Abana ba Nkashi Abali no Bulanda Nga Nshi Lelo “Abakuulile Ing’anda ya kwa Israele”

ILYO bwaleya buleca, Lea alishibe ukuti nomba line icishinka calaishibikwa. Alishibe ukuti Yakobo, uo ali nankwe pa busanshi, alaishiba nomba line ukuti uo ali nankwe te Rakele umwaice wakwe. Nga fintu wishi amwebele, Lea asendeme pa busanshi ubo bayanshikile Yakobo na Rakele, kabili afwile aliifimbile bwino bwino pa kuti Yakobo emwishiba.

Elenganyeni ifyo Yakobo aumfwile lintu bwacele no kusanga ukuti kanshi uo ali nankwe pa busanshi ni Lea, te Rakele! Alifulilwe icibi, kabili alikansene na Labani, wishi wa kwa Lea. Kwena, Lea afwile aletontonkanyapo sana pa fyo asumine ukuti bacenjeshe Yakobo ne fyo ifintu fyali no kuba ku ntanshi. Ilyashi lya kwa Lea na Rakele na lyo lyaba pa malyashi yacindama ayo Baibolo yalandapo. Na kabili litusambilisha na fimbi pa busuma bwa kuupa fye umwanakashi umo no kuba uwa cishinka mu cupo.

Umweni Uwaishile pa Cishima

Imyaka 7 ilyo ifi tafilacitika, Rakele abutukile kuli bawishi no kubeba ukuti ku cishima kuli umweni uuletila ni lupwa lwabo. Ali mufyala wakwe Yakobo, banyina bali ni bankashi ya bawishi, kabili aali ni kapepa wa kwa Yehova. Ilyo papitile umweshi umo, Yakobo aebele Labani ukuti akamubombele imyaka 7 pa kuti akope Rakele. Ilyo Labani amwene ifyo umwipwa wakwe alebombesha kabili apo alishibe no kuti mu lutambi lwabo balesuminisha ukuupana pa lupwa, Labani alisumine ifyo Yakobo alandile.—Ukutendeka 29:1-19.

Yakobo alitemenwe Rakele icine cine. Imyaka 7 iyo bali pali bunkobekela “yali mu menso yakwe kwati nshiku shinono fye pa kumutemwa kwakwe.” (Ukutendeka 29:20) Apo Yakobo alitemenwe Rakele ukufika na lintu afwile cilangilila ukuti Rakele afwile alikwete imibele isuma iyalengele ukuti Yakobo amutemwe sana.

Bushe Lea na o alefwaya ukuupwa kuli kapepa wa cishinka uwa kwa Yehova? Baibolo tayatweba. Baibolo yalanda sana pa fyaletontonkanya Labani pa cupo ca kwa Lea ukucila ifyo Lea umwine aletontonkanya. Ilyo imyaka iyo Yakobo alebombela Rakele yapwile, Labani acitile umutebeto wa bwinga. Baibolo itila icungulo bushiku, Labani atwele Lea kuli Yakobo ukuti ‘engile kuli wene.’—Ukutendeka 29:23.

Bushe Lea na wishi balipangene ukuti bakacenjeshe Yakobo? Nelyo bushe asuminine fye pa mulandu wa kuti bawishi e fyo balandile? Nga Rakele ena ali kwi? Bushe alishibe icalecitika? Nga alishibe, bushe aumfwile shani? Bushe bawishi kwa Rakele bali abakali sana ica kuti tali na kukaana ifyo bamwebele? Baibolo tayatweba nangu cimo pali aya mepusho. Te mulandu na fintu Rakele na Lea batontonkenye pali uyu mulandu, icacitike calikalifye sana Yakobo. Kabili ni Labani e o Yakobo akalipiile, te bana bakwe iyo. Yakobo aebele Labani ukuti: “Bushe te pali Rakele nabombeele kuli imwe? Nga cinshi ico muncenjeseshe?” Bushe Labani ayaswike shani? Atile: “Tacicitwe fi kuno mwesu ukupeelo mwaice ilyo talilapeelwa ibeli. Ulefishapo inshiku cinelubali isha bwinga bwa kwa uyu; e lyo tukakupeela no mubiye pa kubomba uko ukabomba kuli ine ukufika ku myaka imbi cinelubali.” (Ukutendeka 29:25-27) E calengele ukuti Yakobo ope impali, kabili muli ici cupo mwali ubufuba ubwabipa nga nshi.

Ulupwa Ulwabula Insansa

Yakobo atemenwe Rakele. Ilyo Lesa amwene ukuti Lea “apatwa” amupeele ubufyashi, lelo Rakele ali ni ng’umba. Lelo Lea te bana fye alefwaya, alefwaya no kutemwikwa kuli Yakobo. Apo alemona ukuti Yakobo atemenwe fye Rakele, ali no bulanda nga nshi. Na lyo line, Lea alesuubila ukuti Yakobo akamutemwa pa mulandu wa kuti alimufyalile umwana ibeli, uo ainike ukuti Rubene, icalola mu kuti “Moneni Umwana Umwaume!” E mulandu Lea ainikile umwana wakwe ilyo ishina, pantu atile: “Ni co Yehova namona mu kucula kwandi, pantu nomba umulume wandi akantemwa.” Lelo Yakobo tatemenwe Lea; kabili na lintu Lea akwete umwana na umbi, na lyo line Yakobo tamutemenwe. Lea amwinike ukuti Simeone, ili shina lipilibula ukuti “Ukumfwa.” Atile: “Ni co Yehova naumfwo kuti nine napatwa, e co ampeelele no yu mwana umwaume.”—Ukutendeka 29:30-33.

Apo Lesa alyumfwile, ninshi Lea afwile alipepele pa bwafya akwete. Afwile ali uwa cishinka kuli Lesa. Na lyo line ubulanda bwakwe bwalitwalilile na lintu akwete umwana wa citatu, Lebi. Ili shina ilipilibula ukuti “Ukulundana,” lyalilondololwa mu mashiwi ayo Lea alandile aya kuti: “Nomba, inshita ino akalundaniwa kuli ine umulume wandi, pantu nimufyalila abana baume batatu.” Na lyo line, cimoneka ukuti Yakobo tatemenwe Lea. Napamo nomba Lea alisumine ukuti takatemwikwe kuli Yakobo, pantu ishina ainike umwana walenga bune talyalangile ukutila alesubila ukuti Yakobo akamutemwa. Lelo amwinike ukuti Yuda pa mulandu wa kuti aletasha Lesa. Ishina lya kuti “Yuda” lyalola mu kuti “Ukutashiwa,” nelyo “Ukutasha.” Lea asosele fye ukuti: “Ino nshita nakulatasha Yehova.”—Ukutendeka 29:34, 35.

Ca cine ukuti Lea ali no bulanda, lelo Rakele na o wine ali no bulanda. Alombele Yakobo ukuti: “Umpeele abana; ico nga takuli ndefwa.” (Ukutendeka 30:1) Rakele alishibe ukuti Yakobo alimutemenwe, lelo alefwaisha abana. Lea alikwete abana, lelo alefwaisha ukumutemwa. Cila muntu alekumbwa ico umunankwe akwete, kabili bonse babili bali aba bulanda. Bonse babili balitemenwe Yakobo kabili balefwaya ukumufyalila abana. Bonse babili balefubila ico umunankwe akwete. Ala mwandini icacitike muli lulya lupwa calibipile icine cine!

Bushe Bali Bana ba kwa Rakele?

Kale, umuntu nga ni ng’umba aleumfwa ububi icine cine. Lesa alaile Abrahamu, Isaki, na Yakobo ukuti mu lupwa lwabo e mwali no kufuma “ubufyashi” umo indupwa shonse shali no kupaalilwa. (Ukutendeka 26:4; 28:14) Nomba, Rakele takwete mwana. Yakobo aebele Rakele ukuti ni Lesa fye e wingamupeela abana, pa kuti na o mu bufyashi bwakwe inko shikapaalilwemo. Na lyo line, Rakele tatekenye. Atile: “Mona cishiko wandi Bilha, ingila kuli wene; na o apaapile pa makufi yandi, no kuleka na ine nkuulilwe ing’anda ukutula kuli wene.”—Ukutendeka 30:2, 3.

Kuti cayafya ukumfwikisha ico Rakele acitile filya. Lelo, ifyo basanga pa fyalecitika kale mu fyupo fya ku Middle East filanga ukuti cali fye bwino ku mwanakashi ing’umba ukupeela kanakashi wakwe ku mulume wakwe pa kuti amufyalile impyani.a (Ukutendeka 16:1-3) Limo, abana ba kwa kanakashi baleba bana ba mwine wa mulume.

Ilyo Bilha akwete umwana umwaume, Rakele alitemenwe sana kabili atile: “Lesa nampingwila, naumfwa ne shiwi lyandi pamo, no kumpeelo mwana mwaume.” Amwinike ati Dani, icalola mu kuti “Kapingula.” Rakele na o wine alipepele pa bwafya akwete. Ilyo Bilha afyele umwana wa bubili, Naftali icalola mu kuti “Amapilikiti,” Rakele atile: ‘Amapilikiti napilikitana na munyinane, kabili ninasha.’ Aya mashina yalelanga ukuti pali ubulwani pali Rakele na Lea.—Ukutendeka 30:5-8.

Napamo ilyo Rakele apeele Bilha kuli Yakobo alemona kwati ifyo alecita fyalilingene ne fyo alelomba kuli Lesa, lelo iyi tayali ni nshila iyo Lesa ali no kumupeelelamo abana. Kuti twasambililako fimo kuli ici. Tufwile ukutekanya nga twalomba fimo kuli Yehova. Kuti ayasuka amapepo mu nshila tushileenekela e lyo na pa nshita tushileenekela.

Pa kuti cimoneka ukuti bamucimfya, Lea na o abuulile Silpa kanakashi wakwe no kumupeela kuli Yakobo. Na o afyele Gadi, lyena akonkeshepo Ashere.—Ukutendeka 30:9-13.

Cimo icilangilila ifyo Rakele na Lea bapatene ni cilya cacitike ilyo Rubene mwana Lea asangile bamandragora. Bamo batila ici cisabo cali muti wa bufyashi. Ilyo Rakele alombele ukuti bamupeko, Lea amwaswike bukali bukali ati: “Bushe kanono kuli iwe ukupoko mulume wandi? Bushe mulefwayo kupoka na bamandragora ba mwana wandi?” Bamo batila aya mashiwi yalanga ukutila Yakobo aleba pamo na Rakele inshita iikalamba sana ukucila ifyo aleba pamo na Lea. Napamo Rakele alimwene umulandu Lea abelele no bulanda, pantu amwaswike ukuti: “E co alasendamina ku mobe buno bushiku pa lwa bamandragora ba kwa mwano.” E co ilyo Yakobo aile ku ng’anda cilya cungulo, Lea amwebele ukuti: “Uleingila ku mwandi; pantu ukwashima ninkwashimina muli bamandragora ba mwana wandi.”—Ukutendeka 30:15, 16.

Lea alikwete umwana walenga busano Isakari no walenga 6, Sebuluni. Lyena atile: “Nomba umulume wandi akulaikala na ine, ico nafyala kuli wene abana baume mutanda.”b—Ukutendeka 30:17-20.

Bamandragora tabayafwile Rakele ukwimita. Ilyo papitile imyaka 6 ukutula apo baupanine, Rakele asukile aimita kabili afyele Yosefe, pantu Yehova “aibukishe” Rakele no kwasuka ipepo lyakwe. Nomba, e lyo calingile kuli Rakele ukusosa ukuti: “Lesa nasendo kuseebana kwandi.”—Ukutendeka 30:22-24.

Lea na Rakele Balifwile Lelo Bashile Uluko Ulukalamba

Rakele afwile pa kupaapa umwana wa cibili, Benyamini. Yakobo alitemenwe sana Rakele kabili abana bakwe babili abaume na bo alibatemenwe icine cine. Ilyo papitile imyaka iingi, ninshi na o ali mupepi no kufwa, alandile pa mfwa ya kupumikisha fye iya mukashi wakwe Rakele uo atemenwe sana. (Ukutendeka 30:1; 35:16-19; 48:7) Tatwaishiba ifingi pa fyacitike ilyo Lea afwile, twaishibako fye ukuti Yakobo amushiikile mu ninga umo na o alefwaya ukuti bakamushiike.—Ukutendeka 49:29-32.

Ilyo akotele, Yakobo alisumine ukuti imikalile yakwe pa calo tayaweme kabili ne fyalecitika mu lupwa lwakwe na fyo fine tafyaweme nangu panono. (Ukutendeka 47:9) Ukwabula no kutwishika, imikalile ya kwa Lea na Rakele na yo yine yali iya bulanda nga nshi. Ifyabacitikile fitulanga fye ukuti ukuupa impali takwawama kabili fitulanga no mulandu Yehova alandila ukuti umwaume afwile fye ukukwata umukashi umo. (Mateo 19:4-8; 1 Timote 3:2, 12) Nga ca kutila umulume nelyo umukashi atampa ukutemwana na umbi nelyo atendeka ukwenda na umbi, cilalenga umwina mwakwe ukuba no bufuba. Uyo e mulandu umo uo Lesa alesesha ubulalelale no bucende.—1 Abena Korinti 6:18; AbaHebere 13:4.

Nangu ca kuti ifya musango ulya fyalicitike, Lesa atwalilile ukubomfya abantunse abashapwililika lelo aba cishinka ukufikilisha ukufwaya kwakwe, kabili na nomba acili alababomfya abantu abashapwililika. Lea na Rakele balelufyanya nge fyo na ifwe tulufyanya. Lelo muli aba bene banakashi, e mo Yehova atendekele ukufikilisha ubulayo bwakwe kuli Abrahamu. E mulandu wine Baibolo yasosela ukuti Rakele na Lea “bakuulile ing’anda ya kwa Israele.”—Ruti 4:11.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 9]

Bonse babili Lea na Rakele balekumbwa ico umunankwe akwete, kabili bonse bali no bulanda

[Icikope pe bula 10]

Mu bana baume 12 aba kwa Yakobo e mwafumine uluko lwa bena Israele