Ukulwisha Ukufyambata kwa Lubembu pa Mubili Uwawa

“Ukwangwo mubili ni mfwa, no kwangwo Mupashi mweo no mutende.”—ABENA ROMA 8:6.

 1. Ni ku mifwaile nshi abantunse babumbilwe?

“LESA alengele umuntu mu [cipasho, NW] cakwe, mu [cipasho, NW] ca kwa Lesa e mo amulengele; umwaume no mwanakashi e fyo abalengele.” (Ukutendeka 1:27) Icipasho caba kubelebesha kwa cintu nelyo intulo. Muli ifyo, abantunse balengelwe ukuba kubelebesha kwa bukata bwa kwa Lesa. Pa kulangisha imibele ya bulesa—pamo ngo kutemwa, ubusuma, ubulungi, na bumupashi—mu kubombesha kwabo konse, baleta ilumbo no mucinshi kuli Kalenga wabo, pamo pene no kuiletela abene insansa no kwikushiwa.—1 Abena Korinti 11:7; 1 Petro 2:12.

 2. Ni shani fintu abantunse ba kubalilapo babili bapushile icikongwani?

² Abantunse ba kubalilapo babili, ababumbilwe mu kupwililika, bali abaipangasha bwino kuli ulu lubali. Ukupala ifilola fyawamishiwa ukufika ku kubeekesha, bali na maka ya kubelebesha ubukata bwa kwa Lesa mu kubeekesha no kukonkesha. Nangu cibe fyo, basuminishe kulya kubeekesha ukukowela lintu ku mumbo basalilepo ukukanaumfwila Kalenga wabo kabili Lesa. (Ukutendeka 3:6) Pa numa ya ico, tabali na kabili no kubelebesha ubukata bwa kwa Lesa mu kupwililika. Balipelebele ku bukata bwa kwa Lesa, ukupusa imifwaile ya kubumbwa kwabo mu cipasho ca kwa Lesa. Mu mashiwi yambi, balibembwike.a

 3. Cinshi caba imibele ya cine iya lubembu?

³ Ici citwaafwa ukumfwikisha imibele ya cine iya lubembu, ulukantaika ukubelebesha kwa muntu ukwa cipasho ca kwa Lesa no bukata. Ulubembu lulenga umuntu ukuba uushashila, uko e kuti, uushasanguluka kabili uwakowela lwa ku mupashi na mu mibele isuma. Apantu umutundu wa muntu onse, baba ni ntuntuko sha kwa Adamu na Efa, bafyalilwa muli iyo mibele yakowela kabili iishasanguluka, ukupelebela ku kwenekela kwa kwa Lesa kuli bene nga bana bakwe. Kabili ica kufumamo? Baibolo ilondololo kuti: “Filya ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.”—Abena Roma 5:12; linganyako Esaya 64:6.

Ukufyambata kwa Lubembu pa Mubili Uwawa

4-6. (a) Ni shani fintu abantu abengi bamona ulubembu ilelo? (b) Cinshi caba e ca kufumamo ca mimwene ya muno nshiku iya lubembu?

⁴ Abantu abengi ilelo tabailanguluka nga bashasanguluka, abakowela, nelyo ababembu. Na kuba, ulubembu, pamo nge shiwi, ni cikanga fye likube ukufuma mu butala bwa mashiwi ubwa bantu. Napamo kuti balanda pa lwa mpuso, ukubulisha ukushilimuka, no kutena. Lelo pa lwa lubembu? Napacepa! Nelyo fye ni kuli abo abacili baitunga ukusumina muli Lesa, “ifisambilisho fyakwe fipanga umutande wa fisumino fya mibele ukucila ifishinte fya mibele, batila ‘imitubululo 10’ mu cifulo ca amafunde 10,” e filandapo Alan Wolfe, profesa wa fya kwangalila capamo.

⁵ Cinshi caba ica kufumamo ca iyi mitontonkanishishe? Ukukaana, atemwa nelyo fye ukusuulako ku, kubako kwa cine cine ukwa lubembu. Ici caletako inkulo ya bantu abakwata itontonkanyo lyanyongane cibi pa lwa calungama ne calubana, abo abayumfwa abantungwa ukwimika umutande wabo abene uwa fipimo fya myendele kabili abashiyumfwa abashingamwa ku uli onse pa lwa cili conse ico basalapo ukucita. Ku bantu ba musango yo, ukumfwa bwino e mulingo weka fye mu kupingula nampo nge nshila ya ncitilo ili iyalinga nelyo iyo.—Amapinda 30:12, 13; linganyako Amalango 32:5, 20.

⁶ Ku ca kumwenako, pa kulanshanya no kwipushanya ukwa pa televisioni, abacaice balilaalikwe ukulumbulula imimwene yabo iya fitwa imembu shabipisha cinelubali.b “Icilumba te lubembu,” e fyabilishe uwaleakanamo umo. “Walinga ukuyumfwa bwino.” Ukulosha ku bunaŋani, na umbi atile: “Cisuma ukube fyo limo limo. . . . Limo limo cisuma ukwikala fye no kuipeela we mwine inshita ya pa lobe.” Nelyo fye ni kashimika acitile ukulandapo kwakwe ukwa kulungatika ukwa kuti: ‘Imembu shabipisha cinelubali tashaba ni ncitilo sha bubifi, lelo ukucila, kutuninkisha fye kwa mu cinkumbawile ukwa bantunse uko kwingaba ukwa kucusha kabili ukwingaba kwa kuipakisha apakalamba.’ Ee, icapitila pamo no lubembu kuyumfwa uwa mulandu, pantu, na kuba, ukuyumfwa uwa mulandu e capusanininako cine ica kuyumfwa bwino.—Abena Efese 4:17-19.

 7. Ukulingana na Baibolo, ni shani fintu abantu bambukilwako ku lubembu?

⁷ Mu kupusana kukalamba ne ci conse, Baibolo ilondolola apabuuta ukuti: “Bonse nababembuka, kabili bapelebela ku bukata bwa kwa Lesa.” (Abena Roma 3:23) Nelyo fye mutumwa Paulo alisumine ukuti: “Naishibo kuti muli ine (e kutila mu mubili wandi) tamwaikale cisuma; pantu ukufwayo kucite cisuma kwaba kuli ine, lelo ukucicita e ko nafilwa. Pantu icisuma ico mfwaya, nshicicita; lelo icibi ico nshifwaya, e co ncita.” (Abena Roma 7:18, 19) Paulo pano taleyobeka mu kuyumfwila ubulanda. Ukucila, pa mulandu wa kuti alilwike mu kukumanina fintu umutundu wa muntu wapelebela apakalamba ku bukata bwa kwa Lesa, aumfwile ukuluma kwa kufyambata kwa lubembu pa mubili uwawa. “Iye, ne muntu wa nkumbabulili ne!” e fintu abilishe, “nani akampokolola ku mubili uno uwa mfwa?”—Abena Roma 7:24.

 8. Fipusho nshi tulingile ukuipusha fwe bene? Mulandu nshi?

⁸ Cinshi cili e mimwene yobe iya uyu mulandu? Kuti pambi wasumino kuti pamo nge ntuntuko ya kwa Adamu, iwe, ukupala uuli onse umbi, waba uushapwililika. Lelo ni shani fintu ukwishiba ico kwambukila ukutontonkanya kobe ne nshila yobe iya bumi? Bushe ulapokelela cene nge cintu cabako no kutwalilila fye ukucita icili conse icaisa fye mu cifyalilwa? Nelyo bushe ulabikako ukubombesha kwa lyonse ku kulwisha ukufyambata kwa lubembu pa mubili uwawa, ukutukuta ukubelebesha ubukata bwa kwa Lesa mu kubeekesha ukufika pantu wingapesha muli fyonse fintu ucita? Ici cilingile ukuba ica kwangwako kukalamba kuli umo na umo uwa ifwe mu cilolwa ca fintu Paulo asosele ukuti: “Ababo musango wa bumubili baangwe fya mubili, na babo musango wa buMupashi baangwe fya Mupashi. Pantu ukwangwo mubili ni mfwa, no kwangwo Mupashi mweo no mutende.”—Abena Roma 8:5, 6.

Ukwangwo Mubili

 9. Mulandu nshi cabelo kuti “ukwangwo mubili ni mfwa”?

⁹ Cinshi Paulo apilibwile lintu atile “ukwangwo mubili ni mfwa”? Inumbwilo “umubili” ilingi line muli Baibolo ibomfiwa ku kulangilila umuntu mu mibele yakwe iishapwililika, ‘uwaimitilwe mu lubembu’ nge ntuntuko ya kwa cipondoka Adamu. (Ilumbo 51:5; Yobo 14:4) Muli ifyo, Paulo alecincisha Abena Kristu ukukanaimika imitontonkanya yabo pa kukongama kwa lubembu, ukutuninkisha, no lunkumbwa lwa mubili uushapwililika, uwawa. Kabili mulandu nshi te ifyo? Ukwashala kumbi Paulo atwebele ifyaba e milimo ya bumubili kabili lyene alundilepo ukusoka kwa kuti: “Abalecite fyabe fi tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa.”—Abena Galatia 5:19-21.

10. Cinshi capilibulwa ku ‘ukwangwa’?

¹⁰ Lelo bushe tapaba ubupusano ubukalamba pa kati ka kwangwa icintu cimo no kucita cene? Ca cine, ukutontonkanya pa lwa cintu cimo te lyonse citungulula ku kucita cene. Nangu cibe fyo, ukwangwa kwalicila pa kuba fye itontonkanyo lya mu lupita. Ishiwi Paulo abomfeshe ni phroʹne·ma mu ciGreek, kabili lilangilila “imitontonkanishishe, umuntontonkanya (uwaimikwa pa), . . . ipange, ukutinamina, ukutukuta.” Muli ifyo, “ukwangwo mubili” cipilibula ukulamwa, ukobelwa, ukutekwa, no kutuninkishiwa no kufwaisha kwa mubili uwawa.—1 Yohane 2:16.

11. Ni shani fintu Kaini aleangwo mubili, kabili cinshi cali ica kufumamo?

¹¹ Icishinka cilangililwa bwino ku nshila iyo Kaini akonkele. Lintu akalumwa no bukali fyaimine mu mutima wa kwa Kaini, Yehova Lesa alimusokele ati: “Cinshi ico wafulilwa? Cinshi ico iwilile ne mpumi yobe? Bushe auwamya, nga te kuti upokelelwe? Kabili nga tauwemye, pa mwinshi palaalililo lubembu; kabili ukufuluka kwakwe kuti kwalola kuli iwe, kabili iwe ukalamuteka.” (Ukutendeka 4:6, 7) Kaini alolenkene no kusalapo. Bushe aali no ‘kuwamya,’ uko e kuti, ukubika umutontonkanya wakwe, ipange, no kutinamina icintu cimo icisuma? Nelyo bushe aali no kutwalilila ukwangwo mubili no kutontomesha umuntontonkanya wakwe pa kukongama kwabipa ukwasokeme mu mutima wakwe? Nga fintu Yehova alondolwele, ulubembu ‘lwalaalilile pa mwinshi,’ ukupembelela ukwimina no kumina Kaini nga ali no kulusuminisha. Mu cifulo ca kulwisha no ‘kuteka’ ulunkumbwa lwakwe ulwa mubili, Kaini alusuminishe ukumuteka—ukufika ku mpela yabamo akayofi.

12. Cinshi tulingile ukucita pa kukanaya “mu nshila ya kwa Kaine”?

¹² Ni shani pa lwa ifwe ilelo? Mu kushininkisha tatulefwaya ukwendela “mu nshila ya kwa Kaine,” nga fintu Yuda alilishike ukukuma kuli bamo pa kati ka Bena Kristu aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. (Yuda 11) Tatulingile ukutala atuilungamika no kutontonkanya ukuti ukuyobekamo kunono nelyo ukutobako amafunde patali patali takwaba ukwa kucena. Mu kupusanako, tulingile ukuba abapempwila ukwishiba ukusonga ukuli konse ukushili kwa bukapepa kabili ukwa kubosha uko pambi ukwaingila mu mitima yesu ne mintontonkanya no kunukula kwene mu kwangufyanya ilyo takulalimba mishila. Ukulwisha ukufyambata kwa lubembu pa mubili uwawa kutendekela mu kati.—Marko 7:21.

13. Ni shani fintu umuntu ‘engalembulwa ku kubelelekwa ku lunkumbwa lwakwe lwine’?

¹³ Ku ca kumwenako, kuti pambi wamona ukumoneka kwa kutulumusha ukwa mu lupita nelyo ukwa makankamike nelyo ukumoneka kwa cisenena nelyo icikope ca kubimbula ukucishamo. Kuti pambi caba cikope mu citabo nelyo magazini, nelyo ukumoneka ukufuma pa filimu nelyo pa televisioni, ukusabankanya pa cipampa, nelyo fye mu mibele ya bumi bwa cine cine. Ico mu cine ceka tacilingile ukuba ica kutulumusha, apantu kuti cacitika—kabili cilacitika. Nangu cibe fyo, ici cikope nelyo ukumoneka, nangu ca kuti pambi capoosele fye inshita inononono, kuti pambi cakongamina ku kwikalilila mu muntontonkanya no kubweluluka mu nshita mu nshita. Cinshi ucita lintu ico cacitika? Bushe ilyo line ulabuula incitilo ku kulwisha ilyo itontonkanyo no kulifumya mu muntontonkanya obe? Nelyo bushe ulasuminisha lyene ukwikala mu muntontonkanya obe, napamo ukwibulula ica kukumanya cila nshita ilyo itontonkanyo lyaisa? Ukucita icalekelesha kuibika mu busanso bwa kubalamuna ukukonkana kwa fya kucitika ifyalondololwa na Yakobo ati: “Umuntu onse atunkwa pa kulembulwa no kubelelekwa ku lunkumbwa lwakwe lwine; e lyo ulunkumbwa ilyo lwaimita lufyalo lubembu, no lubembu ilyo lwakula lufyale mfwa.” Uyo e mulandu wine Paulo asosele ukuti: “Ukwangwo mubili ni mfwa.”—Yakobo 1:14, 15; Abena Roma 8:6.

14. Ni mu kuba na finshi tusanswa na fyo cila bushiku, kabili ni shani fintu tulingile ukwankulako?

¹⁴ Apantu twikala mu calo umo bucisenene bwa bwamba, ulukaakala, no kutemwe fimoneka filumbanishiwa—ukulangishiwa apabuuta kabili mu kukakuka mu fitabo, bamagazini, amafilimu, na maprogramu ya pa televisioni, na mu nyimbo shalumbuka—tulasanswa mu cine cine ku matontonkanyo yalubana ne mfundo cila bushiku. Cinshi ciba ukwankulako kobe? Bushe ulayumfwa uwacincimushiwa kabili uwasekeshiwa kuli fyonse fi? Nelyo bushe uyumfwa nge fyayumfwile Lote umulungami, “uwaleba no bulanda ku mibele ya bucilende iya bapulumushi . . . alalungulusho mutima wakwe ulungami ubushiku no bushiku pa kumona no kuumfwa imicitile yabo iyabindwa”? (2 Petro 2:7, 8) Pa kutunguluka mu kulwisha ukufyambata kwa lubembu pa mubili uwawa, tukabila ukupampamina pa kucita nga fintu kemba wa malumbo acitile: “Nshakabike pa mulola wa menso yandi icintu ca bucinangwa; napate milimo ya bapumba, te kuti ilambatile kuli ine.”—Ilumbo 101:3.

Ukwangwo Mupashi

15. Kwaafwa nshi twakwata ku kulwisha ukufyambata kwa lubembu pali ifwe?

¹⁵ Icintu cimo icingatwaafwa ukulwisha ukufyambata kwa lubembu pa mubili uwawa cintu Paulo atwalilile ukusosa: “Ukwangwo Mupashi mweo no mutende.” (Abena Roma 8:6) Muli ifyo, ukucila ukutekwa no mubili, tufwile ukuleka umuntontonkanya wesu ukwisa pe samba lya kusonga kwa mupashi no kutemfumina pa fintu fya ku mupashi. Fintu nshi ifyo? Pa Abena Filipi 4:8, Paulo apanga umutande wa fyene: “Ica kulekelesha, mwe ba bwananyina, tontonkanyeni fyonse ifya cine, fyonse ifya mucinshi, fyonse ifya bulungami, fyonse ifya musangwela, fyonse ifyayemba, fyonse ifya mutembo, nga kwabe ca busuma, nga kwabe ca kutasha, tontonkanyeni ifi fintu.” Lekeni tulolekeshe mu kupalamisha no kumfwikisha bwino pa lwa fintu tulingile ukutwalilila ukutontonkanya.

16. Mibele nshi iyo Paulo atukoseleshe ukutwalilila ‘ukutontonkanya,’ kabili cinshi imo na imo isanshamo?

¹⁶ Ica kubalilapo, Paulo atantawile imibele isuma cinekonsekonse kabili atangilile imo na imo mu kuba ne shiwi “fyonse.” Iyi numbwilo ilangililo kuti Abena Kristu tabapeleshiwa ku kutontonkanya pa lwa milandu ya mu Malembo fye nelyo iya cifundisho ca butotelo inshita shonse. Kwalibako imilandu iingi nelyo ifya kulanshanyapo ifyo twingemikapo imintontonkanya yesu. Lelo icakatama cili ca kuti fifwile ukulingana ne mibele isuma iyo Paulo alondolwele mu kulungatika. Limo na limo ilya mabumba ya ifi ‘fyonse’ ifyaloshiweko na Paulo fyawaminwa ukusakamana kwesu. Lekeni tulanguluke fyene mu kukonkana.

◻ “Ifya cine” fisanshamo ukucila pa kuba fye ifya cine nelyo ifya bufi. Cipilibula ukuba ica cishinka, icatambalala, kabili icacetekelwa, icintu ca cine cine, te kupeela fye imimonekele ya kube fyo.—1 Timote 6:20.

◻ “Ifya mucinshi” cilosha ku fintu fyakatamikwa kabili ifyacindikwa. Ciletako itontonkanyo lya kucindikisha, icintu cimo icasansabala, icikankaala, kabili ica mucinshi ukucila ukuba icasaalulwa kabili icitungwa akabi.

◻ “Ifya bulungami” cipilibula ukufika pa fipimo fya kwa Lesa, te fya muntu. Abantu ba ku calo besusha imintontonkanya yabo mu kuba na mapange yashalungama, lelo ifwe tuli no kutontonkanya no kubekelwa mu fintu ifya bulungami mu menso ya kwa Lesa.—Linganyako Ilumbo 26:4; Amose 8:4-6.

◻ “Ifya musangwela” cipilibula ifyasanguluka kabili ifya mushilo te mu mibele fye mweka (iya fya bwamba nelyo imbi) lelo na kabili mu muntontonkanya no kutuninkisha. “Amano ayafuma mu muulu yena pa kubala yantu ya musangwela,” e fisosa Yakobo. Yesu, uwaba “uwa musangwela,” aba e ca Kumwenako capwililika kuli ifwe ukulanguluka.—Yakobo 3:17; 1 Yohane 3:3.

◻ “Ifyayemba” ni fyo ificilimusha no kupuutamo ukutemwa muli bambi. Tuli no ‘kwetetula umwa kucincimushanisha ku kutemwa kabili ku kubombe milimo isuma,’ ukucila ukubika imintontonkanya yesu pa fintu ifyo fibalamuna ulupato, icilulo, ne fikansa.—AbaHebere 10:24.

◻ “Ifya mutembo” tacipilibula fye “ifishimikwe cisuma” nelyo “lipoti musuma” lelo na kabili, mu mano yene yene, ukuba ica kukuulilila kabili ica kutasha. Tutonta imintontonkanya yesu pa fintu ifituntulu kabili ifya kukuulilila ukucila ifya kubotelesha kabili ifya kukalifya.—Abena Efese 4:29.

◻ “Ica busuma” mu kutendekelako cipilibula “ubusuma” nelyo “ubulumba lwa mu mibele isuma,” lelo kuti capilibula ubulumba bwa musango uuli onse. Muli ifyo, kuti twatesekesha imibele yaumo mutengo, ubusuma, ne fya kupwishishisha fya bambi mu kumfwana ne cipimo ca kwa Lesa.

◻ Ifintu ‘fya kutasha’ fiba ifyo mu cine cine nga ca kuti ukutasha kufuma kuli Lesa nelyo ku bulashi ubwaishibikwa bwino kuli wene.—1 Abena Korinti 4:5; 1 Petro 2:14.

Ubulayo bwa Bumi no Mutende

17. Mapaalo nshi ayafuma mu “kwangwo Mupashi”?

¹⁷ Lintu twakonka ukukonkomesha kwa kwa Paulo no kutwalilila ‘ukutontonkanye fi fintu,’ tukatunguluka mu “kwangwo Mupashi.” Ica kufumamo tacakabe fye lipaalo lya bumi, uko e kuti, ubumi bwa muyayaya mu calo cipya icalaiwa, lelo na kabili umutende. (Abena Roma 8:6) Mulandu nshi? Pantu imintontonkanya yesu ilacingililwa ukufuma ku kusonga kwa bubifi ukwa fintu fya ku mubili, kabili tatwambukilwako apakalamba na kabili ku kushomboka kwa kulengo kushikitika pa kati ka mubili no mupashi nga fintu kwalondololwa kuli Paulo. Pa kucincintila ukusonga kwa mubili, na kabili tulanonka umutende na Lesa “pantu umutima uwangwa bumubili bulwani kuli Lesa.”—Abena Roma 7:21-24; 8:7.

18. Bulwi nshi ubo Satana alelwisha, kabili ni shani fintu twingaba abacimfya?

¹⁸ Satana na bakabomba bakwe balecita apo bengapesha ku kukowesha ukubelebesha kwesu ubukata bwa kwa Lesa. Besha ukunonka ukulama kwa mintontonkanya yesu pa kusansa yene ku lunkumbwa lwa mubili, ukwishiba ukuti ici kuli pelepele cikatungulula ku bulwani na Lesa na ku mfwa. Lelo kuti twacimfya ubu bulwi. Ukupala Paulo, ne fwe bene kuti twabilisha ukuti: “Kube ukutootela kuli Lesa muli Yesu Kristu Shikulwifwe” pa kutupayanishisha inshila ya kulwisha ukufyambata kwa lubembu pa mubili uwawa.—Abena Roma 7:25.

[Amafutunoti]

Bushe Kuti Walondolola?

◻ Ulubembu cinshi, kabili ni shani fintu lwingatendeka ukufyambata pa mubili uwawa?

◻ Ni shani fintu twingalwisha “ukwangwo mubili”?

◻ Cinshi twingacita ku kusumbula “ukwangwo Mupashi”?

◻ Ni shani fintu “ukwangwo Mupashi” kuleta ubumi no mutende?

[Icikope pe bula 15]

Kaini asuminishe ukukongama kwa mubili ukumuteka ukutwalwa ku boni bwakwe

[Ifikope pe bula 16]

Ukwangwo mupashi cipilibula ubumi no mutende