Rahabu—Alungamikilwe ku Milimo ya Citetekelo
TALA elenganya! Cilende ukulungamikwa ukufuma ku mimwene ya kwa Lesa. “Nakalya!” e fyo abengi bengapunda. Lelo ico e cacitike kuli cilende Rahabu uwa ku Yeriko, umusumba wa pa kale uwa bena Kanaani.
Kalemba wa Baibolo Yakobo alemba ati: “Ni ku milimo umuntu alungamikilwa, kabili te ku citetekelo ceka iyo. Kabili na Rahabu cilende ni fyo fine: bushe te ku milimo alungamikilwe pa kusekelele nkombe no kushifumisha ku nshila imbi? Pantu ifyo umubili umwabulo mupashi wafwa, e fyo ne citetekelo icabule milimo ninshi califwa.” (Yakobo 2:24-26) Mulandu nshi Rahabu alungamikilwe? Cinshi acitile pa kupeelwa ukwiminina kwabamo ishuko na Lesa ukwa musango yo?
Abena Israele Baleisa!
Natubwelele ku mwaka wa 1473 B.C.E. Elenganyeni imibele. Yeriko mushi we linga lyakosa. Iŋanda ya kwa Rahabu cilende yatongeme pa muulu wa fibumba fya musumba. Ukufuma pali ici cifulo cisuma, kuti mu kupalishako alolesha lwa ku kabanga ukulola ku mumana wapoosele uwa Yordani. (Yoshua 3:15) Pa cituntu ca uko ica ku kabanga, kuti pambi amona inkambi ya bena Israele, mu kuba ne mpuka ya bulwi iyacila pali 600,000. Bali bakilomita fye banono akatalamukila!
Rahabu alisambilila pa lwa kutunguluka kwa kwa Israele mu bulwi. Na kabili alyumfwapo ulwa kulangisha kwa maka ya kwa Yehova, maka maka mu kwisula inshila ya kufyukilamo abena Israele ukupula muli Bemba Wakashika. Mu kushininkisha, lyene, amenshi yalulunkana aya Yordani tayakabe cipindami. Iyi ni nshita ya bwafya! Rahabu ali no kwankulako shani?
Rahabu Aishibisha Ukwiminina Kwakwe
Mu kwangufyanya, Rahabu apokelela abatandashi babulo kwenekela babili—inengu ukufuma ku nkambi ya bena Israele. Balefwaya apa kutubilisha, kabili abengisha mu ŋanda yakwe. Lelo ulukumo lwa kubapo kwabo lwafika ku matwi ya mfumu ya Yeriko. Ilyo line fye atuma bakabilo bakwe aba mulimo wa kukoshe funde ukubabika mu cifungo.—Yoshua 2:1, 2.
Pa nshita bamushika ba mfumu balefika, Rahabu naishibisha ukwiminina kwakwe kuli Yehova Lesa. “Fumya abaume abeshile kuli iwe,” e fyapinda intumi sha cifumu. Rahabu nafisa inengu mu tumuti twa kolokondwe utwakanikwe pa mutenge. Atila: “Ni umo mwine, beshile kuli ine abaume, lelo ine nali nshiishibe uko bafumine: nomba ku kwisala ku mpongolo [sha musumba], ilyo kwafiita, e lyo abaume bafumine: nshishibe uko bele abo baume: supileni bwangu pa numa yabo; pantu mulebasanga.” (Yoshua 2:3-5) Ifyo e fyo abaume ba mfumu bacita—mu kuicusha fye.
Rahabu afinsha abalwani. Bwangu bwangu abuula intampulo shalundwapo ishalanga icitetekelo cakwe muli Yehova ku milimo. Anina pa mutenge kabili aeba inengu ati: “Ninjishibo kuti Yehova napeela kuli imwe icalo.” Rahabu asumino kuti abekashi bonse aba mu calo bali no munsokwe pantu nabomfwa ukuti Lesa “aumishe Bemba Wakashika” ku cinso ca bena Israele imyaka 40 mu kubangilila. Abantu na kabili nabeshiba ukuti abena Israele bapeele imfumu shibili sha bena Amore ku konaulwa. “Kabili ilyo twaumfwile,” e fyasosa Rahabu, “imitima yesu yasungulwike, takwashele kabili ukuluma mu muntu, pa mulandu wa imwe: pantu Yehova Lesa wenu wene e Lesa mu muulu pa muulu, na mu calo pa nshi.”—Yoshua 2:8-11.
Rahabu apaapaata ukuti: “Na nomba, shi lapeni Yehova kuli ine, apo ncitile kuli imwe uluse, na imwe pamo mukacite aba mu ŋanda ya kwa tata uluse, no kumpeele ciishibilo ca cine; lapeni ukuti mukaleke babe no mweo tata na mayo, ne ndume shandi, ne nkashi shinandi, na fyonse ifyo bakwata.”—Yoshua 2:12, 13.
Abaume basumina no kweba Rahabu ica kucita. Ukufuma pa nsolokoto yakwe, afwile ukukobeka umwando wakashika ce uwabomfiwe ku kwishishako inengu ku nse ya fibumba fya Yeriko. Afwile ukulonganya ulupwa lwakwe mu ŋanda yakwe, umo bafwile ukwikala ku kucingililwa. Rahabu apeela inengu shili pa bulendo ifyebo fya kwaafwa pa lwa mipangilwe ya calo no kubeba ifya kumfyumfyuntuka bakasupila babo. E fyo inengu shacita. Pa numa ya kulangisha umwando wakashika ce no kulonganya ifilundwa fya ba ŋanda yakwe, Rahabu alalolela ifya kuponako fyalakonkapo.—Yoshua 2:14-24.
Cinshi cintu Rahabu acitile? Ee, nashininkisha ukuti icitetekelo cakwe cili muli Lesa Wa maka yonse, Yehova! Ali no kwikalila ku fipimo fyakwe. Ee, kabili ali no kulungamikilwa ku milimo ya citetekelo iya musango yo.
Ifibumba Fyawa!
Imilungu inono yapitapo. Mu kuba na bashimapepo—bamo ne nsengo sha basukusuku na bambi basendele icipao cashila ica cipingo—abaume ba bulwi abena Israele baleshinguluka Yeriko. Balacite ci umuku umo cila bushiku pa nshiku mutanda nomba. Pali ubu bushiku bwalenga cinelubali, nangu cibe fyo, nabenda kale ukushinguluka umusumba imiku mutanda. Abo baleya na kabili!
Ukwenda kwalenga cinelubali kwapwishishiwa, ukulila kwatwalilila ukwa ntandala kwaumfwika. Abena Israele nomba bawelesha na maka. Apo pene, Yehova alenga ifibumba fya kucingilila ifya Yeriko ukuwa tasha. Lubali fye lweka ulwatungilile iŋanda ya kwa Rahabu e lwashala nalwiminina. Umusumba onse uwashala na bekashi ba uko baonaulwa. Icitetekelo cakwe cashininkishiwa ku milimo, cilende walapila abakwa capamo na ba mu ŋanda yakwe, kabili atendeka ukwikala pa kati ka bantu ba kwa Yehova.—Yoshua 6:1-25.
Ukulolesha pa Mibele ya kwa Rahabu
Rahabu taali namwelepete uo batumfya, pantu pa mutenge wakwe pali utumuti twa kolokondwe utwakanikwe pa kasuba. Ubutonge bwa kolokondwe kuti bwabomfiwa ku kupange nsalu. Kwaliko na kabili umwina wa bushishi bwakashika mu ŋanda ya kwa Rahabu. (Yoshua 2:6, 18) E co afwile pambi aibimbile mu kupanga insalu kabili mu kucitikako alishibe umulimo wa kuyemfye nsalu. Ee, Rahabu aali mwanakashi wacincila. Pa muulu wa fyonse, aishilekwata akatiina kabamo kucindikisha aka kuli Yehova.—Linganyeniko Amapinda 31:13, 19, 21, 22, 30.
Ni shani pa lwa mulimo umbi uwa kwa Rahabu? Taali fye uupokelela abeni mu cikuulwa ca beni. Iyo, Amalembo yamwishibisha pa kubomfya amashiwi ya ciHebere ne ciGreek ayemininako cilende. Ku ca kumwenako, ishiwi lya ciHebere zoh·nahʹ lyonse lyakwata ifya kucita no kwampana kushili kwa mwi funde. Na kuba, pa kati ka bena Kanaani bucilende tabwali mulimo waseebana.
Ukubomfya kwa kwa Yehova ukwa kwa cilende kulanga inkumbu shakwe shikalamba. Imimonekele ya ku nse kuti yatukopeka, lelo Lesa “amona mu mutima.” (1 Samwele 16:7) E ico, bacilende ba mitima yalungama abalapila kuli bucilende bwabo kuti bapokelela ukwelela kwa kwa Yehova Lesa. (Linganyeniko Mateo 21:23, 31, 32.) Rahabu wene alyalwike ukufuma ku lubembu ukuya ku nshila ya bulungami iyakwata ukusuminisha kwa bulesa.
Inengu sha cina Israele shaikalile kwi Funde lya kwa Lesa, e co tabatubilishe pa ŋanda ya kwa Rahabu ku mifwaile ya bucisenene. Itontonkanyo lyabo kuti pambi lyali lya kuti cali icishingapalishako ukwimyo mutunganya ku kuba kwabo mu ŋanda ya kwa cilende. Icifulo ca iko pa cibumba ca musumba na ko kwali no kwangushako ukufyuka. Yehova mu kumonekesha abatungulwile ku mubembu uo umutima wakwe wali uwayambukilwako nga nshi mu kusenamina ku fyebo fya mibombele ya bulesa na bena Israele ica kuti alilapile no kwalula inshila shakwe. Ukulondolola kwa kwa Lesa ukwa kuti Israele ali no kulofya abena Kanaani pa mulandu wa fibelesho fyabo ifya bucisenene, ne paalo lyakwe pali Rahabu na pa kucimfiwa kwa Yeriko, ficilengo kumonekesha ukuti inengu tashacitile bucisenene.—Ubwina Lebi 18:24-30.
Ni shani pa lwa mashiwi ya kwa Rahabu aya kulufya abalesupila inengu? Lesa alisuminishe inshila yakwe. (Linganyeniko Abena Roma 14:4.) Aibikile mu kapoosa mweo pa kucingilila ababomfi ba kwa Lesa, ukupeela ubushinino bwa citetekelo cakwe. Ilintu ukubepa kucena kwalilubana mu menso ya kwa Yehova, umuntu takakililwako ukusokolola ifyebo fya cine ku bantu abashifikwatile insambu. Nangu fye ni Yesu Kristu tapeele ifyebo fyakumanina nelyo ifyasuko fyalungatana lintu ukucite fyo kwali no kuleta ukucena kushafwaikwa. (Mateo 7:6; 15:1-6; 21:23-27; Yohane 7:3-10) Mu kumonekesha, inshila ya kwa Rahabu iya kulufishamo bamushika balwani ifwile ukumwenwa muli ulo lubuuto.
Icilambu ca kwa Rahabu
Ni shani fintu Rahabu alambwilwe pa kubelesha icitetekelo? Ukubakwa kwakwe mu kati ka konaulwa kwa Yeriko mu cine cine lyali lipaalo ukufuma kuli Yehova. Pa numa, aupilwe kuli Salmone (Salma), umwana mwaume wa mukankaala wa mu matololo Nashone uwa mu mukowa wa kwa Yuda. Pamo nga abafyashi ba kwa Boasi wa bukapepa, Salmone na Rahabu bacitile ukusuntinkana mu mutande wa ntuntuko ishatungulwile ku Mfumu Davidi iya kwa Israele. (1 Imilandu 2:3-15; Ruti 4:20-22) Icacilanapo kucindama, uwali kale cilende Rahabu aba ni umo uwa banakashi bane abalumbulwa mu mutande wa kufyalwa kwa kwa Yesu Kristu uwa muli Mateo. (Mateo 1:5, 6) Mwandi lipaalo ukufuma kuli Yehova!
Nangu cingati taali mwina Israele kabili pa nshita imo ali cilende, Rahabu aba ca kumwenapo capulamo ica mwanakashi uwashininkishe ku milimo yakwe ukuti alikwete icitetekelo cakumanina muli Yehova. (AbaHebere 11:30, 31) Ukupala bambi, bamo aba bene abaleka ubumi bwa bucilende, akapokelela icilambu na cimbi—ukubuuka ukufuma ku bafwa ku bumi pe sonde lya paradise. (Luka 23:43) Pa mulandu wa citetekelo cakwe icatungililwa ne milimo, Rahabu anonkele ukusuminisha kwa kwa Shifwe wa mu muulu uwa kutemwa kabili uwelela. (Ilumbo 130:3, 4) Kabili mu cine cine ica kumwenapo cakwe cishaiwamina cipayanya ukukoselesha kuli bonse bakatemwa ba bulungami ukulolesha kuli Yehova Lesa ku bumi bwa muyayaya.
[Icikope pe bula 23]
Rahabu alilungamikwe pantu imilimo yakwe yashininkishe ukuti alikwete icitetekelo
[Ifikope pe bula 24]
Abashule fyashikama mu mushili balisanga ifitantala fya Yeriko wa pa kale, ukusanshako ulubali lunono ulwa cibumba ca mu kubangilila
[Abatusuminishe]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.