Armagedone—Ikaleta Imikalile Isuma

ISHIWI lya kuti “Armagedone” lyafuma kwi shiwi lya ciHebere ilya “Har–Magedone,” nelyo “Ulupili lwa Megido.” Ili shiwi lisangwa pa Ukusokolola 16:16, apatila: “Fyashilonganike ku cifulo iciitwa mu ciHebere Armagedone.” Bushe ni bani abakalonganikwa ku Armagedone, kabili mulandu nshi? Pa cikomo citangilileko, e kutila pa Ukusokolola 16:14, tubelengapo ukutila: “Ishamfumu sha pe sonde lyonse,” nashilonganikwa “ku nkondo ya bushiku bukalamba bwa kwa Lesa Uwa maka yonse.” Nga fintu fye twingenekela, aya mashiwi yalalenga abantu ukwipusha amepusho yalekanalekana ayasuma nga nshi. Bushe ishi “shamfumu” ni kwi shikalwila? Nga mulandu nshi kukabela iyi nkondo, kabili ni bani shikalwa na bo? Bushe ishi shamfumu shikabomfya ifyanso fya maka ifikalofya imyeo ya bantu abengi sana, nga fintu bamo batontonkanya? Bushe kukaba abakapusuka pa Armagedone? Lekeni Baibolo yasuke aya mepusho.

Bushe filya balumbula “Ulupili lwa Megido,” calola mu kuti inkondo ya Armagedone ikabela pa lupili lumo ifi ulwa ku Middle East? Awe. Ica ntanshi fye, takwaba ulupili ulo beta ati Megido, nangu fye ni pa ncende apali Megido kale sana, tapaba no lupili, paba fye akapili akanono akalepa bamita 20 akabela lwa mupepi ne lungu. Na kabili, iyi ncende ya Megido inono sana ica kuti “ne shamfumu sha pe sonde ne milalo ya shiko” te kuti shikumane. (Ukusokolola 19:19) Nangu cibe fyo, ukulingana ne lyashi lya kale ilya ku Middle East, pali yi ncende ya Megido e po balelwila inkondo sha lukaakala icine cine kabili isha kapeleko. E ico kanshi, ishiwi lya kuti Armagedone lipilibula ukulwa kwa kapeleko lelo umo fye e wa kucimfya.—Belengeni ifili mu mukululo uuleti “Megido—Icilangililo Calinga,” pe bula 5.

Inkondo ya Armagedone te kuti ibe ni nkondo ya fyalo fya pano isonde, pantu Ukusokolola 16:14 kutila “ishamfumu sha pe sonde lyonse” shalyumana akapi no kupanga ibumba ilya kulwisha Lesa pa “nkondo ya bushiku bukalamba bwa kwa Lesa Uwa maka yonse.” Mu kusesema kwakwe ukwapuutwamo, Yeremia atile, “mu bushiku ubo indase sha kwa Yehova shikabapo” na bakepaiwa “bakaba ukufuma ku mpela imo iya pano isonde ukufika ku mpela ibiye iya pano isonde.” (Yeremia 25:33) Kanshi, Armagedone te nkondo ya bantunse iikaba fye ku cifulo cimo ku Middle East iyo. Lelo, ni nkondo ya kwa Yehova, kabili ikakumana fye isonde lyonse.

Moneni no kuti, pa Ukusokolola 16:16, Armagedone baita ati ‘icifulo.’ Muli Baibolo, ishiwi lya kuti ‘icifulo,’ limo kuti lyapilibula ukuti kuli icintu cimo icilecitika, ne cilecitika apa ca kuti abantu mu calo conse bakekatana ukulwisha Yehova. (Ukusokolola 12:6, 14) Pa Armagedone inko sha pe sonde shonse shikoomana akapi ku kulwisha “imilalo ya mu muulu” iitungululwa na mushika mukalamba Yesu Kristu, “Imfumu ya shamfumu kabili Shikulu wa bashikulu.”—Ukusokolola 19:14, 16.

Bushe filya bamo batila Armagedone ikaba ni nkondo iyo bakabomfya ifyanso fyakwatisha amaka ifingalofya imyeo ya bantu abengi sana, nelyo filya batila ikaba kupunkana kwe sonde ne fyaba mu lwelele, bushe kwena fya cine? Bushe kwena Lesa wakwata ukutemwa kuti asuminisha icabipa umusango yo ukonaula abantunse bonse capamo ne sonde lintu bekalamo? Awe iyo. Alilanda mu kulungatika ukutila talengele icalo ‘icimfulumfulu,’ lelo “acibumbile ku kwikalwamo.” (Esaya 45:18; Amalumbo 96:10) Kanshi pa Armagedone, Yehova takonaule isonde ku mulilo uukalamba, lelo, ‘akonaula abaleonaula isonde.’—Ukusokolola 11:18.

Armagedone—Bushe Ikesa Lilali?

Pa myanda ya myaka iingi iyapita, abengi balepusha ukuti, Bushe Armagedone ikesa lilali? Ici cipusho calilenga fye no kuti baletunganya ne fikacitika ku ntanshi. E ico nga twabelenga mwi buuku lya Ukusokolola e lyo na mu mabuuku yambi aya mu Baibolo, kuti twaishiba ilyo iyi nkondo yacindama ikabako. Ukusokolola 16:15 kutila, ukwisa kwa kwa Yesu pa Armagedone kukaba ngo kwisa kwa mupuupu. Na Yesu umwine alandile ukuti akesa ngo mupuupu ilyo alelondolola ifikacitika ilyo akesa mu kupingula aba pano isonde.—Mateo 24:43, 44; 1 Tesalonika 5:2.

Ukusesema kwa mu Baibolo ukwafikilishiwa, kulangilila ukuti ukutula fye mu 1914, twikala mu nshiku sha kulekelesha isha buno bwikashi.a Icishibilo ca kuti inshiku sha kulekelesha shafika ku mpela ni cilya Yesu aitile ati “ubucushi bukalamba.” Baibolo tayalanda ifyo iyi nshita ya bucushi bukalamba ikalepa, lelo ubucushi bukabako pali iyi nshita, bukabipisha ukucila icili conse icacitikapo pali lino isonde. Ubo bucushi bukalamba bukapwila pa Armagedone.—Mateo 24:21, 29.

Apo Armagedone ni “nkondo ya bushiku bukalamba bwa kwa Lesa Uwa maka yonse,” tapali ico abantunse bengacita ku kulesha yene. Yehova alibika ‘inshita yalinga’ lintu iyi nkondo ikatendeka. ‘Tayakashimbe iyo.’—Habakuki 2:3.

Lesa wa Bulungami Akalwa Inkondo Iishakabemo Ulufyengo

Lelo mulandu nshi Lesa akaletela inkondo ya mwi sonde lyonse? Ukulwa inkondo ya Armagedone kukalanga sana imibele imo iyapulamo iyo akwata, e kutila ubupingushi. Baibolo itila: “Yehova atemwo bupingushi.” (Amalumbo 37:28) Alimona ifyo abantu bafyenga abanabo mu nshila shalekanalekana ukufuma fye pa kutendeka. Ulu lufyengo lulalenga Lesa ukufulwa pantu ena mulungami. E mulandu wine asontela no Mwana wakwe ukutila akalwe iyi nkondo yabulamo ulufyengo iya konaula buno bwikashi bwabipa bonse.

Ni Yehova fye eka, e wingalwa inkondo yabulamo ulufyengo, iya konaula fye bampulamafunde kabili pa nshita imo ine apususha abantu ba cumfwila, te mulandu na ku ncende bengabelako pali lino isonde. (Mateo 24:40, 41; Ukusokolola 7:9, 10, 13, 14) Kabili wena fye eka e wakwata insambu sha kuba mulopwe pano isonde ponse, pantu na kuba, e wapangile ifintu fyonse.—Ukusokolola 4:11.

Bushe finshi Yehova akabomfya ku konawilako abalwani bakwe? Kwena, tatwaishiba. Ico twaishiba ca kutila kuti abomfya icili conse ico engatemwa umwine ku konaula umupwilapo ishi nko ishabipa. (Yobo 38:22, 23; Sefania 1:15-18) Lelo nangu cibe fyo, bakapepa ba kwa Lesa pano isonde bena tabakalweko iyi nkondo. Icimonwa caba mu Ukusokolola icipandwa 19 cilangilila ukutila, milalo fye ya ku muulu e ikabombela pamo na Yesu Kristu mu kulwa iyi nkondo. Tapali umubomfi wa kwa Yehova Umwina Kristu uuli onse pano isonde uukalwako iyi nkondo.—2 Imilandu 20:15, 17.

Lesa wa Mano Asoka Abantu Ilyo Kucili Nshita

Bushe kukaba na bakapusuka? Kwena, Lesa tafwaya ukutila umuntu uuli onse akafwe pa Armagedone. Umutumwa Petro atile: “Yehova . . . tafwaya umuntu nangu umo ukonaulwa lelo afwaya bonse bafike ku kulapila.” (2 Petro 3:9) Nangu fye mutumwa Paulo na o alandile ukuti Lesa afwaya “ukuti abantu ba misango yonse bakapusuke no kufika ku kwishiba bwino bwino icine.”—1 Timote 2:4.

Pa kuti abantu ba misango yonse bakapusuke, Yehova alishininkisha ukuti ‘imbila nsuma ya bufumu’ ilebilwa mwi sonde lyonse kabili mu ndimi shalekanalekana. Ili line, e shuko abantu bakwete ilya kupusukilamo. (Mateo 24:14; Amalumbo 37:34; Abena Filipi 2:12) Abakutika ku mbila nsuma kuti bapusuka inkondo ya Armagedone kabili kuti baikala umuyayaya no kuba abapwililika muli paradaise pe sonde. (Esekiele 18:23, 32; Sefania 2:3; Abena Roma 10:13) Cine cine, ica musango yu e co umuntu uuli onse engenekela ukufuma kuli Lesa wa kutemwa.—1 Yohane 4:8.

Bushe Lesa wa Kutemwa Kuti Alwa Inkondo?

Abengi balapapa ukutila mulandu nshi Lesa uwakwatisha ukutemwa engepaila no konaula abantu abengi nga nshi? Ica musango yo kuti twacilinganya kuli cilya cicitika nga ca kuti mu ng’anda muli ifiipu. Bushe tamulesumina ukutila umwine wa ng’anda kuti aipaya filya fiipu pa mulandu wa kuti alefwaya ukucingilila ubumi bwa lupwa lwakwe?

Mu nshila imo ine, Yehova akalwa inkondo ya Armagedone pa mulandu wa kuti alitemwa nga nshi abantunse. Lesa afwaya ukulenga lino isonde ukuba paradaise no kulenga abantunse ukuba abapwililika no kutila bakekale mu mutende ica kuti “tapakabe na wa kututumya.” (Mika 4:3, 4; Ukusokolola 21:4) Nga balya abapumfyanya umutende no mutelelwe wa bantu banabo, bushe bena akabacita shani? Lesa ali no konaula balya bantu ababipa nga nshi abapala “ifiipu,” pa mulandu wa kuti alitemwa abantu bakwe abalungama.—2 Abena Tesalonika 1:8, 9; Ukusokolola 21:8.

Ifilenga pano calo pabe nkondo ishingi no kusuumyo umulopa, mitekele ya bantunse bashapwililika e lyo na bantu abaitemwa abafwaya icalo cabo ukuba pa ntanshi. (Lukala Milandu 8:9) Amabufumu ya buntunse yalikaana ukunakila Ubufumu bwa kwa Lesa ubuleteka, pantu na yo yafwaya ukulatungulula abantu abengi. Kabili tacimoneka no kutila kuti yafwaya ukuleka ukuiteeka lyena no kulekela Lesa na Kristu ukuti bateeke. (Amalumbo 2:1-9) E ico kanshi, amabufumu ya musango yu, yalingile ukufumishiwapo pa kuti Kristu ateeke mu nshila yalungama ukupitila mu Bufumu bwa kwa Yehova. (Daniele 2:44) Inkondo ya Armagedone ifwile ukubako pa kuti umulandu ukalamba uwabako uwa kufwaya ukwishiba uufwile ukuteeka lino isonde lyonse na bantu bonse ukapwe umupwilapo.

Ifyo Yehova akacita pa Armagedone, fikalenga abantunse ukunonkelamo nga nshi. Apo ifintu muno calo fileya filebipilako fye, ubuteko bwa kwa Lesa ubwapwililika bweka fye e bukapeela abantu fyonse ifyo bakabila. Bufumu bwa kwa Lesa fye bweka e bukaleta umutende ne mikalile isuma. Na kuba, bushe ifintu muno calo kuti fyaba shani nga ca kuti Lesa aleka ukuti fitwalilile fye muli uyu wine musango fyabelamo? Bushe kwena ulupato, ulukaakala, ne nkondo, te kuti fitwalilile fye ukucusha abantu nga fintu caba ukutula fye na kale lintu abantu batendeke ukuiteeka abene? E ico kanshi inkondo ya Armagedone ikalenga abantunse ukusekelamo!—Luka 18:7, 8; 2 Petro 3:13.

Inkondo Iikapwisha Inkondo Shonse

Inkondo ya Armagedone ikacita icintu cacindama icishabala acicitikapo mu nkondo iili yonse. Iyi nkondo ikapwisha inkondo shonse isha muno calo. Kwena ifwe bonse tulafulukisha ilya nshita lintu inkondo shonse shikapwa! Abantunse balibombesha ukuti bapwishe inkondo, lelo balifilwa. Ukumona ifyo abantunse bafilwa ukupwisha inkondo imiku ne miku, cilangilila fye ukuti amashiwi yalembele Yeremia ya cine, ayatila: “Mwe Yehova, ninjishibo kuti te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” (Yeremia 10:23) Baibolo yalilaya na fimbi ifyo Yehova akacita, ilyo itila: “Aputulo bulwi ukufika ku mpela ya calo; ubuta abufuna, afuna ne fumo, amaceleta ayoca mu mulilo.”—Amalumbo 46:8, 9.

Mu nshita ileisa, ilyo ifyalo fikafwaya ukubomfya ifyanso fyakwatisha amaka ukulwisha ifyalo fibiye kabili fikafwaya ukonaula ne sonde, Kabumba we sonde akacitapo cimo, e kutila akaleta Armagedone intu tubelenga mu Baibolo! (Ukusokolola 11:18) E ico kanshi, iyi nkondo ikafikilisha fyonse ifyo ababomfi ba kwa Lesa abamutiina basuubila ukufuma fye na ku kale. Iyi nkondo ikalenga bonse ukwishiba ukuti Yehova Lesa e Mwine wa lino isonde, kabili alikwata insambu sha kuteka fyonse ifyo abumba.

E ico kanshi, abantu abatemwa ubulungami tabafwile ukutiina Armagedone, lelo ifwile ukulenga baba ne subilo. Inkondo ya Armagedone ikawamya lino isonde, ikafumyapo amafisakanwa no bubifi bonse kabili ikaleta ne mikalile ipya iyalungama ukupitila mu Bufumu bwa kwa Lesa ubo Mesia aba e Kateka. (Esaya 11:4, 5) Mu nshita ya kuti Armagedone ikabe akayofi ka kutiinya, ikalenga abantu abalungama bakatendeke ukwikala aba nsansa kabili ukwikala umuyayaya muli paradaise pe sonde.—Amalumbo 37:29.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 5]

MEGIDO—ICILANGILILO CALINGA

Megido wa ku kale abelele apasuma nga nshi, kabili umuntu uuli pa Megido kuti amona bwino bwino amasamba ye lungu lya mufundo ilya Yesreele, ilyabelele ku kapinda ka ku kulyo aka Israele. E po aba mu fyalo fyalekanalekana balecitila amakwebo kabili na bashilika e po balekumanina. E ico pa Megido e palebela inkondo sha kapela makufi isha kucimfya abo balelwa na bo umupwilapo. Profesa Graham Davies alembele mu citabo cakwe icitila, Cities of the Biblical World—Megiddo: “Mu musumba wa Megido . . . e mwalefikilila sana aba makwebo abalefuma mu fyalo fyalekanalekana. Na balya abalefuma mu fyalo fyabo ifyalekanalekana no kukuukila ku fyalo fimbi, na bo balepita muli ulya wine musumba. Kabili pa nshita imo ine nga ca kuti bamo bapoka ulya musumba, kabili baba na maka sana, e balekwata na maka ya kusuminisha no kulesha abaleingila mu musumba, kabili ukucite co kwalengele ukuti baletungulula amakwebo no kukwata sana amaka ya kulwa inkondo ukucila bambi. Kanshi te ca kupapa ukuti uyu musumba . . . baleulwila ku bengi, kabili nga ca kuti bamo bacimfya, baleucingilila nga nshi.”

Ilyashi pali uyu musumba wa Megido lyatendeke kale sana ukucila myaka 3,500 iyapita, lintu imfumu ya Egupti Thutmose III yacimfishe imfumu sha bena Kanaani pali ilya ine ncende. Ukulwila pali ilya ncende kwalitwalilile pa myaka iingi ukufika fye na mu 1918 lintu Umukalamba wa bashilika abena Britain Edmund Allenby acimfishe pa kapeleko umulalo wa bena Turkey. Nangu fye ni bulya bulwi ubo Lesa alengele Kapingula Baraki ukucimfya Yabini Imfumu ya bena Kanaani icabipisha, bwacitikiile pa Megido. (Abapingushi 4:12-24; 5:19, 20) Kabili mupepi na ilya ine ncende, Kapingula Gideone acimfishe abena Midiani icabipisha kabili ukwabula no bwafya. (Abapingushi 7:1-22) Na kabili, ni pali ilya ine ncende e po ne Shamfumu Ahasia na Yoshia shaipailwe.—2 Ishamfumu 9:27; 23:29, 30.

Kanshi calilinga sana ukulinganya Armagedone na cilya cifulo ca Megido, pantu pali ilya ncende paleba inkondo shalekanalekana, lelo libumba fye limo e lyalecimfya abalwani umupwilapo. E ico Megido yaba cilangililo icalinga ica fyo Lesa akacimfya abalwani bakwe bonse umupwilapo.

[Abatusuminishe]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ifikope pe bula 7]

Armagedone ikalenga abantu bakatendeke ukwikala aba nsansa

[Icikope pe bula 7]

Mwi sonde lyonse, abantu balesokwa kabili balepeelwa ne shuko lya kupusuka Armagedone