Icipandwa 1

Ubukombe bwa kwa Yehova mu Nshiku sha Kale na Muno Nshiku

1, 2. Bushe bamo bacita shani pa kusanga ifyuma fyashikama, lelo cinshi cingamwafwa ukuba ne nsansa?

PA MYAKA iingi, abantu abengi balafwaya ukusanga ifyuma ifyashikama. Bushe mwalibelengapo amalyashi ya kale ayalanda pa bantu abalesabanta ukufwaya ukusanga ifya kusangasanga, na pa bantu abasambilile sana abaleshula ifintu mu fitantaala pa kuti basambilileko fimo, e lyo na bantu fye bambi abaleefwaya ifyuma fya musango uyu? Limbi imwe te kuti muye mu kufwaya ifyuma nga filya balya bantu balecita, nomba kuti mwaumfwa shani nga ca kuti mwasangile ifyuma fimo? Ala kwena kuti mwatemwa sana nga ca kuti ifyo fyuma fyalenga ukuti muleikala bwino no kuba ne nsansa!

² Abantu abengi tabaya balesabanta mu kufwaya ifyuma, lelo pa kuti babe ne nsansa balafwaya ukukwate ndalama, ukuba no bumi busuma, e lyo no kulaikala bwino mu cupo, ifi fyuma te kuti bafisange mu mushili. Kabili takwaba mapu [nangu ulukomo] iitungulula ukwa kusanga ifyuma fya musango uyu. Nga fintu fye mwaishiba, pa kunonka ifi ifyuma fya musango uyu kano mwabombesha. E mulandu wine abantu abengi batashisha nga babapandako amano pa fyo bengacita pa kufikilisha ifyo bafwaya ukubomba ne fyo bengaba ne nsansa.

3, 4. Ni kwi mwingapandwa amano yene yene pa fya kwikala?

³ Na kuba mwalikwata no kwa kupandwa amano, kabili aya mano yalyafwa na bantu na bambi ukuba ne nsansa. Baibolo ilapanda amano ayasuma nga nshi pa fya kwikala, na bantu abengi e fyo baishiba. Umuntu umo uulemba ifitabo uwa ku England, Charles Dickens, alandile pali Baibolo ati: “Takwatala akuba ibuuku ilisuma nga Baibolo kabili takwakatale akuba ilikalingana na yo muno calo . . . pantu ilafunda amasambililo ayasuma ayengatungulula umuntu fye onse.”

⁴ Abaishiba ukuti Baibolo yafuma kuli Lesa, te kuti bapape ifyalandile uyu muntu. Mufwile mwalisumina amashiwi yaba pali 2 Timote 3:16 ayatila: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa, kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika ifintu, ku kusalapula kwa mu bulungami.” Kanshi kuti twatila mu Baibolo mwaba ifyebo ifisuma nga nshi ififunda abantu ifyo balingile ukwikala muli cino calo umwaba sana amafya. Abakonka ifyo Baibolo ilanda kuti baikala bwino icine cine.

5-7. Fipande nshi ifya muli Baibolo ifyo mwingafwaya ukubelenga pa kuti mwapandwa amano yasuma?

⁵ Lelo bushe, fipande nshi ifya mu Baibolo umo mutontonkanya ukuti e mo mwingapandwa ayo mano? Bamo limbi kuti batontonkanya pa Lyashi lya pa Lupili umo Yesu afundile bwino abantu pa milandu iyalekanalekana pa fya kwikala bwino cila bushiku. Bambi na bo kuti batila ni mu makalata ayo umutumwa Paulo alembele. Na kabili kuti twasanga ukufunda ukwa mano nga nshi ukwaba mu Amalumbo na mu Amapinda. Nomba ukulanda fye icishinka, ibuuku fye ilili lyonse ilya mu Baibolo kuti lyamwafwa ukulingana fye no bwafya mukwete, nangu fye mu mabuuku ayalanda sana sana pa milandu ya kale pamo nga amabuuku ukutendekela pali Yoshua ukushinta kuli Estere. Muli aya malyashi mwaba amasambililo ya kusoka fye bonse abafwaya ukuba ne nsansa pa kubombela Lesa. (1 Abena Korinti 10:11) Kanshi aya mabuuku kuti yamupanda amano ayo mwingalakonka pa kuti mwingalaikala bwino pa calo. Ibukisheni aya mashiwi ayatila: “Pantu fyonse ifyalembelwe libeela, fyalembeelwe ku kutufunda, ukuti mu kushipikisha kwesu na mu kusansamusha ukufuma mu malembo tube ne subilo.”—Abena Roma 15:4; Yoshua 1:8; 1 Imilandu 28:8, 9.

⁶ Nomba, kwaliba amabuuku yamo aya mu Baibolo ayo abantu abengi bashibelengamo sana lelo umwaba icuma. Aya mabuuku yaba 12, yatampila pali Hosea ukushinta kuli Malaki. Aya mabuuku ilingi line kuti mwayasanga nga mwacila amabuuku ayakwata ifipandwa ifingi ifya mu Baibolo, Esekiele na Daniele, lelo ilyo tamulafika kwi buuku lya Mbila Nsuma ilya kwa Mateo. (AmaBaibolo ayengi yatantika aya mabuuku 12 muli uyu mutande: Hosea, Yoele, Amose, Obadia, Yona, Mika, Nahumu, Habakuki, Sefania, Hagai, Sekaria, na Malaki.) Nge fyo twamona, Baibolo yafuma kuli Lesa, kabili ilafunda abantu no kubalangilila ifya kwikala bwino. Bushe ninshi uku kufunda kuti kwafuma na muli aya yene mabuuku?

⁷ Ee, na mo mwine mwaliba ukufunda ukusuma! Na kuba muli aya mabuuku, mwaliba ifyuma ifingatwafwa nga nshi ukulaikala bwino muno nshiku. Abantu bamo bamona kwati aya amabuuku 12 tayacindama sana pantu yepi. Nomba bushe ca cine tayacindama sana?

BUSHE AMABUUKU AYEPI AYA BAKASESEMA 12 TAYACINDAMA?

 8. (a) Bushe ni nshila nshi iyacindama iyo Lesa atungulwilamo abantu? (b) Bushe aya mabuuku tulelandapo 12 ilingi line abantu bayamona shani?

⁸ Muli kalata iyo Paulo alembeele abaHebere, atendekelepo na mashiwi ya kuti: “Kale Lesa, uwalandile ku fikolwe fyesu muli bakasesema pa nshita ishingi na mu misango iingi, pa mpela ya nshiku shino alilandila kuli ifwe mu Mwana.” (AbaHebere 1:1, 2) Apo Lesa aletuma bakasesema abantunse ku kutwala ubukombe bwakwe, tatulingile ukumona aba bakasesema nga bashacindama nangu ukusuula ifyo balembele. Lelo nangu aya mabuuku yepi, ifyabamo fyena te kutila tafyacindama iyo. Ubukombe bwaba muli aya mabuuku 12 bwalikwata amaka nga filya fine fyaba na mabuuku yambi aya mu Baibolo.

 9. Bushe ibuuku lya mu Baibolo nga lipi nangu nga litali e ko mwingeshibila ukuti lyalicindama atemwa iyo?

⁹ Ibuuku lya mu Baibolo nga lipi ninshi te kutila talyacindama nangu ukuti te kuti musambililemo ifikankaala. Ibuuku lya kwa Ruti lyalipipa sana ukucila amabuuku ayalitangilila na yalikonkapo, lelo mwaba ifyebo ifisuma nga nshi! Ili ibuuku ilipi lilanda sana pa fyo tulingile ukutemwa ukupepa kwa cine, lilangilila sana ifyo Lesa acindika sana abanakashi, kabili lilasokolola no mutande wa lupwa umwafyalilwe Yesu. (Ruti 4:17-22) Ibuuku na limbi ilipi ilisangwa mupepi na ku mpela ya Baibolo, libuuku lya kwa Yuda. Ili ibuuku lipi icine cine ica kuti mu maBaibolo yamo talisula na pa lubali lumo ulwe pepala. Na lyo line, ifyebo fyabamo, ala fya bunonshi icine cine: Mwaba ifyo Lesa aabacita aba bamalaika babifi, ukusoka pa lwa bantu babipa abasokelela mu cilonganino, e lyo lilatucincisha ukuba abashangila mu citetekelo! E ico kanshi kuti mwacetekela ukuti aya mabuuku 12 aya bakasesema nangu yaipipa ifi, te kutila ninshi tayacindama nakalya.

CINSHI CALENGA UKUTI YABE AMABUUKU YA BUSESEMO?

10, 11. (a) Bushe bamo finshi limbi bengatontonkanya nga baumfwa ishiwi lya kuti “bakasesema”? (b) Ukulingana na Baibolo, bushe bakasesema bali ni bani, kabili mulimo nshi balebomba?

¹⁰ Cimbi ico twingalandapo mashiwi ya kuti “bakasesema” no “busesemo.” Aya mashiwi nalimo kuti yalenga twalatontonkanya pa kusobela ifikacitika ku ntanshi. Abantu abengi batontonkanya ukuti kasesema asobela fye ifikacitika ku ntanshi, nalimo kuti abomfya na mashiwi ya bwiile ica kuti bambi balafwaya no kwilula. E calenga ukuti bamo baletontonkanyapo fimo pali aya mabuuku 12.

¹¹ Ukuba kwena, nga mulebelenga aya mabuuku 12, bwangu bwangu fye kuti mwamona ukuti yalanda sana pa kusobela, ayengi yalanda pa kwisa kwa bushiku bukalamba ubwa kwa Yehova. Kanshi umu e mwalola sana ishiwi lya kuti “kasesema.” Kasesema ali muntu uwaleumfwana sana na Lesa kabili ilingi line e o aletuma ku kuyaeba abantu ifili no kucitika. Ukutampila pali Enoke, bakasesema abengi aba muli Baibolo balesobela ifya ku ntanshi.—1 Samwele 3:1, 11-14; 1 Ishamfumu 17:1; Yeremia 23:18; Imilimo 3:18; Yuda 14, 15.

12. Cinshi mwingalandila ukuti kasesema talesobela fye ifya ku ntanshi?

¹² Lelo tulingile ukwibukisha ukuti umulimo wa bakasesema ba kwa Yehova, tawali fye mulimo wa kusobela ifyo Lesa alebeba. Lesa ilingi line aletuma bakasesema ukuyamulandilako kuli bambi ifyo alefwaya ukucita. Ica kumwenako fye, limbi te kuti tutontonkanye ukuti Abrahamu, Isaki na Yakobo nabo bene balisobelepo ifya ku ntanshi, lelo Amalumbo 105:9-15 yalanda ukuti nabo bene baali ni bakasesema. Limo limo, Lesa alebabomfya ukusokolola fimo ifya ku ntanshi, pamo nga lilya Yakobo apaalile abana bakwe. Lelo ifi fikolwe na bo bene bali ni bakasesema pa mulandu wa kuti baebele indupwa shabo ifyo Yehova alandile pa mulimo baali no kubomba pa fyo Lesa apekenye ukubomba. (Ukutendeka 20:7; 49:1-28) Na cimbi icitulangilila ukuti ishiwi ilya mu Baibolo ilya kuti “kasesema” lyalola umwingi mulandu wa kuti Aarone abombele nga kasesema wa kwa Mose. Pa mulandu wa kuti Aarone aali ni nkombe, nangu “akanwa,” ka kwa Mose, aali ni kasesema.—Ukufuma 4:16; 7:1, 2; Luka 1:17, 76.

13, 14. (a) Landeni ifishinka ifilangilila ukuti bakasesema tabalesobela fye ifya ku ntanshi epela. (b) Kuti mwanonkelamo shani nga mwaishiba ukuti bakasesema balebomba imilimo na imbi ukucila pa kusobela fye ifya ku ntanshi?

¹³ Tontonkanyeni na pali bakasesema Samwele na Natani. (2 Samwele 12:25; Imilimo 3:24; 13:20) Yehova alibatumine ukuyabila ifyali no kucitika ku ntanshi, kabili alibapeele no mulimo wa kubomba nga bakasesema mu nshila shimbi. Apo Samwele aali ni kasesema, acincishe abena Israele ukuleka ukulapepa ifilubi no kubwelela ku kupepa kwa cine. Kabili aebele Imfumu Shauli ifyo Lesa amupingwile, kabili ku fyo apingwile kuti twasambililako ukuti Yehova alicindamikapo ukuba ne cumfwila ukucila ukupeela amalambo. E ico kanshi, muli bukasesema bwa kwa Samwele mwali no mulimo wa kweba abantu ifyo Lesa afwaya baleikala. (1 Samwele 7:3, 4; 15:22) Kasesema Natani asobele ukuti Solomone aali no kukuula itempele no kuti ubufumu bwakwe bwali no kukosa. (2 Samwele 7:2, 11-16) Lelo Natani na kabili abombele nga kasesema ilyo asokolwele ulubembu lwa kwa Davidi ulo acitile na Batisheba muka Uria. Nani uwingalaba icilangililo ico Natani abomfeshe pa kusokolola ubucende bwa kwa Davidi ica mukankaala uwapokele umupiina umwana wa mpaanga uo akwete fye umo mpo? Natani na kabili abombele umulimo wa kuteyanya ukupepa kwa cine pe tempele lya kwa Lesa.—2 Samwele 12:1-7; 2 Imilandu 29:25.

¹⁴ Icishinka icikalamba ca kuti tatulingile ukutontonkanya ukuti ubukombe bwaba muli aya mabuuku ya busesemo busobela fye ifya ku ntanshi epela. Mwaba ifyebo fya kwa Lesa ifilanda pa milandu iingi, ukubikako ne fyo abantu ba kwa Lesa abaaliko ilya nshita baalingile ukulaikala ne fyo na ifwe tulingile ukulaikala mu nshiku shesu. Na kuba, ifyebo fye fyonse ifyo tubelenga mu Baibolo, ukubikako na ya yene mabuuku 12, fyalicindama kabili filaafwa abantu ukwishiba inshila isuma iya kwikalilamo. Aya mabuuku yapuutwamo yalatupanda amano yasuma ayengatwafwa “ukwikala aba mano ayatuntulu no bulungami no kuipeelesha kuli bukapepa muli buno bwikashi bwa ndakai.”—Tito 2:12.

IFYO TUKASAMBILILAMO

15, 16. (a) Fyebo nshi ifya mampalanya ifyo twingasanga mu mabuuku ya aba bakasesema 12? (b) Fyebo nshi ifya busesemo ifyaba muli aya mabuuku?

¹⁵ Kwaliba inshila ishingi isho twinganonkelamo nga tulebelenga Icebo ca kwa Lesa icapuutwamo. Amabuuku yamo aya mu Baibolo yalatweba icacitike pa nshita imo, e lyo muli yambi na mo mwaba amashiwi ya nshintu, lelo yonse yalicindama. Mu mabuuku yambi aya mu Baibolo mwena mwaba insoselo, nangu ifyebo fya mampalanya, nge fi fine amabuuku 12 na yo yaba. Katulangilile, Yesu alelanda pa fyacitike ifyalembwa mwi buuku lya kwa Yona ilyo atile: “Inkulo ya bubifi kabili iya bucende lyonse ifwaya icishibilo, lelo takuli icishibilo icikapeelwa kuli yene, kano fye icishibilo ca kwa kasesema Yona. Pantu filya fine Yona ali mu nda ya cisabi inshiku shitatu akasuba no bushiku, e fyo no Mwana wa muntu akaba mu nda ye sonde inshiku shitatu akasuba no bushiku. Abena Ninebe bakabuushiwa pamo ne nkulo ino mu bupingushi, no kushinina yene; pantu balilapiile ku fyo Yona ashimikile, lelo, moneni! uwacila pali Yona ali pano.”—Mateo 12:39-41.

¹⁶ Kanshi, Yesu taalemona ibuuku lya kwa Yona ukuti lilanda fye pa lyashi lya kale ilya fyo Yehova abombele na Yona, ilyo amutumine nga kasesema ku Ninebe, e lyo ne fyo cali ilyo Yona abilile ubukombe bwa kusoka ubwa kwa Lesa. Yesu ailwike ukuti kasesema Yona aalebomba umulimo wa mampalanya uwalesobela ifyali no kucitikila Yesu Kristu, ukuti aali no kufwa e lyo no kubuushiwa pa numa ya nshiku shitatu. Kabili ifyo abena Ninebe bacitile ilyo bapokelele ubukombe, fyalipusene ne fyo abaYuda bacitile ilyo baumfwile ifyo Yesu aalebila kuli bena ne fyo aalebacitila. (Mateo 16:4) Na kuba, twalishiba ukuti muli aya mabuuku 12 mwaba ubulondoloshi, nangu ifyebo fya busesemo ifyalesobela ifyo Lesa abomba na bantu bakwe muno nshiku. Ukusambilila ifi fyebo kusuma nga nshi kabili kwalicindama.a

17. Bushe cino citabo cilembelwe mu musango nshi pali aya mabuuku 12?

¹⁷ Lelo kwena, icitabo muli na co mu minwe te ca kusambililamo insoselo nangu ifyebo fya mampalanya ifyaba mwi buuku lya kwa Yona nangu mu mabuuku yambi 11. Kabili tacilelanda pa cikomo cimo na cimo. Lelo cilelanda sana sana pa fyebo fyaba muli aya mabuuku ifyo twingalakonka cila bushiku. Muipushe mwe bene amuti: ‘Bushe muli aya mabuuku 12, finshi Yehova alempanda amano nangu ifyo alemfunda? Bushe aya mabuuku kuti yangafwa shani “ukwikala na mano ayatuntulu no bulungami no kuipeelesha kuli bukapepa muli buno bwikashi bwa ndakai”? Pa mulandu wa kuti “ubushiku bwa kwa Yehova [buleisa], nabupalama,” bushe finshi aya mabuuku yalensambilisha pa fyo Umwina Kristu alingile ukwikala, pa mibele isuma, pa bumi bwa lupwa, e lyo na pa mutima uo mfwile ukukwata muli shino nshiku ishayafya?’ (Tito 2:12; Yoele 2:1; 2 Timote 3:1) Ilyo mukalasanga ifyasuko fisuma kuli ifi fipusho, mufwile mukasanga ne fikomo ifyo mukatemwa nga nshi, ifikomo ifyo mushabala amubomfyapo pa kufunda abantu bambi. Nga mulecite ifi, mukeshiba ifyebo ifingi ifyacindama ifyaba mu Baibolo.—Luka 24:45.

18. Bushe ici citabo cipekanishiwe mu nshila nshi, e lyo kabili kuti mwanonkelamo shani?

¹⁸ Ifipandwa fili muli cino citabo fili mu fipande fine. Esheni ukwishiba ifyo mule-enekela ukubelenga mu cipande cimo na cimo. Mu fipandwa fyalakonkapo 13, mwakulasanga utubokoshi tubili utwa kumwafwa ukwibukisha ifyo musambilile. Ifipusho fili muli utu tubokoshi fyakulamwafwa ukutontonkanya pa fyo mubelengele e lyo no kwishiba umulandu ifyo fyebo ficindamine e lyo ne fyo mwingalafikonka. Akabokoshi ka kubalilapo kali ukucilako fye panono pa kati ka cipandwa. Nga mwafika pali aka kabokoshi, moneni ifipusho filimo. Ukucite ifi kukamwafwa ukusunga mu mutima ifyo musambilile. (Mateo 13:8, 9, 23; 15:10; Luka 2:19; 8:15) Akabokoshi kalenga bubili kakamwafwa ukulaibukisha ifyo mubelengele mu ciputulwa ca kulekeleshako ica ico cipandwa no kufitutila ku butala bwenu ubwa fyebo mwaishiba kale. E ico kanshi poosenipo inshita ya kupitulukamo muli utu tubokoshi. Kuti twamwafwa sana ukwishiba ifyo mwinganonkelamo mu fyo mulesambilila.

19. Finshi mulingile ukwibukisha intanshi pali aya mabuuku 12?

¹⁹ Ilyo muleipekanya ukusambilila ici citabo, muipushe mwe bene ifyo mwaishibapo kale pe buuku limo limo ilya aya mabuuku 12. Ni bani Lesa aletuma ukutwala ubu bukombe, kabili bali bantu ba musango nshi? Ni nshita nshi aba bantu baliko, kabili ifintu fyali shani ilyo balebomba umulimo wa bukasesema? (Charti iili pa mabula 20 na 21 ili no kumwafwa nga nshi; muleloleshapo lyonse ilyo mulesambilila ifipandwa fyalakonkapo.) Bushe ifyebo fyalembwa muli aya mabuuku fyalebomba mulimo nshi muli shilya nshiku, e lyo kabili nga mwaishiba ifi kuti fyamwafwa shani ukumfwikisha ifyo balelandapo? Icipandwa cakonkapo calamwafwa ukwasuka ifi fipusho fyacindama.

[Futunoti]

IFYO MWINGANONKELAMO

• Bufi nshi abantu balanda pa mabuuku 12 aya bakasesema ubo mushifwile ukusumina?—Abena Roma 15:4.

• Mulandu nshi mwingenekela ukuti muli no kunonkelamo mu kubebeta aya mabuuku 12 aya busesemo?—2 Timote 3:16.

• Finshi mwakulafwaya ukwishiba ilyo mulesambilila aya mabuuku?—1 Abena Tesalonika 2:13.