• Mulandu nshi ubusangu bushalengele bakabila ba mbila nsuma ukuleka ukushimikila?
• Icebo ca kwa Lesa cacimfya shani pali ndakai?
• Ni mu nshila nshi umupashi wa kwa Lesa ubombelamo pali ndakai?
• Kwampana nshi kwaba pa cilubula e lyo no mulimo wa kushimikila imbila nsuma?
[Charti ne Cikope pe bula 16]
(Nga mulefwaya ukumona charti ne cikope, moneni muli magazini)
Ukufula kwa bakabilisha ba Bufumu muli ba 1900
Avareji wa Bakasabankanya (mu mamilioni)
6.0
5.5
5.0
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
[Ifikope pe bula 15]
JEROME
TYNDALE
GUTENBERG
HUS
[Abatusuminishe]
Gutenberg na Hus: Ukufuma mu citabo ca The Story of Liberty, 1878
[Icikope pe bula 15]
Abasambi ba Baibolo balebila imbila nsuma muli ba 1920
[Ifikope pe bula 16, 17]
Mwi sonde lyonse abantu baleyankulako ku mbila nsuma
[Icikope pe bula 18]
Ukupala ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu, umulimo wa kushimikila ulakusha ukutemwa kwa kwa Lesa