Ukupeela Amalambo Ayengapokelelwa Kuli Yehova

PA KASHITA kamo ku kale, kwaliko icinjelengwe caibela ku mwinshi wa ku kabanga uwe bala lya Edene.a Kulya, e kwali bakerubi ba maka abalelinda, ukumoneka kwabo ukwa kutiinya kwalelanga fye apabuuta tuutu ukuti tapali uwingapama ukuyapita palya. Ulupanga lwa lubingu ulwalealauka na lo lwine lwaletiinya icine cine, lufwile lwalebuutusha ne miti lwa mupepi mu mfifi ya bushiku. (Ukutendeka 3:24) Apo cali cipesha mano, abakutambako bonse baiminine fye kutali kutali.

Kaini na Abele bafwile baleyako imiku iingi. Apo bali ni ba mwana Adamu na Efa abafyalilwe ku nse ye bala, baletunganya fye fintu ukwikala muli Paradise kufwile kwaweme. Ukwikala ifyaikele abafyashi kale mwi bala, umwatapililwa busaka busaka, umwali imiti na maluba ifyatemfuma, ifisabo ne misaalu fyonse fyali fye mbwee. Lelo nomba ili bala bena balemona, lifwile lyali ilyalekeleshiwa kabili ilyasapa.

Adamu na Efa bafwile balishimikiile abana babo icalengele lilye bala ukusapa no mulandu babatamfishemo. (Ukutendeka 2:17; 3:6, 23) Kaini na Abele bafwile balyumfwile ubulanda icine cine! Ibala balelimona, nomba teti bayemo. Baalemona kwati bali mupepi na Paradise, kanshi tabapalemenako. Ulubembu e lwalebalesha kabili Kaini na Abele tapaali umo bengalosha.

Imikalile ya mu cupo iya bafyashi babo, na yo ifwile tayabasansamwishe. Pa kupingula Efa, Lesa atile: “Kuli balo e kukalalolo kufuluka kobe, na o akulakuteka.” (Ukutendeka 3:16) Umwabela uku kusesema, Adamu afwile aaleteka umukashi, afwile alilekele ukumusunga nga kaafwa nelyo umunankwe. Cimoneka kwati Efa na o wine alelilila fye kuli wiba nga kanya. Bamo abalanda pa fya mu Baibolo basondwelela fye no kuti “ukufuluka” kwakwe kwali “kutefya ukwali fye kwati kutensha umulwele.”

Baibolo tayatweba nga ca kuti imikalile ya musango yo yalilengele abalumendo ukukanacindika abafyashi. Ukuba kwena, Adamu na Efa bafwile tabaali ca kumwenako icisuma ku bana babo.

Ukusala Imilimo Iyapusana

Ilyo papitile inshita, Abele asangwike kacema wa mpaanga lelo Kaini ali umulimi. (Ukutendeka 4:2) Pa kucema impaanga, Abele afwile aleetetula pa fyebo fyaibela ifya kusesema filya fyasoselwe libe abafyashi bakwe tabalatamfiwa na mu Edene, ifya kuti: “Ndebika no bulwani pa kati ka iwe no mwanakashi, kabili pa kati ka bufyashi bobe no bufyashi bwakwe: bwene bwakulakulasa ku mutwe, nobe wakulabulasa ku citende.” (Ukutendeka 3:15) Abele afwile aletontonkanyapo ukuti, ‘Bushe Lesa akafikilisha shani ubulayo bwakwe ubwa kutuma ubufyashi ubukashonaula insoka, kabili bushe ubo bufyashi bakabulasa shani ku citende?’

Lintu papitile inshita, ninshi Kaini na Abele nabakula, bonse babili bapeele amalambo kuli Yehova. Apo Abele ali kacema wa mpaanga, e mulandu wine apeleele “amabeli ya mu mukuni wakwe, ne fya mafuta fya yako.” Ukupusanako, “Kaini atweleko ifisabo fya mu mushili.” Yehova apokelele ilambo lya kwa Abele, lelo ‘talolekeshe kuli Kaini ne ca bupe cakwe.’ (Ukutendeka 4:3-5) Mulandu nshi?

Bamo batila ni co ilambo lya kwa Abele lyali lya “mabeli ya mukuni wakwe,” lelo ilya kwa Kaini lyena lyali fye “fisabo fya mu mushili.” Lelo icalubene te fisabo fintu Kaini apeele, pantu Baibolo ishimika ukuti “Yehova alolekeshe Abele ne ca bupe cakwe,” lelo kuli “Kaini ne ca bupe cakwe talolekesheko.” Kanshi Lesa ico alelolekeshapo mibele ya mutima iya walepeela. Pa kulolekeshe fyo, cinshi amwene? Pa AbaHebere 11:4 patila “ni ku citetekelo” e ko Abele atuulile ilambo. Kanshi Kaini afwile alibulishe icitetekelo icalengele ilambo lya kwa Abele ukupokelelwa.

Muli uyu mulandu, ico twingomfwikisha ca kuti mwi lambo lya kwa Abele mwali ukusuumya umulopa. Afwile alilwike ukuti ubulayo bwa kwa Lesa ubwa bufyashi ubwali no kulaswa ku citende bwali no kusanshamo ilambo lya ca mweo. Kanshi ilambo lya kwa Abele lifwile lyali lya kulomba icikonsolwelo, kabili lyalangile icitetekelo aali na co ica kuti kasuba kamo Lesa aali no kupayanya ilambo lya cilubula.

Ukupusanako, Kaini alepeela fye ilambo ilya cikulu kupeela. Uwalelanda pa fya mu Baibolo umo uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 19 atile: “Ena alepeelela fye umulandu wa kuti Lesa e wabumbile ifintu. Casokolwele fye apabuuta tuutu ukuti taishibe ukwampana kwakwe na Kabumba, taishibe ukuti alefwaikwa ukuyebelela imembu shakwe nelyo ukushintilila pa cikonsolwelo.”

Ukulundapo, apo Kaini e wali ibeli, afwile aleituntumba fye no kuti e bufyashi bwalaiwe ku kushonaula Insoka, Satana. Na Efa wine afwile aletontonkanya cimo ciine pa mwana wakwe umwaume uwali ibeli. (Ukutendeka 4:1) Nomba kwena, nga ca kuti Kaini na Efa baletontonkanye fi, balilubile icine cine.

Baibolo tayatweba ifyacitile Yehova pa kulangilila ukuti napokelela ilambo lya kwa Abele. Bamo batila afwile aponeshe umulilo ukufuma ku muulu no koca ilambo. Ifili fyonse fintu cali, ashimona fye ukuti ilambo lyakwe nalikaanwa, ‘Kaini afulilwe icibi, ne mpumi yakwe yawa.’ (Ukutendeka 4:5) Aleipoosa mu bwafya ubwine bwine.

Ukufunda kwa kwa Yehova na Fintu Kaini Ayankwileko

Yehova apelulushenye na Kaini pa kumwipusha ukuti: “Mulandu nshi ufulilwe no kufiitwa ku mutima?” Ili lyali lishuko kuli Kaini ilya kutontonkanyapo bwino pa mano yakwe na pa nkuntu shakwe. Yehova atwalilile ukumweba ukuti: ‘Ala aucita bwino nomba nga ulesansamuka, lelo pa mulandu wa kuti naubifya, icibi cili pa mwinshi nge ciswango icikubelamiine pa kuti cikulye. Icibi cilefwaya ukukuteeka, lelo kwena ni we uli no kucikaana.’—Ukutendeka 4:6, 7, Baibele wa Cibemba uwa mu 1983. (Moneni umukululo pe bula 23.)

Kaini taumfwile. Lelo asendele Abele mu mpanga no kuyamwipaya. Inshita imbi ilyo Yehova amwipwishe ukwali Abele, Kaini alundilepo fye ukubembuka pa kubepa. Alotweke ukuti: “Katwishi: bushe uwa kulinda munyinane ni ne?”—Ukutendeka 4:8, 9.

Libe talaipaya Abele na pa numa abe namwipaya, lyonse fye Kaini alikeene ‘ukucita bwino.’ Asalilepo ukuleka ulubembu ukumuteeka, e calengele no kumutamfya ku calo ca bantu. Lyene “icishibilo,” icifwile cali fye cipoope ca bulesa, calishikilwe pa kuti takwingaba uwa kulandula imfwa ya kwa Abele pa kwipaya Kaini.—Ukutendeka 4:15.

Inshita imbi, Kaini akuulile umusumba no kuwinika ishina lya mwana wakwe umwaume. E mulandu wine inkonkani shakwe shonse shalumbukiile ku lukaakala. Ulupwa lwa kwa Kaini lwalisukile lwalofiwa lintu Mulamba wa pa Noa apyangile abashalungama bonse.—Ukutendeka 4:17-24; 7:21-24.

Ilyashi lya mu Baibolo pali Kaini na Abele talyalembeelwe ku kulibelenga fye nge cibashilo ca mupini. Lelo, ‘lyalembeelwe ku kutusambilisha’ kabili lya ‘mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula.’ (Abena Roma 15:4; 2 Timote 3:16) Finshi twingasambililako kuli ili lyashi?

Ifyo Twingasambililako

Ukupala Kaini na Abele, Abena Kristu ilelo bafwile ukupeele lambo kuli Lesa, te lambo lya cine cine ilya koca no mulilo, lelo “lya malumbo kuli Lesa, e kutila, icisabo ca milomo iitootele shina lyakwe.” (AbaHebere 13:15) Uyu mulimo ulebombwa mwi sonde lyonse, ilyo Inte sha kwa Yehova baleshimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa mu fyalo ukucila pali 230. (Mateo 24:14) Bushe mulabombako uyu mulimo? Ninshi kuti mwacetekela amuti, “Lesa tali uushalungama; takalabe umulimo wenu, no kutemwa uko mwalangile kwi shina lyakwe.”—AbaHebere 6:10.

Ukupala amalambo ya kwa Kaini na Abele, ilambo lyenu talicindamikilwa ku fintu lilemoneka. Ku ca kumwenako, ku mpendwa fye ya maawala mushimikila mu butumikishi. Yehova alolekesha ukucila apo. Yeremia 17:10 atila ‘alafwayafwaya mu mutima’ kabili ‘alalabule mfyo.’ E kutila aleshiba fintu umuntu atontonkanya pa nshi ya mutima, icikunta umuntu ukubomba, ne cimulenga ukuba fintu aba. Kanshi icacindama, mulandu tubombela, te kupenda amaawala tubomba. Cine cine, atemwa tupeele utunono nelyo ifingi, ilambo pa kucindama kuli Lesa kano fye lyapeelwa ukufuma ku mutima wa kutemwa.—Linganyeni Marko 12:41-44 kuli Marko 14:3-9.

E lyo kabili tufwile ukwibukila ukuti Yehova tapokelela amalambo ayalemana, filya fiine akeene ukupokelela ilambo lya kwa Kaini ilyo apeele ne mitima ibili. (Malaki 1:8, 13) Yehova afwaya ukumupeela ifyawamisha, ukumubombela no mutima wenu onse, umweo, ukutontonkanya, na maka. (Marko 12:30) Bushe e fintu mucita? E lyo mwingaba na pa kutakishisha amuti umulimo wenu ulapokelelwa. Paulo alembele ukuti: “Umuntu onse alinge umulimo wakwe wine, e lyo akaba na pa kutakishisha ku mwine eka, na ku mubiye iyo.”—Abena Galatia 6:4.

Kaini na Abele bakuliile mu ng’anda imo. Lelo inshita ne mibombele yabo fyalengele cila muntu ukuibela. Imibele ya mutima iya kwa Kaini yaletwalilila ukuboshiwa ku kalumwa, ifikansa, ne cipyu.

Lelo Abele ena Lesa alamwibukisha pa bulungami bwakwe. (Mateo 23:35) Umupampamina wakwe uwa kuteemuna Lesa te mulandu na mafya wamulengele ukupusana fye bwino bwino ne mibele ya balupwa lwakwe, Adamu, Efa, na Kaini. Baibolo itila nangu line Abele alifwa ‘acili alelanda.’ Umulimo abombele uwa citetekelo, waba lyashi lya muyayaya ilikekalilila muli Baibolo. Shi natupashanye Abele pa kutwalilila ukupeela amalambo ayengapokelelwa kuli Lesa.— AbaHebere 11:4.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 23]

Ica Kumwenako ca Kupashanya ku Mpanda Mano sha Bwina Kristu

YEHOVA apelulushenye na Kaini mu cikuuku pa kumwipusha ukuti: ‘Mulandu nshi ufulilwe no kufiitwa ku mutima?’ Yehova tapatikishe Kaini ukuba bwino, pantu umwine ali umuntungwa ukuisalila. (Linganyeniko Amalango 30:19.) Lelo kwena, Yehova mu kwangufyanya alyebele Kaini ifyali no kufuma mu mibele yakwe iya bucumbu munshololwa. Amusokele ukuti: ‘Pa mulandu wa kuti naubifya, icibi cili pa mwinshi nge ciswango icikubelamiine pa kuti cikulye.’—Ukutendeka 4:6, 7, Baibele wa Cibemba uwa mu 1983.

Umfwikisheni bwino pano ukuti nelyo fye Yehova aebawile nga nshi Kaini muli iyi nshila, tamumwene ukuti ‘nalubilila nacipwa.’ Lelo alilondolwele kuli wene fintu aali no kupaalwa kulila fye ayalula imibele yakwe, kabili Yehova alishibe bwino nga nshi ukuti Kaini nga alicimfishe bulya bwafya, afwaya ukubucimfya. Yehova atile: ‘Ala aucita bwino, nomba nga ulesansamuka.’ Yehova kabili pa kulanda pa lwa cipyu ca bukomi ica kwa Kaini, amwebele ukuti: ‘Icibi cilefwaya ukukuteeka, lelo kwena ni we uli no kucikaana.’

Ilelo, baeluda mu cilonganino ca Bwina Kristu bafwile ukupashanya ica kumwenako ca kwa Yehova. Nga fintu 2 Timote 4:2 asosa, limo bafwile ‘ukwebaula’ no ‘kukalipila,’ ukwebelapo uulubile amafya yakamuponena nga aba cumbu munshololwa. Baeluda kabili tabafwile ukulaba ku ‘kukonkomesha.’ Ishiwi lya ciGriki ilya pa·ra·ka·leʹo lyalola ku “kukoselesha.” Icitabo Theological Dictionary of the New Testament cilandapo ukuti: “Ukukonkomesha takufwile ukuba ukwa kusasukila, ukushobaula, nelyo ukulengulula. Apo ishiwi limo line lyalola na ku cisansamushi, kanshi ukukonkomesha kufwile ukuba mu busuma.”

Icishinka na cimbi pali uyu mulandu ca kuti, ishiwi na limbi ilya ciGriki ilya pa·raʹkle·tos, lyalola kuli kaafwa nelyo ndubulwila wa mu cilye. Kanshi nelyo fye ni lintu baeluda baleebaula umo pa mulandu uwaishibikwa, bafwile ukwibukisha ukuti ni bakaafwa, te balwani, ba muntu uulekabila ukufunda. Ukupala Yehova, baeluda bafwile ukulemenena ku busuma, bafwile ukusubila nga nshi ukuti umuntu balefunda kuti acimfya ubwafya.—Linganyeniko Abena Galatia 6:1.

Lelo kwena, apashintilila fyonse ni pa mwine, e ufwile ukukonka fintu bamukonkomesha. (Abena Galatia 6:5; Abena Filipi 2:12) Impanda mano shikasanga bamo abashumfwa fintu babafunda, nga filya fiine Kaini asuulile ukufunda ukwafumine na kuba kuli Kabumba umwine. Te mulandu ne co, lintu baeluda bapashanya Yehova, uwaba ica kumwenako capwililika ku mpanda mano sha Bwina Kristu, bakashininkisha ukuti babombesha na maka yabo yonse.