Ibakeni ku Kuba no Mutima wa Matutumuko

“Lesa acincintila aba matutumuko.”—YAKOBO 4:6.

 1. Peeleni ifya kumwenako ifilelanda pa cilumba icisuma.

BUSHE mwalicitapo cimo icamulengele ukuyumfwa aba cilumba? Fwe bengi twaliyumfwapo aba cilumba ica kuti twalisansamwike icine cine. Ukumfwa icilumba limo limo, takwabipa. Ku ca kumwenako, abafyashi Abena Kristu nga babelenga lipoti ifumine ku sukulu pa fyo umwana wabo aba uwa mano ne mibele isuma, ukwabula no kutwishika kuti baumfwa bwino. Umutumwa Paulo na banankwe bayumfwile aba cilumba ilyo bamunyinabo mu cilonganino icipya ico bayafwile ukupanga bashipikishe ukupakaswa.—1 Abena Tesalonika 1:1, 6; 2:19, 20; 2 Abena Tesalonika 1:1, 4.

 2. Mulandu nshi ilingi line icilumba cabipila?

² Nga fintu twamona ku fya kumwenako twalandapo, icilumba kuti capilibula ukuyumfwa uwa nsansa ilyo umuntu akwata cimo nelyo ilyo acita cimo icisuma. Nomba, ilingi line, icilumba cilanga ukuti umuntu ali-ituumika, aimona uwacindama sana ukucila bambi pa mulandu wa fyo acenjela, ifyo amoneka, nangu pa mulandu wa cuma nelyo icifulo akwata pa ncito. Ilingi line, icilumba cimonekela mu mibele ya muntu, alaba na matutumuko. Icilumba ca musango yo e co Abena Kristu balingile ukuibakako. Mulandu nshi? Pantu twafyalwa na bukaitemwe ubo twapyana ku cikolwe cesu Adamu. (Ukutendeka 8:21) Ne cifumamo ca kuti umutima kuti watulenga ukuba ne cilumba na pa shilingile. Ku ca kumwenako, Abena Kristu tabafwile ukulayumfwa pa mulandu wa nkanda nangu umutundu wabo, icuma bakwata, amasambililo, ifyo bacenjelamo nelyo pa mulandu wa fyo babombesha ukucila bambi. Icilumba ca musango yo calibipa kabili tacitemuna Yehova.—Yeremia 9:23; Imilimo 10:34, 35; 1 Abena Korinti 4:7; Abena Galatia 5:26; 6:3, 4.

 3. Amatutumuko cinshi, kabili Yesu alandilepo shani?

³ Kuli umulandu na umbi uwa kukanabela ne cilumba icabipa. Nga twaleka icilumba ca musango yo ukukuula mu mitima yesu, kuti twasuka twaba ne cilumba cabipisha icitwa amatutumuko. Bushe amatutumuko cinshi? Amatutumuko kuibililika, ukulaimona uwacindama sana ukucila bambi, e lyo no kuba ne misuula ku bantu abo umona ukuti walibacila. (Luka 18:9; Yohane 7:47-49) Yesu alumbwile “amatutumuko” pamo ne mibele yabipa imbi ‘iifuma mu mutima’ kabili ‘iikowesha umuntu.’ (Marko 7:20-23) Abena Kristu balingile ukwishiba umulandu cacindamina ukukanaba no mutima wa matutumuko.

 4. Ukubelenga amalyashi ya mu Baibolo ayalanda pa bantu abali na matutumuko kuti kwatwafwa shani?

⁴ Ukubelenga amalyashi ya mu Baibolo ayalanda pa bantu abali na matutumuko kuti kwatwafwa ukucincintila amatutumuko. Nga twabelenga aya malyashi tukeshiba icilumba icabipa icingaba mu mutima wesu nelyo ico twingakwata mu kuya kwa nshita. Ukucita ifyo kuti kwatwafwa ukucincintila amatontonkanyo ayengatulenga ukuba no mutima wa matutumuko. Ne cikafumamo ca kuti ilyo Lesa akonaula aba matutumuko, ifwe tukapusuka pantu Lesa asoka ukuti: “Nkafumyamo mu kati kobe aba mataki na ba matutumuko aba muli iwe; tawakabwekeshepo kabili ukubo watakalala mu lupili lwandi lwa mushilo.”—Sefania 3:11.

Lesa Alakanda Aba Matutumuko

5, 6. Bushe Farao alangile shani amatutumuko, kabili cinshi cafuminemo?

⁵ Kuti twaishiba ifyo Yehova amona amatutumuko nga twabelenga pa fyo acitile ku shamfumu sha maka pamo nga Farao. Te kuti tutwishike no kutwishika ukuti Farao ali uwa matutumuko. Apo aleimona ngo mulungu uulingilwe ukupepwa, alisuulile sana abasha bakwe abena Israele. Tontonkanyeni pa fyo ayaswike ilyo abena Israele baipwishe ukuti baye mu matololo ku ‘kucita umutebeto’ kuli Yehova. Mu matutumuko Farao ayaswike ukuti: “Nani Yehova, uwa kuti ng’umfwe ishiwi lyakwe ku kuleka Israele aye?”—Ukufuma 5:1, 2, NW.

⁶ Ilyo ifinkunka 6 fyacitike, Yehova aebele Mose ukuyaipusha Farao imfumu ya bena Egupti ukuti: “Bushe ucili uleituumika pa bantu bandi no kukanaleka baye?” (Ukufuma 9:17, NW) Lyena Mose asosele ukuti kwalaba icinkunka calenga 7, imfula ya citalawe iyaonawile icalo. Ilyo fye abena Israele baipekenye ukufuma mu Egupti pa numa ya cinkunka calenga 10, Farao apingwilepo ukubasupila. Na mu kupelako, Farao na bashilika bakwe balinwenene muli Bemba Wakashika. Elenganyeni ifyo nalimo baletontonkanya ilyo amenshi yalebafimbilikisha! Cinshi cafuminemo mu matutumuko ya kwa Farao? Abashilika bakwe abo acetekelemo batile: “Natufulumuke ku cinso ca bena Israele; pantu Yehova alebalwila ku bena Egupti.”—Ukufuma 14:25.

 7. Bushe imfumu sha mu Babiloni shalangile shani amatutumuko?

⁷ Yehova aliseebenye bakateka ba matutumuko na bambi. Umo pali aba ni Sankeribu, imfumu ya Ashuri. (Esaya 36:1-4, 20; 37:36-38) Mu kupita kwa nshita, abena Babiloni balicimfishe abena Ashuri, kabili Yehova aliseebenye imfumu shibili isha matutumuko isha bena Babiloni. Ibukisheni icacitike ilyo Imfumu Belshasari na basano baiko baleipakisha umutebeto. Balumbenye imilungu ya mu Babiloni no kunwena umwangashi mu fipe fyafumine mwi tempele lya kwa Yehova. Mu kupumikisha ukuboko kwa muntu kwalimoneke no kulemba ubukombe pa cibumba. Ilyo kasesema Daniele bamwipwishe ukulondolola bulya bukombe bwalembelwe mu cipesha amano, acinkwileko Belshasari ukuti: “Lesa Wapulamo apeele ubufumu . . . kuli Nebukadnesari shinwe. Lelo ilyo umutima wakwe wabele na matutumuko, . . . bamwikishe pa cipuna cakwe ica bufumu, no bukata bwakwe balibufumishe kuli wene. Na iwe, we mwana wakwe Belshasari, tawaiceefya mu mutima obe, nelyo waishibe conse ici.” (Daniele 5:3, 18, 20, 22) Awe muli bulya bwine bushiku, abashilika abena Medo-Persia balicimfishe umusumba wa Babiloni, kabili Belshasari balimwipeye.—Daniele 5:30, 31.

 8. Cinshi Yehova acitile ku baume ba matutumuko abalekanalekana?

⁸ Ibukisheni aba matutumuko na bambi abasuulile abantu ba kwa Yehova: pali aba paali umuPelishiti ipaka Goliati, Hamani cilolo wa mu Persia, na Herode Agripa, Imfumu ya citungu ca Yudea. Pa mulandu wa matutumuko bakwete, Lesa alengele ukuti aba baume batatu bafwe imfwa iya museebanya. (1 Samwele 17:42-51; Estere 3:5, 6; 7:10; Imilimo 12:1-3, 21-23) Inshila Yehova akandilemo balya bantu ikomaila pali ici cishinka citila: “Icilumba citangililo kuwa, na matutumuko yatangilila ukuipununa.” (Amapinda 16:18, NW) Ala cine cine ‘Lesa alacincintila aba matutumuko.’—Yakobo 4:6.

 9. Bushe abaleteka mu Turi baishileba shani bashikamfutu?

⁹ Ukupusanako ku shamfumu shali na matutumuko isha mu Egupti, mu Ashuri, na mu Babiloni, imfumu sha mu Turi shena inshita imo shalyafwilisheko abantu ba kwa Lesa. Ilyo Davidi na Solomone baleteka, imfumu ya Turi yatumine abaume abacenjela mu kukuula pamo ne fipe fya kukuulila isano lya mfumu ne tempele lya kwa Lesa. (2 Samwele 5:11; 2 Imilandu 2:11-16) Nomba, ku ca bulanda, ishamfumu sha mu Turi shaishileyalukila abantu ba kwa Yehova. Cinshi calengele ukuti shicite ifyo?—Amalumbo 83:3-7; Yoele 3:4-6; Amose 1:9, 10.

“Umutima Obe Waishileba na Matutumuko”

10, 11. (a) Nani alinganishiwa ku shamfumu sha mu Turi? (b) Cinshi calengele ukuti abena Turi baalukile abena Israele?

¹⁰ Yehova apuutilemo kasesema wakwe Esekiele ukusansalika no kubila akalanda ku shamfumu sha mu Turi. Muli bulya bukombe Esekiele abilile ku “mfumu ya Turi” mwaba amashiwi ayakuma imfumu ya Turi na Shikamfutu mwine mwine, Satana, ‘uushaiminine ndi mu cine.’ (Esekiele 28:12; Yohane 8:44) Kale, Satana ali cibumbwa ca mupashi mu kuteyanya kwa kwa Yehova ukwa mu muulu. Ali malaika wa mpomfu. Ukupitila muli Esekiele, Yehova alandile icalengele ukuti Satana ne shamfumu sha mu Turi baaluke:

¹¹ Esekiele aseseme ukuti: “Mu Edene, ibala lya kwa Lesa, e mo wali. Ilibwe lyonse ilyauma umutengo lyali e ca kufwala cobe, . . . Ni we kerubi wasubwa uucingilila, . . . Wali uwa mpomfu mu mibele yobe ukutula pa bushiku bwa kubumbwa kobe ukufikila ilyo ubupondamishi bwasangilwe muli iwe. Ku bwingi bwa fipe fyobe ifya makwebo, baiswishe muli iwe ulukaakala, na iwe watampile ukubembuka. E ico . . . nkakonaula . . . we kerubi uucingilila. Umutima obe waishileba na matutumuko pa mulandu wa kuyemba kobe. Waonawile amano yobe pa mulandu wa kusaama kobe.” (Esekiele 28:13-17, NW) Ca cine, amatutumuko yalengele ishamfumu sha mu Turi ukuba no lukaakala ku bantu ba kwa Yehova. Umusumba wa Turi waishilelumbuka no kuba ne cuma sana pa mulandu wa kuti e mo balecitila amakwebo kabili e mo balepanga ifintu ifisuma nga nshi. (Esaya 23:8, 9) Ishamfumu sha Turi shali-ituumike, kabili shatendeke ukulatitikisha abantu ba kwa Lesa.

12. Cinshi calengele ukuti Satana atendeke ukufutika, kabili cinshi atwalilila ukulacita?

¹² Ukupalako, icibumbwa ca mupashi uwaishileba Satana, pa kubala ali na mano aya kubomba umulimo onse uo Lesa amupeele. Mu nshita ya kuti aletasha Lesa, ‘alituumikwe ku cilumba’ ica kuti atendeke ukusuula inshila Lesa atekelamo. (1 Timote 3:6) Aleimona uwacindama sana ica kuti atendeke ukufwaisha ukuti Adamu na Efa balemupepa. Ulu lunkumbwa lwabipa lwalimite no kufyala ulubembu. (Yakobo 1:14, 15) Satana atunkile Efa ukulya ku muti umo fye uo Lesa abakeenye ukulyako. Lyena, Satana abomfeshe Efa ukulenga Adamu ukulya icisabo Lesa ababindile. (Ukutendeka 3:1-6) Ilyo balile ku cisabo, abantunse ba kubalilapo bakeene ukulatekwa na Lesa, kabili lilya line, batendeke ukulapepa Satana. Amatutumuko yakwe yalicilamo nga nshi ica kuti alyesha ukutunka bamalaika na bantunse, ukusanshako fye na Yesu Kristu, pa kuti bakaane bumulopwe bwa kwa Yehova no kulamupepa.—Mateo 4:8-10; Ukusokolola 12:3, 4, 9.

13. Fintu nshi ifyabipa ifyafuma mu matutumuko?

¹³ E co mwamona ukuti Satana e wabalilepo ukuba na matutumuko ayalenga ukuti mu calo mube ulubembu, ukucula, na mafisakanwa. Apo ni “lesa wa bwikashi buno,” Satana alitwalilila ukuluminisha icilumba cishalinga na matutumuko. (2 Abena Korinti 4:4) Alishiba ukuti aba fye ne nshita iinono, kanshi alalwisha Abena Kristu ba cine. Ico afwaisha kubalesha ukupepa Lesa, pa kuti babe abaitemwa, aba mataki, kabili aba matutumuko. Baibolo yalisobele ukuti imibele ya bukaitemwe ikaseeka muli shino “nshiku sha kulekelesha.”—2 Timote 3:1, 2; Ukusokolola 12:12, 17.

14. Lifunde nshi Yehova abomfya pa kukanda abantunse na bamalaika aba matutumuko?

¹⁴ Yesu Kristu alisokolwele ifyabipa ifyafuma mu matutumuko ya kwa Satana. Imiku itatu, ninshi na balwani bakwe abaleilungamika e po bali, Yesu alandile ifunde Yehova abomfya pa kukanda aba matutumuko, atile: “Onse uuisansabika akaceefiwa kabili uuiceefya akasansabikwa.”—Luka 14:11; 18:14; Mateo 23:12.

Ibakeni ku Kuba no Mutima wa Matutumuko

15, 16. Cinshi calengele Hagari ukuba na matutumuko?

¹⁵ Nalimo namumona ukuti bonse abaali na matutumuko abo tulandilepo bantu abalumbwike sana. Bushe ici cilolele mu kuti abantu yaweyawe teti babe no mutima wa matutumuko? Nakalya. Tontonkanyeni pa cacitike mu ng’anda ya kwa Abrahamu. Abrahamu takwete umwana uwa kumupyana, kabili umukashi wakwe Sara alikulile ica kuti te kuti akwate umwana. Kale, cali fye bwino ku mwaume wali no bwafya ngo bu Abrahamu akwete ukuupa umukashi wa bubili no kufyala abana. Lesa alisuminishe ifyupo fya musango yo pantu inshita ya kupampamika ifunde lyakwe ilya cupo cipya cipya kuli bakapepa ba cine yali tailafika.—Mateo 19:3-9.

¹⁶ Ilyo Sara akonkomeshe Abrahamu ukufyala uwali no kuba impyani yakwe muli kanakashi wakwe umwina Egupti Hagari, Abrahamu alisumine. Hagari umukashi wa bubili uwa kwa Abrahamu alimite, ici nga camulengele ukutasha Sara pa fyo amucindike. Lelo te fyo acitile, alekele umutima wakwe ukuba na matutumuko. Baibolo ishimika ukuti: “Ilyo aishibe ukuti naimita, e lyo nakulu asuulilwe mu menso yakwe.” Ilya mibele yaletele ubwafya mu ng’anda ya kwa Abrahamu ica kuti Sara atamfishe Hagari. Lelo kwali icali no kupwisha ubu bwafya. Malaika wa kwa Lesa aebele Hagari ukuti: “Bwelela kuli nokokulu no kuipetamika mwi samba lya kuboko kwakwe.” (Ukutendeka 16:4, 9, NW) Hagari alyumfwilile uku kufunda, no kwalula imibele yakwe, kabili aishileba icikolwe ca bantu abengi nga nshi.

17, 18. Mulandu nshi ifwe bonse tulingile ukuibakila ku kuba na matutumuko?

¹⁷ Icacitikile Hagari cilanga ukuti ifintu nga fyatendeka ukuwamina umuntu, kuti fyamulenga ukuba na matutumuko. Ico tulesambililako ca kuti nangu fye Mwina Kristu uwalebombela Yehova mu nshila isuma kuti aba na matutumuko nga aba ne cuma nelyo nga akwata amaka. E lyo kuti aba no mutima wa matutumuko na lintu bambi balemutasha pa fyo acenjela, amano akwata, nelyo pa fyo atunguluka. Kanshi, Umwina Kristu alingile ukuibaka ku kuba no mutima wa matutumuko pantu kuti alaituumika sana sana nga ca kuti atunguluka nelyo nga asontwa ukuba kangalila mu cilonganino.

¹⁸ Icikalamba ico tulingile ukuibakila ku kuba na matutumuko ca kuti Lesa alipata aba matutumuko. Icebo cakwe cisoso kuti: “Amenso ya matutumuko, umutima wa kuituumika, ne nyali ya babifi, fyonse lubembu.” (Amapinda 21:4) Ne ciwamishe ca kuti Baibolo mu kulungatika yalisoka Abena Kristu “aba fyuma muli buno bwikashi.” Ibafunda ukuti tabafwile ‘ukulayumfwa,’ nelyo ukuba na “matutumuko.” (1 Timote 6:17; Amalango 8:11-17) Abena Kristu abashakwate cuma tabafwile ukuba ne “linso lya mufimbila,” e lyo bafwile ukulaibukisha ukuti umuntu wa cuma nelyo umupiina kuti aba na matutumuko.—Marko 7:21-23; Yakobo 4:5.

19. Bushe Usia aonawile shani ishina lyakwe?

¹⁹ Amatutumuko ne mibele imbi iyabipa kuti fyaonaula bucibusa bwesu na Yehova. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa cacitikile Imfumu Usia. Mu myaka ya kubalilapo iya kuteka kwakwe, Usia: “Acitile icawama mu menso ya kwa Yehova, . . . Ali uwalefwaya Lesa . . . kabili lyonse ilyo alefwaya Yehova, Lesa amulengele ukushuka.” (2 Imilandu 26:4, 5) Nomba, ku ca bulanda, Usia alyonawile ishina lyakwe pantu ‘umutima wakwe walituumikwe ukufika na ku kuiletelela.’ Ali-ituntumbile ica kuti aingile mwi tempele ku koca ifye fungo. Ilyo bashimapepo bamusokele ukuti e cita ica musango yu, “Usia alikalipe.” Icafuminemo ca kuti Yehova alimupamine ne fibashi, kabili aali uwa fibashi ukufika na kumfwa.—2 Imilandu 26:16-21, NW.

20. (a) Bushe Imfumu Hisekia yapene iyonawile shani ishina ilisuma? (b) Cinshi tukalalandapo mu cipande cikonkelepo?

²⁰ Kuti mwalinganya ici ku cacitikile Imfumu Hisekia. Kwali inshita imo ilyo Hisekia apene ayonawile ishina lyakwe ilisuma pa mulandu wa kuti “umutima wakwe walituumikwe.” Nomba icaweme ca kuti “Hisekia aliicefeshe ku kutuuma kwa mutima wakwe” kabili Lesa alimusenamine na kabili. (2 Imilandu 32:25, 26) Kanshi ukuicefya e kwafumishepo ukutuuma kwa kwa Hisekia. Na kabushe, umuntu nga tali na matutumuko ninshi ali-iceefya. E ico, mu cipande cikonkelepo, tukalalanda pa fyo twingacita pa kuti tube abaicefya icine cine na pa fyo twingatwalilila ukuba abaicefya.

21. Lisubilo nshi Abena Kristu abaicefya bakwata?

²¹ Lelo, shi twikalaba ifyabipa ifyafuma mu kuba na matutumuko. Apo ‘Lesa alacincintila aba matutumuko,’ ifwe natupampamine pa kucincitila icilumba cabipa. Nga twatukusha ukuba Abena Kristu abaicefya, kuti twaisapusuka ubushiku bukalamba ubwa kwa Lesa. Lelo aba matutumuko bena kumo no bufyashi bwabo bakafumishiwa pano calo. Lyena “amatutumuko ya muntunse yakacendwa, no kutumpuka kwa bantu kukacefiwa; kabili Yehova eka akasansabikwa muli ubo bushiku.”—Esaya 2:17, NW.

Ifishinka fya Kutontonkanyapo

• Kuti mwalondolola shani umuntu wa matutumuko?

• Nani wabalilepo ukuba na matutumuko?

• Finshi fingalenga umuntu ukuba na matutumuko?

• Mulandu nshi tulingile ukuibakila ku kuba na matutumuko?

[Icikope pe bula 23]

Amatutumuko ya kwa Farao yamulengele ukucendwa

[Icikope pe bula 24]

Lintu ifintu fyamuwamine Hagari aishileba na matutumuko

[Icikope pe bula 25]

Hisekia ali-icefeshe kabili Lesa alimusenamine na kabili