Imimwene ya Baibolo

Mulandu Nshi Mufwile Ukulamina Icipyu Cenu?

YALI ni ntendekelo ya kusakamika. “Nomba pa kuti ndi mutwe wa ng’anda ino, tawakanenge nsoni pa mulandu wa kucelwa,” e fyapaatile John ku mukashi wakwe Ginger pa numa fye ya kuupana.a Amupaatile ukucila na pa maminiti 45, alemweba no kuti atwalilile ukwikala pali seti. Imiponto yasangwike e bumi mu cupo cabo. Ku ca bulanda, imibele ya cipyu iya kwa John yalikulileko. Alepunka ifiibi, ukukunkunsha pe tebulo lya mu kicini, no kwensha bubi bubi ilyo alekunkunsha pa ca kwensesha, na muli fyo ukubika imyeo ya bambi mu busanso.

Ku ca bulanda, nga fintu mwaishiba bwino ukwabulo kutwishika, ifintu fya musango yu filacitika ilingi line. Bushe icipyu ca mwaume uyu calikwete umulandu usuma, nelyo alefilwa fye ukucilama? Bushe icipyu ca musango uuli onse calibipa? Bushe ni lilali lintu icipyu cingamoneka nge cishilaminwe? Ni lilali lintu twingatila cacishamo?

Icipyu icilamwa kuti pambi cakwata umulandu usuma. Ku ca kumwenako, Lesa alikwete sana icipyu pa misumba ya kale iya bucisenene iya Sodomu na Gomora. (Ukutendeka 19:24) Mulandu nshi? Ni pa mulandu wa kuti abekashi ba muli iyi misumba baisanshishe mu mibele ya kwampana kwa bwamba iya bunkalwe kabili iyabipisha nga nshi, nga fintu cali icaishibikwa bwino mu ncende yonse ilya. Ku ca kumwenako, lintu inkombe sha bumalaika shatandalile Lote umulungami, ibumba lya balumendo pamo na bakote lyalefwaya ukucita ukwampana kwa bwamba ukwa kwikata kama ku beni ba kwa Lote. Yehova Lesa ali no mulandu usuma untu akwatile icipyu pali bucisenene bwabo ubwabipisha.—Ukutendeka 18:20; 19:4, 5, 9.

Ukupala Wishi, umuntu wapwililika Yesu Kristu alikwete inshita yalinga iya kuba ne cipyu. Itempele lya mu Yerusalemu lyalingile ukuba icifulo cakatama ica kupepelako ica bantu basalwa aba kwa Lesa. Lyalingile ukuba “ing’anda ya kupepelamo,” umo abantu bengapeela amalambo ya pa lwabo kuli Lesa no kufundwa mu nshila yakwe no kwelelwa kwa membu shabo. Calemoneka kwati balelanshanya na Yehova pe tempele. Mu cifulo ca ico, bashimapepo ba mu nshita ya kwa Yesu baalwile itempele nge “ng’anda ya makwebo” ne “ninga ya fipondo.” (Mateo 21:12, 13; Yohane 2:14-17) Balenonkelamo apakalamba pa lwabo mu kushitisha inama sha malambo. Cine cine, baleshitisha na pa mutengo uukalamba sana. E ico, Mwana Lesa alikwete umulandu usuma nga nshi pa kufumya balya balefinsha mu ng’anda ya kwa Wishi. Yesu ali ne cipyu nga fintu twingenekela!

Lintu Abantu Bashapwililika Baba ne Cipyu

Abantu bashapwililika nabo bene kuti pa nshita shimo baba ne cipyu pa mulandu usuma. Langulukeni icacitike kuli Mose. Uluko lwa Israele e lintu fye lwalubwilwe mu cipesha amano ukufuma ku Egupti. Yehova alilangilile mu kusungusha amaka yakwe pali tulesa twa bufi utwa Egupti ukupitila mu kusansa abena Egupti ne finkunka 10. Lyene aiswile inshila ku baYuda ukuti bafyuke, ukupitila mu kupaatula Bemba Wakashika. Pa numa ya ico, batwelwe mwi samba lya Lupili lwa Sinai, uko bateyanishiwe ukuba uluko. Ukubomba nga kawikishanya, Mose aile ku lupili ukuyapoka amalango ya kwa Lesa. Pamo na malango yonse yambi, Yehova apeele Mose Amafunde 10, ayalembelwe ku “munwe wa kwa Lesa” pa fipampa fya mabwe fintu Lesa umwine apangile ku mabwe ya lupili. Nangu cibe fyo, lintu Mose aikile, cinshi asangile? Abantu batendeke ukupepa icimpashanya ca mwana wa ng’ombe ica golde! Fintu balabile bwangu! Papitile fye imilungu iinono. Mu kulinga, “ubukali bwa kwa Mose [bwalimine].” Atobele ifipampa fya mabwe no konaula icimpashanya ca mwana wa ng’ombe.—Ukufuma 31:18; 32:16, 19,20.

Pa nshita na imbi, Mose aishileba ne cipyu lintu abantu bailishenye pa lwa kubulisha amenshi. Pa kukalifiwa, pa kashita kanono alufishe ubufuuke bwakwe buntu aishibikilwepo sana. Ici calengele acite icilubo cabipisha. Mu cifulo ca kutootela Yehova pamo nga Kapayanya wa kwa Israele, Mose asosele bukali bukali ku bantu no kuitasha umwine na munyina Aarone. E ico, Lesa acimwene icalinga ukusalapula Mose. Taali no kusuminishiwa ukwingila mu calo ca bulayo. Pa numa ya ici cacitike pa Meriba, Mose tatalilelandwapo ngo muntu ukalipe. Cilemoneka kwati, kwena alilapile.—Impendwa 20:1-12; Amalango 34:4; Ilumbo 106:32, 33.

E ico, paliba ubupusano pali Lesa no muntu. Yehova kuti ‘akokosha ubukali bwakwe’ kabili alondololwa mu kulinga pamo nga “uukokolo kukalipa” pa mulandu wa kuti ukutemwa e mibele yakwe iyacilishapo, te bukali iyo. Ubukali bwakwe bulaba ubwalungama lyonse, ubwa mulandu usuma lyonse, ubulamwa lyonse. (Ukufuma 34:6; Esaya 48:9; 1 Yohane 4:8) Umuntu wapwililika Yesu Kristu ali na maka ya kulama ubukali bwakwe lyonse; alondolwelwe ngo “wafuuka.” (Mateo 11:29) Lubali lumbi, abantu bashapwililika, na bantu fye aba citetekelo nga Mose, balasanga ubwafya ukulama ubukali bwabo.

Na kabili, abantu ilingi line balafilwa fye ukutontokanya pa fingafuma mu kukanalama ubukali. Ukukanalama ubukali bwa umo kuti kwafumamo ifibi. Ku ca kumwenako, finshi mu kushininkisha fingafumamo nga ca kuti umulume akalipila umukashi wakwe ica kuti atula icipunda mu cibumba kwi kofi? Icibumba cilonaika. Pambi ukuboko kwakwe kuti kwacenwa. Lelo ukucila na pali fi, kwambukila nshi kuntu icipyu cakwe cikakwata pa citemwiko no mucinshi untu umukashi wakwe amukwatila? Icibumba pambi kuti cawamishiwa mu nshiku fye ishinono, kabili ukuboko kwakwe pambi kuti kwapola mu milungu fye iinono; lelo bushe cikasenda inshiku shinga pa kuti umukashi wakwe atendeke ukumucetekela no kumupeela umucinshi na kabili?

Cine cine, Baibolo yaisulamo ne fya kumwenako ifya bantu abafililwe ukulama ubukali bwabo kabili abakandilwepo. Langulukeniko fye ifinono. Kaini alitamfiwe kuntu aleikala lintu aipeye munyina Abele. Simeone na Lebi balitiipilwe kuli shibo lintu baipeye abantu ba ku Shekemu. Yehova akandile Usia ne fibashi lintu abubwike mu bukali kuli bashimapepo abaleesha ukumulungika. Lintu Yona ‘afiitilwe,’ Yehova alimwebawile. Bonse fye balilubulwile pa mulandu wa bukali bwabo.—Ukutendeka 4:5, 8-16; 34:25-30; 49:5-7; 2 Imilandu 26:19; Yona 4:1-11.

Abena Kristu Bakalubulula

Mu kupalako, Abena Kristu ilelo bafwile ukulubulula pa fyo bacita kuli Lesa, na ku batetekela banabo. Ici kuti camonwa ukwabula ubwafya mu fintu Baibolo ibomfya amashiwi ya ciGriki ayapilibula ubukali. Pa mashiwi yabili ayabomfiwa ilingi line, limo lyaba ni or·geʹ. Ilingi line lipilibulwa fye ngo “bukali” kabili lyalikwatako ne tontonkanyo ilya kwiluka kabili no mumbo fye, ilingi mu kuba ne mifwaile yakucita icilandushi. E ico, Paulo acincishe Abena Kristu ba ciRoma ukutila: “Mwiba abalandula, mwe batemwikwa, lelo peeleni ubukali [or·geʹ] bwa kwa Lesa apa kupita; pantu calembwa, aciti, Icilandushi candi, ine nkabweseshapo: e fyo Shikulu asosa.” Mu cifulo ca kubika icipyu ku mutima, bakoseleshiwe “[ukucimfisha] ububi mu kucite cisuma.”—Abena Roma 12:19, 21.

Ishiwi na limbi ilibomfiwa sana ukupilibula ubukali lyaba ni thy·mosʹ. Uko ishiwi li lyatuntuka “lipilibula icipuupu ca mwela, ukululunkana kwa menshi, ukulepuka kwa mushili, ukulaluka kwa finama, nelyo abantu.” E ico, ishiwi lyalondololwa mu kulekanalekana pamo ngo “kububuka bwangu ukwa bukali,” “icinse,” nelyo “ukuyumfwa kwakosa ukwa bukali, ukupumfyanya umutelelwe wa muntontonkanya, ukulenga ifyongo fipumfyanya pa ng’anda na ku calo kabili ne fya kusakamika.” Ngo lupili ulupuuka umulilo ulwingafumya no kwitila imifito yakabisha, amabwe, na matipa ukwabula ukusoka, ayengacena, ukulemanika, no kwipaya, e fintu umwaume nelyo umwanakashi uufilwa ukulama ubukali bwakwe aaba. Umusango wa kufusha uwa thy·mosʹ walibomfiwa pa Abena Galatia 5:20, apo Paulo atantika “icipyu” pamo na “imilimo ya bumubili” imbi (icikomo 19), pamo ngo bulalelale, bucilende, no kukolwakolwa. Mu kushininkisha, imibele ya kwa John—uulandilwepo pa kubala—ilangilila bwino “icipyu.”

E ico, ni shani fintu icilonganino ca Bwina Kristu cifwile ukumona abantu babishanya na co kabili abaisansha mu ncitilo sha lukaakala libili libili mu kulwisha umuntu nelyo ifikwatwa fya umbi? Ubukali ubushilamwa bulonaula kabili kuti bwalenga ulukaakala ukwabula no bwafya. Yesu alikwete umulandu usuma, asosele ukuti: “Lelo ine ndemweba nati, Onse uucito bukali ku munankwe akabo wa mulandu ku bupingushi.” (Mateo 5:21, 22) Abalume bafundwo kuti: “Temweni abakashi benu, no kuba ne cilulo kuli bene iyo.” “Uwa cipyu” tafikapo ukuba kangalila mu cilonganino. E ico, abantu abafilwa ukulama icipyu cabo tabafwile ukumonwa nge ca kumwenako ku cilonganino. (Abena Kolose 3:19; Tito 1:7; 1 Timote 2:8) Na kuba, pa numa lintu imibele ya mutima, umusango wakwe, no bonaushi bucitilwe kuli bambi fyalangulukwa, umuntu uufilwa ukulama icipyu cakwe kuti atamfiwa mu cilonganino—kwena ca kufumamo cabipisha nga nshi.

Bushe John, uwacilandwapo pa kubala, alitalile alama icipyu cakwe? Bushe alitalile amona fintu aleponena mu busanso panono panono? Ca bulanda ukuti ukupaata kwafikile na ku kusunkaula. Mu kubepesha mwafumine ukusonkaula no munwe ukukali, ukwa kucena. John ali uwacenjela kabili talecena umukashi wakwe apengamoneka bwangu kabili aleesha ukufisa imibele yakwe. Mu kupelako, nangu cibe fyo, aalukile ku kupanta, ukuuma amakofi, ukutinte mishishi, na fimbi ifyabipa. Nomba Ginger alipaatukana na John.

Ici nga calisengawikwe. Abengi mu mibele yapalako baalilama icipyu cabo. Fintu caba icakatama kanshi ukukonka ica kumwenako cisuma ica kwa Yesu Kristu. Tatalilekalipapo ukwabula ukuilama. Ubukali bwakwe bwalilungeme; tatalilefilwa ukulama icipyu cakwe. Mano mano, Paulo afundile ifwe bonse ukutila: “Kalipeni, lelo mwibembuka; mwileka kasuba kawe mucili no bukali.” (Abena Efese 4:26) Mu bufuuke ukwishiba ukupelelwa kwesu pamo nga bantunse no kuti tukalobolola fintu tubyala, natukwata umulandu usuma uwa kukokwela ukukalipa.

[Futunoti]

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 11]

Sauli alefwaya ukwipaya Davidi/The Doré Bible Illustrations/Dover Publications, Inc.