ICIPANDWA 15

“Alekosha Ifilonganino”

Bakangalila benda balafwilisha aba mu filonganino ukuti bakose mu citetekelo

Ili lyashi lifumine pa Imilimo 15:36–16:5

1-3. (a) Nani nomba atendeka ukwenda na Paulo, kabili kuti mwamulondolola shani? (b) Finshi twalasambilila muli cino cipandwa?

ILYO baleenda mu mpanga ya milundu ukufuma mwi tauni limo ukuya ku libiye, umutumwa Paulo aletontonkanya pa fili no kucitikila umulumendo ali nankwe. Uyu mulumendo ni Timote. Nalimo ali fye ne myaka mupepi na 20 nelyo ukucilako panono kabili acili na maka ya bulumendo. Ulu lwendo lulemutalushishako fye ku mwabo. Cilya akasuba kaya kalewa, icitungu ca Lustra ne ca Ikonia fyaya fileleka ukumoneka. Finshi fili no kucitika uku baleya? Paulo naishibako fimo, pantu ulu e lwendo lwakwe ulwa bubili mu mulimo wa bumishonari. Naishiba ukuti kukaba amasanso na macushi ayengi. Bushe uyu mulumendo akakumamo ukushipikisha fyonse ifi?

² Paulo alicetekela Timote, nalimo ukucila fye ne fyo uyu mulumendo waicefya aicetekela. Ifyacitike pa kati pene apa e filengele Paulo ukwiluka ukuti alekabila ukukwata uwa kwenda nankwe uo engacetekela. Paulo naishiba ukuti umulimo uuli ku ntanshi, uwa kutandalila ifilonganino no kufikosha, ulekabila bakangalila benda abakosa kabili ababombela pamo. Cinshi Paulo aletontonkanishisha ifi? Cimo icingalenga nalimo ni filya akansene na Barnaba ica kuti bapaatukana no kupaatukana.

³ Muli cino cipandwa, twalasambilila sana pa fya kupwisha amafya nga twapusana. Twalasambilila no mulandu Paulo asalile Timote ukuti e o ale-enda nankwe, kabili twalaishiba no mulimo wacindama uo bakangalila benda aba muno nshiku babomba.

“Natutale Tubwelelemo, Tuyepempula Aba Bwananyina” (Imil. 15:36)

4. Finshi Paulo alefwaya ukucita pa bulendo bwa bubili ubwa bumishonari?

⁴ Mu cipandwa 14 twasambililemo ifyo aba bwananyina bane, abo ibumba litungulula lyatumine, e kutila Paulo, Barnaba, Yuda, na Sila, bakoseshe icilonganino ca ku Antioke pa kubeba ifyo ibumba litungulula lyapingwile pa mulandu wa kusembulula. Cinshi Paulo akonkenyepo ukucita? Aebele Barnaba ukuti: “Natutale tubwelelemo, tuyempempula aba bwananyina mu misumba yonse umo twasabankenye icebo ca kwa Yehova tumone ifyo bali.” (Imil. 15:36) Paulo talelanda pa kuya mu kutandalila fye abantu abasangwike Abena Kristu iyo. Ibuuku lya Imilimo lilalanda umulandu uukalamba uo Paulo ailile pa lwendo lwa bumishonari ulwalenga bubili. Ica kubalilapo, ali no kukonkanyapo ukupeela abantu ifipope ifyafumine kwi bumba litungulula. (Imil. 16:4) Ica bubili, apo ali ni kangalila enda, Paulo alefwaisha ukukoselesha aba mu filonganino, ukubafwa ukuba abakosa mu citetekelo. (Rom. 1:11, 12) Bushe icilonganino ca Nte sha kwa Yehova ica muno nshiku cikonka shani ifyo abatumwa balecita?

5. Bushe Ibumba Litungulula ilya muno nshiku licita shani pa kutungulula no kukoselesha ifilonganino?

⁵ Muno nshiku, Kristu abomfya Ibumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova ukutungulula icilonganino cakwe. Aba baume ba cishinka abasubwa balatungulula no kukoselesha ifilonganino fyonse ukubomfya inshila shalekanalekana pamo nga amakalata, impapulo, ukulongana, ne nshila shimbi isha kumfwaninamo. Na kabili, Ibumba Litungulula lilesha na maka ukubombela pamo ne cilonganino cimo na cimo. Pa kuti bacite fi balatuma bakangalila benda. Ibumba Litungulula lyalisonta baeluda bafikapo abengi nga nshi ukuba bakangalila benda.

6, 7. Milimo nshi imo iyo bakangalila benda bakwata?

⁶ Bakangalila benda muno nshiku balabika amano ku muntu umo umo kabili balakoselesha ifilonganino batandalila ukubomfya Baibolo. Bacita shani ifi? Bakonka ifyo Abena Kristu ba mu nshita ya batumwa balecita, pamo nga filya Paulo alecita. Acincishe kangalila munankwe ukuti: “Bila icebo, cincila mu nshita iiweme, na mu nshita iishiweme, ulelungika, ulekalipila, ulekoselesha, mu kushishimisha konse no kusambilisha bwino. . . . Bomba umulimo wa kwa kabila wa mbila nsuma.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Ukukonka aya mashiwi, kangalila enda, pamo no mukashi wakwe nga alyupa, alabombela pamo na bakasabankanya mu mbali shalekanalekana isha mulimo wa kushimikila. Aba bakangalila balicincila mu mulimo kabili balishiba sana ukusambilisha. Ifi e filenga umukuni ukunonkelamo. (Rom. 12:11; 2 Tim. 2:15) Bakangalila benda balaipeelesha ukubombela aba bwananyina pantu balibatemwa. Kabili balaitemenwa ukubombela bambi, ukubatandalila na mu nshita imiceele ibipa e lyo no kupita fye na mu ncende umwa-afya. (Fil. 2:3, 4) Na kabili bakangalila benda balakoselesha aba mu filonganino, ukubasambilisha no kubalungika ukupitila mu malyashi balanda ayafuma muli Baibolo. Bonse aba mu cilonganino balakuulwa icine cine nga bamona imibele yabo iisuma kabili balapashanya ne citetekelo cabo.—Heb. 13:7.

‘Balikansene Nga Nshi’ (Imil. 15:37-41)

8. Bushe Barnaba ayankwileko shani ku fyo Paulo amwebele?

⁸ Barnaba alisumine ipange lya kwa Paulo ilya “[kuyapempula] aba bwananyina.” Aba babili balibombele bwino mu mulimo wa kutandalila ifilonganino kabili balishibe bwino icifulo baleyako e lyo na bantu bali no kuyapempula. (Imil. 13:2–14:28) Kanshi ipange lya kuyabombela pamo uyu mulimo lyali fye bwino. Lelo kwaimine ubwafya. Ubu bwafya bwalembwa pa Imilimo 15:37 apatila: “Barnaba ena, alefwaisha ukusenda Yohane, uwaleitwa Marko.” Imilandile ya kwa Barnaba tayali nge ya muntu uulelomba ukuti asende Marko. Lelo ena ico “alefwaisha” fye kusenda Marko umufyala wakwe, pali ulu lwendo lwa bumishonari.

9. Mulandu nshi Paulo na Barnaba bapusanine?

⁹ Paulo alikeene. Cinshi akaanine? Baibolo itila: “Paulo alikeene [ukusenda Marko], pantu alibashile ku Pamfulia kabili taile na bo ku mulimo.” (Imil. 15:38) Marko alikonkele Paulo na Barnaba mu lwendo lwabo ulwa kubalilapo lelo apelele fye pa nshila. (Imil. 12:25; 13:13) Ilyo bacili fye mu Pamfulia tabalafika no kutali, Marko alilekele umulimo wakwe no kubwelelemo ku Yerusalemu uko aleikala. Baibolo tayalondolola ico abwelelemo, lelo umutumwa Paulo amwene ifyacitile Marko ukuti cimo no kukanabika amano ku mulimo. Paulo napamo aletwishika nga kuti acetekela Marko.

10. Ilyo Paulo na Barnaba bapusene finshi fyacitike, kabili finshi fyakonkelepo?

¹⁰ Na lyo line, Barnaba alikoselepo fye ukuti basende Marko. Paulo na o akoselepo fye ukuti bemusenda. Pa Imilimo 15:39 patila “Awe bakansene nga nshi pali uyu mulandu, ica kutila bapaatukana no kupaatukana.” Barnaba aninine mu bwato asenda na Marko, no kuya ku cishi ca ku mwabo ica Kupro. Paulo na o akonkenyepo ulwendo lwakwe. Baibolo itila: “Paulo asalile Sila kabili ilyo aba bwananyina bashile Paulo mu maboko ya kwa Yehova pa kuti amulange icikuuku cakwe, aliimine no kuya.” (Imil. 15:40) E fyo aba babili baile kabili ‘bapitile mu Siria na mu Kilikia, balekosha ifilonganino.’—Imil. 15:41.

11. Mibele nshi iifwaikwa pa kuti tutendekeko ukumfwana no o twapusene nankwe?

¹¹ Ili lyashi liletwibukishako ukuti tatwapwililika. Paulo na Barnaba balisalilwe ukuba inkombe shaibela ishe bumba litungulula. Cimoneka no kuti Paulo aishileba mwi bumba litungulula. Na lyo line, pali ici cacitike, Paulo na Barnaba bacitile ukulingana fye ne fyo umuntu onse uushapwililika engacita. Bushe balilekele uku kupusana ukubapaatukanya ica kuti baleka no kumfwana? Nangu ca kutila tabapwililike, Paulo na Barnaba baali abaicefya, baletontonkanya nga Kristu. Tatuletwishika ukuti balitendeke ukumfwana kabili balilabileko ku fyacitike. (Efes. 4:1-3) Umuye nshiku, Paulo na Marko balikonkenyepo ukubombela pamo imilimo imbi iya kwa Lesa.a—Kol. 4:10.

12. Mibele nshi bakangalila ba muno nshi bafwile ukukwata nga ca kuti balefwaya ukupashanya Paulo na Barnaba?

¹² Uku kukansana takwalengele Barnaba nelyo Paulo ukwishibikwa ati ba fikansa. Barnaba aishibikwe ukuti muntu umusuma kabili kapekape—ica kuti abatumwa balekele no kumwita ishina lyakwe ilya kuti Yosefe, lelo bamwinike ati Barnaba, e kutila “Umwana wa Cisansamushi.” Paulo na o aishibikwe ukuti alitemenwe abantu kabili ali uwanakilila. (1 Tes. 2:7, 8) Bakangalila bonse pali lelo, ukusanshako na bakangalila benda, nga balefwaya ukupashanya Paulo na Barnaba, bafwile ukulaibikilishako ukuba abaicefya kabili bafwile no kutemwa baeluda banabo e lyo no mukuni onse.—1 Pet. 5:2, 3.

“Aleshimikwa Icisuma” (Imil. 16:1-3)

13, 14. (a) Bushe Timote ali ni mwana bani, kabili cali shani pa kuti Paulo amwishibe? (b) Cinshi calengele ukuti Paulo abikeko amano kuli Timote? (c) Mulimo nshi Timote apeelwe?

¹³ Mu lwendo lwa bumishonari ulwa cibili, Paulo aile ku citungu ca mu Roma ica Galatia, umo ifilonganino ifinono fyapangilwe. Awe e fyo “afikile ku Derbe na ku Lustra.” Baibolo itila: “Kabili, moneni! E kwali umusambi umo ishina lyakwe Timote, umwana mwaume wa mwanakashi umuYuda uwatetekela lelo wishi aali umuGriki.”—Imil. 16:1.b

¹⁴ Paulo afwile aishibene no lupwa lwa kwa Timote ilyo aile umuku wa kubalilapo kuli iyi ncende nalimo mu mwaka wa 47 C.E. Nomba ilyo Paulo abweleleko, ninshi napapita ne myaka ibili nelyo itatu, e lyo abikile amano ku mulumendo Timote. Cinshi calengele ukuti amubikeko amano? Pantu Timote “aleshimikwa icisuma ku ba bwananyina.” Aba bwananyina ba mu mushi aleikala ukusanshako na ba mu filonganino fimbi, bonse balimutemenwe. Baibolo itila aba bwananyina aba mu Lustra na ba mu Ikonia, apali nalimo amakilomita 30 pa kati ka iyi misumba, balelanda fye ifisuma pali uyu mulumendo. (Imil. 16:2) Baeluda, abatungulwilwe no mupashi wa mushilo, bapeele umulumendo Timote umulimo wacindama nga nshi uwa kuba kangalila enda, pa kuti aleafwako Paulo na Sila mu mulimo wa kutandalila ifilonganino.—Imil. 16:3.

15, 16. Bushe Timote apangile shani ishina lisuma?

¹⁵ Cali shani pa kuti Timote apange ishina lisuma bwaice bwaice? Bushe ni co ali na mano, nelyo bushe mulandu wa kuti alemoneka bwino, nangula ni co ali uwacenjela? Abantu balatemwa sana umuntu nga ali ifi. Ici e calengele na kasesema Samwele ukuluba pantu amwene fye ifyo Eliabu alemoneka. Lelo, Yehova amwebele ukuti: “Ifyo umuntu amona te fyo Lesa amona, pantu umuntunse amona fye ifimoneka ku menso; lelo Yehova ena, amona mu mutima.” (1 Sam. 16:7) Timote taipangiile ishina ku fyo alemoneka nelyo ku fyo akwete, lelo imibele yakwe iisuma e yalengele ukuti Abena Kristu banankwe bamutemwe.

¹⁶ Ilyo papitile imyaka, umutumwa Paulo alilandilepo pa mibele imo iya Bwina Kristu iyo Timote akwete. Paulo alondolwele imibele isuma iya kwa Timote, no kutemwa kwakwe ukwa cine cine, e lyo ne fyo alebikako amano ku milimo ya kwa Lesa. (Fil. 2:20-22) Na kabili Timote aishibikwe ukuti ali ne citetekelo “icabula ubumbimunda.”—2 Tim. 1:5.

17. Bushe abaice kuti bapashanya shani Timote muno nshiku?

¹⁷ Pali lelo, abaice abengi balapashanya Timote ilyo bakwata imibele iyo Lesa afwaya. Ne ci cilenga bapanga ishina lisuma na Yehova e lyo na bantu bakwe, bwaice bwaice. (Amapi. 22:1; 1 Tim. 4:15) Balakwata icitetekelo ca cine cine, tababa no bumbimunda. (Amalu. 26:4) Abaice abengi, kuti babomba umulimo wacindama mu cilonganino nga bapashanya Timote. Ilyo abaice baba bakasabankanya, na mu kupita kwa nshita baipeela no kubatishiwa, bonse abatemwa Yehova balatemwa nga nshi.

‘Balekoshiwa mu Citetekelo’ (Imil. 16:4, 5)

18. (a) Milimo nshi Paulo na Timote balebomba ilyo bali bakangalila benda? (b) Bushe aba mu filonganino banonkelemo shani?

¹⁸ Paulo na Timote babombele pamo pa myaka iingi. Apo bali ni bakangalila benda, balebomba imilimo iyo ibumba litungulula lyabebele ukubomba. Baibolo itila: “Balepita mu misumba balepeela abantu ifipope ifyo abatumwa na bakalamba abali mu Yerusalemu bapingwile ukuti e fyo balekonka.” (Imil. 16:4) Aba mu filonganino balikonkele ifyo abatumwa na bakalamba abali mu Yerusalemu balandile. Pa mulandu wa kuba ne cumfwila, ‘aba mu filonganino balekoshiwa mu citetekelo kabili balefulilako cila bushiku.’—Imil. 16:5.

19, 20. Mulandu nshi Abena Kristu bafwile ukulaumfwila ‘abaletungulula’?

¹⁹ E fyo caba na ku Nte sha kwa Yehova pali lelo, balapaalwa pa mulandu wa kunakila ‘abalebatungulula.’ (Heb. 13:17) Apo ifya pano calo filealuka, nacicindama ukuti Abena Kristu baleumfwila no kulakonka ubutungulushi bwa “musha wa cishinka kabili uwashilimuka.” (Mat. 24:45; 1 Kor. 7:29-31) Nga tuleumfwila abaletutungulula tukatwalilila ukuba mu cine kabili tukatwalilila no kuisunga ababula akabi ku fya pano calo.—Yako. 1:27.

²⁰ Ca cine, bakangalila ba muno nshiku, ukusanshako na ba mwi Bumba Litungulula, tabapwililika, baba fye nge fyali Paulo, Barnaba, Marko, kabili nga baeluda bambi abaali abasubwa pali ilya nshita. (Rom. 5:12; Yako. 3:2) Lelo pa mulandu wa kuti Ibumba Litungulula lilakonka sana Icebo ca kwa Lesa e lyo ne fyalecita abatumwa, e cilenga ukuti tubacetekele. (2 Tim. 1:13, 14) Pali uyu mulandu, aba mu filonganino balakoshiwa kabili ne citetekelo cabo cilakoselako.

Timote Acucutikila Umulimo Wa “Kulundulula Imbila Nsuma”

Timote aleafwa sana umutumwa Paulo, kabili Paulo alimucetekele nga nshi. Pa numa ya kubomba nankwe pa myaka nalimo 11, Paulo alembele pali Timote ati: “Nshikwete umuntu umbi uwakwata umutima uwalingana no wakwe, uwingamusakamana icine cine. . . . Mwalishiba ubushininkisho aishininkishishe umwine, acucutike na ine ku kulundulula imbila nsuma kwati ni filya umwana acucutikila pamo na wishi.” (Fil. 2:20, 22) Timote alebombesha ukulundulula umulimo wa kushimikila, ne co calengele ukuti Paulo amutemwe nga nshi kabili aletulanga ifyo na ifwe tufwile ukulabomba.

Bawishi Timote bali baGriki e lyo banyina bali baYuda, kabili afwile akulile mu Lustra. Ukufuma fye ku bunya, banyina ba kwa Timote, ba Yunike, e lyo na banakulu, ba Loisi e balemusambilisha Amalembo. (Imil. 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Cimoneka kwati Timote, banyina, e lyo na banakulu bapokelele ubuKristu ilyo Paulo atandalile umusumba baleikalamo pa muku wa kubalilapo fye.

Ilyo papitile imyaka ibili nelyo itatu Paulo alibwelele kabili pali ilya nshita ninshi Timote uwali nalimo ne myaka mupepi na 20 nelyo ukucilako panono, kale kale “aleshimikwa icisuma ku ba bwananyina mu Lustra na mu Ikonia.” (Imil. 16:2) Umupashi wa kwa Lesa ‘wasobele’ fimo pali uyu mulumendo, kabili mu kumfwana ne fyo umupashi wasobele, Paulo na baeluda ba kuli cilya cilonganino bapingwilepo ukupeela Timote umulimo uwaibela. (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6) Ali no kulaendela pamo na Paulo mu mulimo wa bumishonari. Timote ali no kusha ulupwa lwakwe, kabili pa kutila abaYuda abo ali no kulatandalila belailishanya, alisumine ukumusembulula.—Imil. 16:3.

Timote aile ku ncende ishingi nga nshi. Ashimikile pamo na Paulo na Sila mu Filipi, mu Berea ashimikile pamo na Sila, e lyo mu Tesalonika mwena ashimikile fye eka. Ilyo na kabili akumene na Paulo mu Korinti, Timote aletele ilyashi ilisuma ilya pa kutemwa na bucishinka bwa bena Tesalonika te mulandu na macushi yalebaponena. (Imil. 16:6–17:14; 1 Tes. 3:2-6) Ilyo aumfwile ilyashi ilibi ilya bena Korinti, Paulo, uwali pali ilya nshita mu Efese, atontonkenye ukutila kuti cawama ukutuma Timote ukuti abwelele ku Korinti. (1 Kor. 4:17) Ilyo ali kulya kwine ku Efese, Paulo pa numa atumine Timote na Erasti ukuya ku Makedonia. Lelo ilyo Paulo alembeele abena Roma kalata, ninshi Timote alibwela kabili aali pamo nankwe mu Korinti. (Imil. 19:22; Rom. 16:21) Twalumbulapo fye inyendo ishinono pali shilya nyendo isho Timote aendele pa mulandu wa mbila nsuma.

Uko twishibila ukuti Timote nalimo aleshimunuka ukubomfya amaka yakwe ni kuli aya mashiwi ya kukoselesha ayo Paulo amwebele, atile: “Wileka umuntu nangu umo asuule ubulumendo bobe.” (1 Tim. 4:12) Lelo, Paulo alicetekele Timote pantu alimutumine ku cilonganino icakwete amafya kabili amwebele ati: “Ukonkomeshe bamo baleke ukusambilisha isambilisho limbi.” (1 Tim. 1:3) Paulo na kabili apeele Timote amaka ya kusonta bakangalila na babomfi batumikila mu cilonganino.—1 Tim. 5:22.

Paulo aishiletemwa nga nshi Timote pa mulandu wa mibele yakwe iisuma. Icebo ca kwa Lesa cisokolola ukuti uyu mulumendo wa citetekelo, uwakwete ukutemwa, kabili uwapalamishe kuli Paulo, ali fye kwati mwana wakwe. E co Paulo alembeele ukuti aleibukisha ifilamba fya kwa Timote, ukuti alefuluka ukumumona, no kuti alemupepelako. Filya fine umufyashi abikako amano ku mwana, e fyo na Paulo apandile amano Timote pa ‘kulwalilila’ kwakwe, nalimo pa bulwele bwakwe ubwa mu mala.—1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4.

Umuku wa kubalilapo Paulo ali mu cifungo ku Roma, Timote ali nankwe. Pa nshita ali nankwe, Timote na o alishipikishe imikalile ya mu cifungo. (File. 1; Heb. 13:23) Ifyo aba babili batemwanene fimonekela ku mashiwi Paulo alaishe kuli Timote, ilyo aishibe ukuti ali mupepi no kufwa, atile: “Esha na maka ukwisa bwangu kuno.” (2 Tim. 4:6-9) Nampo nga Timote afikile ninshi kafundisha wakwe uo atemenwe talafwa, Baibolo tayalanda.

MARKO ALIBOMBELE IMILIMO IINGI

Ibuuku lya kwa Marko lishimika ukuti abantu abaikete Yesu bafwaile no kwikata “umulumendo umo” uwabutwike no “kufulumuka ubwamba.” (Marko 14:51, 52) Apo Marko, uo baleita no kuti Yohane Marko, e walandapo fye pali ili lyashi, uyu mulumendo uwafulumwike afwile e walembele ili buuku. Nga e o, ninshi Marko afwile alishibene na Yesu.

Ilyo papitile imyaka nalimo 11, ninshi Herode Agripa alecusha Abena Kristu, “abengi” aba mu cilonganino ca mu Yerusalemu balilongene mu ng’anda ya kwa Maria, nyina wa kwa Marko, ku kupepa. Ni kuli iyi yine ng’anda e ko umutumwa Petro aile ilyo bamufumishe mu cifungo mu cipesha mano. (Imil. 12:12) Kanshi Marko afwile akuliile mu ng’anda umo Abena Kristu baishiletendeka ukulonganina. Afwile alishibe bwino abasambi ba kwa Yesu kabili balengele ukuti na o alebomba bwino mu mulimo wa kwa Lesa.

Marko alibombele pamo na bakangalila abengi mu filonganino fya Bena Kristu ifya kubalilapo. Umulimo wa kubalilapo uo abombele uo twaishiba, wa kubombela pamo no mufyala wakwe Barnaba pamo no mutumwa Paulo ku Antioke wa ku Siria. (Imil. 12:25) Ilyo Barnaba na Paulo baimine ulwendo lwa kubalilapo ulwa bumishonari, Marko aile na bo, babaliile ku Kupro lyena baile ku Asia Minor. Ukufuma ku Asia Minor, Marko abwelelemo ku Yerusalemu, tatwaishiba icalengele ukuti abwelelemo. (Imil. 13:4, 13) Pa numa Barnaba na Paulo bakansene pa mulandu wa kwa Marko, ukulingana ne lyashi lyalembwa mu Imilimo icipandwa 15, Marko na Barnaba batwalilile ukubomba umulimo wabo uwa bumishonari mu Kupro.—Imil. 15:36-39.

Ilyo calefika mu 60 nelyo 61 C.E. ninshi balileka ukutontonkanya pa kukansana bakansene, pantu pali ilya nshita ninshi Marko alitendeka ukubomba pamo na Paulo mu Roma. Paulo, uwali umufungwa muli ulya musumba, alembeele icilonganino ca ku Kolose ukuti: “Alistaaki umufungwa munandi amuposha, na Marko umufyala wa kwa Barnaba, (e ulya namwebele ukuti nga aisa kuli imwe mukamupokelele bwino).” (Kol. 4:10) E ico Paulo alefwaya ukutuma Yohane Marko, uwa kumwimininako, ukufuma ku Roma ukuya ku Kolose.

Pa kati ka 62 na 64 C.E., Marko alibombele pamo no mutumwa Petro mu Babiloni. Nga fintu twamwene mu Cipandwa 10, Marko na Petro balitemwanene sana ica kuti Petro aleita uyu mulumendo ukuti “umwana wandi Marko.”—1 Pet. 5:13.

Na mu kulekeleshako, nalimo mu 65 C.E., ilyo umutumwa Paulo ali mu cifungo mu Roma umuku walenga bubili, alembele kuli Timote kabomba munankwe, uwali mu Efese ukuti: “Ukese na Marko, pantu kuti alengafwako.” (2 Tim. 4:11) Ukwabula no kutwishika, Marko taikete na ku cani, afumine ku Efese no kubwelelamo ku Roma. E mulandu wine Barnaba, Paulo na Petro batemenwe Marko!

Ishuko ilikalamba sana ilyo Marko akwete lya kupuutwamo na Yehova ukulemba ibuuku lyakwe. Ukulingana ne lyashi, batila ifyebo ifingi ifyo Marko alembele afifumishe ku mutumwa Petro. Ifishinka filanga ukuti ici ca cine, pantu ilyashi lyaba mwi buuku lya kwa Marko lilanga ukuti ifyo alemba fintu ifyo umuntu uwamweneko uko fyalecitika engalemba, nga filya fine cali kuli Petro. Na lyo line, cimoneka kwati Marko talembele ibuuku lyakwe mu Babiloni ilyo ali pamo na Petro, lelo alembeele mu Roma. Marko alibomfya amashiwi ayengi aya ciLatini kabili alipilibula na mashiwi ya ciHebere ayo abashili baYuda bengafilwa ukumfwa. Kanshi cimoneka ukuti abo alembeele ili buuku Bena fyalo.

a Moneni akabokoshi akaleti “Marko Alibombele Imilimo Iingi.”

b Moneni akabokoshi akaleti “Timote Acucutikila Umulimo wa ‘Kulundulula Imbila Nsuma.’”