Alwileni Umutima ku Mucetekanya
“Yehova e upeela amano, mu kanwa kakwe e mufumo kwishiba no mucetekanya.”—AMAPINDA 2:6.
1. Ni shani fintu twingaalwila umutima wesu ku mucetekanya?
YEHOVA ni Kasambilisha wesu Uwakulisha. (Esaya 30:20, 21) Lelo cinshi cintu tufwile ukucita pa kuti twinganonkelamo mu “kwishiba Lesa” ukwasokololwa mu Cebo cakwe? Inshila imo ya kuti, tufwile ‘ukwalwilo mutima wesu ku mucetekanya’—ukufuma ku mutima ukufwaisha ukunonka e lyo no kulangisha iyi mibele. Pa kuti cibe fyo, tufwile ukwalukila kuli Lesa, pantu umuntu wa mano atile: “Yehova e upeela amano, mu kanwa kakwe e mufumo kwishiba no mucetekanya.” (Amapinda 2:1-6) Bushe ukwishiba, amano, no mucetekanya finshi?
2. (a) Bushe ukwishiba cinshi? (b) Ni shani mwingalondolola amano? (c) Bushe umucetekanya cinshi?
2 Ukwishiba kwaba kubeleshanya ne fishinka ukunonkwa ukupitila mu kubelesha, ukumona, nelyo ukusambilila. Amano yaba maka ya kubomfya ukwishiba. (Mateo 11:19) Imfumu Solomone yalangishe amano lintu abanakashi babili balelwila umwana umo wine kabili pa kukalulula kulya kukansana abomfeshe ukwishiba aishibe pa fyo nyina aipeelesha ku mwana. (1 Ishamfumu 3:16-28) Umucetekanya waba “kupingula kwalungika.” Yaba “maka nelyo ukulamuka kwa muntontonkanya ayo umuntontonkanya ulekanishishako icintu cimo ku cinankwe.” (Webster’s Universal Dictionary) Nga twateyamika umutima wesu ku mucetekanya, Yehova akatupeela wene ukupitila mu Mwana wakwe. (2 Timote 2:1, 7) Lelo ni shani fintu umucetekanya wingambukila imbali shalekanalekana isha bumi?
Umucetekanya ne Milandile Yesu
3. Kuti mwalondolola shani Amapinda 11:12, 13 kabili calola mwi ‘ukubulwo mutima wa mano’?
3 Umucetekanya ulatwaafwa ukwiluko kuti kwaliba “inshita ya kutalala, ne nshita ya kusosa.” (Lukala Milandu 3:7) Iyi mibele na kabili itulenga ukusakamana pa co tusosa. Amapinda 11:12, 13 yalondololo kuti: “Uusuulo mubiye abulwo mutima wa mano, lelo umuntu wa mucetekanya atalala fye. Uwenda no bukwakwa abumbule fya nkama, lelo uwa cishinka ku mutima afimba pa mulandu.” Ee, umwaume nelyo umwanakashi uusuula umuntu umbi “abulwo mutima wa mano.” Ukulingana na kalemba umo uwa madikishonari Wilhelm Gesenius, mu muntu wa musango yo “tamwaba ukumfwikisha.” Taba na bupingushi busuma, kabili ukubomfya kwa numbwilo ya kuti “umutima” kulango kuti imibele yawama iya muntu wa mu kati yalipelebela. Nga ca kuti uuitunga ukuba Umwina Kristu ali no kusenda ilyashi lyakwe ilya mulomo ukufika ku cipimo ca kubo bukwakwa nelyo ukutukana, baeluda basontwa bafwile ukubombelapo ku kupwisha iyi mibele ishawama mu cilonganino.—Ubwina Lebi 19:16; Ilumbo 101:5; 1 Abena Korinti 5:11.
4. Cinshi cintu Abena Kristu aba mucetekanya kabili aba busumino bacita ne fyebo fya nkama?
4 Ukupusanako na ‘babulwo mutima wa mano,’ abantu ba “mucetekanya” batalala fye lintu cili icalinga ukutalala. Tabasokolole nkama. (Amapinda 20:19) Pa kwishibo kuti imilandile yabulo kulamwa kuti yaleto kucena, aba mucetekanya baliba ‘aba cishinka ku mutima.’ Baba aba bucishinka ku basumina banabo kabili tababumbula imilandu ya nkama iingababika mu busanso. Nga Abena Kristu ba mucetekanya bapokelela ifyebo fya nkama ifya musango fye uuli onse ifikumine ku cilonganino, balafisunga fye ku bene beka ukufikila ukuteyanya kwa kwa Yehova kukacimone ukulinga ukufilenga ukwishibikwa mu nshila ya kuko iya kusabankanishishamo.
Umucetekanya ne Myendele Yesu
5. Ni shani fintu ‘abawelewele’ bamona imyendele yasekemuka, kabili mulandu nshi?
5 Ipinda lya mu Baibolo litwaafwa ukubomfya umucetekanya no kusengauka imyendele ishalinga. Ku ca kumwenako, Amapinda 10:23 yatila: “Kwaba nga mangalo ku muwelewele ukucita amapange yabi [“imyendele yasekemuka,” NW], lelo ca kuselausha ku muntu wa mucetekanya.” Kuli abo imyendele yasekemuka yaba “nga mangalo” baliba abapofula ica kukanamona ukulubana kwa nshila yabo no kusuula Lesa uo bonse bali no kulubululako. (Abena Roma 14:12) ‘Abawelewele’ ba musango yo balapondama mu kupelulula kwabo ukufika fye na ku kutungo kuti Lesa tamona ukulufyanya kwabo. Ku ncitilo shabo, ciba kwati baletila: “Takuli Lesa!” (Ilumbo 14:1-3; Esaya 29:15, 16) Pa kukanatungululwa ne fishinte fya bukapepa, balibulisha umucetekanya kabili tabengapingule fintu mu kulungika.—Amapinda 28:5.
6. Mulandu nshi imibele yasekemuka yabela buwelewele, kabili ni shani fintu tukaimona nga twalikwata umucetekanya?
6 “Umuntu wa mucetekanya” alishibe fyo imyendele yasekemuka tayaba “mangalo,” nelyo umusamwe. Alishibe fyo ilafulwisha Lesa kabili kuti yaonaula ukwampana kwesu na wene. Imyendele ya musango yo ya buwelewele pantu ilapokolola abantu umucinshi, ilonaule fyupo, ilacena umuntontonkanya no mubili, kabili itungulula ku kulufya bumupashi. Shi kanshi natwalwile umutima wesu ku mucetekanya no kusengauka imyendele yasekemuka nelyo bucisenene bwa musango fye onse.—Amapinda 5:1-23.
Umucetekanya na Fintu Tukuntukilwa
7. Fintu nshi fimo ifiisako ku mubili ukufuma mu bukali?
7 Ukwalwila umutima wesu ku mucetekanya na kabili kutwaafwa ukulama ukukuntukilwa kwesu. Amapinda 14:29 yasoso kuti: “Uukokolo kukalipa alango mucetekanya uwingi; lelo uwatefya ku mutima asansabiko bupumbu.” Umulandu umo uo umuntu wa mucetekanya atukutila ukusengauka ubukali bushalamwa wa kuti ifiisa ku mubili filabipa. Kuti bwalenga umulopa ukubutukisha no kuletako amafya mu mipeemene. Badokota baliloshako ku bukali ne cipyu nge nkuntu shileta amalwele yapala asthma, ifya kufuluma pa mubili, amafya ya kusungulule fya kulya, ne filonda fya mu nda nelyo ukulenga aya yene mafya ukubipilako.
8. Ukuba uwatefya ku mutima kuti kwatungulula kuli cinshi, lelo ni shani fintu umucetekanya wingatwaafwa muli ici?
8 Tacili kusengauka fye ukucena ubumi bwesu e co tulingile ukubomfesha umucetekanya no kuba ‘abakokolo kukalipa.’ Ukuba uwatefya ku mutima kuti kwatungulula ku ncitilo sha bupumbu isho twingesalangulushiwapo ku ntanshi. Umucetekanya utulenga ukulanguluka icingafuma mu milandile yabulo kulamwa nelyo imyendele yasuswa na muli fyo ukututalusha ku ‘kusansabiko bupumbu’ pa kucite cintu icabulamo amano. Maka maka umucetekanya ulatwaafwa ukwishibo kuti icipyu kuti cafulunganya imitontonkanishishe yesu, ica kuti twafilwa no kubomfya ubupingushi busuma. Ici kuti catupoka amaka aya kucitilo kufwaya kwa bulesa no kwikala umwabela ifishinte fyalungama ifya kwa Lesa. Ee, ukunakila ku bukali bushalamwa kuti kwatonaula lwa ku mupashi. Na kuba, “icipyu” cabikwa pamo ne “milimo ya bumubili” iya muselu iingatulesha ukupyana Ubufumu bwa kwa Lesa. (Abena Galatia 5:19-21) Pamo nga Abena Kristu aba mucetekanya, kanshi, natuleba ‘abayanguka ku kuumfwa, abakokola ku kulanda, abakokola ku kukalipa.’—Yakobo 1:19.
9. Ni shani fintu umucetekanya no kutemwa aba bwananyina fingatwaafwa ukupikulula ukupusana?
9 Nga ca kuti twakalipa, umucetekanya kuti pambi walangililo kuti tutalale fye pa kusengauka impooka. Amapinda 17:27 yatila: “Uukaanye fyebo fyakwe, ukwishiba aliishiba; kabili uwatekanyo mutima muntu wa mucetekanya.” Umucetekanya no kutemwa aba bwananyina fikatwaafwa ukumona ukukabila kwa kulama ukutuninkisha kwa kulompola amashiwi ya kucena. Nga ca kuti ukububuka kwa cipyu kale kale e po kuli, ukutemwa no kuicefya fikatulenga ukulombo kwelelwa no kuwamya pa cilubo. Lelo tutile umo natukalifya. Lyene lekeni tulande kuli wene fweka mu nshila yanakilila ne yaicefya kabili mu kuba no buyo bukalamba ubwa kusumbula umutende.—Mateo 5:23, 24; 18:15-17.
Umucetekanya no Lupwa Lwesu
10. Lubali nshi ulo amano no mucetekanya fibomba mu bumi bwa lupwa?
10 Ababa mu lupwa balakabila ukulangisha amano no mucetekanya, pantu iyi mibele ikakuulilila icinshingwa-ŋanda. Amapinda 24:3, 4 yatila: “Ni ku mano iŋanda ikuulilwa, ni ku mucetekanya ipampamikilwa; kabili ni ku kwishiba imiputule iisushiwamo ifyuma fyonse ifyaumo mutengo kabili ifyawama.” Amano no mucetekanya fyapala amatafwali ayasuma aya kukuulilako ubumi bwa lupwa ubwatunguluka. Umucetekanya ulaafwa abafyashi ba Bwina Kristu ukuleta pa bwelu ukuyumfwa na masakamika ya bana babo. Umuntu uucetekanya aliba na maka ya kulanshanya na bambi, ukukutika no kwiluka icili mu kuyumfwa na matontonkanyo ifya munankwe wa mu cupo.—Amapinda 20:5.
11. Ni shani fintu umwanakashi wa mucetekanya uwaupwa ‘engakuule ŋanda yakwe’?
11 Amano no mucetekanya ukwabulo kutwishika filafwaikwa ku bumi bwa nsansa ubwa lupwa. Ku ca kumwenako, Amapinda 14:1 yatila: “Uwa mano wa mu banakashi akuule ŋanda yakwe; lelo umuwelewele aomwena ku minwe yakwe.” Umwanakashi waupwa uwa mano kabili uwa mucetekanya uunakila mu kulinga ku mulume wakwe akabombesha pa kuti cingawamina aba mu ŋanda yakwe na muli fyo ukwaafwako ku kukuula ulupwa lwakwe. Icintu cimo ‘icikakuule ŋanda yakwe’ ca kuti lyonse fye alalanda ifisuma pa lwa mulume wakwe na mu kucite fyo ukwingilishako umucinshi uo bambi bamupeela. Kabili umukashi wa bunyinu, uwa mucetekanya uwakwatila Yehova akatiina ka kucindikisha alaimwena ukutashiwa.—Amapinda 12:4; 31:28, 30.
Umucetekanya na Fintu Tucita mu Bumi
12. Ni shani fintu ‘ababulwo mutima wa mano’ bamona ubupumbu, kabili mulandu nshi?
12 Umucetekanya ulatwaafwa ukutwalilila mu nshila isuma muli fyonse fintu tucita. Ici calangililwa pa Amapinda 15:21, apatila: “Ubupumbu kusekelela ku wabulwo mutima wa mano, lelo umuntu wa mucetekanya atambaliko kwenda kwakwe.” Ni mwi tuli no kumfwila ili pinda? Incitilo sha bupumbu, nelyo ubutumpe, shilalengo kusekelela ku baume, abanakashi, na bacaice ababulwa amano. ‘Balibulisho mutima wa mano,’ ukukanaba no kukuntwa kusuma, kabili balibulwa amano nga nshi ica kuti balasekelela mu bupumbu.
13. Cinshi cintu Solomone acetekenye pa lwa kuseka ne cisekeseke?
13 Imfumu Solomone uwa Israele uwakwete umucetekanya aishileishibo kuti icisekeseke tacaafwa kantu nangu kamo. Asumine ukuti: “Ine mu mutima wandi natile, Shi enda, ndekwesha ku musamwe; samwa. Kabili, moneni, na co mupu. Nasosele ukuseka nati, Kupena; nasosele umusamwe, nati, Wa nshi?” (Lukala Milandu 2:1, 2) Pamo ngo mwaume wa mucetekanya, Solomone asangile ukuti umusamwe no kuseka fyeka fye tafyabe fya kwikusha, pantu tafiletako insansa sha cine cine kabili ishibelelela. Inseko kuti pambi shatulabikako ku mafya yesu pa kashita kanono, lelo pa numa shaisamoneka shisa nashikulilanako. Solomone alilungike ukulosha ku kuseka ukuti “kupena.” Mulandu nshi? Pantu ukuseka kwa cisekeseke kulafimbilikisha ubupingushi busuma. Kuti kwatulenga ukuti twangushe fintu ifyacindama. Umusango wa kusekelela uwayampana na mashiwi ne ncitilo ifya walesansamusha aba ku cipango ca mfumu tafili fintu ifyo mwingatila kuti mwafuma ifintu fine fine. Ukucetekanya ubucindami bwa fyo Solomone aesesheko ukuseka no musamwe kulatwaafwa ukusengauka ukuba “abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa.”—2 Timote 3:1, 4.
14. Ni shani fintu umuntu wa mucetekanya “atambaliko kwenda kwakwe”?
14 Ni mu nshila nshi cabelo kuti “umuntu wa mucetekanya atambaliko kwenda kwakwe”? Umucetekanya wa ku mupashi no kubomfya ifishinte fya bulesa fitungulula abantu mu nshila iyatambalala, iyaololoka. Ubupilibulo bwa kwa Byington mu kulungatika butila: “Ubupumbu cimwemwe ku wabulwa mano, lelo umuntu walamuka akenda umulungamina.” “Umuntu wa mucetekanya” alalungike nshila sha makasa yakwe kabili alaba na maka ya kupaatulula icalungama ne calubana pa mulandu wa kubomfya Icebo ca kwa Lesa mu bumi.—AbaHebere 5:14; 12:12, 13.
Lyonse Alukileni Kuli Yehova pa Kusango Mucetekanya
15. Cinshi tusambilila pa Amapinda 2:6-9?
15 Pa kukonka inshila yatambalala mu bumi, ifwe bonse tukabila ukusumina ukuti tatwapwililika no kwalukila kuli Yehova pa kusango mucetekanya wa ku mupashi. Amapinda 2:6-9 yatila: “Yehova e upeela amano, mu kanwa kakwe e mufumo kwishiba no mucetekanya; abikila abatambalala amano yene yene, wene ni nkwela ku benda muli bumpomfu, ku kulinde nshila sha bupingushi, no kubako mwenda ababile bakwe; e lyo ukeluko bulungami no bupingushi no kutambalala, inshila yonse isuma.”—Linganyeniko Yakobo 4:6.
16. Mulandu nshi mu kupinkana na Yehova mushabela amano, umucetekanya, nelyo ukupanda amano?
16 Pa kusumino kuti twashintilila pali Yehova, lekeni mu kuicefya tulefwaya ukucetekanya ico afwaya no kusokota mu kushika mu Cebo cakwe. Alikwata amano mu nshila yakumanina, kabili ukufunda kwakwe lyonse fye kulanonsha. (Esaya 40:13; Abena Roma 11:34) Na kuba, ukupanda mano konse ukupinkana na wene kwa fye. Amapinda 21:30 yalondololo kuti: “Tapali mano, tapali mucetekanya, tapali kupanda amano, ifingawisha Yehova.” (Linganyeniko Amapinda 19:21.) Mucetekanya wa ku mupashi weka fye, uyo ulundululwa ukupitila mu kusambilila Icebo ca kwa Lesa mu kuba no kwaafwa kwa mpapulo ishipayanishiwa ukupitila mu “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” e wingatwaafwa ukukonkelela inshila yalinga iya mu bumi. (Mateo 24:45-47) E co kanshi natuloshe inshila yesu iya bumi mu kumfwana no kufunda kwa kwa Yehova, ukwishibo kuti te mulandu na fintu ukupanda amano kwapusanako kwingamoneka ngo kwingabomba, kushala fye ukutali ne Cebo cakwe.
17. Cinshi cingesako nga twapeela ukupanda mano ukwalubana?
17 Abena Kristu aba mucetekanya abafunda bambi balebukilo kuti uko kufunda kulingile ukushimpwa mu kushangila pa Cebo ca kwa Lesa no kuti ukusambilila Baibolo no kwetetula filafwaikwa ilyo bashilayasuke cipusho. (Amapinda 15:28) Nga ca kuti ifipusho pa lwa milandu yakakala tafyaswikwe bwino, kuti cafumamo ukucena ukukalamba. E ico, baeluda ba Bwina Kristu bakabila umucetekanya wa ku mupashi kabili balingile ukupepela ubutungulushi bwa kwa Yehova lintu baletukuta ukwafwilisha abasumina banabo lwa ku mupashi.
Umucetekanya wa ku Mupashi Upake Muli Imwe
18. Nga ca kuti kwaimako ubwafya mu cilonganino, ni shani fintu umucetekanya wingatwaafwa ukusungilila ukushikatala kwesu ukwa ku mupashi?
18 Pa kutemuna Yehova, tulakabilo “mucetekanya mu fintu fyonse.” (2 Timote 2:7) Ukusambilila Baibolo mu kuswatuka no kumfwila ukutungulula kwa mupashi wa kwa Lesa no kuteyanya kwakwe fikatwaafwa ukucetekanya ica kucita lintu twalolenkana ne mibele iingatutwala mu nshila yalubana. Ku ca kumwenako, tutile icintu cimo mu cilonganino tacibombelwepo mu nshila tuletontonkanya ukuti cilingile ukubombelwamo. Umucetekanya wa ku mupashi ukatwaafwa ukumono kuti uyu tauli mulandu wa kulekelapo ukubishanya na bantu ba kwa Yehova no kuleka ukubombela Lesa. Tontonkanyeni ulwe shuko lyesu ilya kubombela Yehova, ubuntungwa bwa ku mupashi ubo tuipakisha, ubuseko tusanga mu mulimo wesu pamo nga bakabilisha ba Bufumu. Umucetekanya wa ku mupashi utulenga ukumona ifintu mu nshila yalungama no kwiluko kuti ni kuli Lesa twaipeela kabili tulingile ukuteesa ukwampana kwesu na wene, te mulandu na cintu bambi bacita. Nga tapali nangu cimo cintu twingacita ku kubombela pali ubo bwafya mu nshila ya teokrasi, tulekabila ukulolela Yehova mu kutekanya ukuti akalungike ifyo fintu. Mu cifulo ca kuleka nelyo ukuileka fwe bene ukukungumana, ‘natucetekele Lesa.’—Ilumbo 42:5, 11.
19. (a) Cinshi cali e cakatama mwi pepo lya kwa Paulo ilyo apepeele abena Filipi? (b) Ni shani fintu umucetekanya wingatwaafwa nga tatumfwikishe icintu cimo?
19 Umucetekanya wa ku mupashi ulatwaafwa ukutwalilila ukuba aba bucishinka kuli Lesa na ku bantu bakwe. Paulo aebele Abena Kristu mu Filipi ati: “Ni ci e kulomba kwandi, ukuti ukutemwa kwenu kupake ukucilamo no [kwishiba kwalungikwa, NW] no [mucetekanya uwakumanina, NW], ku kuleka musuminishe ifyacilamo, ukuti mube abafumacumi kabili ababulo mulandu bukasuke abwiso Bushiku bwa kwa Kristu.” (Abena Filipi 1:9, 10) Pa kupelulula bwino, tukabila “Ukwishiba kwalungikwa no mucetekanya uwakumanina.” Ishiwi lya ciGriki pano ilyapilibulwa “umucetekanya” lilangilila “ukukutuluka kwayangukililwa ukwa mibele isuma.” Lintu twasambilile cintu cimo, tufwaya ukukutuluka ifyo cayampana kuli Lesa na Kristu no kwetetula pa fyo cikusha imibele ya kwa Yehova no kupayanya kwakwe. Ici cilalundulula umucetekanya wesu no kutasha pa cintu Yehova Lesa na Yesu Kristu baatucitila. Nga tatumfwikishe icintu cimo, umucetekanya ukatwaafwa ukwiluko kuti tatufwile ukutamisha pa mbali ukutetekela kwesu mu fintu fyacindama fyonse ifyo twasambilila pali Lesa, Kristu, ne mifwaile ya bulesa.
20. Ni shani fintu umucetekanya wa ku mupashi wingapaka muli ifwe?
20 Umucetekanya wa ku mupashi ukapaka muli ifwe nga lyonse tuleampanya amatontonkanyo yesu ne ncitilo ku Cebo ca kwa Lesa. (2 Abena Korinti 13:5) Ukulacite fyo mu nshila ya kukuulilila kukatwaafwa ukuicefya, ukukaanaba bamano kuikwatila no kulalengulula bambi. Umucetekanya ukatwaafwa ukumwenamo mu kulungikwa no kushininkishe fintu ifyacilapo kucindama. (Amapinda 3:7) Apo tufwaisha ukutemuna Yehova, kanshi, natufwaye ukwisulamo no kwishiba kwalungikwa ukwa Cebo cakwe. Ici cikatulenga ukucetekanya icalungama ukufuma ku calubana, ukupima icili mu cituntulu icacindama, na muli bucishinka ukulambatila ku kwampana kwesu ukwaumo mutengo na Yehova. Ici conse kuti cacitika fye nga twayalwila umutima wesu ku mucetekanya. Lelo, icintu na cimbi cilakabilwa. Tufwile ukuleka umucetekanya ukutucingilila.
Kuti Mwayasuka Shani?
Mulandu nshi tulingile ukwalwila umutima wesu ku mucetekanya?
Ni shani fintu umucetekanya wingambukila imilandile yesu ne myendele?
Ni shani fintu umucetekanya wingambukila ukukuntukilwa kwesu?
Mulandu nshi lyonse tulingile ukwalukila kuli Yehova pa kusanga umucetekanya?
[Icikope pe bula 13]
Umucetekanya ulatwaafwa ukulama ukukuntukilwa kwesu
[Icikope pe bula 15]
Imfumu Solomone iya mucetekanya aishileishibo kuti icisekeseke tacipeela ukwikusha ukutuntulu