Bushe Ukapashanya Inkumbu sha kwa Lesa?
“Mube abapashanya Lesa, nga bana abatemwikwa.”—ABENA EFESE 5:1.
1. Mulandu nshi ukupashanya bambi kulingile ukuba kwa kwangwako kuli ifwe bonse?
KU BUSUMA nelyo ku bubi, abantu abengi balapashanya bambi. Abo abatushinguluka, kabili bantu pambi twingapashanya, kuti batwambukila ukufika ku cipimo cikalamba. Kalemba wapuutwamo uwa Amapinda 13:20, NW asokele ukuti: “Uuleenda na bantu ba mano akabo wa mano, lelo uulecito bunabo ku bawelewele akacula.” Ni mu kuba no mulandu usuma, lyene, Icebo ca kwa Lesa cisosa ukuti: “Wipashanye cibi kano icawama. Uucito busuma wa kwa Lesa.”—3 Yohane 11.
2. Tufwile ukupashanya ani, kabili mu nshila nshi?
2 Twalikwata ifya kumwenako fya Baibolo ifyawamisha ifya baume na banakashi abo twingapashanya. (1 Abena Korinti 4:16; 11:1; Abena Filipi 3:17) Nalyo line, uwacilishapo kuli ifwe ukupashanya ni Lesa. Pa Abena Efese 4:31–5:2, pa numa ya kumona imisango ne fibelesho ifyo tulingile ukusengauka, umutumwa Paulo acincishe ukuti tube “aba mitima ya nkumbu, ababelelano luse.” Ici catungulwile ku kukonkomesha kukalamba ukwa kuti: “E ico mube abapashanya Lesa, nga bana abatemwikwa; kabili endeni mu kutemwa.”
3, 4. Lesa apayenye bulondoloshi nshi ubwa mwine, kabili mulandu nshi tulingile ukupeela ukulangulukapo ku kuba kwakwe Lesa wa bulungi?
3 Ni nshila nshi isha kwa Lesa ne mibele ifyo tulingile ukupashanya? Kwabako imbali ishingi isha buntu bwakwe ne milimo, nga fintu cingamonwa ukufuma ku nshila ailondolwelelemo umwine kuli Mose ukuti: “Yehova, Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; uusungila aba makana uluse, uulekelela amampuulu no bupulumushi no lubembu: kabili ababi takabalinge aba kaele nangu pamo; uulingulwila amampuulu ya bashibo pa bana, na pa bana ba bana.”—Ukufuma 34:6, 7.
4 Apantu Yehova “atemwo bulungami no [bulungi, NW],” tulingile mu kushininkisha ukwishiba no kupashanya ulu lubali lwa buntu bwakwe. (Ilumbo 33:5; 37:28) Wene ni Kabumba, pamo pene na Kapingula wapulamo kabili Kapeela wa Fipope uwa mutundu wa muntu, e co alumbulula ubulungi ukulola kuli bonse. (Esaya 33:22) Ici calangililwa mu kulengama mu nshila afwaile ubulungi no kulenga bwene ukucitwa pa kati ka bantu bakwe Israele kabili pa numa mu kati na nkati ka cilonganino ca Bwina Kristu.
Ubulungi bwa Bulesa Bwacitwa
5, 6. Ni shani fintu ubulungi bwalangishiwe mu mibombele ya kwa Lesa na Israele?
5 Lintu alesala Israele pamo nga bantu bakwe, Lesa aipwishe nampo nga ‘baali no kuumfwa mu kukosa ishiwi lyakwe no kubake cipingo cakwe.’ Ilyo balongene mwi samba lya Lupili lwa Sinai, bayaswike abati: “Conse ico Yehova asosele, twakulacita.” (Ukufuma 19:3-8) Mwandi kwali kulaya kwakakala! Ukupitila muli bamalaika, Lesa apeele abena Israele amafunde yamo 600, ayo bene, pamo nga bantu baipeela kuli wene, baali abashingamwa ukusunga. Ni shani nga ca kuti umuntu umo taali no kucite fyo? Uwaishibishe fya Malango ya kwa Lesa alondolwele ukuti: “Icebo icalandiilwe muli bamalaika cabe caikata, na conse ica bumpulamafunde ne ca bucintomfwa capokelele ukukandwa ukuyene.”—AbaHebere 2:2.
6 Ee, umwina Israele uushali no kumfwila alolenkene no “kukandwa ukuyene,” te bulungi bwapelebela ubwa buntunse, lelo ubulungi ukufuma kuli Kabumba wesu. Lesa alondolwele ukukandwa kwalekanalekana ku kutobe funde. Ukukandwa kwacililepo kukakala kwali ‘kusukulwa,’ nelyo ukuputunkanishiwa. Ico cabombele ku kutoba kwabipisha, pamo nga ukupepo tulubi, ubucende, ukulaalana kwa mu lupwa, ukulaalana ne finama, ukulaalana kwa ba bwamba bumo bwine, ilambo lya bana, ubukomi, no kubomfiwa bubi bubi kwa mulopa. (Ubwina Lebi 17:14; 18:6-17, 21-29) Ukulundapo, umwina Israele uuli onse uwatobele ku mufulo, mu kukanalapila ifunde ilili lyonse ilya bulesa aali no ‘kusukulwa.’ (Impendwa 4:15, 18; 15:30, 31) Lintu ubu bulungi bwa bulesa bwacitilwe, ifya kufumamo pambi fyali no kumfwikwa ne ntuntuko sha kwa ncitatubi.
7. Fyali fyakufumamo nshi fimo ifya kuputunkanya ubulungi pa kati ka bantu ba kwa Lesa aba pa kale?
7 Ukukandwa kwa musango uyo kwaebekeshe ukufina kwa kutoba ifunde lya bulesa. Ku ca kumwenako, nga ca kuti umwana mwaume abele cakolwa kabili umulili, aali no kuletwa ku cinso ca bapingushi bakosoka. Nga ca kuti basangile ukuti aali ncitatubi wa ku mumbo, uushalapila, abafyashi baali no kwakana mu kuputunkanya ubulungi. (Amalango 21:18-21) Abo aba ifwe abali abafyashi kuti baelenganya ifyo tacali icayanguka ukucite co. Nalyo line Lesa alishibe ukuti cali icakabilwa pa kuti ububifi tabusalangene pa kati ka bakapepa ba cine. (Esekiele 33:17-19) Ici catantikwe na Umo untu cali no kusoswa pa lwa wene ukuti: “[Inshila shakwe shonse bulungi, NW]. Lesa wa cishinka kabili uwabulo bupondamishi, uwalungama kabili uwatambalala.”—Amalango 32:4.
8. Ni shani fintu ubulungi bwaishibishe imibombele ya kwa Lesa mu kuba ne cilonganino ca Bwina Kristu?
8 Pa numa ya myanda ya myaka iingi Lesa akeene uluko lwa kwa Israele no kusala icilonganino ca Bwina Kristu. Lelo Yehova tayalwike. Aali acili uwalambatila ku bulungi kabili aali no kulondololwa pamo ngo “mulilo uupwisha.” (AbaHebere 12:29; Luka 18:7, 8) E ico atwalilile ukukwata ukupayanya ukupampamika umwenso wa bukapepa mu cilonganino conse pa kutamfya incitatubi. Abena Kristu baipeela ababele incitatubi bashilapila baali no kutamfiwa.
9. Ukutamfya cinshi, kabili cinshi kupwishishisha?
9 Cinshi cabimbwamo mu kutamfya? Tusanga isambililo lyabamo icilangililo mu nshila impika yabombelwemo mu mwanda wa myaka wa kubalilapo. Umwina Kristu mu Korinti aingile muli bucilende na muka wishi kabili talapile, e co Paulo akambishe ukuti atamfiwe ukufuma muli cilya cilonganino. Ici cali no kucitwa ku kucingilila ukusanguluka kwa bantu ba kwa Lesa, pantu “icitutumushi icinono citutumusho mufuba onse.” Ukumutamfya kwali no kucilikila ububifi bwakwe ukufuma ku kusaalula bonse Lesa na bantu Bakwe. Ukusalapula kwatapata ukwa kutamfiwa kuti na kabili kwamutulumusha ukufika ku kukutuluka kwakwe no kupampamika muli wene ne cilonganino umwenso walinga uwa kwa Lesa.—1 Abena Korinti 5:1-13; linganyeniko Amalango 17:2, 12, 13.
10. Ni shani fintu ababomfi ba kwa Lesa bali no kwankulako nga ca kuti umuntu umo atamfiwa?
10 Ukukambisha kwa bulesa kuli kwa kuti nga ca kuti umubifi atamfiwa, Abena Kristu tabafwile “[ukwampana] na [wene] . . . , nangu kulya nankwe.”a Muli ifyo alasukulwa ukufuma ku bunabo, ukusanshako ukwangalila capamo, na bacishinka abacindika kabili abafwaya ukwenda umwabela amalango ya kwa Lesa. Bamo aba bene kuti pambi bali bantu bakwe ku nse ya lupwa lwapalamisha, te lubali lwa cinshingwa ŋanda cimo cine. Kuti pambi cabe cakosa kuli balya abantu bakwe ukubomfya uku kutungulula kwa bulesa, pamo fye nga fintu tacali icayanguka ku bafyashi ba ciHebere pe samba lya Malango ya kwa Mose ukwakana mu kuputunkanya umwana mwaume umubifi. Nalyo line, ukukambisha kwa kwa Lesa kuli ukwaumfwika; muli fyo kuti twaba abashininkisha ukuti ukutamfya kwalibamo bulungi.—1 Abena Korinti 5:1, 6-8, 11; Tito 3:10, 11; 2 Yohane 9-11; moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda, March 15, 1982, amabula 25-31; April 15, 1988, amabula 28-31.
11. Ni shani fintu imbali shalekanalekana isha buntu bwa kwa Lesa shingalangwa mu kulundana no kutamfya?
11 Ibukisha, nangu ni fyo, ukuti Lesa wesu taba fye uwa bulungi; wene na kabili “afulo luse, alekelela amampuulu no bupulumushi.” (Impendwa 14:18) Icebo cakwe cicilengo kumfwika ukuti umuntu watamfiwa kuti pambi alapila, ukufwaya ukulekelela kwa bulesa. Lyene cinshi? Bakangalila babelesha kuti pambi bakumana nankwe ku kupima mu kubamo ipepo kabili mu kusakamanishisha nampo nga alepeela ubushininkisho bwa kuba uwalapila pa ncitilo yalubana iyatungulwile ku kutamfiwa kwakwe. (Linganyeniko Imilimo 26:20.) Nga ca kuti e fintu cili, kuti pambi abweshiwa mu cilonganino, pamo nga fintu 2 Abena Korinti 2:6-11 alangilila ukuti cacitike kuli ulya muntu mu Korinti. Nalyo line, bamo abatamfiwa balifuma mu cilonganino ca kwa Lesa pa myaka, e co bushe icili conse kuti cacitwa ku kubaafwa ukumona inshila ya kubwela?
Ubulungi Ukulinganishiwa ne Nkumbu
12, 13. Mulandu nshi ukupashanya kwesu Lesa kulingile ukusanshamo ifingi ukucila ukubelebesha ubulungi bwakwe?
12 Ifyebo fyafumako nafibomba maka maka no lubali lumo ulwa mibele ya kwa Lesa, nga fintu yalumbulwa pa Ukufuma 34:6, 7. Ifyo fikomo, nangu cibe fyo, filondolola ifingi nga nshi ukucila pa bulungi bwa kwa Lesa, kabili abo abafwaya ukupashanya wene tabasanikila fye pa kupampamika ubulungi. Nga ca kuti walepashanye tempele lyakuulilwe na Solomone, bushe kuti wabebeta lumo fye ulwa mpanda sha liko? (1 Ishamfumu 7:15-22) Iyo, pantu ico te kuti cikupeele icikope cashikatala ica musango no lubali lwe tempele. Mu kupalako, nga ca kuti tulefwaisha ukupashanya Lesa, tulekabila ukupashanya inshila shakwe shimbi ne mibele, pamo nga ukuba kwakwe “uwa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; uusungila aba makana uluse, uulekelela amampuulu.”
13 Inkumbu no kulekelela mibele yakatama iya kwa Lesa, pamo nga fintu tumona ukufuma ku nshila abombelemo na Israele. Lesa wa bulungi tabafumisheko ku kukandwa pa cilubo cabwekeshiwapo, nalyo line alangishe inkumbu shalinga no kulekelela. “Alengele [nshila shakwe, NW] ukwishibwa kuli Mose, ne milimo yakwe ku bana ba kwa Israele. Yehova wa nkumbu, kabili wa kusenamina, akokolo kukalipa, kabili afulo luse; te kuti ebaule pe, nangu kusaamo mutima umuyayaya.” (Ilumbo 103:7-9; 106:43-46) Ee, imimwene ya kubwelela ku numa iya mibombele yakwe pa myanda ya myaka ishininkisha ayo mashiwi ukuba aya cine.—Ilumbo 86:15; 145:8, 9; Mika 7:18, 19.
14. Ni shani fintu Yesu alangile ukuti apashenye ukuba ne nkumbu kwa kwa Lesa?
14 Apantu Yesu Kristu e “kubeeka kwa bukata bwa kwa Lesa, ne cipasho ca musango wakwe,” tulingile ukumwenekela ukulangisha inkumbu shapalako no kuitemenwa ukulekelela. (AbaHebere 1:3) Alilangishe, pamo nga fintu incitilo shakwe ukulola kuli bambi shilanga. (Mateo 20:30-34) Na kabili akomaile pa nkumbu ku mashiwi yakwe ayo tubelenga muli Luka icipandwa 15. Ifilangililo fitatu mulya fishininkisha ukuti Yesu apashenye Yehova, kabili fipayanya amasambililo yakatama kuli ifwe.
Ukwangwako ku Calufiwe
15, 16. Cinshi cacincishe Yesu ku kupeela ifilangililo fyaba muli Luka 15?
15 Filya filangililo fipeelo bunte ku buseko bwabamo inkumbu ubwa kwa Lesa mu babembu, ukupanga icikope caumfwana kuli ifwe ukupashanya. Languluka imitantikile ya filangililo: “Awe bonse abasangushi na babembu balepalamina kuli [Yesu] ku kumuumfwa. Na baFarise na bakalemba balaŋwinta, abati, Uyu apokelela ababembu, no kulya na bo.”—Luka 15:1, 2.
16 Abantu bonse ababimbilwemo baali baYuda. AbaFarise na bakalemba bakwatile cilumba pa kulambatila kwabo ukwatunganishiwe ukwakosa ku Malango ya kwa Mose, umusango wa bulungami bwa mwi funde. Lesa, nangu ni fyo, tasuminishenye no kuilungamika kwabilishiwa ukwa musango uyo. (Luka 16:15) Mu kushininkisha, abasangushi abalumbulwa baali baYuda abapokele imituulo ya ku Roma. Pa mulandu wa kuti abengi bapindile indalama shacishamo ukufuma ku baYuda banabo, abasangushi lyali libumba lyasuulwa. (Luka 19:2, 8) Babikilwe mwi bumba limo na “babembu,” abasanshishemo abantu ba bucisenene, nelyo fye bacilende. (Luka 5:27-32; Mateo 21:32) Lelo Yesu aipwishe intungulushi sha butotelo ishaleilishanya:
17. Cinshi cali cilangililo ca kwa Yesu ica kubalilapo muli Luka 15?
17 “Ni ani umuntu pali imwe uwakwate mpaanga umwanda umo, nga alufyapo imo, tasha makumi pabula na pabula mu mpanga, no kukonka iyo ilubile, asuke aisange. Na pa kuisanga aibika pa mabeya yakwe, alasekelela. Kabili ilyo aisa ku mwabo, aita ababiye na bena mupalamano, ati, Sekeleleni na ine, ico ninsange mpaanga yandi iilubile. Ndemweba, nati, ni fyo fine kukabo kusekelela mu mulu pa mubembu umo uwalapila, ukucila pa bantu abalungama amakumi pabula na pabula abashaba na mulandu wa kulapilila.” Intungulushi sha butotelo shali na maka ya kumfwikisha ifipasho, pantu impaanga na bacemi fyali kumoneka kwaseeka. Pa mulandu wa kwangwako, umucemi ashiile impaanga 99 shilelya mu mulemfwe wabeleshiwa ilintu aile alesapika iyaluba. Ukukoselela ukufikila aisangile, mu kubondoka asendele impaanga yatiinishiwa ukubwelela ku mukuni.—Luka 15:4-7.
18. Nga fintu caebekeshiwa mu cilangililo calenga bubili ica kwa Yesu muli Luka 15, cinshi calengele ukusekelela?
18 Yesu alundileko icilangililo calenga bubili: “Nalimo mwanakashi nshi uwakwate ndalama [“drachma,” “NW”] ikumi, nga alufyapo imo, tasanika nyali, no kupyanga mu ŋanda, no kufwailisha asuke aisange? Na pa kuisanga, aita ababiye na bena mupalamano, ati, Sekeleleni na ine, ico ninsange ndalama iyo ndufishe. Ndetila kuli imwe, ni fyo fine kubo kusekelela pa cinso ca bamalaika ba kwa Lesa pa mubembu umo uwalapila.” (Luka 15:8-10) Drachma yalingene mupepi na malipilo ya kasuba kamo aya walembwe ncito. Ikobili lya mwanakashi kuti pambi cali ica cishale, nelyo kuti pambi cali ulubali lwa minkubili ulwapangilwemo ifibekobeko. Lintu lyalufiwe, afwailishe na maka ukusange kobili, kabili lyene wene ne fibusa fyakwe abanakashi balisekelele. Cinshi ico ici citweba pa lwa kwa Lesa.
Ukusekelela kwa mu Mulu—Pali Cinshi?
19, 20. Ifilangililo fya kubalilapo fibili ifya kwa Yesu muli Luka 15 fyali maka maka pa lwa bani, kabili cishinka nshi ica pa kati fyapangile?
19 Ifi filangililo fibili fyali mu kwankula ku kulengululwa kwa kwa Yesu, uo imyeshi imo mu kubangililako aishibishe umwine pamo ngo “mucemi musuma” uwali no kupeela umweo wakwe pa mulandu wa mpaanga shakwe. (Yohane 10:11-15) Nangu ni fyo, ifilangililo tafyali maka maka pa lwa kwa Yesu. Amasambililo yantu bakalemba na baFarise bakabile ukwishiba yashimpilwe pa mibele ya kwa Lesa ne nshila. Muli ifyo, Yesu asosele ukuti kulabako ubuseko mu mulu pa mubembu uwalapila. Balya bashibutotelo batungile ukubombela Yehova, lelo tabalemupashanya. Inshila sha nkumbu isha kwa Yesu, pa lubali lumbi, shaiminineko ukufwaya kwa kwa Wishi.—Luka 18:10-14; Yohane 8:28, 29; 12:47-50; 14:7-11.
20 Nga ca kuti umo mu mwanda ali cishinte ca buseko, ikobili limo mwi kumi lyacililepo ukube fyo. Nelyo fye ni lelo, kuti twailuka inkuntu sha banakashi abalesekelela pa kusanga ikobili! Pano, na po pene, isambililo lyashimpwa mu mulu, mu kuti “bamalaika ba kwa Lesa” basekelela pamo na Yehova “pa mubembu umo uwalapila.” Mona ishiwi lya kupelako, “uwalapila.” Ifi filangililo mu cituntulu fyali pa lwa babembu abalapila. Kabili kuti wamona ifyo fyonse fibili fikomaila pa kulingisha kwa kukwata ubuseko pa kulapila kwabo.
21. Lisambililo nshi tulingile ukusambilila ukufuma ku filangililo fya kwa Yesu muli Luka 15?
21 Shilya ntungulushi sha butotelo ishatungululwa bubi bubi abayumfwile abaikushiwa nga nshi pa kumfwana kwa ku nse na Malango basuulileko ukuba kwa kwa Lesa “uwa nkumbu kabili uusenamina, . . . uulekelela amampuulu no bupulumushi no lubembu.” (Ukufuma 34:6, 7) Nga ca kuti balepashanya ulu lubali lwa nshila sha kwa Lesa no buntu, nga balitesekeshe inkumbu sha kwa Yesu ukulola ku babembu abalapile. Ni shani pa lwa ifwe? Bushe tulebuule sambililo mu kukatamisha no kulibomfya? Cisuma, mona icilangililo calenga butatu ica kwa Yesu.
Ukulapila ne Nkumbu mu Kubomba
22. Mu kwipifya, cinshi Yesu apeele pamo nge cilangililo calenga butatu muli Luka 15?
22 Ici caliitwa ilingi line icilangililo ca mwana monaushi. Nalyo line, mu kucibelenga kuti pambi wamona umulandu bamo batontonkanya ulwa cene pamo ngo mulumbe wa kutemwa kwa kwa wishi. Cilanda ulwa mwana mwaume umwaice mu lupwa, uwapoka ubupyani bwakwe ukufuma kuli wishi. (Linganyeniko Amalango 21:17.) Uyu mwana aya ku calo ca kutali, uko aposaika fyonse mu kusungaula, ali no kubomba incito ya kucema bakapoli, kabili acefiwa ukufika fye na kukufuluka ifya kulya fya bakapoli. Mu kupelako akutuluka no kupingulapo ukubwelela ku mwabo, nga ca kuti fye engabomba kuli wishi pamo ngo walembwa umulimo wa cilambu. Ilyo apalamina ku ŋanda, wishi abuula ulutampulo lwashininkishiwa ulwa ku musengela, nelyo fye ukucita umutebeto. Munyina mukalamba, uwashele pa ŋanda alebomba, akalifiwa ku nkumbu shalangwa. Lelo wishi asoso kuti balingile ukusekelela pantu umwana uwali uwafwa nomba ali no mweo.—Luka 15:11-32.
23. Cinshi tulingile ukusambilila ukufuma ku cilangililo ca mwana monaushi?
23 Bakalemba bamo na baFarise kuti pambi bayumfwile ukuti balelinganishiwa ku mwana mukalamba, mu kucilana na babembu abapalile umwana umwaice. Bushe, nangu ni fyo, balyumfwikishe icishinka cikalamba ica cilangililo, kabili bushe tulomfwikisha cene? Cebekesha imibele yapulamo iya kwa Shifwe wa nkumbu uwa mu mulu, ukuitemenwa kwakwe ukulekelela pa cishinte ca kulapila kwa mubembu ukwa kuyumfwa kwa ku mutima no kupilibuka. Cilingile caliseseshe bakakutika ku kwankulako mu kuba no buseko pa kulubulwa kwa babembu balapila. Ifyo e fintu Lesa amona imilandu na fintu abomba, kabili abo abalemupashanya bacita cimo cine.—Esaya 1:16, 17; 55:6, 7.
24, 25. Ni nshila nshi isha kwa Lesa tulingile ukulafwaya ukupashanya?
24 Mu kulengama, ubulungi bwishibisha inshila sha kwa Lesa shonse, e co abo abafwaya ukupashanya Yehova balakatamika no kusupila ubulungi. Nalyo line, Lesa wesu takuntwa no bulungi bwa mu cinkumbawile nelyo ubwauminina. Inkumbu shakwe no kutemwa fikalamba. Alanga ici ukupitila mu kuitemenwa ukulekelela ukushimpwa pa kulapila kwine kwine. Cili calinga, lyene, ukuti Paulo asuntinkenye ukuba kwesu aba kulekelela no kupashanya kwesu Lesa: “[Mube] ababelelano luse, ifyo na Lesa amubelele uluse muli Kristu. E ico mube abapashanya Lesa, nga bana abatemwikwa; kabili endeni mu kutemwa.”—Abena Efese 4:32–5:2.
25 Abena Kristu ba cine balyesha pa nshita yalepa ukupashanya ubulungi bwa kwa Yehova pamo pene ne nkumbu shakwe no kuitemenwa ukulekelela. Ukukulilako twamwishiba, e fyo cilingile ukwangukilako kuli ifwe ukumupashanya muli ishi mbali. Ni shani, nangu ni fyo, pambi twingabomfya ici ukulola ku muntu uwapokelela mu bulungi ukusalapula kwatapata pa mulandu wa kuti asupile inshila ya lubembu? Natumone.
[Futunoti]
a “Ukuputulwako bucilundwa mu mano ya kuko ayacishamo aya cinkumbawile ni ncitilo ya ku mumbo inshila intu ibumba likaaninamo amashuko ya bucilundwa bwa liko kuli abo abali pa nshita imo ifilundwa mu kwiminina kusuma. . . . Ukuputulwako bucilundwa kwaishile mu nshita ya Bwina Kristu ku kulosha ku ncitilo ya kufumishiwamo kuli iyo ubwikashi bwa butotelo bukaana ku ba milandu insakalamenta, ukupepa kwa mu lukuta, kabili mu kucitikako ukukumana kwa kwangalila capamo ukwa mutundu uuli onse.”—The International Standard Bible Encyclopedia.
Cinshi Wasambilila?
◻ Ni shani fintu ubulungi bwa kwa Lesa bwalangishiwe mu lukuta lwa kwa Israele na mu cilonganino ca Bwina Kristu?
◻ Mulandu nshi tulingile ukupashanya inkumbu sha kwa Lesa, mu kulunda ku bulungi bwakwe?
◻ Cinshi caimishe ifilangililo fitatu ifyaba muli Luka icipandwa 15, kabili masambililo nshi filingile ukutusambilisha?
[Icikope pe bula 16, 17]
Ilungu lya er-Raha pa ntanshi ya Lupili lwa Sinai (ku numa lwa ku kuso)
[Abatusuminishe]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 15]
Garo Nalbandian
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 18]
Garo Nalbandian