Cinshi Mwasuminina Ukuti Paradaise Akabako?

“Naishibo muntu wa muli Kristu . . . uwaulwililwe ku paradaise.”—2 Abena Korinti 12:2-4.

 1. Malayo nshi aya mu Baibolo ayo abengi batemwa sana?

PARADAISE. Bushe kuti mwaibukisha ifyo mwaumfwile umuku wa kubalilapo ilyo mwaishibe ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kuleta paradaise pano isonde? Ibukisheni ifyo cali ilyo mwaumfwile ukuti ‘amenso ya mpofu yakashibulwa, na matwi ya bankomamatwi yakakomonwa, na mu matololo mukalepuka’ ku busuma. Nelyo mwaumfwile shani pa kusesema kwa kuti umumbulu ukalebela ku mwana wa mpaanga, ne mbwili ikayolola ukuli umwana wa mbushi? Bushe tamwatemenwe sana ukubelenga ukuti abatemwikwa benu kuti babuushiwa no kwisaikalilila muli uyo Paradaise?—Esaya 11:6; 35:5, 6; Yohane 5:28, 29.

2, 3. (a) Cinshi twingalandilo kuti isubilo lyenu ilya muli Baibolo lyalikwata ifishinka? (b) Cinshi na cimbi icilanga ukuti ilyo subilo lya cine?

² Isubilo lyenu lya cine. Kwaliba ifishinka fya kulenga mucetekele ubulayo bwa mu Baibolo ubwa uyo Paradaise. Cimo ca kuti mwalicetekela amashiwi ya kwa Yesu ayo aebele ulya ncitatubi apoopeelwe pamo nankwe aya kuti: “Uli no kuba na ine mu Paradaise.” (Luka 23:43) Mwalicetekela no bulayo bwa kuti: “Kuli imyulu ipya ne sonde lipya ifyo tulelolela umwabela ubulayo bwakwe, na muli fyene e mukekala ubulungami.” Mwalicetekela fye no bulayo bwa kuti Lesa akafuute filamba fyonse; imfwa tayakabeko kabili iyo; ubulanda, ukuloosha, no kukalipwa fikaya. Kanshi paradaise akabwela na kabili!—2 Petro 3:13; Ukusokolola 21:4.

³ Lelo, cimbi na co icingalenga mwacetekela ukuti Paradaise akabako cintu icikumine Abena Kristu mwi sonde lyonse pali ino ine nshita. Nga cinshi co? Lesa alipanga paradaise wa ku mupashi no kwingishamo abantu. Kwena amashiwi ya kuti “paradaise wa ku mupashi” kuti yayafyako ukuyomfwa, lelo uyo paradaise alisobelwe, kabili no kuba e ko aba.

Icimonwa ca Paradaise

 4. Cimonwa nshi caba pali 2 Abena Korinti 12:2-4, kabili nani afwile acimwene?

⁴ Pali uyu wine mulandu, moneni ico umutumwa Paulo alembele ilyo atile: “Naishibo muntu wa muli Kristu . . . uwaulwililwe muli uyo musango ku muulu uwalenga itatu. Kabili naishibo wabe fi—nampo nga ali mu mubili nelyo ku nse ya mubili, nshiishibe, Lesa e waishiba—ukuti aulwililwe ku paradaise kabili aumfwile ifyebo ifishingasoswa ifishasuminishiwa ku muntu ukulanda.” (2 Abena Korinti 12:2-4) Paulo alandile aya mashiwi ilyo apwile fye ukupeela ifishinka fya kulanga ukuti aali mutumwa wa cine. Na kabili, Baibolo tayalandapo pa muntu umbi uwaulwililwe ku paradaise muli uyo musango, kabili Paulo e walandile ukuti calicitike. Kanshi afwile ukuba ni Paulo wine e wamwene ici cimonwa. Bushe ni muli “paradaise” nshi aingile ilyo amwene ici cimonwa?—2 Abena Korinti 11:5, 23-31.

 5. Cinshi Paulo ashamwene, kabili “paradaise” amwene ali wa musango nshi?

⁵ Icalelandwapo pano tacilanga ukuti ‘umuulu walenga itatu’ kuti waba lwelele lwabela mupepi ne sonde nelyo ulwelele lumbi ulwabela ukutali nga nshi nga fintu abasoma ifya mu muulu bamo batunganya. Mu Baibolo ilingi nga balanda pa miku itatu ninshi balekomailapo, nelyo ukukosha icishinka. (Lukala Milandu 4:12; Esaya 6:3; Mateo 26:34, 75; Ukusokolola 4:8) Kanshi ico Paulo amwene mu cimonwa cali icaibela nelyo icapuulama. Cali ca ku mupashi.

 6. Fyebo nshi ifya ku kale ifingatwafwa ukwishiba ico Paulo amwene?

⁶ Ukusesema kwa kale ukwa mu Baibolo kulatwafwa ukumfwikisha uyu mulandu. Ilyo abantu bakwe aba ku kale bafililwe ukuba aba cishinka kuli wene, Lesa aali no kuleka abena Babele ukwingilila Yuda na Yerusalemu. Nga twakonka ukupenda kwa myaka ukwa mu Baibolo, tusanga ukuti ico caishilecitika mu 607 B.C.E. Ukusesema kwatile icalo cikaba amapopa pa myaka 70; lyene Lesa ali no kusuminisha abaYuda abalapila ukubwela ku calo cabo no kubwesha ukupepa kwa cine. Ico catendeke ukucitika mu 537 B.C.E. no kuya ku ntanshi. (Amalango 28:15, 62-68; 2 Ishamfumu 21:10-15; 24:12-16; 25:1-4; Yeremia 29:10-14) Nge calo icine cali no kuba shani? Pali ilya myaka 70, calisapile, mwali umwauma kabili cali fye ubwikalo bwa bamumbwe. (Yeremia 4:26; 10:22) Lelo kwena kwali ubulayo bwa kuti: “E fyo Yehova asansamusha Sione, asansamusha amapopa yakwe yonse, acita amatololo yakwe ukuba nga Edene, ne ciswebebe cakwe nge bala [nelyo Paradaise, Septuagint] lya kwa Yehova.”—Esaya 51:3, NW utulembo twa pe samba.

 7. Cali no kuba shani pa numa ya myaka 70 iyo icalo cashele amapopa?

⁷ Ico calicitike pa numa ya myaka 70. Pa mulandu we paalo lya kwa Lesa ifintu fyaliweme. Elenganyeni ici: “Fisekelele amatololo ne mpanga iyaumisha, ifiswebebe fyange no kupuuka nga cananika, ukupuuka fipuuke no kwanga, kubeko ukwanga no kwaula; . . . uwalemana amolu akacilauka nge nsebula, no lulimi lwa kwa cibulu lukaula. Pantu mu matololo e mwalepuka mwatula amenshi, ne milonga yafuma mu fiswebebe; pa musensenga uwakabisha pakasanguke cishiba, ne mpanga ya cilaka ikasanguko tumfukumfuku twa menshi; mu bwikalo bwa bamumbwe mukasanguke nika, ne cani cikasanguke sanga lya matete na macinda.”—Esaya 35:1-7.

Abantu Babweshiwa Kabili Abayalulwa

 8. Twaishiba shani ukuti Esaya icipandwa 35 yalelanda pa bantu?

⁸ Mwandini kwali kwaluka icine cine! Icalo icali amapopa ukusanguka paradaise. Lelo, uku kusesema, pamo no kusesema kumbi ukwa cishinka kwatile kukaba no kwaluka kwa bantu, uko bapashanye kuli filya impanga ya mapopa yatendeke ukutwala ifisabo. Cinshi twingasosele fyo? Kwena, Esaya alandile pa “balubulwa ba kwa Yehova” abali no kubwela ku calo cabo “no tupundu” kabili abakamona “ukusekelela no kwanga.” (Esaya 35:10) Abantu e bali no kucite co, te mpanga nelyo umushili. Na kabili, Esaya wine mu malembo yambi asobele ukuti kwali abantu abali no kubwela ku Sione, atile: ‘Baketwa imioke ya bulungami, iyalimbwa kuli Yehova . . . Pantu ifyo umushili ufumyo mumeno, . . . e fyo Yehova akalengo bulungami no kutasha ukupuuka ku mulola wa nko shonse.’ Na kabili Esaya alanda ku bantu ba kwa Lesa ukuti: “Yehova akakutungulula pe, . . . no kupepemuna amafupa yobe, ukasuke auba nge bala ilyatapililwa.” (Esaya 58:11; 61:3, 11; Yeremia 31:10-12) E co, filya fine impanga no mushili fyali no kuwama, kwali no kuba ukwaluka na ku baYuda bene abali no kubwela.

 9. Ni “paradaise” nshi Paulo amwene, kabili ni lilali aishilefikilishiwa?

⁹ Ili lyashi lya kale lilatwafwa ukwishiba cilya Paulo amwene mu cimonwa. Ico amwene cifwile ukukuma icilonganino ca Bena Kristu, ico aitile ukuti “ibala lya kwa Lesa” ilyali no kulatwale fisabo. (1 Abena Korinti 3:9) Bushe ico cimonwa cali no kufikilishiwa lilali? Paulo atile cilya cimonwa ‘casokolwelwe,’ fye kuli wene, cali no kucitika ku ntanshi. Alishibe ukuti pa numa ya mfwa yakwe, ubusangu ubukalamba bwali no kwisa. (2 Abena Korinti 12:1; Imilimo 20:29, 30; 2 Abena Tesalonika 2:3, 7) Lintu ubusangu bwafulile kabili camoneke fye kwati bwalacimfya Abena Kristu ba cine, tapali uwingatila balemoneka nge bala ililepuukamo imbuto. Lelo, inshita ya kuti ukupepa kwa cine kusumbulwe na kabili yali no kwisa. Abantu ba kwa Lesa bali no kumoneka na kabili pa kuti ‘abalungama babalike nga kasuba mu bufumu bwa kwa Shibo.’ (Mateo 13:24-30, 36-43) Ico calicitike ilyo papitile fye imyaka inono pa numa ya kwimikwa kwa Bufumu bwa kwa Lesa mu muulu. Kabili mu kupita kwa myaka, calimonekesha fye ukuti abantu ba kwa Lesa balaipakisha paradaise wa ku mupashi, uo Paulo amwenene libela muli cilya cimonwa.

10, 11. Te mulandu tatwapwililika, cinshi twingatilila twaba muli paradaise wa ku mupashi?

¹⁰ Lelo kwena, twalishiba ukuti ifwe umo umo tatwapwililika, kanshi tatupapa ukuti limo tulapusana, nge fyo cali na ku Bena Kristu ba mu nshiku sha kwa Paulo. (1 Abena Korinti 1:10-13; Abena Filipi 4:2, 3; 2 Abena Tesalonika 3:6-14) Lelo, tontonkanyeni pali paradaise wa ku mupashi untu tuipakisha pali nomba. Nga kulinganya ku fyo twali kale nga balwele ba ku mupashi, nomba twalyundapwa. Kabili tontonkanyeni na pa fyo kale twali ne nsala ya ku mupashi, lelo tulalya bwino icine cine pali nomba. Ukucila ukucucutika fye kwati twaba mu calo umwauma lwa ku mupashi, abantu ba kwa Lesa balisenaminwa no kupongolwelwa amapaalo nge mfula. (Esaya 35:1, 7) Ukucila ukuba mu mfifi ya ku mupashi kwati tuli mu cilindi umwafiita, twaba mu lubuuto ululenga tulemona bwino bwino, kabili twaba abasenaminwa na Lesa. Abengi abali kale kwati ni bankomamatwi ku kusesema kwa mu Baibolo balyumfwa no kwiluka ico Amalembo yalanda. (Esaya 35:5) Ica kumwenako fye, Inte sha kwa Yehova abengi nga nshi mwi sonde lyonse balisambilila ukusesema kwa kwa Daniele, icikomo ne cikomo. Na kabili, balisambilile bwino bwino ifipandwa fyonse mwi buku lya mu Baibolo ilya kwa Esaya. Bushe ica kulya ca ku mupashi ica musango yu tacilanga ukuti twaba muli paradaise wa ku mupashi?

¹¹ Tontonkanyeni na pa kwaluka kwa misango ya bantu aba nkulilo shalekanalekana abafwaya ukusambilila ababombesha ukumfwa no kucita ifilanda Icebo ca kwa Lesa. Icacindama ca kuti balibombesha ukuleka imisango ya bunama iyo bakwete kale. Nalimo na imwe bene mwalibombesha ukwalula imisango imo kabili mwalitunguluka, nge fyacita na bamunyinenwe bambi ne nkashi. (Abena Kolose 3:8-14) E co, lintu muli mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova, mwampana na bantu ba mutende kabili abasuma. Kwena tabalati bapwililike, lelo te kuti tutile balipala inkalamo nelyo ifiswango fimbi ifitaakanya. (Esaya 35:9) Cinshi uyu mutende wa ku mupashi utulanga? Ukwabula no kutwishika, twaba mu mibele iyo tutila ni paradaise wa ku mupashi. Kabili uyu paradaise wesu uwa ku mupashi, alenga twatendeka ukumwenako libela ifikaba paradaise wa pe sonde uo tukekalamo nga twaba fye aba cishinka kuli Lesa.

12, 13. Cinshi tufwile ukucita pa kutwalilila muli paradaise wesu uwa ku mupashi?

¹² Na lyo line, kuli na cimbi ico tatufwile ukulaba. Lesa aebele abena Israele ukuti: “Mulebaka amafunde yonse ayo ndemweba lelo, ku kuleka mukose no kwingila ku kukwate calo, ico muleabukilako ku kucikwata.” (Amalango 11:8) Pa Ubwina Lebi 20:22, 24, icalo cimo cine calilumbulwa mu mashiwi ya kuti: “E ico mulebake fipope fyandi fyonse ne fya bupingushi fyandi fyonse, no kuficita, epali camuluka icalo ico ine ndemutwalako ku kwikalamo. Lelo natile kuli imwe, Imwe mukakwate mpanga yabo, kabili ine nkapeela kuli imwe ku kuikwata, icalo icifumfumune shiba no buci.” Kanshi bali no kukwata fye Icalo Calaiwe nga bali no kutwalilila na bucibusa busuma na Yehova Lesa. Ni co abena Israele balifililwe ukuba ne cumfwila kuli Lesa, e co alekele ukuti abena Babele babacimfye no kubafumya mu calo cabo.

¹³ Fingi twingatemwa muli paradaise wesu uwa ku mupashi. Imibele yabamo isuma, kabili ya mutende. Twaba pa mutende na Bena Kristu ababombesha ukuleka imisango ya bunama. Balabombesha ukuba aba cikuuku kabili aba kwafwa. Lelo pa kutwalilila muli paradaise wesu uwa ku mupashi tufwile ukucita na fimbi ukucila pa kuba fye na bucibusa busuma na bo twaba na bo muli uyu paradaise. Tufwile ukuba na bucibusa busuma na Yehova no kucita ukufwaya kwakwe. (Mika 6:8) Twaishile muli uyu paradaise wa ku mupashi mu kuitemenwa kwesu, lelo kuti twasensenunwa, nangu ukutamfiwamo, nga tatubombeshe ukusunga bucibusa bwesu na Lesa.

14. Cinshi cikatwafwa ukutwalilila muli paradaise wa ku mupashi?

¹⁴ Icacindama icikatwafwa, kutwalilila ukukoshiwa ne Cebo ca kwa Lesa. Moneni imilandile ya mampalanya iyaba pa Amalumbo 1:1-3 apatila: “Alishuko muntu uushendela mu mano ayapanda ababifi, . . . lelo mu malango ya kwa Yehova e mwabo kubekwa kwakwe, ne fili mu malango yakwe afitontonkanya akasuba no bushiku. Aba ngo muti uwalimbwa pa tumilonga twa menshi, uutwale fisabo fya uko mu nshita ya fiko, kabili amabuula ya uko tayalokota; conse ico acita cikalengwo kushuka.” Na kabili, mu mpapulo shilanda pali Baibolo isha musha wa cishinka kabili uwashilimuka, muba ica kulya ca ku mupashi ico ababa muli paradaise wa ku mupashi bafwile ukulya.—Mateo 24:45-47.

Ukukosha Isubilo Lyenu Ilya Paradaise

15. Cinshi Mose ashafishishe abena Israele mu Calo Calaiwe, lelo cinshi amwene?

¹⁵ Tontonkanyeni pa cintu na cimbi icitulanga ukuti Paradaise akabako. Pa numa ya kululumba kwa bena Israele mu matololo pa myaka 40, Mose abafishishe ku Malungu ya Moabu, ku kabanga ka Mumana wa Yordani. Pa mulandu wa kulufyanya kwa kwa Mose, Yehova atile taali na kutungulula abena Israele bushilya bwa Yordani. (Impendwa 20:7-12; 27:12, 13) Mose apapete kuli Lesa ukuti: “Lekeni mpite no kumona icalo cisuma icili bushilya bwa Yordani.” Nangu line taali na kwingilamo, lintu aninine pa Lupili lwa Pisga no kumona imbali shalekanalekana isha calo, Mose afwile alimwene ukuti cali ‘calo cisuma.’ Bushe kuti mwatila cilya calo cali shani?—Amalango 3:25-27.

16, 17. (a) Bushe Icalo Calaiwe ica ku kale capusana shani na filya caba pali nomba? (b) Cinshi twingasuminina ukuti Icalo Calaiwe, cali nga paradaise ku kale?

¹⁶ Nga mwatontonkanya pa fyo cilya calo caba pali lelo, kuti mwatila cali ca cilaka kabili ica mucanga, ica fiswebebe fya mabwe, kabili icakaba nga nshi. Lelo, kuli umulandu twingasuminina ukuti cilya calo te fyo cali mu nshiku sha mu Baibolo. Mu lupapulo lwa Scientific American, Dr. Walter C. Lowdermilk, uwasoma ifya menshi no mushili alondolwele ukuti impanga ya muli cilya calo “yaonaulwa ku muntu pa makana ya myaka ayengi.” Alembele ukuti: “Abantunse e balenga ukuti impanga yalimo imiti yafumba ibe nge ‘ciswebebe,’ tayaonaika fye iine iyo.” Na kuba, ifishinka asangile mu kusoma kwakwe filanga ukuti “kale, cilya calo cali ni paradaise wayemba.” E co abantunse kanshi e baonaula icalo icali kale “paradaise wayemba.”a

¹⁷ Nga mwatontonkanya pa fyo mubelenga mu Baibolo, kuti mwatila ca mano ukusondwelela ukuti Icalo Calaiwe cali nga paradaise. Ibukisheni ico Yehova aebele abantu ukupitila muli Mose, atile: “Icalo ico muleabukilako ku kucikwata calo ca mpili ne nika, icinwa amenshi umwabele mfula ya mu muulu; calo ico Yehova Lesa wenu ayangwa.”—Amalango 11:8-12.

18. Bushe Esaya 35:2 afwile alengele abena Israele basendelwe bunkole ukutontonkanya shani pa fyali no kuba Icalo Calaiwe?

¹⁸ Icalo Calaiwe cali icayemba kabili icitwale fisabo, ica kuti ukulumbula fye amashina ya fifulo fimo kwalelenga no muntu atendeka ukutontonkanya pa mimonekele yapala paradaise. Tulamone co mu kusesema kwa muli Esaya icipandwa 35, ukwafikilishiwe pa kubala lintu abena Israele babwelele ukufuma ku Babele. Esaya asobele ukuti: “Ukupuuka fipuuke no kwanga, kubeko ukwanga no kwaula; ubukata bwa Lebanone bwapeelwa kuli fyene, no kupulama kwa Karmele na Sharone, e fyo fyene fyalamono bukata bwa kwa Yehova, bucisamo bwa kwa Lesa wesu!” (Esaya 35:2) Ukumfwa fye Lebanone, Karmele, na Sharone kufwile kwalengele abena Israele ukutontonkanya pa mpanga yayemba kabili iisuma nga nshi.

19, 20. (a) Londololeni ifyali Sharone wa pa kale. (b) Cinshi cimo icingakosha isubilo lyesu ilya Paradise?

¹⁹ Tontonkanyeni pali Sharone, ilungu lyali mupepi na bemba pa kati ka mpili sha Samaria na Bemba Mukalamba, nelyo Bemba wa Mediterranean. (Moneni icikope pe bula 10.) Lyali ilyayemba kabili ilyaletwale fisabo. Pa mulandu wa kuti imfula yaleloka bwino, mwali umulemfwe uwingi, lelo kwali ne mitengo ya mioke lwa ku kapinda ka ku kuso. (1 Imilandu 27:29; Ulwimbo lwa Nyimbo 2:1, NW utulembo twa pe samba; Esaya 65:10) Kanshi Esaya 35:2 alesobela ukubweshiwa kwa bantu no kwa calo icikapuuka no kuyemba, icikaba nga paradaise. Kulya kusesema na kabili kwalesobela paradaise wayemba uwa ku mupashi, nga filya Paulo na o aishilemona mu cimonwa ku myaka ya ku ntanshi. Na pa kulekelesha, uku kusesema pamo no kusesema kumbi, kulakosha isubilo lyesu ilya paradaise wa pe sonde umukekala abantunse.

²⁰ Ilyo tuleikala muli paradaise wesu uwa ku mupashi, kuti tulelundapo ukutasha pali uyu paradaise, no kulakosha isubilo lyesu ilya kuti icalo na kabili cikesaba Paradaise. Kuti twacita shani fyo? Nga tuleumfwikisha ifyo tubelenga mu Baibolo. Pa kutweba ilyashi limo nelyo ukusesema kumo, Baibolo ilingi line ilalumbula amashina ya fifulo fimo. Bushe kuti mwatemwa ukwishiba bwino ukwabelele ifyo fifulo, no kwabelele ififulo fimbi ifyalumbulwa muli ilyo lyashi? Mu cipande cikonkelepo, tukasambilila ifyo mwingacite co no kumwenamo.

[Futunoti]

Bushe Muleibukisha?

• Ni “paradaise” nshi umutumwa Paulo amwene mu cimonwa?

• Bushe Esaya icipandwa 35 afikilishiwe shani ku kale, kabili ukufikilishiwa kwakwe kwayampana shani ne cimonwa ca kwa Paulo?

• Kuti twalundapo shani ukutasha pali paradaise wa ku mupashi, no kukosha isubilo lyesu ilya paradaise wa pe sonde?

[Icikope pe bula 10]

Ilungu lya Sharone, icifulo ca mufundo ica mu Calo Calaiwe

[Abatusuminishe]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Icikope pe bula 12]

Mose na o alishibe ukuti cali ‘calo cisuma’