Icebo ca kwa Yehova ca Mweo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Kubalilapo Ilya Imilandu

NAPAPITA nomba ne myaka napamo 77 ukutula apo abaYuda babwelele ku calo cabo ukufuma muli bunkole ku Babele. Nangu fye litempele lyakuulilwe cipya cipya kuli Kateka Serubabele nalyo nalikala pa myaka 55. Icikalamba ico abaYuda babwelela ku Yerusalemu kubwesha ukupepa kwa cine. Lelo nangu cibe fyo, abantu tabali abapimpa mu kupepa Yehova. E mulandu wine aba bantu balekabila ukubakoselesha mu kwangufyanya, kabili ifi, e fyaba mwi buuku lya mu Baibolo ilya 1 Imilandu.

Ili buuku lya Kubalilapo ilya Imilandu talilanda fye pa mutande wa kufyalwa kwa bantu epela, lelo lilanda na pa fyacitike pa ciputulwa ca myaka 40, e kutila ukutendekela pa mfwa ya Mfumu Shauli ukushinta pa kufwa kwa Mfumu Davidi. Caishibikwa ukuti shimapepo Esra e walembele ili buuku mu mwaka wa 460 B.C.E. Ibuuku lya 1 Imilandu lyalicindama kuli ifwe pantu lilalondolola ne fyo ukupepa kwalecitwa pe tempele, kabili lilondolola bwino bwino umutande wa kufyalwa kwa kwa Mesia. Apo ili buuku nalyo line lyaba Cebo ca kwa Lesa icapuutwamo, ubukombe bwabamo bulakosha icitetekelo cesu kabili bulalenga twaumfwikisha ifyalembwa mu Baibolo.—AbaHebere 4:12.

UMUTANDE WA MASHINA UWACINDAMA

(1 Imilandu 1:1–9:44)

Imitande iilangilila ifyo indupwa Esra alembele shakonkene yalicindama mu nshila shitatu: ilashininkisha ukuti abaume basuminishiwa fye beka, e bafwile ukubomba umulimo wa bushimapepo, ilafwilisha ukwishiba ubupyani bwa mu mikowa, no kusungilila umutande wa lupwa lwali no kufyalilwamo Mesia. Uyu mutande ulondolola ifyo ulupwa lwa baYuda lwakonkene ukubwelela ku numa sana ukufika fye na ku muntu wa kubalilapo. Paba inkulo 10 ukufuma pali Adamu ukushinta pali Noa, kabili paba ne nkulo na shimbi 10 ukufika pali Abrahamu. Pa numa ya kutantika amashina ya bana baume ba kwa Ishmaele, na bana baume ba kwa Abrahamu muli kanakashi wakwe Ketura, e lyo no kutantika abana baume ba kwa Esau, icalembwa nomba calondolola bwino ukukonkana kwa bana 12 aba kwa Israele.—1 Imilandu 2:1.

Esra alanda sana pa bafyelwe muli Yuda pantu muli uyu mukowa e mwaba umutande wa cifumu uwa Mfumu Davidi. Ukutula pali Abrahamu ukushinta pali Davidi paba inkulo 14, kabili ukutula pali Davidi ukushinta pa nshita abaYuda basendelwe bunkole ku Babele, napo papitile inkulo 14. (1 Imilandu 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Mateo 1:17) Esra nomba alondolola abafyelwe mu mikowa yali ku kabanga ka mumana wa Yordani, kabili akonkeshapo no mutande wa kufyalwa kwa bana baume ba kwa Lebi. (1 Imilandu 5:1-24; 6:1) Lyena alondolola mu kwipifya imikowa imo imo iyali ku masamba ya Mumana wa Yordani kabili alondolola bwino bwino ne fyo abafyelwe mu mukowa wa kwa Benyamini bakonkene. (1 Imilandu 8:1) Nangu fye ni balya babwelele ukufuma muli bunkole mu Babele ababalilepo ukwikala mu Yerusalemu, nabo bene amashina yabo yalilembwa.—1 Imilandu 9:1-16.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

1:18—Bushe wishi wa kwa Shela ali ni Kainani nelyo ali ni Arpakshadi? (Luka 3:35, 36) Arpakshadi e wali wishi wa kwa Shela. (Ukutendeka 10:24; 11:12) Napamo ishiwi lya kuti “Kainani” ilyalembwa pali Luka 3:36 balyalwile fye ukufuma ku mashiwi ayatila “Abena Kaldi.” Kanshi nga ca kuti e fyo caba, ninshi amashiwi ya mu fimfungwa fya kubalilapo yafwile yalembelwe ukuti “umwana wa kwa Arpakshadi umwina Kaldi.” Nelyo kuti cabe fyo Arpakshadi umo wine e waleitwa no kuti Kainani. E lyo icishinka na cimbi ca kuti ifimfungwa fimo fimo tafyakwata aya mashiwi ya kuti “mwana Kainani.”

2:15—Bushe Davidi ali e mwana walenga 7 uwa kwa Yese? Awe iyo. Yese akwete abana baume 8, kabili Davidi e wali umwaice. (1 Samwele 16:10, 11; 17:12) Napamo umwana mwaume umo uwa kwa Yese afwile imbula mwana. Kanshi, apo uyo mwana takwete abana abali no kulembwa mu mutande wa lupwa lwakwe, Esra tamulembele pa mutande wa bana ba kwa Yese.

3:17—Mulandu nshi Luka 3:27 ilandila ukuti Shealtiele umwana wa kwa Yekonia, mwana wa kwa Neri? Yekonia e wali wishi kwa Shealtiele. Nomba, napamo Neri apeele umwana wakwe umwanakashi kuli Shealtiele ukubo mukashi wakwe. Lelo Luka ena alembele ukuti Shealtiele uwaupile umwana mwanakashi wa kwa Neri na o wine ali mwana wa kwa Neri, nga fintu aitile na Yosefe ukuti umwana wa kwa Heli, nangu ca kutila Heli ali ni wishi wa kwa Maria.—Luka 3:23.

3:17-19—Bushe Serubabele, Pedaya, na Shealtiele, bali balupwa mu nshila nshi? Serubabele ali mwana wa kwa Pedaya, uwali munyina kwa Shealtiele. Nangu cibe fyo, Baibolo limo ita Serubabele ukuti mwana wa kwa Shealtiele. (Mateo 1:12; Luka 3:27) Kuti ca be fi pantu nalimo Pedaya alifwile, kabili Shealtiele e wakushishe Serubabele. Nelyo apo Shealtiele afwile imbula mwana, Pedaya nalimo aupile bukwe bwakwe no kufyalamo Serubabele ibeli lyabo.—Amalango 25:5-10.

5:1, 2—Bushe ukupokelela icipope ca bubeli kuntu Yosefe apokelele kwalolele mwi? Kwalolele mu kuti Yosefe ali no kupokelela icakaniko ca miku ibili pa fya bupyani. (Amalango 21:17) E mulandu wine aishilebela wishi wa mikowa ibili, e kuti umukowa wa kwa Efraimu no wa kwa Manase. Lelo abana bambi aba kwa Israele abashala, bafyele fye cila muntu umukowa umo epela.

Ifyo Twingasambililako:

1:1–9:44. Iyi mitande ya kufyalwa kwa bantu, ilanda pa bantu abaliko icine cine. Kanshi ukupepa kwa cine, takwashimpwa pa fya kwelenganya fye, lelo kwashimpwa pa fishinka.

4:9, 10. Yehova alyaswike ipepo lya kwa Yabese ilyo apepele ukufuma pa nshi ya mutima, ukuti Yehova akushe impanga yakwe mu mutende pa kuti mukekale abantu abatiina Lesa abengi. Na ifwe bene tulekabila ukupepa no mutima onse pa kutila Yehova afushe bakapepa bakwe lintu tulebomba mu kupimpa uyu mulimo wa kupanga abasambi.

5:10, 18-22. Mu nshiku sha Mfumu Shauli, imikowa yali ku kabanga ka mumana wa Yordani yacimfishe abena Hagari nangu ca kutila impendwa yabo yalicililepo imiku ibili pali ilya mikowa. Aba baume ba bulamba aba iyi mikowa balicimfishe, ni co bacetekele Yehova kabili bashintilile fye pali wena ku kubafwa. Natushintilile pali Yehova umupwilapo ilyo tuletwalilila ukulwa inkondo ya ku mupashi na balwani ba maka nga nshi ababa abengi ukutucila.—Abena Efese 6:10-17.

9:26, 27. Abena Lebi abapeelwe umulimo wa kulinda impongolo bali abacetekelwa sana. Bapeelwe imfungulo ya ku ciibi ca kwingilila umwashila umwe tempele. Balicetekelwe ukutila bakulaisula impongolo kabili balecita ifyo fine cila bushiku. Na ifwe bene twalipeelwa umulimo wa kulanshanya na bantu baba ku ncende tushimikilamo no kubafwa ukuti bese mu kupepa Yehova. Kanshi ne fwe bene tufwile ukuba abacetekelwa kabili abashintililwapo nga filya fyali bakalinda ba mpongolo abena Lebi.

DAVIDI ATENDEKA UKUTEKA

(1 Imilandu 10:1–29:30)

Ilyashi lyatendekela palya Imfumu Shauli e lyo na bana bakwe batatu bafwilile mu bulwi, ilyo balelwa na baPelishiti pa Lupili lwa Gilboa. Lyene, Davidi mwana Yese atendeka ukuteka umukowa wa kwa Yuda. Abaume ukufuma mu mikowa yonse baisa ku Hebrone no kubika Davidi pa bufumu ukuti ateke Israele onse. (1 Imilandu 11:1-3) Bwangu bwangu apoka Yerusalemu. Kabili mu kuya kwa nshita, abena Israele baleta icipao ca cipingo ku Yerusalemu “no kuwelesha, kabili no kulila kwa ntandala no . . . kukonkeshamo inyimbo mu mapango na bansango.”—1 Imilandu 15:28.

Davidi alanda ifyo alefwaisha ukukuulila Lesa wa cine ing’anda. Lelo Yehova apeela uyu mulimo wacindama kuli Solomone, kabili Davidi ena apangana nankwe icipingo ca Bufumu. Ilyo Davidi atwalilila na lulu wakwe uwa kulwisha abalwani ba bena Israele, Yehova amulenga ukucimfya abalwani abengi. Ukupenda abekashi ukwabula ukusuminishiwa na Yehova kwalenga abantu ukucila pali 70,000 ukufwa. Ilyo malaika aeba Davidi ukutila afwile ukupanga iciipailo ca malambo ya kwa Yehova, Davidi ashita incende kuli Ornani umwina Yebusi. Davidi atendeka ‘ukupekanya ifingi’ ifya kukuulila ing’anda ya kwa Yehova “iyapulamo,” pali ilya ine ncende ashitile kuli Ornani. (1 Imilandu 22:5) Davidi apekanya imibombele ya bena Lebi, kabili iyi mibombele yalilondololwa bwino sana muli ili buuku lya 1 Imilandu ukucila ukuli konse kumbi muli Baibolo. Imfumu na bantu basangula ifintu ifingi ifya kukuulila itempele. Ilyo ateeka pa myaka 40, Davidi afwa “uwafule nshiku no bucindami no bukata; na Solomone mwane [abe] mfumu mwi punda lyakwe.”—1 Imilandu 29:28.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

11:11—Mulandu nshi impendwa ya baipaiwe yabela 300, lelo ilyashi limo line pali 2 Samwele 23:8 lyena litila ni 800? Uwali umukalamba pali bakasomo batatu aba kwa Davidi abali aba bulamba icine cine, ali ni Ishibaali. Abaume bambi babili abali abashipa bali ni Eleasari na Shama. (2 Samwele 23:8-11) Nalimo icalengele ukutila iyi mpendwa ipusane ca kuti aya malyashi yabili yalanda pa milimo ibili iyapusana iyo umuntu umo wine abombele.

11:20, 21—Bushe Abishai ali umo uwa baume batatu abali impalume sha bulamba isha kwa Davidi? Abishai tali ni umo pali balya baume batatu abali impalume sha kwa Davidi. Nangu cibe fyo, pali 2 Samwele 23:18, 19, patila ali ni kasomo wa bashilika 30 kabili ali muntu wacindikwa nga nshi ukucila bonse. Abishai alishibikwe sana kwati fye ni balya baume batatu abali impalume sha bulamba, pantu na o acitile icintu ca kupapa kwati fye ni fintu Ishibaali acitile.

12:8—Ni mu nshila nshi ifinso fya baume ba bulwi abena Gadi fyabelele nge finso fya “bukalamo”? Aba baume bali na Davidi lintu ali mu matololo. Umushishi wabo walilepele nga nshi. Kanshi, ukuba no mushishi uwali nga masense, kwalengele balamoneka abakali nge nkalamo.

13:5—Bushe [“umumana wa mu Egupti” NW] mumana nshi? Bamo batila aya mashiwi yalosha ku mumana wawila mu mumana wa Naelo. Nangu cibe fyo, abengi basumina ukuti aya mashiwi yalosha ku “mumana wa Arishi,” uwa mu mupokapoka wa Egupti. Uyu mupokapoka walepa e wapangile umupaka lwa ku kapinda ka ku kulyo aka Calo Calaiwe.—Impendwa 34:2, 5; Ukutendeka 15:18.

16:30—Bushe ishiwi lya kuti “Kankeni” ku cinso ca kwa Yehova lipilibula cinshi? Ili shiwi lya kuti “kankeni” pano lyabomfiwa ku kulangilila akatiina kene kene e lyo no kucindika nga nshi Yehova.

16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—Mulimo nshi uwa kupepa uwashele ulebombwa mu Israele ukutula ilyo Icipao ca cipingo caletelwe ku Yerusalemu ukufikila ilyo itempele lyakuulilwe? Icipao tacali mwi hema lya kwa Yehova pa myaka iingi, kabili ilyo Davidi apangile itenti mu Yerusalemu, aletele icipao no kucibika mwi tenti lintu apangile. Na lintu baletele Icipao ca cipingo ku Yerusalemu, cilya Cipao catwalilile fye ukwikala mwi tenti line lilya. Ihema lyena lyali mu Gibeone, kabili kulya kwine e ko Shimapepo Mukalamba Sadoke pamo na bamunyina, balepeelela amalambo ayalembwa mu Malango. Uyu mulimo walitwalilile ukufika fye na lintu bapwishishe ukukuula itempele lya mu Yerusalemu. Lintu ubukuule bwapwile, bailesenda ihema ku Gibeone no kulileta ku Yerusalemu, kabili babikile Icipao ca cipingo Umwashilisha umwe tempele.—1 Ishamfumu 8:4, 6.

Ifyo Twingasambililako:

13:11. Mu nshita ya kukalipa e lyo no kupeela Yehova umulandu ilyo twafilwa ukucita fimo, tufwile ukutontonkanya bwino bwino pa cilecitika no kwishiba icalenga ukuti ifintu filubane. Nangu fye ni Davidi, e fyo acitile. Alisambilileko ku cilubo cakwe kabili pa numa asukile aleta Icipao ca cipingo ku Yerusalemu, ukubomfya inshila iyo Lesa umwine asuminishe.a

14:10, 13-16; 22:17-19. Lyonse fye tufwile ukupepa kuli Yehova no kulomba wena ukututungulula ilyo tushilacita icintu icilekuma bumupashi bwesu nelyo ukupepa kwesu.

16:23-29. Ukupepa Yehova, e ko tufwile fye ukubika pa ntanshi mu mikalile yesu.

18:3. Yehova Alafikilisha ifyo alaya. Abomfeshe Davidi mu kufikilisha icilayo alaile Abrahamu ukuti, akapeela ulubuto lwakwe icalo ca Kanaani conse, “ukutula pa mulonga wa Egupti no kufika ku mulonga ukalamba, umulonga wa Yufrate.”—Ukutendeka 15:18; 1 Imilandu 13:5.

21:13-15. Yehova aebele malaika ukulesha icinkunka, pantu alomfwa sana ubulanda nga ca kuti abantu bakwe balecula. Cine cine, “shalifulishe nkumbu shakwe.”b

22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Nangu cingati Davidi te wapeelwe umulimo wa kukuula itempele lya kwa Yehova, alilangishe bukapekape. Mulandu nshi? Pantu alishibe ukutila fyonse fye ifyo akwete, ni pa mulandu fye wa busuma bwa kwa Yehova afikwatile. Na ifwe bene tufwile ukutontonkanya pa fyo Yehova atucitila, kabili ukuba abatasha pa busuma bwakwe kukatulenga ukuba bakapekape.

24:7-18. Filya Davidi ayakenye bashimapepo mu mabumba 24, fyalebomba na lilya malaika wa kwa Yehova amoneke kuli Sekaria wishi wa kwa Yohane Kabatisha no kumweba ukutila ali no kufyala Yohane. Apo ali “mu cakaniko ca kwa Abiya,” Sekaria pali ilya nshita alebomba umulimo wa pe tempele pantu yali ni nshita yakwe iya kubomba. (Luka 1:5, 8, 9) Ukupepa kwa cine kwalyampana sana ne lyashi lya kale—kabili ili lyashi te lya kwelenganya fye iyo lelo lilanda pa bantu ba cine cine. Tulapaalwa icine cine lintu tubombela pamo muli bucishinka no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka” ilyo tulepepa Yehova pamo na bantu bakwe abateyanishiwa bwino bwino muno nshiku.—Mateo 24:45.

Bombeleni Yehova “No Mweo wa Kuitemenwa”

Ibuuku lya kubalilapo ilya Imilandu talilanda fye pa mitande ya kufyalwa kwa bantu epela. Lelo lilalanda na pa fyo Davidi aletele icipao ca cipingo ku Yerusalemu, no kucimfya kukalamba uko acimfishe, ne fyo apekenye ifya kukuulila itempele, e lyo na kabili lilanda na pa fyo ayakenye bashimapepo abena Lebi mu mibombele yabo. Fyonse ifyo Esra alembele mwi buuku lya 1 Imilandu mu cine cine fifwile fyalyafwile abena Israele, ukubukulula ukupimpa kwabo mu kupepa Yehova pe tempele.

Kwena Davidi apeele ica kumwenako cishaiwamina pantu abikile ukupepa kwa kwa Yehova pa ntanshi mu mikalile yakwe yonse! Mu nshita ya kuifwaila ifyacindama mu bumi, Davidi alefwaisha ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa. Tulakoseleshiwa ukukonka ukufunda kwakwe ukwa kubombela Yehova “no mutima wa cishinka kabili no mweo wa kuitemenwa.”—1 Imilandu 28:9.

[Amafutunoti]

[Charti ne Fikope pe bula 8-11]

(Nga mulefwaya ukumona charti ne fikope, moneni muli magazini)

4026 B.C.E. Adamu Inkulo shaliko ukutula pali

Adamu ukushinta pali Noa

Imyaka 130 ⇩ (imyaka 1,056)

Sete

105 ⇩

Enoshe

90 ⇩

Kenani

70 ⇩

Mahalalele

65 ⇩

Yarede

162 ⇩

Enoke

65 ⇩

Metusela

187 ⇩

Lameke

182 ⇩

2970 B.C.E. Noa 2970 B.C.E. NOA afyalwa

Inkulo shaliko ukutula pali

Noa ukushinta pali Abrahamu

Imyaka 502 (imyaka 952)

Shemu

ILYESHI LYALIKO MU 2370 B.C.E.

100 ⇩

Arpakshadi

35 ⇩

Shela

30 ⇩

Ebere

34 ⇩

Pelege

30 ⇩

Reu

32 ⇩

Serugi

30 ⇩

Nahore

29 ⇩

Tera

130 ⇩

2018 B.C.E. Abrahamu 2018 B.C.E. ABRAHAMU afyalwa

Ukutula pali Abrahamu ukushinta

pali Davidi: pali inkulo 14

Imyaka 100 (imyaka 911)

Isaki

60 ⇩

Yakobo

c.88 ⇩

Yuda

⇩

Perese

⇩

Hesrone

⇩

Ramu

⇩

Aminadabu

⇩

Naashone

⇩

Salumone

⇩

Boasi

⇩

Obede

⇩

Yese

⇩

1107 B.C.E. DAVIDI afyalwa