“Mutwalilile Ukusekelela Abeni”

“Mu kukabila kwa ba mushilo basangwileni ifyenu; mutwalilile ukusekelela abeni.”—ABENA ROMA 12:13.

 1. Cinshi caba ukukabila kwa kutendekelako ukwa muntunse, kabili kulangishiwa shani?

SHINO nshiku ukwenda mu musebo umwatalala ubushiku ku ncende ushaishiba cilaba ca kutiinya nga nshi. Cimo cine no kuba mwi bumba lya bantu umo ushishibe uuli onse e lyo na bo tabakwishibe. Cine cine, ulubali lukabilwa nga nshi mu cifyalilwa ca buntunse lwaba kusakamanwa, ukufulukwa, no kutemwikwa. Takwaba uwatemwa ukumumona ngo mweni nelyo umutulatula fye.

 2. Ni shani fintu Yehova aasakamana ukukabila kwesu ukwa kufwaya ifibusa?

² Yehova Lesa, Kalenga kabili Kabumba wa fintu fyonse, alishiba ukuti umuntunse alakabila bucibusa. Apo e Kelenganya wa bantunse ababa ububumbo bwakwe, ukutula fye pa kutendeka pene Lesa alishibe ukuti “te cisuma umuntu ukuba eka,” kabili alicitilepo cimo. (Ukutendeka 2:18, 21, 22) Mu Baibolo mwaisula ifya kumwenako fya ncitilo sha cikuuku isho Yehova na babomfi bakwe bacitila abantunse. Ici citulenga ukwishiba ifya ‘kutwalilila ukusekelela abeni,’ ukuletela bambi ukubekelwamo no kucankwa na ifwe bene ukwikushiwa.—Abena Roma 12:13.

Ukupekelwa Abeni

 3. Londololeni ubupilibulo bwa kutendekelako ubwa ukusekelela abeni.

³ Inumbwilo “ukusekelela abeni” nga fintu yabomfiwa mu Baibolo yapilibulwa ukufuma kwi shiwi lya ciGriki phi·lo·xe·niʹa, ilyapangwa na mashiwi yabili ayafuma ku mashiwi yapilibula “ukutemwa” na “umweni.” Muli fyo, ukusekelela abeni cipilibula fye “ukutemwa abeni.” Nangu cibe fyo, ici te ca munsaunte fye nelyo ukuba fye umusuma. Cisanshamo ukuyumfwa kwa umo ne citemwishi. Ukulingana na Exhaustive Concordance of the Bible iya kwa James Strong, verbu phi·leʹo, ipilibula “ukuba cibusa ca (ukupekelwa [umuntu nelyo icintu cimo]), e kuti ukukwate citemwishi (ukulangilila ukukakatilako kwa pa lobe, pa mulandu wa kukuntwa nelyo ukuyumfwe fyo).” Kanshi, twamona ukuti ukusekelela abeni kwalicila pa kutemwa kwa cishinte, uko napamo ukwaba pa mulandu wa kukakililwako. Ukusekelela abeni ilingi line kwaba kulumbulula kwa kupekwa kwine kwine, icitemwishi, na bucibusa.

 4. Ni bani abo tulingile ukusekelela?

⁴ “Umweni” (iciGriki, xeʹnos) e upokelela uku kupekwa nelyo icitemwishi. Bushe uyu wine kuti aba nani? Concordance ya kwa Strong na kabili ilondolola ishiwi xeʹnos ukuti ‘icishili icikaya (ukukonke shiwi icafuma kumbi, nelyo mu mampalanya icipya); ukutubulula umutandashi nelyo (mu nshila imbi) umweni.’ E co ukusekelela abeni nga fintu kwacitwe ca kumwenako mu Baibolo, kuti kwalangilila icikuuku ukulola ku muntu uo tupekelwa, nelyo kuti kwatambulwilwa fye na ku mweni umupwilapo. Yesu alondolwele ukuti: “Nga mwatemwa abamutemwa, muli ne cilambu nshi? bushe abasangushi tabacite fyo fine? Kabili nga muposhanya na bamunyinenwe beka, mwacita cinshi icacilako? bushe na Bena fyalo tabacite fi?” (Mateo 5:46, 47) Ukusekelela abeni ukwine kwine kwalicila pa malekano no musoobololo uulengwa ne mpatila no mwenso.

Yehova, Shibweni Wapwililika

5, 6. (a) Cinshi cintu Yesu aletontonkanyapo lintu atile, “Shinwe wa mu muulu abo wapwililika”? (b) Ni mwi bukapekape bwa kwa Yehova bumonekela?

⁵ Pa numa ya kulondolola ukupelebela kwaba mu kutemwa kulangisha abantunse ku banabo, nga fintu cilangililwe pa muulu, Yesu alundilepo aya mashiwi: “E ico beni [abapwililika, NW] nge fyo Shinwe wa mu muulu abo [wapwililika, NW].” (Mateo 5:48) Kwena, Yehova alipwililika mu kukumanina. (Amalango 32:4) Nangu cibe fyo, Yesu aleebekesha ulubali lumo ulwa kupwililika kwa kwa Yehova, nga fintu alandilepo mu kubangilila ukuti: “[Lesa] alenga akasuba kakwe ukutulila ababifi na basuma, no kuleke mfula ilokele abalungama na bashalungama.” (Mateo 5:45) Ukukuma ku kulangisha icikuuku, Yehova taba na kapaatulula.

⁶ Apo ni Kabumba, Yehova e mwine fyonse. “Ica mweo conse ca mu mutengo candi, ne fitekwa fya ku mpili ikana limo; naishibe fyuni fyonse fya mu lwelele, ne fyenda mu mpanga fyandi,” e fyo asosa Yehova. (Ilumbo 50:10, 11) Nalyo line, taŋaŋina fyonse mu kaso. Muli bukapekape bwakwe, alapayanishisha ifibumbwa fyakwe fyonse. Ulwa kwa Yehova kemba wa malumbo atile: “Ni mwe mufumbatule minwe yenu, no kwikusha conse ica mweo ifyo cilefwaya.”—Ilumbo 145:16.

 7. Cinshi twingasambililako ku nshila Yehova asungilamo abeni na babulisha?

⁷ Yehova apeela abantu ifyo bakabila—nelyo fye ni abo bashamwishiba, abeni kuli wene. Paulo na Barnaba bacinkwileko bakapepa ba tulubi aba mu musumba wa Lustra ukuti Yehova “tailekele fye ukwabulo bunte ubwa kuti e Kabomba wa fisuma, uumupeele mfula ya mu muulu ne myaka ya kulobolole fisabo, no kwisushamo imitima yenu ifilyo no kusangalala.” (Imilimo 14:17) Yehova aliba uwa cikuuku kabili kapekape, ukucilisha ku babulishe. (Amalango 10:17, 18) Fingi twingasambililako kuli Yehova mu kulangisha icikuuku na bukapekape—ukuba aba cileela—kuli bambi.

 8. Ni shani fintu Yehova aalangisha bukapekape mu kusakamana ifyo tukabila lwa ku mupashi?

⁸ Ukulunda ku kupayanishisha ifibumbwa fyakwe ifyo fikabila lwa ku mubili ifyapaka, Yehova alasakamana ukukabila kwabo ukwa ku mupashi. Yehova alibombele muli bukapekape pa kuti cituwamine lwa ku mupashi, nelyo fye ilyo tushilailuka ukuti twali mu kupelelwa lwa ku mupashi. Pa Abena Roma 5:8, 10, tubelengapo ukuti: “Lesa asokololo kututemwa kwakwe kwine, pa kuti ilyo twali tucili ababembu Kristu alitufwilile. . . . Twaba abawikishishiwa kuli Lesa pa mulandu wa mfwa ya Mwana wakwe ilyo twali abalwani.” Uko kupayanya kwalisuminisha abantunse ababembu ukwingila mu kwampana kwa lupwa ukwa nsansa na Shifwe wa ku muulu. (Abena Roma 8:20, 21) Yehova na kabili ashininkishe ukuti twapayanishiwilwa ubutungulushi busuma ubwa ku mupashi pa kuti twingatunguluka mu bumi te mulandu ne mibele yesu iya lubembu no kukanapwililika.—Ilumbo 119:105; 2 Timote 3:16.

9, 10. (a) Mulandu nshi twingasosela ati Yehova ni shibweni wapwililika? (b) Ni shani fintu bakapepa ba cine balingile ukupashanya Yehova muli ci?

⁹ Pa mulandu wa ifi, kuti twatila Yehova mu cine cine ni shibweni wapwililika mu nshila ishingi nga nshi. Tasuulako ku babulisha, abalanda, na ba pa nshi. Alangwako icine cine no kupoosako amano ku beni, nelyo fye abalwani bakwe, kabili talipilisha. Muli ifi fyonse, bushe te ca kumwenapo capulamo ica kwa shibweni wapwililika?

¹⁰ Apo ni Lesa wa cikuuku ca kutemwa ica musango yo na bukapekape, Yehova afwaya aba kumupepa ukumupashanya. Ukupulinkana Baibolo yonse, tusangamo ifya kumwenapo fyapulamo ifya iyi mibele ya cikuuku. Encyclopaedia Judaica isoso kuti “mu Israele wa pa kale, ukusekelela abeni takwali fye misango isuma, lelo na kabili kwali cibelesho cisuma. . . . Imyata ya mu Baibolo iya kusekelela umulendo uupomponteke no kupokelela umweni mu ŋanda ya umo e mwalundulukile ukusekelela abeni ne mbali sha kuko shonse no kwisaba bulumba bwawamisha mu cishilano ca ciYuda.” Ukucila ukuba fye ica kwishibilako uluko lumo nelyo ibumba lya mushobo, ukusekelela abeni kulingile ukuba imibele ishibisha bakapepa ba cine aba kwa Yehova bonse.

Ukuba Shibweni Kuli Bamalaika

11. Ca kumwenako nshi capulamo icilangisha ukuti ukusekelela abeni kwaletele amapaalo yabula ukwenekela? (Moneni na Ukutendeka 19:1-3; Abapingushi 13:11-16.)

¹¹ Ubulondoloshi bumo ubwa mu Baibolo ubwaishibikwa bwino ubwa kusekelela abeni ni bulya ubwa kwa Abrahamu na Sara lintu baikele mu mahema mu miterebinti ya kwa Mamre, mupepi na Hebrone. (Ukutendeka 18:1-10; 23:19) Ukwabulo kutwishika ici e co umutumwa Paulo aletontonkanyapo lintu apeele uku kukonkomesha kwa kuti: “Mwilaba kusekelela abeni; pantu e mo bamo basangashile bamalaika ukwabulo kwibukila.” (AbaHebere 13:2) Ukusambilila ubu bulondoloshi kwalatwaafwa ukumona ukuti ukusekelela abeni te mwata fye nelyo icikulilo. Ukucila, kwaba mibele ya bukapepa iileta amapaalo yawamisha.

12. Ni shani fintu Abrahamu alangishe ukuti alitemenwe abeni?

¹² Ukutendeka 18:1, 2 kulangilile fyo Abrahamu taishibe aba batandashi kabili talebenekela, amwene kwati fye beni batatu abali mu lupita. Ukulingana na bakulandapo bamo, umwata pa kati ka Bena kabanga, wali wa kuti umuyendo ulepita mu calo ashaishiba alikwete nsambu ya kwenekela ukusekelelwa nangu ca kuti takuli nangu umo uo aishibeko. Lelo Abrahamu tapembelele ukuti abeni babomfye iyo nsambu; aliitendekeleko. “Alibutwike” ukuyasengela aba beni abali akatalamukila—acitile ci “pa kukaba kwa kasuba” kabili pa mushinku wa myaka 99! Bushe ici tacilelangilila umulandu Paulo akumisheko kuli Abrahamu ukuti cipasho ca kuti tupashanye? Uko e kusekelela abeni, ukupekelwa nelyo ukutemwa abeni, ukwangwa ifyo balekabila. Musango usuma.

13. Mulandu nshi Abrahamu “atootele pa nshi” ku beni?

¹³ Ubulondoloshi na kabili butushimikila ukuti ilyo afikile apali abeni, Abrahamu “atootele pa nshi.” Ukutoota pa nshi ku bantu ashaishibe nangu panono? Kwena, ukutoota pa nshi, ukwacitilwe na Abrahamu, yali ni nshila ya kuposeshamo umweni wacindikwa nelyo umuntu wasumbuka, takuli na kufundawilwa no kupepa, ukwalinga Lesa eka fye. (Linganyeniko Imilimo 10:25, 26; Ukusokolola 19:10.) Ukupitila mu kutoota pa nshi, te kukonteka fye umutwe lelo ‘ukutootela pa nshi,’ Abrahamu apeele aba beni umucinshi wa kuti bali abacindama. Ali e mutwe wa lupwa lwa fikolwe ulukalamba, ulwasambala, lelo nalyo line amwene aba beni ukuti bawaminwe umucinshi ukalamba ukumucila. Fintu ici capusana ne mibele yaseeka iya kutwishika abeni, ukubacenjelela! Abrahamu mu cine cine alangishe ubupilibulo bwa mashiwi ya kuti: “Ku mucinshi mube abatangishanya.”—Abena Roma 12:10.

14. Kubombesha nshi no kuipeelesha ukwabimbilwemo ilyo Abrahamu alesekelela abeni bakwe?

¹⁴ Uku kwashala ubulondoloshi bulangishe fyo ukuyumfwa kwa kwa Abrahamu takwali kwa cipamanso. Ica kulya cali icawamisha. Nelyo fye cinshingwa-ŋanda cikalamba icakwete ifitekwa ifingi, te lingi balya “umwana wa ŋombe umuteku kabili umusuma.” Ukukuma ku myata yaanene muli ilya ncende, Daily Bible Illustrations iya kwa John Kitto itila: “Ifya maliila tafiliiwa kano fye pa mitebeto, nelyo ilyo kwafika umweni; kabili ni pali uto tushita fye peka e lyo inama ingaliiwa, nelyo fye ni kuli abo abakwata imikuni iingi.” Ifya kulya ifingonaika tafyalesungwa pantu kwalikaba, e co pa kupekanya ica kulya ica uyu musango, fyonse fyacitilwe apo pene fye. E mulandu wine kanshi muli ubu bulondoloshi ubwipi, mumonekela amashiwi “alyangufyenye,” “mwangufyanye,” na “ayangufyenye,” kabili Abrahamu mu cine cine ‘alebutuka’ pa kupekanya ica kulya!—Ukutendeka 18:6-8.

15. Ca kumwenako nshi twingamona kuli Abrahamu ukukuma ku mimwene yalinga iya fintu fya ku mubili pa kusekelela abeni?

¹⁵ Nangu cibe fyo, imifwaile te ya kukwata fye umutebeto ukalamba ku kusekesha umo. Nangu ca kuti Abrahamu na Sara balibombeshe filya ku kwipika ica kulya no kupekanya, moneni ifyo Abrahamu mu kubangilila alandilepo: “Shi kuletwe utumenshi, musambe na makasa yenu, no kutusha mwi samba lya muti; na ine ndeyabuula akabufungau ka mukate, no kuleka mupembule imitima yenu; pa numa e lyo kuti mwapitilila: pantu namwisa pa mubomfi wenu.” (Ukutendeka 18:4, 5) Mu cifulo ca “kabufungau ka mukate” fye, kwaishileba umutebeto wa mwana wa ŋombe ne fipapatu fya bunga bwapeleka, ishiba lyasuka, ne libishi—amaliila ayatuntulu. Cinshi ciletusambilisha? Lintu tulesekelela abeni, icakatama, nelyo icili no kukomailwapo, te fintu ifya kulya nelyo ifya kunwa fili no kuwama, nelyo ifya kusekesha ifili no kubako, na fimbipo. Ukusekelela abeni tacishintilila pa kulanguluka nampo nga umo kuti ashita ifya mutengo. Ukucila, kushintilila pa kwangwako kwine kwine ku fingawamina bambi no kufwaisha ukucitila bambi ifisuma ukufika apo umo engapesha. “Wawamo mulumbo wa musaalu no kutemwapo, ukucile ŋombe ilume iyainiwa no lupatopo,” e fisosa ipinda lya mu Baibolo, kabili umo mwine e mwaba inkama ya kusekelela abeni.—Amapinda 15:17.

16. Ni shani fintu Abrahamu alangishe ukuti alitesekeshe ifya ku mupashi mu fintu acitiile abatandashi bakwe?

¹⁶ Nangu cibe fyo, tufwile ukwishiba na kabili ukuti muli ici ca kucitika conse mwasanshiwe ne fya ku mupashi. Abrahamu kwati alilwike ukuti aba batandashi bali ni nkombe ukufuma kuli Yehova. Ici calangililwa ku nshila alandile na bo mu mashiwi ya kuti: “Mwe [Yehova, NW], shi nga ninsango luse mu menso yenu, shi mwipitilila pa mubomfi wenu.”a (Ukutendeka 18:3; linganyeniko Ukufuma 33:20.) Abrahamu taishibile kabela nga ca kuti balimuletele ubukombe nelyo nga bali fye mu lupita. Te mulandu ne fyo, alitesekeshe ukuti imifwaile ya kwa Yehova yalebombwa. Aba bantu bali pa mulimo batuminwe na Yehova. Nga engacitako cimo ku kubombako na o, kuti aitemenwa. Alilwike ukuti ababomfi ba kwa Yehova bawaminwa ifyawamisha, kabili ali no kubapayanishisha ifyawama ukulingana na po akwatile. Ukupitila mu kucite fyo, kwali no kuba ipaalo lya ku mupashi nampo nga lyali no kwisa kuli wene nelyo kuli umbi. Nga fintu caishileba, Abrahamu na Sara balipaalilwe apakalamba pa mulandu wa kusekelela abeni ukwafumaluka.—Ukutendeka 18:9-15; 21:1, 2.

Abantu Abasekelela Abeni

17. Cinshi Yehova alefwaya ku bena Israele ukukuma ku beni na babulishe pa kati kabo?

¹⁷ Ica kumwenapo capulamo ica kwa Abrahamu tacali na kulabwa ku luko ulwafumine muli wene. Amalango ayo Yehova apeele abena Israele yasanshishemo ukupayanya kwa kusekelela abeni pa kati kabo. “Umulebeshi uulelebela kuli imwe aleba kuli imwe ngo mwana calo uwa muli imwe, kabili ulemutemwa nga we mwine; pantu mwali abalebeshi mu calo ca Egupti: ni ne Yehova Lesa wenu.” (Ubwina Lebi 19:34) Abantu bali no kulangulukilako mu kuibela ababulisha ifya ku mubili no kukanabasuulako fye. Lintu Yehova abapaalile no kulobolola kwapaka, lintu basekelele pa mitebeto yabo, lintu batuushishe ku milimo yabo mu myaka ye Sabata, na pa tushita tumbi, abantu bali no kwibukisha ababusu—bamukamfwilwa, inshiiwa, na balebeshi.—Amalango 16:9-14; 24:19-21; 26:12, 13.

18. Kwacindama shani ukusekelela abeni mu kulundana no kupokelela ububile bwa kwa Yehova ne paalo?

¹⁸ Kuti twamona ubucindami bwa cikuuku, bukapekape, no kusekelela abeni, ukucilisha ababulilwe, mu nshila Yehova abombelemo na bena Israele lintu balekeleshe iyi mibele. Yehova alibalondolwelele bwino ukuti icikuuku na bukapekape ku beni na babulishe fyaba pa fifwaikwa nga ca kuti abantu bakwe bali no kutwalilila ukupokelela amapaalo yakwe. (Ilumbo 82:2, 3; Esaya 1:17; Yeremia 7:5-7; Esekiele 22:7; Sekaria 7:9-11) Lintu uluko lwali ulwa mukoosha mu kucite fi ne fifwaikwa fimbi, lwaleba no lubanda no kuipakisha ifyapaka lwa ku mubili na lwa ku mupashi. Lintu baobelwe ne fintu fya pa lwabo ifya kaso no kulekelesha iyi mibele ya cikuuku ku babulishe, Yehova alebasenuka, na kwi pele pele balekandwa icabipisha.—Amalango 27:19; 28:15, 45.

19. Cinshi tufwile ukulangulukapo mu kulundapo?

¹⁹ Fintu caba icacindama lyene, ukuti tuibebete fwe bene no kumona nga tuleikala ukulingana na fintu Yehova atwenekela ukwikala ukukuma kuli ci! Ici nacicilanapo ilelo apantu mu calo muli umupashi wa kaso no wa cimpatanya. Ni shani fintu twingatwalilila ukusekelela abeni kwa Bwina Kristu mu calo ca malekano? Uyu e mutwe ulelandwapo mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

Bushe Muleibukisha?

Bushe ishiwi lya mu Baibolo ilyapilibulwa “ukusekelela abeni” lyalola mwi?

Ni mu nshila nshi Yehova aba ica kumwenapo capwililika mu kusekelela abeni?

Mitabotabo nshi Abrahamu aibimbilemo pa kusekelela abeni?

Mulandu nshi bakapepa ba cine bonse bafwile ‘ukutwalilila ukusekelela abeni’?