Umulopa

Ubulondoloshi: Ifyasongoloka mu cine cine ifya kusungusha ifishinguluka mu mishipa ya bantunse ne nama shakwate insandesande ishingi, ukupayanya ukupembesula na okisijini, ukufumya ubusali, no kubomba ulubali lukalamba mu kucingilila umubili ku kwingililwa na malwele. Umulopa wapalamisha ne mibombele ya bumi ica kuti Baibolo isoso kuti “umweo wa ca mubili uli mu mulopa wa ciko.” (Lebi 17:11) Pamo nge Ntulo ya bumi, Yehova alipayanya amakambisho ya kulungatika ukukuma ku kubomfiwa kwa mulopa.

Abena Kristu balikambishiwa ‘ukutalukako ku mulopa’

Imil. 15:28, 29: “Ciyene ku mupashi wa mushilo, na kuli ifwe [ibumba litungulula ilya cilonganino ca bwina Kristu] te kumutwika icafina icacilamo iyo, kano ifi fifwile ukucitwa: ukutalukako ku fyaipailwo tulubi, na ku kulyo mulopa, na ku fyatitilwa [nelyo, ukwipaiwa ukwabulo ukusumyamo umulopa] na ku bulalelale; ifyo nga muleibakako, ninshi mwawamya. [Kube ubutuntulu busuma kuli imwe].” (Palya ukulya umulopa kwalinganishiwa ku kupepo tulubi no bulalelale, ifintu ifyo tatulingile ukuibimbamo.)

Umunofu wa nama kuti waliwa, lelo te mulopa

Ukute. 9:3, 4: “Conse icenda icili no mweo cikabe ca kulya kuli imwe; namupa fyonse, filya namupeele no musalu uteku. Lelo, umunofu umuli umweo wa uko, umulopa wa uko, mwilalya.”

Inama iili yonse iilebomfiwa nge ca kulya ifwile ukusumiwamo mu kulinga. Iyatitilwa nelyo iyafwa ku fiteyo nelyo iyasangwa pa numa ibe naifwa tayalinga ku ca kulya. (Imil. 15:19, 20; linganyako Ubwina Lebi 17:13-16.) Mu kupalako, ifya kulya ifili fyonse umo umulopa utuntulu nelyo fye ifiputulwa fimo ifya mulopa fyasanshiwamo tafilingile kuliwa.

Kubomfiwa fye ukwa mwi lambo ukwa mulopa e kwasuminishiwa kuli Lesa

Lebi 17:11, 12: “Umweo wa ca mubili uli mu mulopa wa ciko; kabili ine naupeela kuli imwe pa ciipailo ku kukonsolwele myeo yenu: pantu umulopa e ukonsolwela ku mweo uulimo. Ni pali ici e po nasosele ku bena Israele, nati, Umuntu onse uwa muli imwe te kuti alye umulopa, kabili umulebeshi uulebela mu kati kenu, te kuti alye umulopa.” (Ayo malambo yonse aya nama pe samba lye Funde lya kwa Mose yacitile cinshingwa ilambo limo ilya kwa Yesu Kristu.)

Heb. 9:11-14, 22: “Kristu ilyo aishile shimapepo [mukalamba] . . . apabulo mulopa wa mbushi no wa bana ba ŋombe, kano umulopa wakwe umwine, aingilemo fye limo Umwashila, no kumone cilubula ca muyayaya. Pantu umulopa wa mbushi no wa ŋombe shilume ne mito ya mutepa wa ŋombe, pa kukanwa pa bakowela, nga fishisha ku kulengo kusanguluka kwa mubili: pali bufi umulopa wa kwa Kristu, uwaituulile uwabula akalema kuli Lesa mu mupashi wa muyayaya, ukasangulula bakampingu wenu ku milimo yafwa no kumulosha mu kubombela Lesa wa mweo. . . . Ukwabulo kusuumo mulopa takuli ukulekelelo lubembu.”

Efes. 1:7: “Muli uyo [Yesu Kristu] twabela no kulubuka mu mulopa wakwe, ukulekelelwa kwa mampuulu yesu, umwabelo bucindami bwa kusenamina kwakwe.”

Ni shani fintu abo abaitungile ukuba abena Kristu mu myanda ya myaka iya kubalilapo C.E. baumfwikishe amakambisho ya Baibolo ukukuma ku mulopa?

Tertullian (c. 160-230 C.E.): “Lekeni inshila shenu ishishili sha cifyalilwa shilengwe nsoni pa ntanshi ya bena Kristu. Tatukwata fye no mulopa wa nama pa fya kulya fyesu, pantu ifi fisanshamo ifya kulya fya lyonse. . . . Pa kulubulushiwa kwa bena Kristu [mwe bena Roma abasenshi] mubatambika soseji yaisulamo umulopa. Mulashininwa, kwena, ukuti icintu ciine ico mweseshako ukupumbula ukufuma ku nshila yalungama te ca mwi funde kuli bene. Ni shani, lyene, fintu muli abacetekela ukuti bakatutuma pa mulopa wa nama, musumino kuti bakafuluka mu kupamfiwa umulopa wa buntunse?”—Tertullian, Apologetical Works, and Minucius Felix, Octavius (New York, 1950), yapilibwilwe na Emily Daly, ibu. 33.

Minucius Felix (umwanda wa myaka uwalenga itatu C.E.): “Tulataluka nga nshi ku mulopa wa buntunse, ica kuti tatubomfya umulopa nelyo fye wa nama shiliiwa mu fya kulya fyesu.”—The Ante-Nicene Fathers (Grand Rapids, Mich.; 1956), ukulembwa na A. Roberts na J. Donaldson, Vol. IV, ibu. 192.

Ukukuushishamo Umulopa

Bushe icibindo ca Baibolo cisanshamo umulopa wa buntunse?

Ee, kabili abena Kristu ba mu kubangilila bacumfwile muli iyo nshila. Imilimo 15:29 isoso “kutaluka ku . . . mulopa.” Taisosa ukufuma fye ku mulopa wa nama. (Linganyako Ubwina Lebi 17:10, ilyabindile ukulya “umulopa wa musango onse.”) Tertullian (uwalembele mu kucingilila ifisumino fya bena Kristu ba mu kubangilila) alondolwele ukuti: “Icibindo pa ‘mulopa’ tukacumfwa ukuba (icibindo) no kucilapo pa mulopa wa buntunse.”—The Ante-Nicene Fathers, Vol. IV, ibu. 86.

Bushe ukukuushishamo mu cituntulu cimo cine no kulyo mulopa?

Mu cipatala, lintu umulwele ashili na maka ya kulya ukupitila mu kanwa kakwe, aliishiwa ukupitila mu mishipa. Nomba, bushe umuntu ushapokelela umulopa ukubikwa mu kanwa kakwe lelo uwapokelele ukukuushishamo mu cituntulu aleumfwila ikambisho lya ‘kutalukako . . . ku mulopa’? (Imil. 15:29) Ukubomfya icilangililo, languluka umuntu uwaebwa kuli dokota ukuti afwile ukutaluka ku fya kunwa fikola. Bushe kuti abo wa cumfwila nga alekele ukunwa ifikola lelo alefingisha mu kulungatika mu mishipa yakwe?

Mu mulandu wa mulwele uukaana umulopa, bushe kwabako ukundapa kwa kupyanikapo?

Ilingi line saline solution, Ringer’s solution, na dextran fyayanguka kuti fyabomfiwa nge fya kwingilishako ubwingi bwa fyasongoloka mu mulopa, kabili ifi filasangwako mupepi ne fipatala ifingi ifya muno nshiku. Mu cishinka, amasanso ayendela pamo no kubomfya ukukuushishamo umulopa yalasengaukwa pa kubomfya ifi. Canadian Anaesthetists’ Society Journal (January 1975, ibu. 12) isoso kuti: “Amasanso ya kukuushishamo umulopa yaba busuma bwa fya kupyanikapo ubwingi bwa fyasongoloka mu mulopa: ukusengauka ukwambukilwa ku tushishi tulenga amalwele, ukwankulako kwa kukuushishamo no kukaana kwa Rh.” Inte sha kwa Yehova tabakwata kukaanako kwa butotelo ku kubomfya ifya kwingilishako ifyasongoloka fya mulopa ifishili fya mulopa ifine.

Inte sha kwa Yehova mu cishinka balamwenamo mu kundapa kwacilapo kuwama ukwa fya cipatala pa mulandu wa kuti tabapokelela umulopa. Dokota ukulemba muli American Journal of Obstetrics and Gynecology (June 1, 1968, ibu. 395) asumine ukuti: “Takuli kutwishika ukuti imibele umo iwe [dokota alepula] ulelepula ukwabulo kucitikako kwa kukuushishamo kukongamina ku kuwamya ukulepula kobe. Ulacilapo panono ukuba uwa mupampamina mu kucilika umushipa uuli onse uulesuuma.”

Imisango yonse iya kulepula kuti yacitwa mu kutunguluka ukwabulo kukuushishamo umulopa. Ici cisanshamo ukulepula kwa pa mutima, ukulepula kwa kuli bongobongo, ukuputulako amolu nelyo amaboko, no kufumya umupwilapo ukwa filundwa fikwete kansa. Ukulemba muli New York State Journal of Medicine (October 15, 1972, ibu. 2527), Dr. Philip Roen asosele ukuti: “Tatwashimba ukucita imibombele iili yonse kabili yonse iya kulepula mu kulolenkana no kukaanishiwa ukupyanikapo umulopa.” Dr. Denton Cooley, pa Texas Heart Institute, asosele ukuti: “Twalyebekeshiwe nga nshi ku fya kufumamo [mu kubomfya ifya kwingilishako ifyasongoloka fya mulopa ifishili fya mulopa] pa Nte sha kwa Yehova ica kuti twatendeke ukubomfya imibombele pa balwele besu bonse aba kufilwa kwa mutima.” (The San Diego Union, December 27, 1970, ibu. A-10) “Ukulepula kwabulo mulopa ukwa pa mutima, mu kubalilapo kwalundulwilwe ku filundwa fikalamba ifya cakaniko ca Nte sha kwa Yehova pa mulandu wa kuti ubutotelo bwabo bulabinda ukukuushishamo umulopa, nomba kwalitendekwa ku kubomfiwa mu mibombele yayafya iya mutima mu tunya na bana.”—Cardiovascular News, February 1984, ibu. 5.

Nga Umo Asoso Kuti—

‘Muleka abana benu ukufwa pa mulandu wa kuti mukaana ukukuushishamo umulopa. Ndetontonkanya ukuti ico cili icabipisha’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Lelo tulabasuminisha ukukuushishamo—umusango wacilapo kukanabamo busanso. Tupokelela ukukuushishamo ukushakwata amasanso pamo nge fintu fyapala AIDS, ukufimba kwa libu, malaria. Tufwaya ukundapa kwawamisha ku bana besu, nga fintu ndi uwashininkisha umufyashi uuli onse uwakwato kutemwa engafwaya.’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Lintu kuli ukulufya kwabipisha ukwa mulopa, ukukabila kwakulisha kwa kubwesha ubwingi bwa fyasongoloka. Ukwabulo kutwishika uleibukisha ukuti umulopa wesu mu cishinka waba 50 peresenti amenshi; lyene kwabako insandesande shakashika ne shabuuta, na fimbipo. Lintu umulopa uwingi walufiwa, umubili uwine ulapongolola insandesande ishingi ishakashika isha pa mbali mu mishipa no kwangufyanya ukupangwa kwa shipya. Lelo ubwingi bwa fyasongoloka bulakabilwa. Ifingilishako ubwingi bwa fyasongoloka fya mulopa ifishabamo mulopa kuti fyabomfiwa ku kukumanisho uko kukabila, kabili tulapokelela ifi.’ (2) ‘Ifya kwingilishako ubwingi bwa fyasongoloka mu mulopa fyalibomfiwa ku makana ya bantu, mu kuba ne fya kufumamo fyawamisha.’ (3) ‘Icacilishapo kucindama kuli ifwe cintu Baibolo iine isosa pa Milimo 15:28, 29.’

Nelyo kuti wasoso kuti: ‘Kuti naumfwikisha imimwene yenu. Ndetunganya muleelenganya umwana wenu muli iyo mibele. Pamo nga bafyashi tulacita icili conse ukufika apo twingapesha ku kucingilila ubusuma bwa mwana wesu, bushe te ifyo? E co nga ca kuti abafyashi bapala imwe na ine baali no kukaana umusango umo uwa kundapa kwa cipatala ku mwana wesu, mu kushininkisha kufwile ukubamo umulandu umo uwa kupatikisha kuli cene.’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Bushe muletontonkanya ukuti abafyashi bamo kuti basongwa ku cintu Icebo ca kwa Lesa cisosa pano pa Milimo 15:28, 29?’ (2) ‘E co icipusho ni ci, Bushe twalikwata icitetekelo cakosa ica kucita cintu Lesa akambisha?’

‘Imwe mwe bantu tamwasumina mu kukuushishamo umulopa’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Inyunshipepala shalisabankanya amalyashi pa lwa mibele imo umo bayumfwile ukuti Inte pambi shali no kufwa nga tabapokelele ukukuushishamo umulopa. Bushe ico e co mukwete mu muntontonkanya? . . . Mulandu nshi tubuulila icifulo ca musango yo? Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Bushe mwalitemwa umukashi (umulume) wenu ica kuti muli abaitemenwa ukubika ubumi bwenu mu busanso pa mulandu wakwe? . . . Na kabili kwaliba abantu bamo ababika ubumi bwabo mu busanso pa mulandu wa calo cabo, kabili bamonwa nge mpalume, bushe te ifyo? Lelo kwalibako umuntu umo uwacilapo kukosa pa muntu uuli onse nelyo icintu pano pe sonde, kabili uyo ni Lesa. Bushe kuti mwabika mu busanso ubumi bwenu pa mulandu wa kutemwa kwa kuli wene na bucishinka ku mitekele yakwe?’ (2) ‘Ifikansa fili pano mu cishinka fya bucishinka kuli Lesa. Cebo ca kwa Lesa e citweba ukutaluka ku mulopa. (Imil. 15:28, 29)’

Nelyo kuti wasoso kuti: ‘Kwabako ifintu ifingi ifyo fyaseeka ilelo kabili ifyo Inte sha kwa Yehova basengauka—ku ca kumwenako, ukubepa, ubucende, ukwiba, ukupeepa fwaka, kabili nga fintu mulumbwile, ukubomfiwa kwa mulopa. Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti tulama ubumi bwesu ku Cebo ca kwa Lesa.’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Bushe mwalishiba ukuti Baibolo isoso kuti tulingile ‘ukutalukako ku mulopa’? Kuti natemwa ukumulanga. (Imil. 15:28, 29)’ (2) ‘Nakalimo muleibukisha ukuti Lesa aebele abafyashi besu aba kubalilapo, Adamu na Efa, ukuti baali no kulya ukufuma ku muti onse mu Edene ukufumyako fye umo. Lelo balikene ukumfwila, baliile icisabo cabindwa, no kulufya fyonse. Fintu baali ababulwa amano! Nomba, kwena, takwaba icimuti cakwata ifisabo fyabindwa. Lelo pa numa ya Lyeshi lya kasuba ka kwa Noa Lesa na kabili aimike icibindo cimo ku mutundu wa muntu. Iyi nshita casanshishemo umulopa. (Ukute. 9:3, 4)’ (3) ‘E co icipusho cine cine ni ci, Bushe twalikwata icitetekelo muli Lesa? Nga twamumfwila, tukwete pa ntanshi yesu icilolelo ca bumi bwa muyayaya mu kupwililika pe samba lya Bufumu bwakwe. Nelyo fye nga twafwa, atwebekesha ulwa kubuushiwa.’

‘Ni shani nga dokota asoso kuti, “Ulefwa ukwabula kukuushishamo umulopa”?’

Pambi kuti wayasuko kuti: “Nga ca kuti imibele ili iyakakala ifyo, bushe dokota kuti aebekesha ukuti umulwele tafwe nga apeelwa umulopa?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Lelo kwaliba umuntu umo uwingapeela umuntu ubumi na kabili, kabili uyo ni Lesa. Bushe tamulesumina ukuti, lintu umo alolenkana ne mfwa, ukufutatila Lesa pa kutoba ifunde lyakwe kuti caba kupingulapo kwalubana? Mu cine cine nalikwata icitetekelo muli Lesa. Bushe na imwe? Icebo cakwe calaya ukubuushiwa kuli abo ababika icitetekelo mu Mwana wakwe. Bushe mwalisumine co? (Yoh. 11:25)’

Nelyo kuti wasoso kuti: ‘Pambi kuti capilibula ukuti pa lwakwe teshibe ifya kubomba no bulwele ukwabulo kubomfya umulopa. Nga cingacitika, twesha ukumulengo ukukumanya dokota uwakweteko ukubelesha kulekabilwa, nelyo tubomfya imilimo ya kwa dokota umbi.’