Ifyo Amashiwi Balandile fye Yaishileba Amalembo ya Mushilo—Bushe Abena Kristu ba Kubalilapo Balishibe Ukulemba?

UKUTULA fye ku kale, abantu abengi abasumina muli Lesa balapoosa ama-awala ayengi ukubelenga, ukusambilila no kufwaisha ukwishiba Amalembo yaishibikwa sana pano calo. Aya malembo yaba mu Cipangano Cipya, ico beta no kuti Amalembo ya Bena Kristu aya mu ciGriki. Aya malembo, pamo na yambi ayaba muli Baibolo yalyalula sana imikalile ya bantu abengi pano calo no kubalenga ukuba ne mibele isuma, kabili amalembo yalilenga na bamo ukulemba ifitabo, ukwimba inyimbo, ukupanga amafilimu no kulenga ifikope ifilanda pa fyaba muli aya yene malembo. Ne cacindamisha ca kuti aya malembo yalilenga abantu abengi nga nshi, limbi fye na imwe bene kumo, ukwishiba bwino bwino Lesa na Yesu.—Yohane 17:3.

Amabuuku ya Mbila Nsuma pali Yesu capamo na Malembo yambi aya Bena Kristu aya ciGriki tayalembelwe lilya line fye Yesu afwile. Cimoneka kwati Mateo alembele Imbila Nsuma pali Yesu ilyo papitile imyaka napamo 7 nelyo 8 ukutula apo Yesu afwilile, Yohane na o alembele ibuuku lyakwe ilyo papitile imyaka 65. Bushe bacitile shani pa kuti balembe filya fine fye Yesu alandile e lyo ne fyo acitile ukwabula ukulufyanya? Ukwabula no kutwishika umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa e walebatungulula. (Yohane 14:16, 26) Nomba filya fyebo Yesu alesambilisha fyaishileba shani Amalembo ya Mushilo ayabulamo ifilubo?

‘Bushe Aba ku Kale Tabaishibe Ukulemba’?

Abantu bamo abaliko mu myaka 100 iyapita, baletunganya ukuti abasambi ba kwa Yesu aba kubalilapo tabalelemba amashiwi Yesu alelanda ne fintu alecita, lelo baleshimikila fye abantu bambi. Ku ca kumwenako, uwasambilila ifya mu Baibolo umo atile: “Ukutula pantu Yesu ashimikiile abantu imbila nsuma ukufika pa nshita abasambi bakwe baishilelemba Imbila Nsuma pali Yesu, palipitile imyaka iingi sana. Pali iyi nshita yonse, ifyo abantu baishibe pali Yesu balefishimika fye.” Abafwailisha ifishinka bamo balatwishika kabili batila abasambi ba kwa Yesu aba kubalilapo bafwile “tabaishibe no kulemba.”a E lyo balalanda no kuti pali iyi myaka ilyo abantu baleshimika fye ifyacitike ilyo Yesu ali pa calo, abantu balyalwile ifyo Yesu alandile kabili balelundamo ne fyo ashalandile. Nomba ifi fyonse baleshimika fyalipusana sana ne fyacitike.

Abasambilila bambi batila abasambi ba kwa Yesu aba kubalilapo bafwile balekonka sana imisambilishishe ya bakasambilisha abaYuda, iya kuti batala basungila ifyebo ku mutwe e lyo balepitulukamo lyonse. Ukucite fi, e kwalengele ukuti baleshimika bwino sana ifyalandile Yesu ne fyo acitile pano calo. Lelo bushe abasambi bacetekele fye ukuti ukulashimika ilyashi lya kwa Yesu e nshila isuma iya kusungilamo ifyo acitile no kusosa? Nelyo bushe balelemba ifyo Yesu alesosa no kucita ku bantu pa kuti tabafilabile? Kwena nangu te kuti tukosepo fye ukuti abasambi balishibe ukulemba, kuti twasumina ukuti ukulemba kufwile kwalibafwile ukukanalaba.

Aba Kale Balishibe Ukulemba

Mu nshita ya batumwa, abantu ba misango yonse balishibe ukubelenga no kulemba. Nangu fye ni Alan Millard uwasambilila sana ululimi lwa ciHebere ne ndimi shimbi isha ku kale, alisumine ici cishinka pantu atile: “Abena kale abengi balishibe ukulemba iciGriki, iciAramaic, ne ciHebere, babe bakankaala nelyo bapiina, abaice nelyo abakalamba.” Alandile no kuti: “Abantu ba musango yu e bo na Yesu aleshimikila.”

Millard alembele no kutila, ifi abantu batila amabuuku ya Mbila Nsuma “yalembelwe na bantu abashasambilila te kuti cibe cishinka pantu abantu abengi mu ncende fye shonse pali ilya nshita bafwile balishibe ukulemba . . . Kanshi kufwile kwali abantu abalelemba ifyo baleumfwa, nampo balefilemba pa kuti balebelengamo abene nelyo ukulasambilishako bambi.”

Cimoneka kwati ku kale kwali ifipapaatu ifyo abena kale balebomfya ukulembapo ifyo balefwaya. Moneni ifyacitike kale ifyaba mu cipandwa ca kubalilapo mwi buuku lya kwa Luka. Abantu baipwishe Sekaria uwalekele ukulanda pa nshita inono ukuti abebe ishina alefwaya ukwinika umwana wakwe. Icikomo 63 citila: “Na o alombele [napamo abacebwishe fye ku maboko] cipapaatu no kulemba ati: ‘Ishina lyakwe ni Yohane.’” Icitabo cilondolola amashiwi yaba mu Baibolo citila ishiwi lya kuti “icipapaatu” lilosha ku tumapulanga utwapapatala utwa kulembapo uto baleshingapo fimo pa kuti tutelele. Kanshi kufwile kwali umuntu uwakwete icipapaatu ico Sekaria apokele no kulembapo.

Kwaba na cimbi icilanga ukuti aba ku kale balishibe ukulemba kabili balelemba pa fipapaatu. Mwi buuku lya Imilimo, tubelengamo ukuti Petro alelanda ku bantu abali mwi tempele kabili abakoseleshe ukuti: “E ico, lapileni . . . pa kuti imembu shenu shifuutwe.” (Imilimo 3:11, 19) Ishiwi lya kuti “shifuutwe” lyafuma kwi shiwi lya ciGriki ilipilibula “ukufuuta ifilembelwe.” Icitabo ca The New International Dictionary of New Testament Theology cilondolola ukutila: “Ili ishiwi maka maka lilosha ku kuwamya pa cipapaatu ca kulembapo pa kuti patelele, balembepo fimbi ifyo balefwaya.”

Amabuuku ya Mbila Nsuma pali Yesu yatulanga ukuti mu milimo abasambi ba kwa Yesu bamo e lyo na bantu fye bambi abalekutika kuli ena balebomba cila bushiku, mwaleba ne fya kulembalemba. Ku ca kumwenako fye, Mateo na Sakeo balepoka imisonko ku bantu (Mateo 9:9; Luka 19:2); kwali no mukalamba we sunagoge (Marko 5:22); umbi ali ni mushika wa fita (Mateo 8:5); kwali na Yoana, umukashi wa mukalamba wa ncito mu buteko bwa kwa Herode Antipa (Luka 8:3); pamo fye na bakalemba, aba Farise, aba Saduke e lyo na baali mu cilye ca Sanhedrini. (Mateo 21:23, 45; 22:23; 26:59) Ukwabula no kutwishika, kuti twatila abatumwa na basambi ba kwa Yesu napamo bonse fye balishibe ukulemba.

Abasambi, Bakafundisha, na Bakalemba

Pa kuti abasambi balesambilisha bwino ubuKristu, balekabila ukwishiba ifyo Yesu alelanda ne fyo alecita, kabili no kumfwikisha ifyo Amafunde no kusesema ukwaba mu Malembo ya ciHebere kwafikilishiwe pali Kristu. (Imilimo 18:5) Luka alilembele ifyacitike inshita imo ilyo Yesu ali na basambi bakwe lintu fye abuukile ku bafwa. Bushe cinshi Yesu acitile? “Ukutendeka pali Mose na Bakasesema bonse, alebelwila ifyamulembelwe mu Malembo yonse.” Tapakokwele Yesu aebele abasambi bakwe ukuti: “‘Ifi e fyebo ifyo nalandile kuli imwe ilyo nali ncili na imwe, ukuti fyonse ifyalembelwa ine mu mafunde ya kwa Mose na muli Bakasesema na mu Malumbo, fili no kufishiwapo.’ E lyo akupukwile imitima yabo ukuti beluke umwalola Amalembo.” (Luka 24:27, 44, 45) Mu kupita kwa nshita abasambi ‘balibukishe’ fyonse ifyo Yesu abafundile.—Yohane 12:16.

Ifi fyalembwa fitulanga ukuti abasambi balibikile sana amano ku kufwailisha no kubelenga Amalembo pa kuti bomfwikishe umwalolele ifyo bamwene no kumfwa pali Shikulwibo, Yesu Kristu. (Luka 1:1-4; Imilimo 17:11) Pali ili line lyashi, Harry Y. Gamble, uwasambilila sana pa mipepele ya bantu uwaba pa Yuniversiti ya ku Virginia, alembele ukuti: “Ukutula fye pa kutendeka kwa buKristu, te kuti tutwishike ukuti kwali Abena Kristu abalebika sana amano ku kusambilila amalembo ya ciHebere no kumfwikisha umo yalolele kabili ifishinka balesanga e fyo balesuminamo, kabili e fyo bale-ebako na bantu bambi pa kushimikila ubuKristu.”

Fyonse ifi fitulanga ukuti abasambi ba kwa Yesu aba kubalilapo tabaleti bakulashimika fye ifyacitike ilyo Yesu ali pa calo, lelo balipoosele sana amano ku kusambilila, ukubelenga, no kulemba. Bali basambi, bakasambilisha, kabili bali ni bakalemba. Icacindamishe pali fyonse ca kuti, bali baume abakosa mu kupepa kabili bacetekele sana umupashi wa mushilo ukuti ulebatungulula. Yesu abalaile ukuti “umupashi uwa cine” wali no kubalenga ‘ukwibukisha fyonse ifyo abebele.’ (Yohane 14:17, 26) Kanshi umupashi wa kwa Lesa uwa mushilo e wabafwilishe sana ukulaibukisha no kulemba ifyo Yesu acitile ne fyo asosele, ukubikapo ne fyebo ifingi ifyo alandile pa nshita imo fye, pamo nga Ilyashi lya pa Lupili. (Mateo, ifipandwa 5 ukufika ku 7) Umupashi na kabili walyafwile abalembele amabuuku ya Mbila Nsuma pali Yesu ukulemba ifyo Yesu aleumfwa inshita shimo e lyo ne fyo alandile ilyo alepepa.—Mateo 4:2; 9:36; Yohane 17:1-26.

Kwena ca cine ukuti abalembele amabuuku ya Mbila Nsuma baleshimika ifyalecitika ilyo Yesu ali pano calo kabili balebelenga ne fyalembwa, lelo icacindama ca kuti ifyebo balelemba fyalefuma ku wacetekelwa sana kabili umukalamba nga nshi, Yehova Lesa. E ico kuti twacetekela no mutima onse ukutila “amalembo yonse yantu yaputwamo kuli Lesa” kabili kuti yatusambilisha no kututungulula ilyo tulecita ifintu ifilenga umutima wa kwa Lesa ukusekelela.—2 Timote 3:16.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 14]

Mu milimo abasambi ba kwa Yesu bamo balebomba cila bushiku mwaleba ne fya kulembalemba

[Amashiwi pe bula 15]

Umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa walyafwilishe abasambi ba kwa Yesu aba kubalilapo ukulaibukisha no kulemba ifyo Yesu alandile e lyo ne fyo acitile

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 15]

Bushe Abatumwa Balishibe Ukulemba?

Ilyo bakateka na bakalamba aba mu Yerusalemu “bamwene ukulandikisha kwa kwa Petro na Yohane, na pa kwiluka ukuti bali bantu abashasambilila kabili abantu yaweyawe, balapapa.” (Imilimo 4:13) Lelo bushe ca cine ukuti abatumwa bali abashasambilila? Pali ili lyashi, Baibolo ya The New Interpreter’s Bible ilandapo ukuti: “Aya mashiwi tayalolele mu kuti Petro [na Yohane] tabapitileko na ku sukulu ica kuti tabaishibe no kulemba no kubelenga. Aya mashiwi yalolele mu kuti abasambi tabasambilile sana nga filya abalebalubulwisha basambilile.”

[Icikope pe bula 13]

“Na o alombele cipapaatu no kulemba ati: ‘Ishina lyakwe ni Yohane’”

[Icikope pe bula 13]

Icipapaatu ica kulembapo no tulembelo ifyo balebomfya napamo mu myaka ya 100 B.C.E.

[Abatusuminishe]

© British Museum/Art Resource, NY