Icipandwa 17

‘Iye, Kushika kwa Mano ya kwa Lesa!’

1, 2. Cinshi Yehova alefwaya cicitike pa bushiku bwalenga 7, kabili amano ya kwa Lesa yaeshiwe shani pa kutampa kwa ubu bushiku?

UKONAIKA! Abantunse, abaali e cintu cikalamba icalengelwe mu bushiku bwalenga 6, mu kupumikisha bawilile mu bubi. Yehova asosele pali “conse ico acitile,” ukusanshako na bantunse ukuti, “naciwamisha.” (Ukutendeka 1:31) Lelo pa kutendeka kwa bushiku bwalenga 7, Adamu na Efa basalilepo ukukonkelesha Satana no kupondoka. Baipoosele mu lubembu, ukukanapwililika, kabili mu mfwa.

² Camoneke kwati ubufwayo bwa kwa Yehova pa lwa bushiku bwalenga 7 bwalyonawilwe umupwilapo. Bulya bushiku na bo bwali no kulepa imyaka amakana, kwati fye ni nshiku 6 ishatangilile. Yehova atile bwalishila, kabili kuli pele pele muli bulya bushiku isonde lyonse lyali no kuba paradise waisulamo ulupwa lwa bantunse bapwililika. (Ukutendeka 1:28; 2:3) Lelo pa numa ya kulya kupondoka kwabipisha, ni shani fintu icintu ca musango yo cingacitika? Cinshi Lesa aali no kucita? Pano nomba pali ukwesha kwakakala ukwa mano ya kwa Yehova—napamo ukwesha kwakulisha.

3, 4. (a) Mulandu nshi ifyo Yehova acitile pa kupondoka kwa mu Edene fyabela ca kumwenako citiinya ica mano yakwe? (b) Bushe ukuicefya kulingile ukutulenga ukwibukisha icishinka nshi ilyo tulesambilila pa lwa mano ya kwa Yehova?

³ Yehova alyankwileko apo pene. Apingwile balya bacipondoka mu Edene, kabili iyo ine nshita apeele icitontonshi ca fintu fyawamisha: e kuti ubufwayo bwakwe ubwa kupwisha ifibi fyonse ifyo batendeke. (Ukutendeka 3:15) Ubufwayo bwa kwa Yehova ubwa kufika apatali bwali no kufuma mu Edene ukupita mu makana ya myaka yonse iya bantunse no kutwalilila, ukuyafika ku ntanshi. Ubu bufwayo bwalyanguka nga nshi lelo ubwashika icine cine ica kuti kabelenga wa Baibolo kuti apoosa inshita ya mweo wakwe onse alemwenamo mu kusambililapo no kutontonkanyapo. Kabili, ubufwayo bwa kwa Yehova bukafishiwapo nangu cibe shani. Bukapwisha ububifi bonse, ulubembu, ne mfwa. Bukabwesha abantunse ba busumino ku kupwililika. Ifi fyonse fikacitika ilyo ubushiku bwalenga 7 bushilapwa, pa kuti Yehova akafishepo ubufwayo bwakwe kwi sonde na ku bantunse filya fine fye ateyanya, te mulandu ne cingacitika!

⁴ Amano ya musango yo yalatiinya, bushe te ifyo? Cafikile umutumwa Paulo pa mutima ica kuti alembele ati: ‘Iye, kushika kwa mano ya kwa Lesa!’ (Abena Roma 11:33) Ilyo tulesambilila pa fintu fyalekanalekana pa lwa iyi mibele ya kwa Lesa, ukuicefya kulingile ukutulenga ukwibukisha icishinka cacindama ica kuti, te kuti twiluke amano ya kwa Yehova yonse apo yapela. (Yobo 26:14) Intanshi, natulondolole icaba iyi ine mibele ya kutiinya.

Bushe Amano ya Bulesa Cinshi?

5, 6. Bushe ukwishiba na mano fyayampana shani, kabili bushe ukwishiba kwa kwa Yehova kwakula shani?

⁵ Amano fyapusana no kwishiba. Amakompyuta kuti yaishiba ukucita ifintu ifingi, lelo kuti caansha ukwelenganya umuntu nga asosa ati amakompyuta ya mano. Lelo, ukwishiba na mano fyalyampana. (Amapinda 10:14) Ku ca kumwenako, nga mulefwaya bamupandeko amano pa lwa kundapa ubulwele bwabipisha, bushe kuti mwaya ku waishiba fye ifinono nangu uushaishiba no kwishiba pa fya miti? Nakalya! E ico ukwishiba kwine kwine kulakabilwa pa kuti tukwate amano ya cine.

⁶ Ukwishiba Yehova aba na ko takwapelela. Apo ni “Mfumu ya muyayaya,” wena e ka fye e waikala umuyayaya. (Ukusokolola 15:3) Kabili muli yo mintapendwa ya myaka yonse, aliba uwaibukila kuli fyonse fye. Baibolo itila: “Takuli icibumbwa icishimoneka ku menso yakwe; awe ifintu fyonse fyabo bwamba kabili fyalikupukulwa ku menso ya kwa uyo tuli no kulubululako.” (AbaHebere 4:13; Amapinda 15:3) Apo Yehova ni Kabumba, alishiba bwino sana ifyo abumba, kabili alimona imicitile ya bantunse ukutula pa kutendeka. Alabebeta imitima ya muntu umo umo, tapali ifyo ashimona. (1 Imilandu 28:9) Apo aatubumbile na maka ya kuisalila, alatemwa ilyo amona ukuti tulepingula mano mano mu mikalile yesu. Apo e ‘umfwo kupepa,’ alakutika ku mapepo ayengi nga nshi pa nshita imo ine! (Amalumbo 65:2) Kabili twalipwa no kwishiba ati Yehova alebukisha fyonse fye.

7, 8. Ni shani fintu Yehova alanga ukwiluka, umucetekanya, na mano?

⁷ Yehova tapelela fye pa kwishiba. Alamona ne fyo ifishinka fyayampana kabili aleluka fyonse ifibimbilwemo ifilengwa ne mintapendwa ya fishinka fimbi. Alalingulula no kupingula, ukupaatululo busuma ukubulekanya no bubi, icacindama ne ca cabe cabe. Kabinge, tamona fye pa muulu lelo alapulinkanya ukufika na mu mutima. (1 Samwele 16:7) Kanshi Yehova aleluka kabili aba no mucetekanya, ifintu ifyacila sana pa kwishiba. Lelo amano yalicilapo ukucindama.

⁸ Amano yaba kubomfya ukwishiba, umucetekanya, pamo no kwiluka. Na kuba, amashiwi yamo ayabomfiwe pa kubala mu Baibolo ayapilibulwa “amano” nga kuyakonka fye yapilibula “ukubomba” nelyo “amano yabomba.” E ico amano ya kwa Yehova te malanda kanwa fye. Yalabomba, kabili yalatunguluka. Yehova lyonse abomfya ukwishiba kwakwe ukushapelela no kwiluka kwakwe ukwashika ku kupingula ifisuma nga nshi, no kucita ifyo apingula ukubomfya inshila yawamisha iingabomba. Ayo e mano yene yene! Yehova alanga ukuti amashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Amano yapeelelwe nsambu ku fifumamo,” ya cine. (Mateo 11:19) Imilimo ya kwa Yehova mu kubumbwa konse yaba bushininkisho bwine bwine ubwa kuti wa mano.

Ubushininkisho bwa Mano ya Bulesa

9, 10. (a) Mano ya musango nshi Yehova alanga, kabili ayalanga shani? (b) Ni shani fintu ulusandesande lupeela ubushininkisho bwa mano ya kwa Yehova?

⁹ Bushe mwalitala amupapa ukulamuka kwa ntukushi ipanga ifintu fyayemba ifibomba bwino? Ayo, mano yapulamo. (Ukufuma 31:1-3) Yehova umwine e ntulo kabili e wakwata amano ya musango yo ayengi. Imfumu Davidi yasosele pa lwa kwa Yehova ati: “Ndemutootela, pa kuti nalengelwe mu musango wa kutiinya kabili uwa kupapa; yapesha amano imilimo yenu. Umutima wandi mwaliwishibishe.” (Amalumbo 139:14) Cine cine, ilyo tulesambilila sana pa lwa mubili wa buntunse, e lyo amano ya kwa Yehova yacilamo ukutupapusha.

¹⁰ Ku kulangilila: Ubumi bwenu bwatampile ngo lusandesande lumo—ilini ukufuma kuli banyinenwe, lyalinonyiwe ku nsandesande sha bufyashi ukufuma kuli bashinwe. Bwangu bwangu, ulo lusandesande lwatendeke ukwakanikana. E mwaishilefuma imwe, mwe bapangwa ne nsandesande ukufika ku matrilioni 100. Insandesande shinono nga nshi. Insandesande 10,000 kuti shalingana fye ubukalamba na kalitoni kali pa mpela ya uno sentensi. Lelo, ulusandesande lumo na lumo lwalipikana icipesha amano. Lwalipikana ukucila mashini iili yonse iyapangwa no muntu nelyo fakitare. Basayansi batila ulusandesande lwaba ngo musumba we linga—umo baceeceeta bwino bwino ifileingila ne filefuma, umwaba imyendele isuma, ifya kumfwaninamo, ukwa kupanga amalaiti, amafakitare, ifimbotela ukwa kupoosa ifisooso no kufisangulula, ifya kucingilila, pamo ne capala ubuteko pa kati na nkati ka lusandesande. Kabinge, ulusandesande lumo kuti lwapanga ulusandesande lumbi ulwalingana na lo muli fyonse pa maawala fye ayanono!

11, 12. (a) Cinshi cilenga insandesande mu kana kalekula mu mala ukulekana, kabili ici cilingana shani ne fyaba pa Amalumbo 139:16? (b) Ni shani fintu bongobongo wa muntunse alanga ukuti ‘twalengelwe mu kupapa’?

¹¹ Kwena, te shonse insandesande ishapalana. Ilyo insandesande sha kana akalepangwa mu nda shitwalilila ukwakanikana, shitendeka ukubomba imilimo yapusanapusana. Shimo shikaba sha kusenda ubukombe; shimbi isha mafupa, isha micincili, isha mu mulopa, ne sha mu menso. Uku konse ukulekanalekana kwatantikilwa kabela mu butala bwa nsandesande ubwa plani wa mfyalo, uwitwa DNA. Davidi apuutilwemo ukusosa kuli Yehova ati: “Ilyo nali mu nda akashimu akashilakula, amenso yenu yalimwene, kabili mwi buuku lyenu e mo shalembelwe, shonse shiine, inshiku shandi.”—Amalumbo 139:16.

¹² Ifilundwa fya mu mubili fimo fyalipikana nga nshi. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa lwa bongobongo wa muntu. Bamo batila bongobongo e cintu cacilapo ukupikana mu bubumbo bonse. Mwaba insandesande amabilioni 100 ishisenda ubukombe—iyo mpendwa ilingene ne ntanda shaba mu cipinda bushiku cesu. Ishi nsandesande shasalangana ukuyaikatana ne myanda ya nsandesande shimbi. Basayansi batila muli bongobongo wa muntu kuti mwaingila ifyebo fyonse ifyaba mu malaibrari yonse aya pe sonde kabili batila, na kuba ifyebo fingengilamo fingi ica kuti te kuti fipimwe. Te mulandu ne myaka ubwingi basayansi basambilila ici cilundwa icalengelwe mu musango ‘wa kupapa,’ balisumina ukuti napamo tabakatale abeshiba bwino bwino ifyo cibomba.

13, 14. (a) Ni shani fintu utunyelele ne fibumbwa fimbi filanga ukuti fyaba no “mununsha,” kabili cinshi ico citusambilisha pa lwa kwa Kabumba wafibumbile? (b) Mulandu nshi twingasosela ukuti ifyabumbwa pamo nga tandabube fyalengwa “mu mano”?

¹³ Lelo, abantunse baba fye ca kumwenako cimo ica mano ya kubumba aya kwa Yehova. Amalumbo 104:24 yatila: “Ifyo yafule milimo iyo mwacita, mwe Yehova! fyonse ifyo mu mano e mo mwaficitila; pano isonde paisulapo ifibumbwa fyenu.” Amano ya kwa Yehova yalamoneka mu fintu abumba fyonse ifyatushinguluka. Ku ca kumwenako, akanyelele, kaba no “mununsha.” (Amapinda 30:24, NW) Cine cine, amabumba ya tunyelele yaliteyanishiwa busaka busaka. Amabumba ya tunyelele yamo yalasakamana utushishi twitwa ama aphid, ukutulinda, no konkamo umulyo kwati e fitekwa fya tuko. Utunyelele tumbi tubomba nga balimi, ukulima “utulimwa” utufufuma pa mushili utwapala limbwelimbwe. Ifibumbwa na fimbi ifingi fyalipeelwa umununsha wa kubomba ifikalamba. Kwaba imipupukile ya kwa lunshi imo iyo indeke sha bantunse ishapangwa bwino sana shafilwa ukukonkelesha. Ifyuni fikuuka fyendela ku ntanda, fimbi fyenda ukulingana no kwalola amaka ye sonde, nelyo ukubomfya icaba nga mapu waba mu kati. Abaishibisha ifya bumi bapoosa imyaka iingi balesambilila pa micitile yapikana iyabikwa muli fi fibumbwa. Kanshi Kelenganya wa bulesa uwabikile aya mano muli fi fibumbwa afwile wa mano nga nshi!

¹⁴ Basayansi balisambilila ifingi ku mano ya kwa Yehova aya kubumba. Balitampa no kwesha ukupashanya ifyabumbwa. Ku ca kumwenako, napamo mwalipapa sana pa lwa tandabube. Lelo abaishiba buinjiniya batila ici cintu, cisungusho. Tulya tumyando utumoneka utwanaka twalikosa ukucila inshimbi, no kucila ubushishi bapikwila insengeleti iyo impolopolo itunamo. Twakosa shani? Elenganyeni ukuti tandabube akushiwa mpaka alingana ne sumbu lya kwikatamo isabi. Tandabube wakule fyo kuti aikata indeke ikalamba iilepupuka mu muulu! Cine cine, Yehova alenga ifintu fyonse ifya musango yo “mu mano.”

Amano Bushilya bwe Sonde

15, 16. (a) Bushininkisho bwa musango nshi imyulu yaisulamo intanda ipeela pa lwa mano ya kwa Yehova? (b) Bushe icifulo ca kwa Yehova ica kuba Mushika Wapulamo pa myanda mishila ya bamalaika cishininkisha nshi pa lwa kwa uyu Kangalila?

¹⁵ Amano ya kwa Yehova yalamoneka na mu fyo acita mwi ulu lyonse. Imyulu yaisulamo intanda, iyo twalandilepo sana mu Cipandwa 5, tayasalangana fye mu cimfundawila. Pa mulandu wa mano yaba mu “mafunde yensha ifya mu muulu” aya kwa Yehova, imyulu yaliteyanishiwa bwino bwino mu fipinda bushiku, ifyo na fyo fyaba mu fisansangu, ifyo fisansangu na fyo fyapanga ifisansangu fyakulisha. (Yobo 38:33, The New Jerusalem Bible) E mulandu wine kanshi Yehova etila ifi fya mu muulu ati “umulalo”! (Esaya 40:26, NW) Lelo, kwaba umulalo na umbi uulanga sana amano ya kwa Yehova.

¹⁶ Nga fintu twamwene mu Cipandwa 4, Lesa akwata ilumbo lya kuti “Yehova wa milalo” pa mulandu wa kuti e Mushika Wapulamo uwa myanda mishila ya milalo ya fibumbwa fya ku mupashi. Ubu bwaba bushininkisho bwa maka ya kwa Yehova. Lelo, amano yakwe yasanshiwamo shani? Tontonkanyeni pali ici: Yehova na Yesu tabatala abaleka ukubomba. (Yohane 5:17) Kanshi, na bamalaika bakapyunga ba Wapulishamo na bo bene baba ne milimo pe. Ibukisheni no kuti, balicila abantunse, balilamuka nga nshi kabili ba maka icine cine. (AbaHebere 1:7; 2:7) Lelo Yehova alilenga bamalaika bonse abo ukuba abapamfiwa lyonse, ukubomba umulimo walondoloka ne nsansa—‘ukucite cebo cakwe’ no ‘kucite co afwaya’—pa mintapendwa ya myaka. (Amalumbo 103:20, 21) Uyu Kangalila afwile akwata amano yapulishamo!

Yehova “Wa Mano Eka”

17, 18. Mulandu nshi Baibolo isosela ati Yehova e “wa mano eka,” kabili mulandu nshi amano yakwe yalingile ukutupesesha amano?

¹⁷ Pa kumona ubushininkisho ubu bonse, bushe kuti twapapa umulandu Baibolo isosela ukuti amano ya kwa Yehova yalisumbukisha? Ku ca kumwenako, isosa ukuti Yehova “wa mano eka.” (Abena Roma 16:27) Yehova eka e wakwata amano yapulamo. E ntulo ya mano ya cine yonse. (Amapinda 2:6) E mulandu wine Yesu, uwakwatisha amano pali fyonse ifibumbwa fya kwa Yehova, tashintilile pa mano yakwe umwine lelo alandile ifyo Wishi alemweba.—Yohane 12:48-50.

¹⁸ Moneni ifyo umutumwa Paulo alandile pa lwa kuibela kwa mano ya kwa Yehova. Atile: “Iye, kushika kwa bucindami kabili ukwa mano kabili ukwa kwishiba ifya kwa Lesa! Ifya bupingushi fyakwe, ifyo fyabulo kupenengwamo! Ne mibombele yakwe, ifyo yabulo kulondololwa!” (Abena Roma 11:33) Pa kutendeka ne shiwi lya kupapa muli ici cikomo ukubilikisha ati “iye,” Paulo alelondolola ifyo aumfwile—kabili pano, alitiinishiwe apakalamba. Ishiwi lya ciGriki abomfeshe ku kupilibula “ukushika” lyalingana sana ne shiwi “umuyenge.” Kanshi amashiwi yakwe yalenga umo ukwelenganya. Ilyo twatontonkanya pa mano ya kwa Yehova, ciba kwati tulelolesha mu muyenge wabule mpela, uwashika, uwakulisha ica kuti te kuti twishibe na bwino bwino ifyo wakula, kabili te kuti tuulondolole bwino atemwa ukuupima. (Amalumbo 92:5) Bushe ico taciletulenga ukuicefya?

19, 20. (a) Mulandu nshi kapumpe abela cishibilo calinga ica mano ya bulesa? (b) Bushe Yehova alanga shani ukuti alikwata amaka ya kumona ifya ku ntanshi?

¹⁹ Yehova e “wa mano eka” na muli fimbi: E wakwata fye amaka ya kumona ifya ku ntanshi. Ibukisheni ukuti Yehova abomfya kapumpe uumona ifili apatali ku kwimininako amano ya bulesa. Kapumpe kuti afina fye bakilogramu 5, lelo amenso yakwe yalikula ukucila aya muntu umukalamba. Kapumpe alamone icine cine, kabili kuti amona akanama aka kwikata akanono ilyo ali mu muulu sana, ilyo ali apasansuka ukufika na ku makilomita ayengi! Yehova umwine inshita imo asosele pa lwa kwa kapumpe ati: “Ku menso [alolesho] kutali.” (Yobo 39:29) E fyo na Yehova ‘engalolesho kutali,’—ku fya ku ntanshi!

²⁰ Mu Baibolo mwaba ubushininkisho ubwa ici. Mwaba ukusesema ukushaifulila, nelyo ifintu fyalembelwe ilyo fishilacitika. Ifyali no kufuma mu nkondo shimo shimo, ukwima no kubongoloka kwa fyalo fyakwatisha amaka, ne micenjelo ya bulwi iya bamushika ba fita bamo, fyonse fyalisobelwe muli Baibolo—inshita shimo ninshi kushele ne myanda ya myaka pa kuti fikacitike.—Esaya 44:25–45:4; Daniele 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Mulandu nshi kushabela umulandu wa kutontonkanishisha ati Yehova alimwena kabela fyonse ifyo muli no kucita mu bumi? Langilileni. (b) Twaishiba shani ukuti amano ya kwa Yehova tayaba ayashilangulukilako atemwa ayabula icililishi?

²¹ Bushe e kutila Lesa alimwena kabela ifyo muli no kucita mu bumi? E fisosa bamo abasambilisha ati Lesa alalingila kabela umuntu no muntu. Lelo, ukutontonkanya kwa musango yo ninshi kulasuula amano ya kwa Yehova, pantu ninshi e kutila alafilwa ukuilama pa kumona ifya ku ntanshi. Natulangilile: Tutile mwalikwata ishiwi ilisuma kabili mulemba ubusaka sana, bushe ninshi mwakulaikalila fye ukwimba inshita yonse? Ukutontonkanye fyo bupumbu! Na Yehova wine alikwata amaka ya kwishibila kabela ifya ku ntanshi, lelo tayabomfya inshita yonse. Nga alecite fyo ninshi aletupokolola amaka twakwata aya kuisalila, ayaba bupe bwawamisha ubo Yehova ashakatale atupoka.—Amalango 30:19, 20.

²² Icabipisha ca kuti, ukutontonkanya ukuti Yehova alalingila libela umuntu no muntu, cimo no kutila mu mano yakwe tamwaba kutemwa, tamwaba kulangulukilako, atemwa icililishi. Lelo ubo bufi bwafiita fititi! Baibolo isambilisha ukuti Yehova “wa mano ku mutima.” (Yobo 9:4) Te kutila alikwata umutima wa cine cine, lelo Baibolo ilingi line ibomfya ilyo ishiwi ku kulangilila ukuyumfwa kwa mu kati, pamo ngo kutemwa. E ico amano ya kwa Yehova, ukupala imibele yakwe imbi, yatungululwa no kutemwa.—1 Yohane 4:8.

23. Ukupulamo kwa mano ya kwa Yehova kulingile ukutulenga ukucita cinshi?

²³ Kanshi, amano ya kwa Yehova kuti yacetekelwa nga nshi. Yalicila nga nshi pa mano yesu ica kuti Icebo ca kwa Lesa mu kutemwa citucincisha ati: “Tetekela Yehova umutima obe onse, na ku kwiluka kobe we mwine wishintililako; uko konse wenda umwishibe, na o akatambalike nshila shobe.” (Amapinda 3:5, 6) Nomba natubebete amano ya kwa Yehova pa kuti twingapalama kuli Lesa wesu uwa mano yonse.

Amepusho ya Kutontonkanyapo

Yobo 28:11-28 Bushe amano ya bulesa ya mutengo nshi, kabili fisuma nshi fingafuma mu kutontonkanya pali aya mano?

Amalumbo 104:1-25 Bushe amano ya kwa Yehova yamoneka shani mu fyo abumba, kabili ico cimulenga ukuumfwa shani?

Amapinda 3:19-26 Nga twatontonkanya pa mano ya kwa Yehova no kuyabomfya, kuti cakuma shani imikalile yesu iya cila bushiku?

Daniele 2:19-28 Mulandu nshi Yehova etilwa Uusokolole fya nkama, kabili cinshi twingacita pa mano ya mu kusesema ayaba mu Cebo cakwe?

[Ifikope pe bula 174]

Nani walengele ifyabumbwa pe sonde ukuti fibe no “mununsha”?