Icupo—Bupe Ubo Lesa Uwatutemwa Atupeela

1, 2. (a) Ilyo abantu baupana fye, mepusho nshi limo twingaipusha, kabili mulandu nshi? (b) Mepusho nshi twalalandapo muli cino cipandwa?

BUSHE mwalitemwa ukuya ku menga? Abengi balatemwa, pantu ubwinga ni nshita ya nsansa. Tulamona uko abaleupana bafwala bwino nga nshi. Na kabili, ifyo abaleupana bamoneka pa menso e filanga ifyo basansamwike! Pali ubu bushiku, baba fye abasekaseka, kabili fyonse fimoneka fye ukuti bakulaikala bwino.

² Na lyo line, twalimona ukuti abantu abengi tabacindika icupo nakalya. Nangu ca kutila tufwaya abaupana ukuti baleikala fye bwino, inshita shimo tulaipusha ifipusho fya kuti: ‘Bushe aba abaupana lelo bakaba ne nsansa mu cupo? Bushe icupo cabo cikakokola?’ Ifyasuko kuli ifi fipusho kuti fyayasukwa fye nga ca kuti umulume no mukashi balicetekela ukufunda kwa kwa Lesa pa cupo kabili nga balakukonka. (Belengeni Amapinda 3:5, 6.) Ifi fine e fyo balingile ukucita pa kuti bekalilile mu kutemwa kwa kwa Lesa. Lekeni nomba tulande pa fyo Baibolo yasuka aya mepusho yane: Mulandu nshi umuntu alingile ukuupila nangu ukuupwa? Nga ca kuti mulafwaya ukuupa nangu ukuupwa, muntu nshi mwingasala? Finshi mufwile ukucita ilyo tamulaupa nelyo ukuupwa? Kabili cinshi cingalenga abaupana batwalilila ukuba ne nsansa mu cupo?

 3. Mulandu nshi cishingawamina ukuupila nangu ukuupilwa fye ico cine?

³ Abengi baishiba ukuti nga ulefwaya ukuba ne nsansa ulingile ukupa nelyo ukuupwa, bamona kwati icupo e cingalenga fye umuntu aba ne nsansa. Ubu bufi ubwafiita fititi! Yesu alandile ukuti ubushimbe bupe kabili akoseleshe abengekala abashimbe nga fintu ena aali. (Mateo 19:11, 12) Umutumwa Paulo na o alandile pa busuma bwa kuba umushimbe. (1 Abena Korinti 7:32-38) Yesu na Paulo tabapangile ifunde lya kutila umuntu afwile aikala fye umushimbe; na kuba, ‘ukukaanya ukuupa’ cisambilisho icaba pa “fisambilisho fya fibanda.” (1 Timote 4:1-3) Lelo, ubushimbe busuma sana kuli balya abafwaya ukubombela Yehova ukwabula ukupumfyanishiwa. Kanshi te kuti ciwame ukuupila nangu ukuupilwa fye ico cine nelyo pa mulandu wa kufwaya fye ukukonkelesha bambi.

 4. Bushe icupo icisuma caba shani ngo mufula wakosa uwa kukushishapo abana?

⁴ Nomba bushe kwaliba imilandu ine ine iyo umuntu alingile ukuupila nangu ukuupilwa? Ee. Na kuba, icupo bupe ubo Lesa uwaba no kutemwa atupeela. (Belengeni Ukutendeka 2:18.) Kanshi mwaliba ubusuma mu cupo kabili kuti calenga abaupana baba ne nsansa. Ku ca kumwenako, icupo icisuma caba ngo mufula uwakosa uwa lupwa. Abana balakabila abafyashi bonse babili aba kubakusha, aba kubatemwa, aba kubasalapula, kabili aba kubatungulula. (Amalumbo 127:3; Abena Efese 6:1-4) Lelo, ukukusha abana te mulandu fye weka uo abantu bopila nangu ukuupilwa.

5, 6. (a) Ukulingana na Lukala Milandu 4:9-12, busuma nshi bwaba mu kukwata cibusa wa pa mutima? (b) Bushe icupo kuti caba shani nga umwando uo bapyata ne ntambo shitatu?

⁵ Tontonkanyeni na kabili pa mashiwi yali pe lembo apashimpilwe cino cipandwa na mashiwi yali mu fikomo ifibalilepo: “Ukuba babili kwawama ukucila ukuba weka, pantu bena balalambulwa icisuma pa kubombesha kwabo. Pantu umo nga awa, umunankwe kuti amwimya. Lelo kuti caba shani ku uli eka uwawa apashili uwa kumwimya? Kabili, babili nga balaala pamo, kuti bakaba; lelo uuli eka kuti akaba shani? Kabili nga umo ayansha uuli eka, babili kuti bamucimfya. No mwando uwapyatwa ne ntambo shitatu te kuti uputuke bwangu.”—Lukala Milandu 4:9-12.

⁶ Ili lembo lilanda sana pa fyo cacindamina ukukwata ifibusa. Icupo na co cilalenga abaupana baba ifibusa sana. Ukulingana na ili lembo, ubu bucibusa kuti bwalenga abaupana baleafwana, balesansamushanya, no kulaicingilila. Nangu ca kuti abopana bantu fye babili, icupo cilakosa sana nga mwaba no wa butatu. Ukulingana na ici icikomo, umwando uo bapyata ne ntambo shibili kuti waputuka bwangu. Lelo uo bapyata ne ntambo shitatu kuti wayafya ukuputula. Nga ca kuti umulume no mukashi babika amano ku kucita ifisekesha Yehova, icupo cabo kuti caba kwati mwando uo bapyata ne ntambo shitatu. Ukuipeelesha kwa mulume no mukashi kuli Yehova kwalicindama nga nshi mu cupo, pantu e kukosha icupo.

7, 8. (a) Bushe Paulo afundile shani Abena Kristu abashimbe abalelwishanya ne nsuuna ya kufwaya ukulaalapo na umo? (b) Finshi Baibolo itweba pa cupo?

⁷ Na kabili, ni mu cupo fye e mo umwaume no mwanakashi bapeelwa insambu sha kuipakisha ukukumana pamo. Ukukumana kwa mu cupo cintu cimo icilenga abaupana ukuba aba nsansa. (Amapinda 5:18) Ilyo umuntu acila pa mushinku ulya Baibolo itila “umushinku wa bwaice,” e kutila inshita ilyo umuntu akwatisha insuuna, kuti nalimo atwalilila ukulwishanya ne nsuuna ya kufwaya ukulaalapo na umo. Nga ca kuti tailamine, insuuna ya musango yu kuti yamulenga atendeka ukucita ifyabipa. Paulo alembele abashimbe amashiwi ya kwa Lesa, ayatila: “Nga bafilwa ukuilama, boope nelyo ukuupwa, pantu ukucita ifyo kwawama ukucila ukuba ne nsuuna.”—1 Abena Korinti 7:9, 36; Yakobo 1:15.

⁸ Te mulandu ne fingalenga ukuti umuntu afwaye ukuupa nelyo ukuupwa, icacindama ca kuti alingile aishiba bwino bwino ifyaba mu cupo. Pantu nga filya Paulo alembele, abaleupana “bakaba na macushi mu bumi bwabo.” (1 Abena Korinti 7:28) Abaupana balakwata amafya ayo abashimbe bashikwatako. Nomba nga mwasalapo ukuupa nelyo ukuupwa, kuti mwacita shani pa kuti mucefyeko amafya mu cupo no kufushamo insansa? Cimo ico mwingacita kusala bwino uwa kuupana nankwe.

9, 10. (a) Bushe Paulo alangilile shani ububi bwaba mu kupanga bucibusa na bashatetekela? (b) Finshi ilingi line ficitika umuntu nga asuula ukufunda kwa kwa Lesa ukwa kukanaupa nelyo ukuupwa ku ushatetekela?

⁹ Paulo alembele amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula, ayacindama sana, ayo tufwile ukulakonka ilyo tulefwaya uwingaba umwina mwesu. Alembele ukuti: “Mwiba kwi koli limo line na bashatetekela.” (2 Abena Korinti 6:14) Icilangililo alandile muli ili lembo acifumishe ku fyo abalimi bacita. Nga ca kuti inama shibili ishapusana ubukulu nelyo ishapusana amaka shakakilwa kwi koli limo, shonse kuti shacula. E fyo caba na ku waupana no ushatetekela, bonse babili balacula mu cupo cabo. Umo pali aba nga alafwaya ukwikalilila mu kutemwa kwa kwa Yehova e lyo umunankwe ena tapoosako amano nelyo tafwaya fye, ifyo bonse babili bafwaya ukucita fikapusana, ne ci kuti calenga bakwata amafya. E mulandu wine Paulo akoseleshe Abena Kristu ukuupila nelyo ukuupilwa fye “muli Shikulu epela.”—1 Abena Korinti 7:39.

¹⁰ Limo limo, Abena Kristu abashimbe batila ukuupana no ushatetekela kwawamapo ukucila ukwikala ubushimbe. Bamo balasalapo ukusuula ifyo Baibolo itufunda, kabili balopana na uushipepa Yehova. Abasuula uku kufunda bopana no muntu uo bashingalanda nankwe ifintu ifyacindama nga nshi mu bumi. Kabili basanga ukuti ukukanakwata uwa kulanda nankwe ifyacindama e kwabipisha ukucila na pa ifyo baletalalilwa ilyo baali abashimbe. Ilingi line, mu fyupo fya musango yu muba fye ubulanda bweka bweka. Na lyo line, icawamako ca kuti Abena Kristu abashimbe abengi balisumina mu fyo Lesa atufunda kabili balafikonka ne mitima yabo yonse. (Belengeni Amalumbo 32:8.) Nangu ca kuti balishiba ukuti bushiku bumo bakoopa nelyo ukuupwa, balatwalilila ukuba abashimbe mpaka basanga uwingaba umwina mwabo pali bakapepa banabo.

11. Cinshi cingamwafwa ukusala bwino uwingaba umwina mwenu? (Moneni na kabokoshi akaleti “Muntu Nshi Ningafwaya Ukuupa Nangu Ukuupwako?”)

¹¹ Kwena, te kapepa wa kwa Yehova onse fye uwingalinga ukuba umwina mwenu. Umuntu uo mulingile ukupana nankwe muntu uo mwapalana nankwe imibele, uufwaya ukubombela Lesa, kabili uwatemwa Lesa nge fyo mwamutemwa. Umusha wa cishinka alisabankanya ifyebo ifingi pali ili lyashi, kanshi cikankaala ukupituluka muli uku kufunda kwa mu Malembo no kupepelapo, kabili mufwile ukukonka uku kufunda ilyo mulesala uwingaba umwina mwenu.a—Belengeni Amalumbo 119:105.

12. Lutambi nshi bamo bakonka mu fyalo ifingi pa kusanga uwa kuupana nankwe, kabili ca kumwenako nshi ica mu Baibolo bengakonka?

¹² Mu fyalo ifingi, abafyashi e basalilako umwana uwingaba umwina mwakwe. Abakonka ulu lutambi basumina ukuti apo abafyashi balishiba ifingi pa cupo kabili balikwata na mano, e bengalinga ukusalilako umwana uwingaba umwina mwakwe. Ilingi line, abopana muli iyi nshila balekala fye bwino, nga filya fine na ba kale baleikala. Abafyashi abakonka ulu lutambi pali lelo kuti basambililako kuli Abrahamu uwatumine umubomfi wakwe ukuyafwaila Isaki umwanakashi. Abrahamu tabikile amano ku ndalama nelyo ku fyo umuntu acindikwa mu bwikashi. Lelo alibombeshe pa kuti afwaile Isaki umwanakashi mu bantu abalepepa Yehova.b—Ukutendeka 24:3, 67.

13-15. (a) Bushe amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayaba pa Amapinda 24:27 kuti ya-afwa shani umulumendo uulefwaya ukuupa? (b) Finshi umukashana engacita pa kuipekanishisha libela ku cupo?

¹³ Nga cine cine mulefwaya ukuupa nelyo ukuupwa, kuti cawama ukuipusha ici cipusho, ‘Bushe nali-ipekanya bwino bwino?’ Ukuipekanya takwalola mu kuti umuntu nga aba ne nsuuna, alafwaya icitemwiko nelyo alafwaya ukukwata cibusa wa pa mutima nangu alafwaya ukukwata abana, ninshi nalinga ukuupa nelyo ukuupwa. Lelo, kwaliba ifintu ifyo uulefwaya ukuba umulume nelyo ukuba umukashi alingile ukutontonkanyapo.

¹⁴ Umulumendo uulefwaya ukuupa afwile ukutontonkanya sana pali aya mashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayatila: “Bomba imilimo yobe iya pa nse, ulime ne bala. E lyo uye no kukosha aba mu ng’anda yobe.” (Amapinda 24:27) Bushe aya mashiwi yalola mwi? Muli shilya nshiku, umuntu nga alefwaya ukuupa no kukwata abana, alekabila ukuipusha ati, ‘Bushe ni njipekanya ukusunga bwino umukashi na bana abo nalimo twingakwata?’ Kanshi, intanshi alingile ukubomba, ukulima amabala no kusakamana ifilimwa. Aya mashiwi ayatutungulula yalabomba na muno nshiku mwine. Umwaume uulefwaya ukuupa alingile ukuipekanya pa kuti akabombe bwino imilimo yakwe. E ufwile ukulabomba, kulila fye ali na maka bwino bwino. Icebo ca kwa Lesa citila umuntu nga tasakamana ulupwa lwakwe mu fyo lukabila lwa ku mubili, mu fya kwa Lesa kabili talusansamusha ninshi alibipa ukucila no ushatetekela!—Belengeni 1 Timote 5:8.

¹⁵ Umwanakashi uwapingulapo ukuupwa na o wine ninshi alesumina ukuti akalabomba imilimo yakwe iyacindama. Baibolo yalilandapo imilimo iyo umukashi afwile ukwishiba bwino e lyo ne mibele iyo alingile ukukwata ilyo alesakamana aba mu ng’anda yakwe na lintu aleafwilisha umulume wakwe. (Amapinda 31:10-31) Bonse ababutukila ukuupa nelyo ukuupwa ukwabula ukuti baipekanye bwino bwino ninshi bali-itemwa, tabatontonkanya pa fyo bengacita ku kwafwilisha uwingaba umwina mwabo. Nomba, icacindama sana ku balefwaya ukuupa nelyo ukuupwa ca kuti bafwile ukuipekanya ukulakonka amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ilyo baupana.

16, 17. Bushe abaleipekanya ukuupa nelyo ukuupwa bafwile ukutontonkanya pa mashiwi nshi ayatutungulula ayaba mu Cebo ca kwa Lesa?

¹⁶ Ukutontonkanya sana pa milimo Lesa apeela umulume no mukashi kwalicindama ilyo mulepekanya ukuupa nelyo ukuupwa. Umwaume afwile ukwishiba umo calola ukuba umutwe mu ng’anda ya Bwina Kristu. Ukuba umutwe wa lupwa tacalola mu kuti alikwata insambu sha kulacusha aba mu ng’anda yakwe. Lelo, afwile ukupashanya inshila Yesu atungulwilamo icilonganino. (Abena Efese 5:23) Cimo cine no mwanakashi Umwina Kristu, na o wine alingile ukwishiba umulimo uwacindama uo umukashi akwata. Bushe kuti aitemenwa ukunakila kwi “funde lya mulume wakwe”? (Abena Roma 7:2) Kale kale alanakila ifunde lya kwa Yehova ne funde lya kwa Kristu. (Abena Galatia 6:2) Ubutungulushi bwa mulume wakwe mu ng’anda e funde na limbi ilyo alingile ukulanakila. Bushe kuti atungilila no kunakila ubutungulushi bwa mulume wakwe uushapwililika? Nga alemona ukuti cikalamukosela ukunakila umulume wakwe, kuti cawama ukukanaupwa fye.

¹⁷ Na kabili, cila muntu afwile ukuiteyanya ukwafwilisha umunankwe mu fyo alekabila. (Belengeni Abena Filipi 2:4.) Paulo alembele ati: “Lelo, na imwe umo umo, onse atemwe umukashi wakwe ifyo aitemwa umwine; umukashi na o abe na katiina ku mulume wakwe.” Amashiwi ya kwa Lesa ayo Paulo alembele, yalangilila ukutila Paulo alishibe ukuti umwaume alafwaya alemona ukuti umukashi wakwe aliba na katiina kuli ena. Umwanakashi na o afwaya ukulamona ukuti umulume wakwe alimutemwa.—Abena Efese 5:21-33.

18. Mulandu nshi abakobekelana bafwile ukulailamina?

¹⁸ Bunkobekela, kanshi, te nshita iya kwangala fye. Ni nshita ilyo umwaume no mwanakashi balingile ukwishibana bwino, ukumona nampo nga kuti calinga aba babili baupana. Na kabili e nshita balingile ukuilama! Pantu kuti balatunkwa ukufwaisha ukulacita ifyo abaupana bacitako. Na kuba, ca cifyalilwa fye ku mwaume no mwanakashi ukuba ne citemwiko ca musango uyu. Lelo, bankobekela abatemwana icine cine bakataluka ku kucita ifingalenga bucibusa bwabo na Lesa bwaonaika. (1 Abena Tesalonika 4:6) Kanshi nga ca kuti ni mwe bankobekela, muleilama; ukuilama kuti kwamwafwa, nampo nga mukopa nelyo iyo.

19, 20. Bushe Umwina Kristu afwile ukupusanako shani ne fyo abantu abengi muli cino calo bamona icupo? Langilileni.

¹⁹ Nga ca kuti umulume no mukashi balefwaya icupo cabo ciikapwa, bafwile ukwishiba bwino umo calola ukukakatila ku bena mwabo. Ilingi line, amalyashi ayaba mu fitabo na mu mafilimu yafika ku mpela ilyo abantu baupana. Lelo ukulingana fye ne fyo cifwile ukuba, icupo te mpela; ni ntendekelo ya cintu ico Yehova apekenye ukuti cikekalilile. (Ukutendeka 2:24) Ku ca bulanda, abantu abengi muno calo te fyo bamona icupo. Mu ntambi shimo, abantu batila icupo caba kwati ni ntambo shibili isho bakaka pamo no kupanga icifundo. Nalimo te kuti beluke ifyo ici cilangililo cilondolola bwino ifyo abantu abengi bamona icupo. Cinshi twalandila ifi? Nangu ca kuti icifundo ca ntambo ishakakilwa pamo cifwile ukukosa sana, icintu na cimbi icifwaikwa ca kuti icifundo tacifwile ukwafya pa kukaka kabili tacifwile ukwafya na pa kukakula.

²⁰ Muno nshiku, abengi bamona icupo kwati kwangala fye. Balabutukila ukuupa nelyo ukuupwa pantu batontonkanya ukuti bakasangamo ifyo bakabila, lelo nga bakwata fye amafya balapwisha ifyupo. Na lyo line, ibukisheni icilangililo ca mu Baibolo icilanda pa fyo icupo cifwile ukukosa, e kutila icilangililo ca ntambo. Intambo sha ku mato ayakalamba bashipanga mu musango wa kuti shilafubuluka no kuputuka na lintu kuli imfula ya cimwela. E fyo ne cupo caba, capangilwe ukuti cibelelele. Ibukisheni amashiwi ayo Yesu asosele, atile: “Ico Lesa alundenye, umuntu e cilekanya.” (Mateo 19:6) Nga mwaupa nelyo ukuupwa, mulingile ukwishiba ukuti tamufwile ukulekana. Bushe ukukakatila fye ku mwina mwenu kufwile ukulenga icupo ukuba icisendo icafina? Awe.

21. Mibele nshi abalume na bakashi bafwile ukulanga abena mwabo, kabili cinshi cingabafwa ukulanga iyo mibele?

²¹ Abalume na bakashi tabafwile ukwenekela ifyacilamo ku bena mwabo. Nga ca kuti bonse babili babika amano ku mibele isuma iya bena mwabo e lyo na ku fyo bale-esha ukucita ifisuma, bonse bakasekelamo mu cupo cabo kabili bakaba ne nsansa. Bushe kuti cacitika ukulamonamo fye ifisuma mu mwina mwesu uushapwililika? Yehova alishiba ifibi ne fisuma ifyo tucita, lelo tufwaya ukuti alemonamo fye ifisuma muli ifwe. Kemba wa malumbo aipwishe ati: “Imembu nga e sho mulolekesha, mwe Jah, Mwe Yehova, nani uwingeminina?” (Amalumbo 130:3) E fyo na balume na bakashi bafwile ukuba kabili bafwile ukulaelelana.—Belengeni Abena Kolose 3:13.

22, 23. Finshi abaupana bengasambililako kuli Abrahamu na Sara?

²² Mu cupo kuti mwaba insansa ishingi nga ca kuti abaupana baikala mu cupo pa myaka iingi. Muli Baibolo tulabelengamo icupo ca kwa Abrahamu na Sara abaikele imyaka iingi mu cupo. Kwena nabo bene balekwata amafya mu cupo. Elenganyeni ifyo cali kuli Sara, uwali nalimo ne myaka ukucila pali 60, ukusha ing’anda yakwe iisuma mu musumba uukankaala uwa Uri no kutendeka ukwikala mu matenti mpaka ne mfwa yakwe. Lelo, alinakile ku butungulushi bwa mulume wakwe. Apo ali ni cibusa wa cine cine uwa kwa Abrahamu kabili kafwa wakwe, aali no mucinshi ilyo ayafwilishe umulume wakwe pa kuti ifyo alepingulapo fibombe. Kabili ukunakila kwakwe takwali kwa bumbimunda. Pantu na “mu mutima” mwine aleita umulume wakwe ati shikulu. (Ukutendeka 18:12; 1 Petro 3:6) Alecindika umwina mwakwe Abrahamu no mweo onse.

²³ Kwena ici tacilolele mu kuti lyonse Abrahamu na Sara baleumfwana fye muli fyonse. Bushiku bumo Sara alandile amashiwi yamo ‘ayabipiile nga nshi’ Abrahamu. Lelo Abrahamu alikonkele ifyo Yehova amwebele kabili ali-icefeshe no kukutika kwi shiwi lya mukashi wakwe, ne ci calengele ulupwa lwapaalwa. (Ukutendeka 21:9-13) Abalume na bakashi pali lelo, na balya bene aba kuti napapita imyaka iingi ukutula apo baupanina, kuti basambililako ifingi kuli Abrahamu na Sara.

24. Fyupo fya musango nshi filenga abantu bacindika Yehova Lesa, kabili mulandu nshi?

²⁴ Mu cilonganino ca Bwina Kristu, mwaliba abaupana abengi ababa ne nsansa. Mu fyupo fya musango uyu, abakashi baliba na katiina ku balume babo, abalume nabo balitemwa abakashi babo kabili balabacindika, bonse babili babombela pamo no kutangishako ukufwaya kwa kwa Yehova. Nga mwasalapo ukuupa nelyo ukuupwa, mukasale bwino uwingaba umwina mwenu, mukapekanye bwino icupo cenu, no kubombesha pa kuti mu cupo cenu mukabe ukutemwa no mucinshi ifikalenga Yehova Lesa akacindikwe. Nga mwacita ifi, icupo cenu cikamwafwa ukwikalilila mu kutemwa kwa kwa Lesa.