Yehova Alitupaalile ‘mu Nshita Iyaweme, na mu Nshita Iishaweme’

ILYO nafyelwe mu March 1930, balupwa wandi abengi ne fibusa ninshi balebombela Yehova ne cishinka. Nafyalilwe mu mushi ya Namkumba, mupepi no musumba wa Lilongwe, mu calo ico nomba beta Malawi. Mu 1942, nali-ipeele kuli Lesa no kubatishiwa mu mumana. Pa myaka ukucila pali 70, nalibombesha ukucita ifyo umutumwa Paulo aebele Timote ukuti, “bila icebo, cincila mu nshita iiweme, na mu nshita iishiweme.”—2 Tim. 4:2.

Ilyo ba Nathan H. Knorr na ba Milton G. Henschel baishile ku Malawi pa muku wa kubalilapo mu kutendeka kwa mwaka wa 1948, e lintu natendeke ukufwaisha ukubombela Yehova mu mulimo wa nshita yonse. Ndebukisha amashiwi ya kukoselesha ayo aba beminishi abafumine ku maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova ku Brooklyn, ku New York balandile. Nangu ca kuti twaiminine pa ncende apaali amatipa, bonse fwe baali 6,000 twalikutike ku lyashi lya kukoselesha ilyo munyinefwe Knorr alandile ilyaleti, “Permanent Governor of All Nations.” (Kateka wa Muyayaya Uukateka Inko Shonse.)

Ilyo namwene Lidasi, nkashi uwalemoneka bwino sana, na o uwakuliile mu lupwa lwa Nte sha kwa Yehova, naishileishiba ukuti na o alefwaya ukulabomba umulimo wa nshita yonse. Twalyupene mu 1950, kabili ilyo umwaka wa 1953 waletendeka, ninshi twalikwata abana babili. Nangu ca kuti twalikwete umulimo na umbi uwa kukusha abana, twapingwilepo ukuti ntendeke bupainiya bwa nshita yonse. Ilyo papitile imyaka ibili, balinsontele ukuba painiya waibela.

Tapakokwele, balimpeele umulimo wa kulatandalila ifilonganino. Apo Lidasi alentungilila bwino, calengele ukuti ndesakamana bwino ulupwa lwandi mu fyo lwalekabila ku mubili na mu fya kwa Lesa.a Lelo bonse babili twalefwaisha ukulabomba mu mulimo wa nshita yonse. Apo twaliipekenye bwino kabili na bana nabo baletumfwila, calengele Lidasi na o ukutendeka umulimo wa nshita yonse mu 1960.

Twaletemwa sana ukubombela bamunyinefwe na bankashi mu filonganino ifyalekanalekana muli shilya nshita ishaweme. Twaletandalila ifilonganino ifyali mu mbali ya Lupili lwa Mulanje ku kapinda ka ku kulyo ukufika mu lulamba lwa Lake Malawi ukufika na ku kabanga ka ici calo. Twalimwene ifyo bakasabankanya balefulilako ne fyo ifilonganino ifingi fyalepangwa mu muputule twalebombelamo.

Mu 1962, twalisangilwe ku Kulongana kwa Citungu ukwaleti, “Courageous Ministers” (Bakabila ba mbila nsuma abashipa). Pali ilya nshita tatwaishibe ukuti, ukulongana kwa musango uyu kwaleyafwa ba Nte bonse mu Malawi ukuipekanishisha inshita ishaweme iyali ku ntanshi. Mu mwaka wakonkelepo, munyinefwe Henschel alitutandalile na kabili mu Malawi, kwali no kulongana kwa citungu ukwaibela ukwabelele mupepi no musumba wa Blantyre kabili kwasangilwe abantu 10,000. Kulya kulongana kwalitwafwile ukuba abashipa ku mafya twali no kupitamo.

Mu 1964, ba Nte balibacushishe sana pa mulandu wa kukanaibimba mu fikansa fya calo. Amayanda ya Bufumu ukucila pali 100 e lyo na mayanda ya bamunyinefwe ukucila pali 1,000 baliyonawile. Nangu ca kuti baletucusha sana, twalitwalilile ukubomba umulimo wa kutandalila ifilonganino ukufikila fye mu 1967 ilyo ubuteko bwaleseshe ba Nte ukulabomba imilimo yabo mu Malawi. Balipokele amaofeshi yabo mu Blantyre, bamishonari balibatamfishe mu calo, kabili ba Nte abengi na ine wine na Lidasi balitukakile mu cifungo. Pa numa ya kutufumya mu cifungo, twalitwalilile ukubombela ifilonganino mu bumfisolo.

Bushiku bumo mu October 1972, abantu 100 aba mu kabungwe ka fikansa fya calo ako baleita ukuti Malawi Youth League balungeme pa ng’anda pa mwesu. Ilyo bashilafika, umo pali bena alibutwike no kwisa njeba ati mbelame pantu baleisa mu kunjipaya. Nalyebele umwina mwandi na bana ukuti babelame mwi bala lya nkonde ilyali mupepi. Na ine nalibutwike no kuyanina ku cimuti icikalamba ica muyembe (mango). Ilyo nali ku cimuti nalemona uko balebongolola ing’anda no konaula fyonse ifyo twakwete.

Ilyo batendeke ukutucusha sana mu Malawi, fwe bengi twalibutukiile ku fyalo fimbi. Ine no lupwa lwandi twabutukiile ku Mozambique kabili twaleikala umo balesungila imbutushi ukushinta mu June 1974. Ilyo twafumineko, balitwebele ukulabomba bupainiya bwaibela mwi tauni lya Domue mu Mozambique, ilyabela mupepi na ku mupaka wa calo ca Malawi. Twalitwalilile ukubomba bupainiya ukushinta mu 1975, ilyo icalo ca Mozambique capokele ubuntungwa ku calo ca Portugal. Lyena, ulupwa lwandi na ba Nte bambi, balitupatikishe ku buteko bwa Mozambique ukubwelela ku Malawi ukwali abaletucusha.

Ilyo twabwelelemo ku Malawi, balimpeele umulimo wa kutandalila ifilonganino ifyali mu musumba ukalamba uwa Lilongwe. Nangu ca kuti baletucusha kabili twalikwete na mafya yambi, ifilonganino fyalefulilako fye mu miputule iyo twalebombelamo.

Bushiku bumo, twaile ku mushi umo uko twasangile abali mu kabungwe ka fikansa fya calo balelongana. Bamo abaletungilila aka akabungwe baishileishiba ukuti tuli Nte sha kwa Yehova, kabili batwebele ukwikala pamo na baali mu kabungwe ka Malawi Young Pioneers. Twalipepele sana kuli Yehova ukuti atwafwe no kututungulula pali iyi nshita twali mu bwafya. Ilyo uku kulongana kwapwile, balitendeke ukutupuma. Umwanakashi umo umukote aishile alebutuka kabili alepunda ati: “Napaapata balekeni! Uyu mwanasenge wandi. Mulekeni umwine aleya!” Uwali umukalamba pali uku kulongana atile: “Balekeni baleya!” Tatwaishiba icalengele ukuti ulya mwanakashi alande filya, pantu taali lupwa wesu. Tumona ukuti Yehova alyumfwile ipepo lyesu.

Mu 1981 na kabili twalikumenye bamo abali mu kabungwe ka Malawi Young Pioneers. Balitupokele incinga isho twakwete, ifipe, ifibokoshi umwali ifitabo, na mafaelo ya muputule. Twalibutwike no kuya ku ng’anda ya kwa eluda. Na kabili twalipepele pali ubu bwafya twakwete. Twalisakamene pa fyebo fya nkama ifyali mu mafaelo ayo basendele. Ilyo aba mu kabungwe bamwene amakalata ayali mu mafaelo ayo banembele ukufuma mu ncende shalekanalekana isha mu Malawi, balyumfwile umwenso, pantu batontonkenye ukuti nali cilolo wa buteko. Tabaikete na ku cani balibweseshe fyonse ifyo batupokele no kupeela baeluda ba mu cilonganino caba muli iyi ncende.

Bushiku bumo, twali mu bwato tuleyabuka umumana. Umwine wa bwato ali e ceyamani wa kabungwe ka fikansa fya calo muli iyi ncende, e ico atendeke ukuceeceeta amakardi ya kabungwe kuli bonse abaninine mu bwato. Cilya ashilafika apo twaikele, amwene umupupu uwo balefwaya ku buteko. Ici calengele ukuti kube icimfulunganya, kabili tatwalilile ukuceeceeta amakardi. Na kabili twalimwene ukuti Yehova atwafwa.

Mu February 1984, nali pa bulendo bwa kuya ku Lilongwe ku kutwala amalipoti ya kutuma kwi ofeshi lya musambo ku Zambia. Kapokola alinjiminike no kutendeka ukusokota mu cola candi. Ilyo asangilemo impapulo shilanda pali Baibolo, alintwele ku kapokola kabili atendeke ukumpuma. Pa numa, alinkakile no mwando kabili antwele mu muputule umwali abafungwa abo baikete pa mulandu wa kubasanga ne fipe fya kwiba.

Ubushiku bwakonkelepo, umukalamba wa bakapokola antwele mu muputule umbi, umo abuulile ipepala no kulembapo ati: “Ine ne Trophim R. Nsomba, naleka ukuba Inte ya kwa Yehova pa kuti bankakule mu cifungo.” Namwaswike ukuti: “Ninjipekanya ukukakwa nelyo ukufwa. Ine ncili Nte ya kwa Yehova.” Nalikeene ukusaina pali cilya cipepala ico alembele. Ici calengele ukuti umukalamba wa bakapokola afulwe sana, kabili aumine icifunshi pe tebulo ica kuti na kapokola munankwe uwali mu muputule umbi aishile ulubilo mu kumona ifyacitike. Umukalamba wa bakapokola aebele uyu kapokola ati: “Uyu muntu nakaana ukusaina ukuti naleka ukushimikila. Kanshi lekeni asaine ukuti ni Nte ya kwa Yehova, kabili twalamutwala ku Lilongwe pa kuti bayemukaka.” Ilyo ifi fyonse fyalecitika, umwina mwandi taishibe. Pa numa ya nshiku shine, bamunyina bamo balimwebele uko naali.

Bakapokola ba ku Lilongwe, baali ne cikuuku kuli ine. Umukalamba wabo anjebele ati: “Lyako umupunga pantu iwe bakukakiila pa mulandu wa Cebo ca kwa Lesa. Aba bafungwa bambi ni bakabolala.” Lyena antwele ku Cifungo ca Kachere, e ko bankakiile pa myeshi isano.

Umulinshi wa bafungwa pali ici cifungo alitemenwe ilyo bantwele; alefwaya ukuti mbe “shimapepo” pali ici cifungo. Aebele shimapepo uwalipo ati: “Nshilefwaya ulesambilisha Icebo ca kwa Lesa muno na kabili pantu ico bakukakiila mu cifungo ni co walibile ku calici ilyo upepako!” Kanshi balimpeele umulimo wa kusambilisha Baibolo pa kulongana uko abafungwa balekwata cila mulungu.

Mu kuya kwa nshita, ifintu fyalyalwike kabili fyalibipileko. Abakalamba ba cifungo balinjipwishe pa kuti beshibe ubwingi bwa ba Nte abaali mu Malawi. Ilyo nakeene ukubeba ifyo balefwaya, balingumine ica kuti nafwapo no mutombo. Ubushiku na bumbi, balefwaya mbebe ukwabela amaofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova. Nabebele ati, “Icipusho mwanjipusha nacanguka sana, nalamweba.” Bakapokola balitemenwe ica kuti bayashishe na kalimba kabo aka kukopelako amashiwi. Nabebele ukuti Baibolo yalilanda ukwabela amaofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova. Balipapile, kabili banjipwishe abati, “Ni pi apo Baibolo yalanda?”

Nabebele ukuti, “ni pali Esaya 43:12.” Balikupukwile Baibolo pali ili lembo no kulibelenga bwino sana. Baibolo itila: “‘Muli nte shandi,’ e fyo Yehova asosa, ‘na ine ndi Lesa’” Balibelengele ili lembo imiku itatu. Pa numa baipwishe ukuti: “Amaofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova kuti yaba shani mu Baibolo, mu nshita ya kubela ku America?” Nalibebele nati: “Inte sha kwa Yehova ku America nabo balishiba ukuti ili lembo e lilondolola ukwabela amaofeshi yabo ayakalamba.” Apo ifyo nabebele fyalipusene ne fyo balefwaya ukubeba, bantwele ku cifungo ca Dzaleka, icabelele ku kapinda ka ku kuso aka Lilongwe.

Mu July 1984, bantwele ku cifungo ca Dzaleka uko nasangile ba Nte 81. Muli ici cifungo mwali abafungwa 300, bonse balelaala pa nshi kabili baletitikana. Mu kupita kwa nshita, ifwe ba Nte twatendeke ukukumana mu mabumba ayanono cila bushiku no kulanshanya ilembo ilyo munyinefwe uuli onse alandile ukuti tulanshanye. Ukucita ifi kwaletukoselesha icine cine.

Pa numa umulinshi wa bafungwa alitupaatwile ku bafungwa bambi. Malonda wa cifungo atwebele ku mbali ati: “Ubuteko tabwamupata. Kwaba fye ifintu fibili ifyalenga ukuti tulemusungila mu cifungo: Ubuteko bulatiina ukuti ababa mu kabungwe ka Young Pioneers kuti bamwipaya, kabili apo mulalanda ukuti kukesa inkondo, cilalenga ubuteko ukuba no mwenso wa kuti abashilika babo bakomfwa umwenso no kubutuka.”

Mu October 1984, ba Nte bonse balitutwele ku cilye. Batupingwile ukuti cila muntu ali no kukakwa imyaka ibili. Na pali uyu wine muku, batubikile mu cifungo umwali na bashali ba Nte. Lelo umulinshi wa bafungwa aebele bonse ukuti: “Ba Nte tabapeepa fwaka. Kanshi bamalonda, tamufwile kulabepusha nga nabakwata imishanga kabili mwilabatuma ku kumwashishako fwaka. Bantu ba kwa Lesa! Mufwile ukulapeela ba Nte bonse ifya kulya imiku ibili cila bushiku pantu ico babakakila mu cifungo te mulandu wa bumpulamafunde lelo mulandu wa fyo basuminamo ifya mu Baibolo.”

Twalinokelemo mu mibele yesu iisuma na mu nshila shimbi. Tabalesuminisha abafungwa ukuya ukuli konse nga kwafiita nelyo imfula nga ileloka. Lelo ifwe balitupeele insambu sha kuya ukuli konse inshita iili yonse. Balishibe ukuti te kuti tufyuke mu cifungo. Na kuba, bushiku bumo ilyo uwaletulonda ninshi tulebomba mwi bala alwele, twalimusendele no kumutwala ukwali aba kumundapa. Abakalamba ba cifungo balishibe ukutila kuti batucetekela. Kanshi imibele yesu iisuma yalengele ukuti abatwikete balumbanye ishina lya kwa Yehova.—1 Pet. 2:12.b

Pa 11 May, mu 1985, balimfumishe mu cifungo ca Dzaleka. Ala nali ne nsansa ukuba pamo no lupwa lwandi na kabili! Tulatasha Yehova pa fyo atwafwile ukushipikisha ilyo twalepita muli yalya mafya. Nga twatontonkanya pali ilya inshita ya mafya, tumfwa nga filya umutumwa Paulo aleumfwa ilyo alandile ukuti: “Tatulefwaya imwe, mwe bamunyinefwe, ukukanaishiba ubucushi ubwatuponene . . , ica kuti twatile twalafwa fye. Na kuba, fwe bene twalishininwe mu mitima yesu ukuti ukufwa tulefwa. Lelo ici cacitike pa kuti twi-icetekela fwe bene, lelo tucetekele Lesa uubuusha abafwa. Apo alitupokolwele ku cintu cabipa ifi.”—2 Kor. 1:8-10.

Kwena inshita shimo twalemona kwati twalafwa. Lelo twalepepa kuli Yehova lyonse ukuti atukoshe kabili atupeele amano pa kuti tutwalilile ukuba abaiceefya pa kuti tulepeela ubukata kwi shina lya kwe ilikalamba.

Yehova alitupaala pa kubomba umulimo wakwe mu nshita iyawama na mu nshita ishawama. Ala twalitemwa ukumona iofeshi lya musambo mu Lilongwe ilyo bapwishishe ukukuula mu 2000, e lyo na Mayanda ya Bufumu ayacila pali 1,000 ayo bakuula mu ncende ishalekanalekana mu Malawi! Kanshi aya mapaalo ayo Yehova atupeela yalitukosha ica kuti ine na Lidasi tumona kwati tulelota fye!c