Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Ruti
LIBUUKU umusangwa ilyashi pa lwa bucishinka bwa banakashi babili. Lilanda pa kucindika Yehova Lesa no kucetekela ukutantika kwakwe. Likomaila pa fyo Yehova apoosele sana amano ku mutande wa kufyalilwamo Mesia. Lishimika pa nsansa no bulanda ifyacitikile ulupwa lumo. Aya malyashi, pamo na yambi, e yasangwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Ruti.
Ibuuku lya kwa Ruti lyalanda pa fyacitike mu myaka nakalimo 11 ilyo “abapingushi balepingula” mu Israele. (Ruti 1:1) Ifyalembwamo fifwile fyacitike mu kubangilila kwa nshita ya Bapingushi, pantu Boasi umwine we bala, uwalandwapo muli ili lyashi, ali ni mwana Rahabu uwaliko mu nshita sha kwa Yoshua. (Yoshua 2:1, 2; Ruti 2:1; Mateo 1:5) Lifwile lyalembelwe mu 1090 B.C.E. na kasesema Samwele. E buuku fye ilya mu Baibolo ilyainikwa ishina lya mwanakashi uushali mwina Israele. Ubukombe bwabamo ‘bwa mweo kabili bwa maka.’—AbaHebere 4:12.
“UKO MWAKULAYA NAKULAYA”
Ilyo Naomi na Ruti bafika ku Betelehemu, abantu bonse mu mushi balafwaya ukubamona. Abanakashi ba mu mushi balesonta uulipo umukalamba no kwipusha abati: “Bushe uyu ni Naomi?” Naomi ayasuka ati: “Mwinjita Naomi, munjite Mara; pantu Wa maka yonse andishe cibi akalanda; ine nafumine pano uwaisula, na Yehova ambwesha iminwe mikutwa.”—Ruti 1:19-21.
Insala ili mu Israele yalenga ulupwa lwa kwa Naomi ukukuuka ukufuma ku Betelehemu ukuya ku Moabu. Pali iyi nshita, Naomi aali “uwaisula” pantu aali no mulume na bana baume babili. Lelo, pa numa ya kwikala mu Moabu, umulume wakwe Elimeleke afwa. Pa numa, abana bakwe babili baupa abanakashi abena Moabu, Orpa na Ruti. Papita imyaka mupepi na 10, abana bakwe abaume bafwa ababula abana. Balya banakashi batatu bashala bamukamfwilwa. Ilyo nafyalebo, Naomi atila alabwelelamo ku Yuda, aba bamukamfwilwa na bo bakonka. Mu nshila, Naomi aeba banafyala ukuti babwelele ku Moabu no kuyaupwa ku baume ba mu bantu babo. Orpa abwelelamo. Lelo Ruti alambatila kuli Naomi, kabili amweba ati: “Uko mwakulaya nakulaya, no ko mwakulaikala nakulaikala; abantu benu e bantu bandi, na Lesa wenu e Lesa wandi.”—Ruti 1:16.
Bamukamfwilwa babili, Naomi na Ruti bafika ku Betelehemu pa nshita ya kutendeka ukulobolola kwa barle. Ukukonka ukupekanya kwali mwi Funde Lesa apeele, Ruti atendeka ukusota mwi bala lya kwa lupwa kwa Elimeleke—umuYuda umukalamba, Boasi. Ruti asango bubile kuli Boasi kabili atwalilila ukusota mwi bala lyakwe mpaka ‘kwasuka kwapwa ukulobolola kwa barle no kulobolola kwa ngano.’—Ruti 2:23.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
1:8—Naomi aebele banafyala ukubwelela “umuntu no muntu ku ng’anda ya kwa nyina,” cinshi ashalandiile ukutila baali no kubwelela ku mayanda ya bashibo? Tatwaishiba wishi kwa Orpa nga ali uwa mweo pali ilya nshita. Lelo, wishi kwa Ruti wena aali no mweo. (Ruti 2:11) Na lyo line, Naomi alumbwile ing’anda ya kwa nyina, napamo aletontonkanya ukuti ukulanda pali banyina kwali no kubebukisha ukutemwa ne cisansamushi ifyo nyina akwata. Ici cali no kusansamusha aba banakashi abali no bulanda nga nshi pa kulekana na nafyalebo uo batemenwe. Na kabili, ifi alandile napamo fyalelanga no kuti, banyina kwa Ruti na banyina kwa Orpa bali na mayanda, tabaali nga Naomi.
1:13, 21—Bushe Yehova e walishishe Naomi akalanda no kumuletelo bucushi? Iyo, kabili Naomi tapeele Lesa umulandu wa kuti e wamuleteele ubucushi. Lelo, pa mulandu wa fyamucitikile, atontonkenye ukuti Yehova alimupatile. Alifulilwe kabili alibipilwe icine cine. Na kabili, ilya nshita ubufyashi bwa mwi fumo bwalemonwa ukuti lipaalo ukufuma kuli Lesa, lelo ubuumba bwalemonwa nge citiipu. Filya Naomi ashakwete abeshikulu kabili alifwililwe na bana babili abaume, napamo alemona kwati cali fye bwino ukutontonkanya ukutila Yehova e wamuseebenye.
2:12—Cinshi cali ‘icilambu icituntulu’ ico Ruti apokelele ukufuma kuli Yehova? Ruti alifyele umwana umwaume kabili apokelele ishuko lya kuba icikolwe mu mutande wacindamisha mu lyashi lya kale—umutande wa kufyalilwamo Yesu Kristu.—Ruti 4:13-17; Mateo 1:5, 16.
Ifyo Twingasambililako:
1:8; 2:20. Te mulandu na macushi yamuponene, Naomi atwalilile ukucetekela uluse lwa kwa Yehova. Na ifwe tufwile ukucita cimo cine, maka maka ilyo tulepita mu mesho yabipisha.
1:9. Ing’anda taifwile ukuba fye cifulo uko aba mu lupwa besa mu kulya no kusendama fye epela. Ifwile ukuba cifulo ca mutende no kutuusha ne cisansamushi.
1:14-16. Orpa ‘abwelele ku bantu bakwe na ku milungu yakwe.’ Lelo Ruti tabwelelemo. Afumine ku mwabo uko aleikala fye bwino no kutwalilila uwa cishinka kuli Yehova. Ukutemwa Lesa icine cine no kuipeelesha kukatwaafwa ukukanaba bakaitemwe pa kuti tatuli ‘abakwinda no konaika.’—AbaHebere 10:39.
2:2. Ruti alefwaya ukumwenamo mu kupekanya kwa kusota ukwabeleleko ukwafwa abeni na balecula. Aali uwaiceefya. Umwina Kristu uuli mu kukabila tafwile ukuba uwa cilumba ica kuti afilwa ukupoka ubwafwilisho bwabamo ukutemwa ubo abasumina banankwe nelyo ubuteko bengamupeela.
2:7. Nangula Ruti alikwete insambu sha kusota, alilombele ulusa ilyo talatendeka ukusota. (Ubwina Lebi 19:9, 10) Ici calangile ukuti aali uwafuuka. Tulanga amano pa ‘kufwayo bufuuke,’ pantu “abalanda bakapyaninine calo, no kuilemeno bwingi bwa mutende.”—Sefania 2:3; Amalumbo 37:11.
2:11. Ruti ailangile ukuti tali fye ni lupwa kwa Naomi uwa kuti cikulu fye lupwa. Ali ni cibusa wa cine cine. (Amapinda 17:17) Bucibusa bwabo bwali ubwakosa pantu bwashimpilwe pa mibele ya kutemwa, icishinka, icililishi, icikuuku no mupashi wa kuipeelesha. Ne cacindeme sana ca kuti icalengele babe ifibusa ca kuti bonse babili bali ni bakapepa ba kwa Lesa, balefwaisha ukubombela Yehova no kuba pamo na bakapepa bakwe. Na ifwe bene twalikwata abo tupepa na bo abengi abo twingapanga na bo bucibusa bwa cine.
2:15-17. Nangu ni lintu Boasi afwaile ukuti Ruti anasheko ukubomba, “wene asotele mu cilime casukile acibe cungulo.” Ruti alebombesha. Umwina Kristu afwile aishibikwa ukuti alabombesha.
2:19-22. Naomi na Ruti baleipakisha ukulanshanya mu cungulo bushiku, umukalamba alepoosako amano ku mwaice, bonse babili baleilandila ifyo baletontonkanya ne fyo baleumfwa. E fyo cifwile ukuba na mu ng’anda ya Bena Kristu.
2:22, 23. Ruti taali nga Dina, umwana mwanakashi uwa kwa Yakobo, pantu ena alebishanya na bantu abalepepa Yehova. Ena ca kumwenako cisuma kuli ifwe!—Ukutendeka 34:1, 2; 1 Abena Korinti 15:33.
NAOMI ABA “UWAISULA”
Naomi nakota kanshi te kuti akwate abana. E ico aeba Ruti ukuti opwe kuli ndubulwila no kumufyalila ulubuto. Ukukonke fyo Naomi alandile, Ruti alomba Boasi ukuti abe ndubulwila. Boasi asumina. Lelo, kuli lupwa umbi uwapalamako sana uo bafwile ukupeela ili shuko intanshi.
Ukwabula no kupoosa inshita Boasi acita icalingile ukucitwa. Ulucelo lwakonkapo, alonganika abaume 10 abakalamba aba mu Betelehemu pa ntanshi ya uyu lupwa no kumwipusha nga alefwaya ukuba ndubulwila. Uyu mwaume akaana. E ico Boasi aba ndubulwila kabili aupa Ruti. Bafyala umwana umwaume, Obede, wishikulu kwa Mfumu Davidi. Nomba abanakashi ba ku Betelehemu batila kuli Naomi: “Abe uwacindikwa Yehova . . . Akaba kuli iwe uwa kubweseshamo umweo, kabili uwa kukulela mu bukote; pantu nafyalwa kuli nokofyala, uwakutemwa, uwabo musuma kuli iwe ukucila abana baume cinelubali.” (Ruti 4:14, 15) Umwanakashi uwaishile ku Betelehemu “iminwe mikutwa,” aba ‘uwaisula’ na kabili!—Ruti 1:21.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
3:11—Cinshi calengele Ruti ukwishibikwa ngo “mwanakashi wa cishinka”? “Ukuluka umushishi ukwa ku nse” nelyo “ukufwala ifisaamo ifya golde atemwa ukufwala imingila” te fyalengele Ruti ukutemwikwa kuli bambi. Lelo, wali “muntu wabelama uwa mu mutima,” bucishinka bwakwe ne citemwishi, ukuiceefya no bufuuke, ukubombesha kwakwe no mupashi wa kuipeelesha, e fyalengele ukuti eshibikwe ifyo. Umwanakashi onse uutina Lesa uufwaya ukwishibikwa nge fyo Ruti aishibikwe alingile ukwesha na maka ukulundulula iyi mibele.—1 Petro 3:3, 4; Amapinda 31:28-31.
3:14—Cinshi Ruti na Boasi babuukile ku macaca? Te mu kuti pali icabipa ico bacitile ubushiku ico balefwaya ukufisa. Ifyo Ruti acitile bulya bushiku ukwabula no kutwishika fyalilingene no mwata walecitwa no mwanakashi uwalefwaya ukuupwa kuli munyina kwa mulume. Acitile ukulingana ne fyo Naomi amwebele. Kabinge, ifyo Boasi ayankwileko filelangilila fye bwino ukuti Ruti talubile muli filya acitile. (Ruti 3:2-13) Kanshi, napamo icalengele ukuti Ruti na Boasi beme ku macaca ni pa mulandu wa kuti tabalefwaya abantu ukutunganya ifili fyonse.
3:15—Bushe filya Boasi apeele Ruti imilingo 6 iya barle calolele mwi? Ici napamo calolele mu kuti filya fine ubushiku bwa kutuusha bwisa pa numa ya nshiku 6, Ruti aali mupepi no kutuusha. Boasi ali no kushininkisha ukuti Ruti ‘asango kutuusha’ mu ng’anda ya mulume. (Ruti 1:9; 3:1) Napamo kuti caba na kabili ukuti imilingo 6 iya barle e yo fye Ruti ali no kukumanisha ukutwika.
3:16—Ukulingana na malembo ya ciHebere ca kubalilapo, mulandu nshi Naomi aipushishe Ruti ukuti: “Ni wani we mwana wandi”? Bushe tamwishibe ukuti ni nafyala? Kuti cabe fyo, pantu ilyo Ruti abwelelemo kuli Naomi, kufwile kwali nakufiita. Na kabili, ukumwipushe fyo napamo kwalolele na mu kuti Naomi alefwaya ukwishiba nga ca kutila ndubulwila alisumine ukumuupa.
4:6—Ni mu nshila nshi ndubulwila ali no ‘konawila’ ica kupyaninina cakwe pa kulubwila umuntu icikwatwa? Ica kubalilapo, nga ca kuti uuli mu bupiina alishitishe impaanga ya kupyaninina, ndubulwila aali no kushita impaanga pa mutengo bali no kumweba ukulingana ne myaka yasheleko ukuti umwaka wa Ntandala ufike. (Ubwina Lebi 25:25-27) Ukucite co kwali no kucefyako umutengo wa ca kupyaninina cakwe. Kabinge, nga ca kuti Ruti ali no kufyala umwana, uyo mwana, e wali no kupyana ibala lyashitilwe, te lupwa wapalamisha uuli onse uwa kwa ndubulwila iyo.
Ifyo Twingasambililako:
3:12; 4:1-6. Boasi alipooseleko sana amano ukukonka ukutantika kwa kwa Yehova. Bushe tulapooseshako amano ukukonka ukutantika kwa buLesa?—1 Abena Korinti 14:40.
3:18. Naomi alicetekele Boasi. Bushe ne fwe te fyo tufwile ukucetekela abasumina banensu aba busumino? Ruti aliitemenwe ukuupwa kuli lupwa kwa mulume uo ashaishibe na kwishiba, uushalumbulwa ne shina mu Baibolo. (Ruti 4:1) Mulandu nshi? Pantu alicetekele ukutantika kwa kwa Lesa. Bushe na ifwe e kucetekela twakwata? Ku ca kumwenako, ilyo tulefwaya uwa kuupana nankwe, bushe tulakonka ukufunda kwa kuupila “muli Shikulu epela”?—1 Abena Korinti 7:39.
4:13-16. Nangu aali mwina Moabu kabili kale alepepa lesa Kemoshe, ukwabula no kutwishika Ruti apokelele icilambu caibela! Ici cilelangilila icishinte ca kuti “tacashintilila pa ulefwaya nelyo uulebutuka, lelo cashintilila pali Lesa, uubelelo luse.”—Abena Roma 9:16.
Lesa ‘Akamusansabika mu Nshita Yalinga’
Ibuuku lya kwa Ruti lilanga ukuti Yehova ni Lesa wa luse, uwafwa ababomfi bakwe aba cishinka. (2 Imilandu 16:9) Nga twatontonkanya pa fyo Ruti apaalilwe, tulamona ubucindami bwaba mu kucetekela Lesa no kuba ne citetekelo cine cine, ukusumino kuti “e ko aba no kuti aba kalambula wa bamufwaisha.”—AbaHebere 11:6.
Ruti, Naomi na Boasi batetekele ukutantika kwa kwa Yehova umupwilapo, kabili balilobolwele ifisuma. Mu kupalako, “Lesa alenga imilimo yakwe yonse ukubombela pamo ku kuleta ubusuma ku batemwa Lesa, abaitwa umwabela ukufwaya kwakwe.” (Abena Roma 8:28) Kanshi, natulekonka ukupanda amano ukwa mutumwa Petro ukwa kuti: “E ico, iceefyeni mwi samba lya kuboko kwa maka ukwa kwa Lesa, ukuti amusansabike mu nshita yalinga; ilyo mulepoosa amasakamika yenu yonse pali wene, pantu asakamana imwe.”—1 Petro 5:6, 7.
[Icikope pe bula 26]
Bushe mwalishiba umulandu Ruti akonkeele Naomi?
[Icikope pe bula 27]
Cinshi calengele Ruti ukwishibikwa ngo “mwanakashi wa cishinka”?
[Icikope pe bula 28]
Cinshi cali ‘icilambu icituntulu’ ico Yehova apeele Ruti?