Ino Ine E Nshita ya Kupingulapo ico Muli no Kucita
“Bushe ukufika pa nshita nshi mukaba abasunta ba mitima ibili?”—1 ISHAMFUMU 18:21.
1. Mulandu nshi inshiku tuleikalamo shipusanine ne nshiku sha ku kale?
BUSHE mwasumina ukuti Yehova e Lesa fye wa cine? Bushe mwasumina no kuti ukusesema kwa mu Baibolo kwishibisha ukuti shino e “nshiku sha kulekelesha” isha bwikashi bwabipa ubwa kwa Satana? (2 Timote 3:1) Nga e fyo mwasumina, ninshi mwalasumina no kuti ukucila kale lyonse, ino ine e nshita iyo mulingile ukupingulapo ico muli no kucita. Pali lelo imyeo ya bantu abengi ili mu bwafya ukucila kale.
2. Finshi fyalecitika mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele ilyo Imfumu Ahabu yaleteka?
2 Mu myaka ya ba900 B.C.E., abena Israele balekabila ukupingulapo ico bali no kucita. Nani bali no kulabombela? Imfumu Ahabu yalengele aba mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele ukulapepa Baali pantu yaletunkwa no mukashi waiko uwalepepa utulubi. Abene baleti Baali ni lesa walelenga ukuti kube imfula sana no busomboshi busuma. Bakapepa ba kwa Baali abengi baleiminina pa ntanshi ya cipasho cakwe no kufyompa mu minwe yabo ukulanga ukuti balimutemwa nelyo ukufukama pa ntanshi ya kalubi ka mulungu wabo. Pa kubeleleka Baali ukupaala ifilimwa ne fitekwa fyabo, bakapepa ba kwa Baali balecita ubulalelale pa lwalala na bacilende ba pe tempele. E lyo bakwete no lutambi lwa kuitetaula ku myele mpaka umulopa walakonkoloka.—1 Ishamfumu 18:28.
3. Bushe ukupepa Baali kwakumine shani abantu ba kwa Lesa?
3 Abantu 7,000 abashele mu Israele balikeene ukupepo tulubi nangu kucito bulalelale no lukakaala ifyo bakapepa ba kwa Baali balecita. (1 Ishamfumu 19:18) Batwalilile ukuba ne cumfwila ku cipingo ico bacitile na Yehova Lesa, kabili ici calengele ukuti balebapakasa. Ku ca kumwenako, Namfumu Yesebele alipeye bakasesema ba kwa Yehova abengi. (1 Ishamfumu 18:4, 13) Pa mulandu wa ubu bwesho bwaliko, abena Israele abengi baleesha ukutemuna Yehova na Baali pa nshita imo ine. Lelo umwina Israele nga aleka ukulapepa Yehova no kulapepa imilungu imbi cali busangu. Yehova alaile ukupaala abena Israele nga ca kuti batwalilila ukumutemwa no kumfwila amafunde yakwe. E lyo alibasokele ukuti ali no kubalofya nga tabalemupepa ena eka.—Amalango 5:6-10; 28:15, 63.
4. Finshi Yesu na batumwa bakwe basobele ukuti fikacitika pa Bena Kristu, kabili filefikilishiwa shani?
4 Ifi fine e ficitika na mu Kristendomu pali lelo. Abaya ku macalici baita ukuti Bena Kristu, nomba amaholide basefya, imisango yabo, ne fyo basuminamo filapinkana ne fyo Baibolo isambilisha. Ukupala Yesebele, bashimapepo ba mu Kristendomu e baba pa ntanshi mu kupakasa Inte sha kwa Yehova. Kabili ukutula kale, bashimapepo ba mu Kristendomu balatungilila inkondo, kanshi e balenga imfwa ya bantu abengi abo bapepa nabo ku macalici yamo yene. Baibolo itila aba mapepo nga baletungilila amabuteko muli uyu musango, ninshi balecita ubulalelale bwa ku mupashi. (Ukusokolola 18:2, 3) Na kabili, aba mu Kristendomu nomba balasuminisha fye no bulalelale, nangu fye ni bashimapepo nabo bene balacita ubulalelale. Yesu Kristu na batumwa bakwe balisobele ukuti ubusangu bwa musango yu bukabako. (Mateo 13:36-43; Imilimo 20:29, 30; 2 Petro 2:1, 2) Cinshi mu kupelako cikacitikila abantu abengi nga nshi ababa mu Kristendomu? Kabili mulimo nshi abapepa Yehova bakwata uwakuma abantu mu Kristendomu ukusanshako na bambi abalufiwa ku mipepele ya bufi? Tusanga amasuko kuli aya mepusho nga twabebeta ifyalengele ukuti ‘Baali alofiwe mu Israele.’—2 Ishamfumu 10:28, NW.
Ifyo Lesa Atemenwe Abantu Bakwe Bacipondoka
5. Bushe Yehova alangile shani ukuti alesakamana kabili alitemenwe abantu bakwe abamupondokele?
5 Yehova tatemwa ukukanda abantu abaleka ukuba aba cishinka kuli wena. Apo ni Wishi uwatemwa abana bakwe, afwaya ukuti ababifi balapile no kubwelela kuli wena. (Esekiele 18:32; 2 Petro 3:9) Twalishininkisha ifi, pantu Yehova aimishe bakasesema abengi mu nshiku sha kwa Ahabu na Yesebele ku kusoka abantu Bakwe pa fyali no kucitikila abalepepa Baali. Umo uwa aba bakasesema Yehova abomfeshe ni Eliya. Pa numa ya cilala icaliko pa nshita ntali, ico basobele ukuti cikabako, Eliya aebele Imfumu Ahabu ukulonganika bakasesema ba kwa Baali pa Lupili lwa Karmele.—1 Ishamfumu 18:1, 19.
6, 7. (a) Bushe Eliya acitile shani pa kuti abantu beshibe icalengele ubusangu mu Israele? (b) Cinshi bakasesema ba kwa Baali bacitile? (c) Cinshi Eliya acitile?
6 Abantu balilongene pa ncende apali icipailo ca kwa Yehova “icabongolwelwe,” nalimo pa kuti batemune Yesebele. (1 Ishamfumu 18:30, NW) Nomba, ku ca bulanda, abena Israele abalongene tabaishibe bwino nampo nga ni Yehova nelyo Baali e wali no kulosha imfula iyo balekabila sana. Bakasesema ba kwa Baali abasangilweko bali 450, e lyo Eliya e kasesema fye wa kwa Yehova uwasangilweko. Pa kulenga abantu ukwishiba ubwafya bakwete, Eliya abepwishe ukuti: “Bushe ukufika pa nshita nshi mukaba abasunta ba mitima ibili?” Lyena mu mashiwi aya-anguka, abebele ukuti: “Nga Yehova e Lesa, mukonkeni; nga ni Baali, mukonkeni.” Pa kucincisha abena Israele ba mitima ibili ukulapepa Yehova eka, Eliya atile beshe pa kuti beshibe untu Lesa wa cine aali. Bali no kutuula ing’ombe ishilume shibili nga malambo kuli Yehova na kuli Baali. Lesa wa cine ali no koca ilambo lyakwe ku mulilo. Bakasesema ba kwa Baali balipekenye ilambo lyabo, e lyo pa ma-awala ayengi balebilikisha abati: “Mwe Baali, twasukeni”! Ilyo Eliya atendeke ukubapumya, bayambile ukuitetaula ku myele mpaka umulopa walakonkoloka, kabili balibilikishe apakalamba. Lelo takwali uwa kubasuka.—1 Ishamfumu 18:21, 26-29.
7 Nomba inshita ya kuti Eliya atuule ilambo lyakwe yalifikile. Intanshi, akuulile icipailo ca kwa Yehova na kabili, e lyo abikilepo ing’ombe iilume. Lyena abebele ukuti besushe amenshi mu mitondo ine no kuyetila pe lambo. Babwekeshepo imiku itatu mpaka umukolwa washingulwike icipailo waiswilemo amenshi. E lyo nomba Eliya apepele ukuti: “Mwe Yehova, Lesa wa kwa Abrahamu na Isaki na Israele, buno bushiku ciishibwe ukuti ni mwe Lesa muli Israele, no kuti ine ndi mubomfi wenu, no kuti ni pa cebo cenu e po ncitile ifi fintu fyonse. Njasukeni, mwe Yehova, njasukeni, no kuleka aba bantu beshibe ukuti imwe, mwe Yehova, ni mwe Lesa, kabili ni mwe mwayalwile mitima yabo ukumukonka.”—1 Ishamfumu 18:30-37.
8. Bushe Lesa ayaswike shani ipepo lya kwa Eliya, kabili cinshi Eliya acitile?
8 Lesa wa cine alyaswike ipepo lya kwa Eliya ilyo atumine umulilo ukufuma ku muulu kabili waocele ilambo ne cipailo. Umulilo wakamishe fye na menshi yali mu mukolwa! Elenganyeni ifyo abena Israele baumfwile. Apo pene “bawile ubukupeme, no kutila, Yehova e Lesa, Yehova e Lesa”! Palya pene fye Eliya, aebele abena Israele ukuti: “Ikateni bakasesema ba kwa Baali; pepusukapo muntu”! Bonse bakasesema ba kwa Baali 450 balipaiwe pa Lupili lwa Karmele.—1 Ishamfumu 18:38-40.
9. Bushe bakapepa ba cine baeshiwe shani na kabili?
9 Pali bulya bwine bushiku ubushakalabwe, Yehova aloseshe mfula mu calo no kupwisha icilala icaliko pa myaka itatu na hafu. (Yakobo 5:17, 18) Elenganyeni ilyashi abena Israele balelandapo ilyo balebwelela ku mayanda yabo; balelanda fye pa fyo Yehova alangile ukuti e Lesa wa cine. Na lyo line, bakapepa ba kwa Baali tabanenwike. Yesebele atwalilile fye ukupakasa ababomfi ba kwa Yehova. (1 Ishamfumu 19:1, 2; 21:11-16) Kanshi bucishinka bwa bantu ba kwa Lesa bwalyeshiwe na kabili. Bushe bali no kulapepa fye Yehova eka mpaka na lintu ubushiku bwa bupingushi ubwa bakapepa ba kwa Baali bwafikile?
Pinguleni Ifya Kucita Ino Ine Nshita
10. (a) Muno nshiku, mulimo nshi Abena Kristu basubwa babomba? (b) Bushe ukumfwile funde lyaba pa Ukusokolola 18:4 kwalola mwi?
10 Muno nshiku Abena Kristu basubwa balabomba umulimo nga ulya Eliya abombele. Mu fyo balanda na mu fyo balemba mu mpapulo, balisoka abantu mu fyalo fyonse ababa mu Kristendomu na mu mipepele imbi ukuti imipepele ya bufi ili no kupingulwa. Icafumamo ca kuti abengi bapingulapo ukufuma mu kupepa kwa bufi. Bali-ipeela kuli Yehova kabili baba abasambi ba kwa Yesu Kristu ababatishiwa. Balyumfwila ubwite bwa kwa Lesa ubutila: “Fumenimo muli wene, mwe bantu bandi, nga tamulefwaya ukukumako ku membu shakwe, kabili nga tamulefwaya ukupokelelako ifinkunka fyakwe.”—Ukusokolola 18:4.
11. Finshi fikabilwa pa kuti Yehova aletusenamina?
11 Abantu abengi abakutika ku bukombe bwa mu Baibolo ubusabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova bacili balatwishika ico balingile ukucita. Limo limo bamo pali aba balasangwa ku kulongana pamo nga ku kusefya Umulalilo wa kwa Shikulu nelyo ku malyashi yamo yamo pa kulongana kwa citungu. Tulekoselesha aba bonse ukutontonkanya sana pa mashiwi ya kwa Eliya ayatila: ‘Bushe ni lilali mukatontonkanyapo ico muli no kucita?’ (1 Ishamfumu 18:21, Bible wa Mushilo) Mu nshita ya kuti baleshingashinga, bafwile ukupingula ifya kucita ino ine nshita pa kuti babe bakapepa ba kwa Yehova abaipeela kabili ababatishiwa. Nga tabacitile ico bwangu bwangu, kuti bapanya ishuko lya kupokelela ubumi bwa muyayaya!—2 Abena Tesalonika 1:6-9.
12. Bwafya nshi Abena Kristu bamo ababatishiwa babamo, kabili cinshi balingile ukucita?
12 Ku ca bulanda, bakasabankanya bamo ababatishiwa ni bamanshintula nelyo balinaka. (AbaHebere 10:23-25; 13:15, 16) Bambi tabacincila nge fyo bali kale pa mulandu wa kupakaswa, amasakamika ya mu bwikashi, ukufwaisha ukuba ne cuma, nelyo pa mulandu wa kukonkelela ifingabasekesha. Yesu asokele ukuti ifintu fya musango yu fikatusha icitetekelo ca bakonshi bakwe, fikabalenga ukuipununa, kabili fikaba iciteyo kuli bena. (Mateo 10:28-33; 13:20-22; Luka 12:22-31; 21:34-36) Mu nshita ya kuti ‘balesunta no kuba aba mitima ibili,’ aba bantu balingile ukuba ‘abapimpa kabili bafwile ukulapila,’ e kuti bafwile ukufikilisha ico balaile ilyo baipeele kuli Lesa.—Ukusokolola 3:15-19.
Impela ya Kupumikisha iya Kupepa kwa Bufi
13. Londololeni ifyo ifintu fyali mu Israele ilyo Yehu bamusubile ukuba imfumu.
13 Ifyacitike mu Israele imyaka 18 pa numa Yehova ailangile ukuti ni Lesa wa cine pa Lupili lwa Karmele e filanga umulandu cipamfishe ukuti abantu bapingule ifya kucita ino ine nshita. Ubushiku bwa bupingushi ubwa kwa Yehova pali bakapepa ba kwa Baali bwaishile mu kupumikisha mu nshiku sha kwa Elisha uwapyene pali Eliya. Yehoramu, umwana wa Mfumu Ahabu, e waleteka mu Israele pali ilya nshita, kabili namfumu Yesebele ali umumi. Mu bumfisolo, Elisha atumine umubomfi wakwe ukuyasuba Yehu, mushika wa fita fya mu Israele, ukuba imfumu iipya. Ici cacitike lintu Yehu ali mu Ramote-gileadi ku kabanga ka mumana wa Yordani uko alelwisha abalwani ba bena Israele. Imfumu Yehoramu yena yali mu Yesreele mu mawanga yali mupepi na ku Megido uko yalelolela ukuti icilonda cipole ico baicenene mu bulwi.—2 Ishamfumu 8:29–9:4.
14, 15. Mulimo nshi Yehu apeelwe, kabili ayankwileko shani?
14 Ifi e fyo Yehova aebele Yehu ukucita: “Ukome aba ng’anda ya kwa Ahabu sokulu, no kuleka nkalandule umulopa wa babomfi bandi bakasesema no mulopa wa babomfi bonse ba kwa Yehova, uwa mu minwe ya kwa Yesebele. Pantu bonse aba ng’anda ya kwa Ahabu bakaloba, . . . Na Yesebele, imbwa shikamuliila mu citente ca Yesreele, kabili takwakabeko na wa kumushiika.”—2 Ishamfumu 9:7-10.
15 Yehu tali uwa mitima ibili. Ukwabula ukushingashinga, aninine iceleta no kulola mukwangufyanya ku Yesreele. Umulinshi uwali mu Yesreele aishibe imyenseshe ya kwa Yehu kabili aebele Imfumu Yehoramu, nayo yaninine iceleta no kuya mu kukumanya mushika wa fita fyaiko. Ilyo bakumene, Yehoramu aipwishe ukuti: “Bushe mutende Yehu?” Yehu ayaswike ukuti: “Kuti kwaba shani umutende apo ifya bucilende fya kwa Yesebele noko ne fya malele fyakwe fyabe fingi?” Lyena ilyo Yehoramu ashilafulumuka, Yehu abulile ubuta bwakwe no kulasa Yehoramu kabili umufwi wapulile mu mutima wakwe.—2 Ishamfumu 9:20-24.
16. (a) Bwafya nshi ubo bakapyunga ba kwa Yesebele balolenkene nabo? (b) Bushe icebo ca kwa Yehova pali Yesebele cafikilishiwe shani?
16 Ukwabula ukupoose nshita Yehu alolele ne celeta lyakwe ku musumba. Namfumu Yesebele alengele pa nsolokoto ninshi naipenta no kuposha Yehu cintiinya cintiinya. Lelo Yehu tabikile amano ku fyo asosele, alombele aba kumwafwa ilyo aipwishe ukuti: “Nani ali na ine? Nani?” Bakapyunga ba kwa Yesebele bali no kupingula ifya kucita palya pene fye. Bakapyunga babili nelyo batatu balengele pa nsolokoto, kabili bucishinka bwabo bwalyeshiwe. Yehu abebele ukuti: “Muponyeni pa nshi.” Nabo baponeshe Yesebele mu musebo, kabili bakabalwe ne celeta lya kwa Yehu fyalimunyantawile. Ifi e fyo uwaletungilila ukupepa Baali mu Israele alofiwe. Ilyo bashilamushika, imbwa shaliile umubili wakwe nge fyo casobelwe.—2 Ishamfumu 9:30-37, NW.
17. Bushe ubupingushi bwa kwa Lesa pali Yesebele bulingile ukukosha icitetekelo cesu muli cinshi icili no kucitika ku ntanshi?
17 Impela ya museebanya iyapalako e ikacitikila cilende wa mampalanya uwitwa “Babiloni Mukalamba.” Uyu cilende emininako imipepele iya bufi iya mu calo ca kwa Satana, iyatendekele mu musumba wa ku kale uwa Babiloni. Ilyo imipepele ya bufi ikafumishiwapo, Yehova Lesa akakanda abantu bonse abapanga icalo ca kwa Satana. Aba nabo bakonaulwa pa kuti kukese icalo cipya umwaba ubulungami.—Ukusokolola 17:3-6; 19:19-21; 21:1-4.
18. Ilyo Yesebele afwile, cinshi cacitike kuli bakapepa ba kwa Baali abali mu Israele?
18 Ilyo fye Yesebele afwile, Imfumu Yehu yatendeke ukwipaya abana ba kwa Ahabu bonse ukusanshako na balemutungilila. (2 Ishamfumu 10:11) Lelo abena Israele abengi abalepepa Baali balishele mu calo. Na kuli aba bene Yehu alipingwilepo ica kucita ku kulanga ‘ukupimpa kwakwe ukwa kubombela Yehova.’ (2 Ishamfumu 10:16) Yehu ali-ifungushenye ukuba kapepa wa kwa Baali kabili apekanya umutebeto uukalamba pe tempele lya kwa Baali ilyo Ahabu akuulile mu Samaria. Bonse abalepepa Baali mu Israele balishile ku mutebeto. Bonse babesalile mwi tempele kabili balibepeye ku baume ba kwa Yehu. Ili lyashi lyalekelesha na ya mashiwi ayatila: “E fyo Yehu alofeshe Baali mu Israele.”—2 Ishamfumu 10:18-28, NW.
19. Lisubilo nshi ilisuma bakapepa bacishinka aba kwa Yehova aba mwi “bumba likalamba” bakwata?
19 Ukupepa Baali kwalipwile mu Israele. Ifi fine, e fyo ne mipepele ya bufi iya muli cino calo ikafumishiwapo. Bushe ilyo ubushiku bukalamba ubwa bupingushi bukafika mukaba ku lubali lwa kwa nani? Pinguleni ifya kucita ino ine nshita, e lyo mukakwata ishuko lya kuba mwi “bumba likalamba” ilya bantu abakapusuka “ubucushi bukalamba.” Lyena mukalaumfwa bwino ukwibukisha ifyacitike no kulumbanya Lesa pa bupingushi akaleta pali “cilende mukalamba uwakoweshe isonde ku bulalelale bwakwe.” E lyo mukekatana pamo na bakapepa ba cine bambi, mukalalumbanya Yehova nge fyo amashiwi ya fibumbwa fya mu muulu yalanga, ayatila: “Lumbeni Yah, pantu Yehova Lesa wesu, Uwa maka yonse, natendeka ukuteeka nge mfumu.”—Ukusokolola 7:9, 10, 14; 19:1, 2, 6.
Amepusho ya Kutontonkanyapo
• Finshi abena Israele balecita pa kupepa Baali?
• Busangu nshi ubukalamba ubo Baibolo yasobele, kabili kulya kusesema kwafikilishiwa shani?
• Bushe Yehu apwishishe shani ukupepa kwa bufi?
• Cinshi tulingile ukucita pa kuti tukapusuke ubushiku bwa kwa Lesa ubwa bupingushi?
[Mapu pe bula 25]
(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini
Soko
Afeke
Helkati
Yokeneamu
Megido
Taanaki
Dotani
SAMARIA
En-dore
Shunemu
Ofra
Yesreele
Ibleamu (Gati-rimone)
Tirsa
Beti-shemeshe
Beti-sheani (Beti-shani)
Yabeshe-gileadi?
Abele-mehola
Ing’anda ya kwa Arbele
Ramote-gileadi
Impili
Ulupili lwa Karmele
Ulupili lwa Tabore
More
Ulupili Gilboa
[Babemba]
Bemba wa Mediterranean
Bemba wa Galili
[Umumana]
Umumana wa Yordani
[Icishima]
Icishima ca kwa Harode
[Abatusuminishe]
Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Ifikope pe bula 26]
Ukulashimikila no kulasangwa ku kulongana lyonse kwalicindama sana mu kupepa kwa cine
[Icikope pe bula 28, 29]
Bonse abalefwaya ukupusuka ubushiku bwa kwa Yehova balingile ukupingulapo ifya kucita bwangu bwangu nge fyo Yehu acitile