Bushe Lesa mu Cituntulu Alikwishiba?

“Mwe Yehova, . . . imibele yandi yonse mwaliishiba.”—ILUMBO 139:1, 3.

 1. Kwayanana shani ukuyumfwa kwa kuti ‘bambi tabomfwikisha’ amasakamika, impika, no kutitikisha fintu tulolenkana na fyo?

BUSHE uuli onse mu cituntulu alomfwikisha amasakamika, ukutitikisha, ne mpika fintu ulolenkana na fyo? Mu kusaalala kwa calo kwaba amamilioni ya bantu, abanono na bakalamba, abashakwata ulupwa nelyo abantu babo abasakamana icibacitikila. Nelyo fye ni mu kati ka ndupwa, abakashi abengi—ee, na balume nabo—bayumfwa ukuti abanabo ba mu cupo tabomfwikisha mu cine cine ukutitikisha ukwabafinina. Pa nshita shimo, mu kupelenganishiwa, bailishanya abati: “Awe taumfwikisha!” Kabili abacaice abengi balisondwelela ukuti takwaba nangu umo uubomfwikisha na bo bene. Lelo, pa kati ka abo abafwaisha ukutesekeshiwa kwakulilako ukufuma kuli bambi paba bamo bantu ubumi bwabo pa numa bwalisakwatisha ubupilibulo. Ni shani fintu ico cingacitikako?

 2. Cinshi cingalenga bakapepa ba kwa Yehova ukukwata ubumi ubo bwabamo kwikusha mu kufumba?

² Cili pa mulandu wa kuti, te mulandu nampo nga abantunse banabo baumfwikisha mu kukumanina ukuyumfwa kwabo nelyo iyo, baliba abacetekela ukuti Lesa alomfwikisha cintu balepitamo no kuti, pamo nga babomfi bakwe, tabali na kulolenkana ne mpika beka. (Ilumbo 46:1) Mu kulundapo, Icebo ca kwa Lesa mu kuba no kwaafwa kwa baeluda ba Bwina Kristu bashilimuka cibalenga ukumona bushilya bwa mpika shabo. Amalembo yalabaafwa ukutesekesha ukuti umulimo wabo uwa busumino wa mutengo mu menso ya kwa Lesa no kuti kwalibako inshita ya ku ntanshi iyacingililwa kuli abo ababika ukucetekela kwabo muli wene no kupayanya uko acita ukupitila muli Yesu Kristu.—Amapinda 27:11; 2 Abena Korinti 4:17, 18.

3, 4. (a) Ni shani fintu ukutesekesha kwa kuti “Yehova wene e Lesa” no kuti “e watulenga” fitwaafwa ukusanga ubuseko mu mulimo wakwe? (b) Mulandu nshi twakwatila ukucetekela kwakumanina mu kusakamana kwabamo kutemwa ukwa kwa Yehova?

³ Kuti pambi walibeleshanya ne Ilumbo 100:2, apatila: “Bombeleni Lesa ne nsansa; iseni ku cinso cakwe na kapundu.” Ni banga mu cituntulu bapeela ukupepa kuli Yehova muli iyo nshila? Imilandu isuma iya kucitile fyo yapeelwa mu Ps 100 cikomo 3, icitucinkulako ukuti: “Ishibeni ukuti Yehova wene e Lesa; wene e watulenga, na ifwe tuli bakwe, tuli bantu bakwe, umukuni wa bucemi bwakwe.” Mwi lembo lya ciHebere, aloshiwako palya nga ʼElo·himʹ, muli fyo ukulangilila ukukula kwakwe muli bukatebebe, ukupuulama, no bulumba. E Lesa wa cine fye eka. (Amalango 4:39; 7:9; Yohane 17:3) Ababomfi bakwe bafika ku kwishiba buLesa bwakwe, te pamo fye nge cishinka icasambilishiwa kuli bene lelo pamo nge cintu bakumanya kabili ku cintu bapeelako ubushininkisho ku cumfwila, ukucetekela, no kuipeelesha.—1 Imilandu 28:9; Abena Roma 1:20.

⁴ Apantu Yehova ni Lesa wa mweo, uwaba na maka ya kumona fye ne mitima yesu, takwaba icafisama ku menso yakwe. Aba uwaibukila mu kukumanina ulwa cilecitika mu bumi bwesu. Alomfwikisha icilenga impika shintu tulolenkana na sho pamo pene no kululunkanishiwa kwa muntontonkanya ne nkuntu ifingafuma muli ifi. Pamo nga Kabumba, alitwishiba mu kuwaminako ukucila pa fintu twaishiba fwe bene. Alishiba na kabili ifya kutwaafwa ukubomba ne mibele yesu ne fya kupayanya ukwilulukwa kubelelela. Mu kubamo kutemwa akatwaafwa—ngo mucemi uufukatila umwana wa mpaanga pa cifuba cakwe—ilintu tulemucetekela no mutima wesu onse. (Amapinda 3:5, 6; Esaya 40:10, 11) Ukubebeta Ilumbo 139 kuti kwacite fingi ku kukosha uko kucetekela.

Uumona Inshila Shesu Shonse

 5. Cinshi cintu ‘ukufwayafwaya’ kwa kwa Yehova muli ifwe kupilibula, kabili mulandu nshi ico cabele cafwaikwa?

⁵ Mu kuba no kutesekesha kwashika, kemba wa malumbo Davidi alembele ati: “Mwe Yehova, mwafwayafwaya muli ine, no kunjishiba.” (Ilumbo 139:1) Davidi ali uwacetekela ukuti ukwishibikwa kwakwe kuli Yehova takwali ukwaeluka. Lesa tamwene Davidi nga fintu abantunse pambi bengamona, ukumona fye iciimo cakwe ica ku mubili, amaka yakwe aya kulanda, nelyo ukulamuka kwakwe mu kulisha iseese. (1 Samwele 16:7, 18) Yehova ali ‘nafwayafwaya’ mu muntu wabesha mu kati uwa kwa Davidi kabili ali nacite fyo mu kuba no kwangwako kwabamo kutemwa ku busuma bwakwe ubwa ku mupashi. Nga ca kuti uli umo uwa babomfi baipeela aba kwa Yehova, alikwishiba pamo fye nga fintu aishibe Davidi. Bushe ico tacibimbula muli iwe ukuyumfwa ukwa kutasha no mwenso?

 6. Ni shani fintu Ilumbo 139:2, 3 lilanga ukuti Yehova aleshiba icili conse cintu tucita, nangu fye amatontonkanyo yesu yonse?

⁶ Imibombele yonse iya kwa Davidi yalisansalikwe ku mulola wa kwa Yehova, kabili Davidi ali uwaibukila pa lwa ico. “Imwe mwaishibo kwikala kwandi no kwima kwandi,” e fyalembele kemba wa malumbo. “Mwailukilo kutontonkanya kwandi ukutali; ukuya kwandi no kusendama kwandi mulafwayafwaya, ne mibele yandi yonse mwaliishiba.” (Ilumbo 139:2, 3) Icishinka ca kuti Lesa aba mu myulu, ukwataluka nga nshi kwi sonde, tacaleseshe ukwishiba cintu Davidi alecita nelyo cintu aletontonkanya. ‘Alefwayafwaya,’ nelyo ukubebeta mu kusakamana, imibombele ya kwa Davidi, mu kasuba na mu bushiku, pa kwishiba imibele ya iko.

 7. (a) Ukubomfya ifya kucitika fya mu bumi bwa kwa Davidi nge citendekelo, landapo pa fintu fimo mu bumi bwesu fintu Lesa aba uwaibukilako. (b) Ni shani fintu ukwibukila pa lwa ici kulingile ukutwambukila?

⁷ Lintu ukutemwa kwa kuli Lesa no kucetekela mu maka Yakwe aya kupokolola fyaseseshe Davidi ngo mulumendo ku kuitemenwa ukulwisha icipookapooka umuPelishiti Galiati, Yehova alishibe ico. (1 Samwele 17:32-37, 45-47) Pa numa, lintu ukukaluka kwa bantu kwalengele umutima wa kwa Davidi ukukalipwa kwatapata, lintu ukutitikisha kwakulishe ica kuti alilile filamba ubushiku, alisansamushiwe pa kwishibo kuti Yehova aleumfwa ukupaapaata kwakwe. (Ilumbo 6:6, 9; 55:2-5, 22) Mu nshila yapalako, lintu umutima waisulamo kutasha walengele Davidi ukwetetula pali Yehova mu kati ka kufufiwo tulo ukwa bushiku, Yehova ali uwaibukila pa lwa cene. (Ilumbo 63:6; linganyeniko Abena Filipi 4:8, 9.) Icungulo cimo lintu Davidi alemona umukashi wa mwina mupalamano alesamba, Yehova alishibe ico na co, kabili alimwene icacitike lintu Davidi, nelyo fye pa ciputulwa cinono ica nshita, asuminishe ukufwaisha kwa lubembu ukufimbilikisha Lesa ukumufumya mu matontonkanyo yakwe. (2 Samwele 11:2-4) Pa numa, lintu kasesema Natani atuminwe ku kutununuka Davidi mu kuba no kufina kwa lubembu lwakwe, Yehova taumfwile fye amashiwi ayafumine pa kanwa ka kwa Davidi lelo na kabili alimwene umutima walapila kuntu yafumine. (2 Samwele 12:1-14; Ilumbo 51:1, 17) Bushe ico tacilingile ukutulenga ukutontonkanya mu kusakamana pa lwa kuntu tuya, cintu tucita, ne caba mu mutima wesu?

 8. (a) Ni mu nshila nshi ‘ifyebo pa lulimi lwesu’ fingasongela ukwiminina kwesu na Lesa? (b) Ni shani fintu amabunake mu kubomfya kwa lulimi yengacimfiwa? (Mateo 15:18; Luka 6:45)

⁸ Apo Lesa alishiba icili conse cintu tucita, tacilingile ukutupapusha ukuti aliba uwaibukila pa fyo tubomfya icilundwa ca mubili icacepa pamo ngo lulimi. Imfumu Davidi alishibe ci, kabili alembele ati: “Apo tapalaisa icebo pa lulimi lwandi, moneni, mwe Yehova, mwaliciishiba conse.” (Ilumbo 139:4) Davidi alishibe bwino ukuti abo bali no kupokelelwa nga balebeshi mwi hema lya kwa Yehova bali no kuba bantu abashaleamba bambi kabili abalekaana ukubomfya ululimi lwabo ku kukubanya utumalyashi twa mulomo utwingaleta umuseebanya pa munankwe. Abo bantu Yehova asenamine bali no kuba bantu abalandile icine na mu mitima yabo mwine. (Ilumbo 15:1-3; Amapinda 6:16-19) Takwaba nangu umo uwa ifwe uwingasunga ululimi mu kulama kwapwililika, lelo Davidi tasondwelele mu kunaka ukuti tapaali cintu ali no kucita ku kuwamyako imibele yakwe. Apoosele inshita ikalamba ukushika no kwimba amalumbo ya kutasha kuli Yehova. Alishibe mu kukakuka ukukabila kwakwe ukwa kwaafwa kabili apepele kuli Yehova pa lwa cene. (Ilumbo 19:12-14) Bushe na ifwe ukubomfya kwesu kwa lulimi kulekabila ukusakamana kwabamo ipepo?

 9. (a) Cinshi cintu ubulondoloshi pa Ilumbo 139:5 bulanga ukulosha ku fyo Lesa aishiba imibele yesu mu kukumanina? (b) Ici citulenga ukuba abacetekela ulwa cinshi?

⁹ Yehova tamona ifwe nelyo imibele yesu ukufuma fye ku mimwene yapeleela. Alikwata icikope cakumanina, ica mbali shonse. Ukubomfya umusumba wacandilwa nge ca kumwenako, Davidi alembele ati: “Ku numa na ku ntanshi mwalinjisalila.” Mu mulandu wa kwa Davidi, Lesa tali mulwani uwalecandila; ukucila, ali, mulinshi uwalola. “No kubika pali ine ulupi lwenu,” e fyo Davidi alundilepo, muli fyo ukulangilila ukulama kwa kwa Lesa no kucingilila ukubeleshiwa ku kumwenamo kwa abo abamutemwa. “Ukwishiba kwenu kwa kupapa kwampesha amano; kwalisansuka, te kuti mfikepo,” e fyasumine Davidi. (Ilumbo 139:5, 6) Ukwishiba kwa kwa Lesa ababomfi bakwe, kwabo kwapwililila, ukwakumanina, ica kuti te kuti tumfwikishe kwene mu kufikapo. Lelo twalishiba icalinga ku kuba abacetekela ukuti Yehova mu cituntulu alatumfwikisha no kuti ukwaafwa kuntu apayanya kukaba ukwawamisha.—Esaya 48:17, 18.

Konse Uko Tuli, Lesa Kuti Atwaafwa

10. Cine nshi ca kukoselesha capeelwa ku bulondoloshi bwamonekesha ubwa pa Ilumbo 139:7-12?

¹⁰ Ukumwena ukusakamana kwabamo kutemwa ukwa kwa Yehova ukufuma ku mimwene imbi, kemba wa malumbo atwalilila ukuti: “Bushe ndeya kwi mfumeko ku [mupashi] wenu? kabili ndefulumukila kwi mfumeko ku cinso cenu?” Takwete ukufwaisha kwa kwesha ukufulumuka ukufuma kuli Yehova; ukucila, alishibe ukuti uko konse pambi engaba, Yehova kuti aishiba kabili, ku mupashi wa mushilo, kuti amwaafwa. “Nga nanina naya mu muulu,” e fyo atwalilile, “e mo mwaba; nga nayanshiko musengele ku Mbo, moneni, e ko mwaba. Nga nabuula amapindo ya macaca, nayaikala ku lutwe lwa bemba, no ko kwine ukuboko kwenu kuti kwantungulula, no kwa kulyo kwenu kuti kwanjikatilila. Nga nati, Cine cine imfifi ilenkupa, e lyo ubushiku bulebo kubuuta kuli ine; imfifi na yo tailenga kufiita kuli imwe, no bushiku bwabuutusha nga kasuba; imfifi ili ngo kubuuta.” (Ilumbo 139:7-12) Takuli ukuli konse uko twingaya, takwabako imibele twingalolenkana na yo, iingatulenga ukupitilila pa mulola wa kwa Yehova nelyo ukucila pantu umupashi wakwe wingafika ku kutwaafwa.

11, 12. (a) Nangu cingati Yona alabile cene pa kashita kamo, ni shani fintu amaka ya kwa Yehova aya kumona no kwaafwa yalangililwe mu mulandu wa kwa Yona? (b) Ni shani fintu ica kukumanya ca kwa Yona cilingile ukutunonsha?

¹¹ Pa kashita kamo kasesema Yona alilabile co. Yehova ali natuma wene ku kushimikila ku bantu ba ku Ninebe. Pa mulandu umo ayumfwile ukuti tali na maka ya kubomba ulya mulimo. Nakalimo pa mulandu wa kushimikwa kwa bunkalwe ukwa bena Ashuri, itontonkanyo lya kubombela mu Ninebe lyatulumwishe Yona. E co aeseshe ukufisama. Pa cabu ca ku Yopa, aingile mu ngalaba iyaleya ku Tarshishi (ilingi iyaampanishiwa na Spain, ukucila pali bakilomita 3,500 ku masamba ya Ninebe). Nangu ni fyo, Yehova alimumwene alenina ingalaba no kuyalaala mu kati. Lesa na kabili alishibe kuntu Yona ali lintu pa numa apooselwe ukufuma mu ngalaba, kabili Yehova alyumfwile Yona lintu alaile ukufuma mu nda ya cisabi ukuti ali no kulipila imilapo yakwe. Pa kupokololwa ukubwelela na kabili ku mulundu, Yona na kabili apeelwe ishuko lya kufikilisha umulimo wakwe.—Yona 1:3, 17; 2:1–3:4.

¹² Fintu cali no kucilapo kuwama kuli Yona pa kutendeka nga ashintilile pa mupashi wa kwa Yehova ku kumwaafwa ukufikilisha umulimo wakwe! Pa numa, nangu ni fyo, Yona mu kuicefya alembele ica kukumanya cakwe, kabili cilya calembwa calyafwa abengi ukutule lyo ukulangisha ukucetekela muli Yehova ukwali ukwaafya nga nshi kuli Yona ukunonka.—Abena Roma 15:4.

13. (a) Mulimo nshi untu Eliya mu busumino aali nafikilisha pa ntanshi talafulumuka ukutiina Namfumu Yesebele? (b) Ni shani fintu Yehova ayafwile Eliya nangu fye ni lintu afwaile ukuyafisama ku nse ya calo ca kwa Israele?

¹³ Ica kukumanya ca kwa Eliya cali icapusanako mu nshila imo. Mu busumino ali natwala icipope ca kwa Yehova ukuti Israele ali no kucula ku cilala pamo ngo kukandwa pa membu shabo. (1 Ishamfumu 16:30-33; 17:1) Ali naikatilila mu kushipa ukupepa kwa cine mu kucimfyanya pa kati ka kwa Yehova na Baali pa lupili lwa Karmele. Kabili ali napwishishisha ukuputunkanya kwa bakasesema 450 aba kwa Baali pa mumana wa mukuku uwa Kishone. Lelo lintu Namfumu Yesebele mu cipyu alapile ukukwata Eliya ukwipaiwa, Eliya alifulumwike mu calo. (1 Ishamfumu 18:18-40; 19:1-4) Bushe Yehova e ko ali ku kumwaafwa pali ilya nshita yaafya? Ee, mu cituntulu. Nga Eliya alininine ulupili lwasumbuka, ukupala mu muulu; nga alifiseme mu lucengo umwashika mu kati ka mushili, ukupala ku mbo; nga alifulumukile ku cishi cimo icaba ceka mu kuba no lubilo nga ulwa lubuuto lwa ku maca ululesalangana pe sonde—ukuboko kwa kwa Yehova nga kwali kulya ku kumukosha no kumutungulula. (Linganyeniko Abena Roma 8:38, 39.) Kabili Yehova akoseshe Eliya te mu kuba fye ne cilyo ca pa lwendo lwakwe lelo na kabili na ku kulangisha kwa kupapa ukwa maka Yakwe ayabomba. Pa kukoshiwe fyo, Eliya atendeke umulimo wakwe wakonkelepo uwa bukasesema.—1 Ishamfumu 19:5-18.

14. (a) Mulandu nshi cingabela cilubo ukusondwelela ukuti Lesa aba apali ponse? (b) Ni pe samba lya mibele nshi Yehova mu kutemwa atungilila ababomfi bakwe mu nshita sha muno nshiku? (c) Ni shani caba ukuti nangu fye nga tuli ku Mbo, Lesa kuti aba kulya?

¹⁴ Amashiwi ya busesemo aya mu Ilumbo 139:7-12 tayapilibulo kuti Lesa aba apali ponse, ukuti pa lwakwe alaba pa ncende shonse pa nshita shonse. Amalembo mu kulengama yalanga mu kupusanako. (Amalango 26:15; AbaHebere 9:24) Lelo, ababomfi bakwe tabatala ababa kuntu ashingafika. Ico e fyo caba ku lwa abo bantu imilimo yabo iya teokratiki yabatwala ku ncende shabela ukutali. E fyo cali ku Nte sha bucishinka mu nkambi sha kucushiwilwamo isha ciNazi mu kati ka Nkondo ya Calo iya II, kabili e fyo cali kuli bamishonari abaiketwe mu cifungo ca kuba eka mu China mu myaka ya kulekelesha iya ba 1950 no kubangilila kwa ba 1960. E fyo cali kuli bamunyinefwe batemwikwa ne nkashi mu calo cimo ica mu Central Africa abali no kufulumuka libili libili ukufuma mu mishi yabo, nelyo fye ukufuma mu calo. Nga cingakabilwa, Yehova kuti afika fye na mu Mbo, inshishi yaseeka, no kubwesha aba busumino ukupitila mu kubuuka.—Yobo 14:13-15; Luka 20:37, 38.

Umo Uyo mu Cituntulu Atumfwikisha

15. (a) Kufuma ku kubangilila kwaba shani kuntu Yehova amwene ukulunduluka kwesu? (b) Ni shani fintu icipimo ca kwa Lesa ica kutwishiba calangililwa ku kulosha kwa kwa kemba wa malumbo ku mfyo?

¹⁵ Pe samba lya kupuutwamo, kemba wa malumbo aleto kusakamana ku cishinka ca kuti ukutwishiba kwa kwa Lesa kulatangilila ne nshita fye ya kufyalwa kwesu, ukusoso kuti: “Pantu imwe mwabumbile imfyo shandi; mwampikile mwi fumo lya kwa mayo. Ndemutootela, pa kuti nalengelwe mu musango wa kutiinya kabili uwa kupapa; yapesha amano imilimo yenu. Umutima wandi mwaliwishibishe.” (Ilumbo 139:13, 14) Ukusaakana kwa mfyalo ukufuma kuli tata na mayo pa nshita ya kwimita kuletako icipasho ico cisonga mu kushika amaka yesu aya ku mubili na ya ku muntontonkanya. Lesa alomfwikisha ayo maka. Muli ili lumbo ukulumbula kwaibela kwacitwa ukwa mfyo, isho ilingi shibomfiwa mu Malembo ku kwimininako imbali shabesha mu kati isha buntu.a (Ilumbo 7:9; Yeremia 17:10) Yehova alishiba ifi fyebo fya kulonsha pa lwa ifwe ukutendeka pa nshita twali tatulafyalwa. E umo uo mu kuba no kwangwako kwabamo kutemwa aelengenye umubili wa buntunse pa kuti ulusandesande lwanoniwa mu kati ke fumo lya kwa nyina lwingaletako ica kwikalamo ca kucingilila ku ‘kupika’ akashimu kashilakula no kukacingilila lintu kalekula.

16. (a) Ni mu nshila nshi Ilumbo 139:15, 16 lyebekesesha amaka yapenenga aya kumona kwa kwa Lesa? (b) Mulandu nshi ici cilingile ukubela ica kukoselesha kuli ifwe?

¹⁶ Lyene, ukukomaila pa maka yapenenga aya kumona kwa kwa Lesa, kemba wa malumbo alundapo kuti: “Amafupa yandi tayafishilwe kuli imwe, ilyo nalecitwa umufiseme, no kupikulwa pa nshi ya calo [mu kumonekesha ukuloshako kwa mu mishikakulo kwi fumo lya kwa nyina no kutubulula ukulengwa kwa kwa Adamu ukufuma kwi loba]. Ilyo nali mu nda akashimu akashilakula, amenso yenu yalimwene, kabili mwi buuku lyenu e mo shalembelwe [imbali sha mubili], shonse shiine, [ukukuma ku nshiku lintu shapangilwe, NW], ilyo tapalipo nangu [lumo, NW, ulubali lwa mubili ulwashininkishiwa].” (Ilumbo 139:15, 16) Takuli ukutwishika pa lwa cene—nampo nga abantunse banensu batumfwikisha nelyo iyo, Yehova alatumfwikisha. Ni shani fintu ico cilingile ukutwambukila?

17. Lintu twamona imilimo ya kwa Lesa nge ya kusungusha, cinshi cintu ici citusesha ukucita?

¹⁷ Kalemba wa Ilumbo 139 asumine ukuti imilimo ya kwa Lesa pa yo alembele yali ya kusungusha. Bushe nobe uyumfwa muli iyo nshila? Icintu ica kusungusha cilenga umuntu ukutontonkanya mu kushika nelyo ukulanga ukusakamana kwabamo kufindamina. Mu kupalishako wankulako muli yo nshila ku milimo ya kwa Yehova iya bubumbo bumoneka. (Linganyeniko Ilumbo 8:3, 4, 9.) Bushe na kabili ulapeelako uyo musango we tontonkanyo ku cintu acita mu kwimika Ubufumu bwa buMesia, ku cintu alecita mu kukwata imbila nsuma ukushimikilwa mwi sonde lyonse, na ku nshila intu Icebo cakwe calwilamo abantu?—Linganyeniko 1 Petro 1:10-12.

18. Nga twasanga umulimo wa kwa Lesa ukuba uwa kupuutamo mwenso, ni shani fintu cikatwambukila?

¹⁸ Bushe na iwe caba ca kukumanya cobe ica kuti ukwetetula pa mulimo wa kwa Lesa kwaba kwa kupuutamo mwenso, ukuti cileta muli iwe akatiina katuntulu, akaba no kukunta kwa maka, akaba no kwambukila kwashika pa buntu bobe ne nshila ubomfeshamo ubumi bobe? (Linganyeniko Ilumbo 66:5.) Nga ni fyo, umutima obe ukakusesha ukutootela Yehova, ukumulumba, ukupanga amashuko ya mu nshita ku kwebako bambi pa lwa mifwaile yakwe ne fintu fya kupapusha fintu abakila abamutemwa.—Ilumbo 145:1-3.

[Futunoti]

Cinshi Cili Ukulandapo Kobe?

◻ Ni shani fintu ukwishiba ukuti “Yehova wene e Lesa” kutwaafwa ukumubombela ne nsansa?

◻ Ni shani fintu ubumi bwesu bulingile ukwambukilwako ku kwishiba kwa kwa Lesa ukwa cili conse cintu tucita?

◻ Mulandu nshi icishinka ca kuti tatwingafyuka ukumonwa na Lesa cabela ica kukoselesha?

◻ Mulandu nshi Lesa abela na maka ya kutumfwikisha mu nshila shintu umuntunse ashingatumfwikisha?

◻ Mulandu nshi isambililo pamo nga ili lingatulengela ukufwaya ukutootela Yehova?