Ukusekelela ku Bendela mu Lubuuto
“Endeni, no kuleka twende mu lubuuto lwa kwa Yehova.”—ESAYA 2:5.
1, 2. (a) Ulubuuto lwacindama shani? (b) Cinshi ukusoka kwa kuti imfifi ikakumana isonde lyonse kwabela ukwakakala?
YEHOVA e Ntulo ya lubuuto. Baibolo imwita ati “uupeela akasuba ku kubuutusha akasuba no mweshi ne ntanda ku kubuutusho bushiku.” (Yeremia 31:35; Amalumbo 8:3) E wabumbile akasuba, akaba nge lungu likalamba ilya manyukiliya ilifumya amaka ayengi nga nshi, yamo ayeshila mu lubuuto na mu cikabilila. Amaka yanono ayafika pe sonde ngo lubuuto lwa kasuba e yatungilila ubumi pano isonde. Ukwabula ulo lubuuto lwa kasuba, nga teti tubeko. Isonde kuti lyaba fye cintu cabulapo ubumi.
2 Ilyo tuletontonkanya pali co, kuti twaumfwikisha ukukakala kwa fintu kasesema Esaya alondolwele. Atile: “Mona, imfifi ikafimba pano isonde, ne kumbi ilyafitula pa bantu na bantu.” (Esaya 60:2) Kwena, imfifi ilelandwapo te mfifi ya cine cine. Esaya talesosa ukuti bushiku bumo akasuba, umweshi, ne ntanda fikaleka ukubalika. (Amalumbo 89:36, 37; 136:7-9) Lelo, alelanda pa mfifi ya ku mupashi. E lyo imfifi ya ku mupashi ilepaya. Ukwabula ulubuuto lwa ku mupashi te kuti tube no mweo filya fine tushingaba no mweo ukwabula ulubuuto lwa ku mubili.—Luka 1:79.
3. Ukulingana na mashiwi ya kwa Esaya, cinshi Abena Kristu bafwile ukucita?
3 E co, cintu icacindama ukumona ukuti nangu amashiwi ya kwa Esaya yafishiwepo pali Yuda wa kale, na lelo line yalefishiwapo mu nshila iikalamba. Mu nshita shesu, icalo cili mu mfifi ya ku mupashi. Mu mibele yabipe fi, ulubuuto lwa ku mupashi cintu cacindamisha. E mulandu wine Abena Kristu balingile ukumfwila ukukonkomesha kwa kwa Yesu ukwa kuti: “Ulubuuto lwenu lengeni lubalikile ku cinso ca bantu.” (Mateo 5:16) Abena Kristu ba busumino kuti bafumya abalanda mu mfifi, na muli fyo ukubapeela ishuko lya kunonka ubumi.—Yohane 8:12.
Inshita ya Mfifi mu Israele
4. Ni lilali ukusesema kwa kwa Esaya kwafishiwepo intanshi, lelo mibele nshi yali mu nshiku shakwe?
4 Amashiwi ya kwa Esaya pa lwa mfifi ukukumana isonde lyonse yafishiwepo intanshi lintu Yuda ali amapopa na bantu bakwe ninshi bali bankole mu Babele. Lelo na lintu ilya nshita ishilafika, mu nshiku sha kwa Esaya, abengi muli lulya luko bali mu mfifi ya ku mupashi, icalengele ukuti akonkomeshe abekala calo banankwe ukuti: “Mwe ba ng’anda ya kwa Yakobo, endeni, no kuleka twende mu lubuuto lwa kwa Yehova!”—Esaya 2:5; 5:20.
5, 6. Finshi fyalengele ukuti kube imfifi mu nshiku sha kwa Esaya?
5 Esaya aseseme mu Yuda “mu nshiku sha kwa Usia, Yotamu, Ahasi, na Hisekia, ishamfumu sha kwa Yuda.” (Esaya 1:1) Yali ni nshita ilyo kwali icimpungili mu fya mapolitiki, ubumbimunda mu fya mapepo, ukupingula kwapondama, no kutitikisha abalanda. Kwali ne fiipailo fya balesa ba bufi pa muulu wa tupili, nelyo fye ni lintu ishamfumu sha busumino pamo nga Yotamu shaleteka. Ilyo imfumu shishali isha busumino shaleteka, ifintu fyalibipile no kucilapo. Ku ca kumwenako, imfumu ibifi Ahasi, yafikile fye na ku koca umwana wa iko nge lambo mu kupepa lesa Moleke. Awe mwandi iyo yali ni mfifi!—2 Ishamfumu 15:32-34; 16:2-4.
6 Na mu fyalo fye fimbi na mo mwafiitile na fititi. Icalo ca Moabu, ne ca Edomu, ne ca baPelishiti fyaletiinya icalo ca Yuda. Ubufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele bwali bwa bulwani ku baYuda nangu ca kutila bali ni bamunyinabo. Ukutantalilako lwa ku kapinda ka ku kuso, Suria aletiinya ukuti ali no kufumya umutende mu Yuda. Icacilishepo no kutiinya cali calo ca Ashuri ica bukatu icalepoka impanga. Mu nshiku sha kusesema kwa kwa Esaya, icalo ca Ashuri calicimfishe Israele kabili kwashele fye kwempe nga calyonawile na Yuda onse. Kwali inshita ilyo Ashuri acimfishe umusumba onse mu Yuda ukufumyako fye Yerusalemu.—Esaya 1:7, 8; 36:1.
7. Ni nshila nshi Israele na Yuda basalile, kabili cinshi Yehova acitilepo?
7 Abantu Lesa apangene nabo icipingo bapitile mu tuyofi twabipishe fi pa mulandu wa kuti Israele na Yuda tabali na cishinka kuli wene. Nga balya abalumbulwa mwi buuku lya Amapinda, ‘balekele nshila sha kutambalala, ku kuya mu nshila sha mfifi.’ (Amapinda 2:13) Nangu ca kuti Yehova alikalifiwe ku bantu bakwe, tabalekeleshe umupwilapo. Lelo, aimishe Esaya na bakasesema bambi ku kupekanya ulubuuto lwa ku mupashi, ku ba mu luko abacili balefwaya ukubombela Yehova mu busumino. Ulubuuto lwapeelwe ukupitila muli aba bakasesema lwali ulwakatama nga nshi. Lwali lwa kupeela umweo.
Inshita ya Mfifi Lelo
8, 9. Finshi filundako ku mfifi ya mu calo pali lelo?
8 Ifintu mu nshiku sha kwa Esaya fyalipalene sana ne fya lelo. Mu nshiku shesu, intungulushi sha buntunse shalikaana Yehova ne Mfumu abika pa Bufumu, Yesu Kristu. (Amalumbo 2:2, 3) Bashimapepo ba mu Kristendomu balifutika umukuni wabo. Bashimapepo ba musango yu batila ni Lesa babombela, lelo icinabwingi cabo basumbula imilungu ya cino calo iya kutemwisha uluko, iya kufwaya ukukosha ifita fya nkondo, ukutemwisha icuma, na bantu balumbuka—pa mbali ya kusambilisha ififundisho fya cisenshi.
9 Mu ncende shalekanalekana, imipepele ya Kristendomu yaliilunda mu nkondo na mu fikansa fya bana calo umuba ukukufyo mukowa pamo ne fintu fimbi ifyabipisha. Na kabili, ukucila ukukonka imibele isuma iyaba mu Baibolo, amacalici ayengi yasuulako fye nelyo ukutungilila imibele yabipa pamo ngo bulalelale, abaume ukubembuka na baume banabo na banakashi ukubembuka na banakashi banabo. Pa mulandu wa kukana ifipimo fya mu Baibolo ifya musango yu, umukuni wa mu Kristendomu waba nga bantu kemba wa malumbo uwa kale alandilepo ati: “Tabaishiba kabili tabailuka, bendauka mu mfifi.” (Amalumbo 82:5) Cine cine, Kristendomu, nga Yuda wa pa kale, aba mu mfifi yafiita fititi.—Ukusokolola 8:12.
10. Ulubuuto lubalika shani mu mfifi lelo, kabili abafuuka banonkelemo shani?
10 Pa kati ka iyi mfifi yonse, Yehova alelenga ulubuuto lwakwe ukubalika pa mulandu wa bafuuka. Pa kucite ci, alebomfya ababomfi bakwe abasubwa aba pe sonde, “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka,” kabili aba ‘bamoneka nge fyengelo pano nse.’ (Mateo 24:45; Abena Filipi 2:15) Lilye bumba lya musha, ilitungililwa na ba mu “mpaanga shimbi” abengi nga nshi abo babishanya nabo, babalika ngo lubuuto lwa ku mupashi ulwa mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. (Yohane 10:16) Muli cino calo caba mu mfifi, ulo lubuuto lulenga abafuuka ukuba ne subilo, lulabafwa ukuba ifibusa na Lesa, kabili lubalenga ukukanawila mu fiteyo fya ku mupashi. Ulu lubuuto lwalikatama kabili lupeela umweo.
“Ndetootele Shina Lyenu”
11. Fyebo nshi Yehova apeele mu nshiku sha kwa Esaya?
11 Mu nshita ya mfifi iya nshiku sha kwa Esaya na mu nshita imfifi yali no kukosa, na pa numa ya nshiku ilyo abena Babele basendele uluko lwa kwa Yehova muli bunkole, butungulushi nshi Yehova apeele? Pa numa ya kubeba imibele bali no kukonka, alondolwele libela ifyo ali no kufishapo ukufwaya kwakwe pa lwa bantu bakwe. Ku ca kumwenako, moneni ukusesema kushaiwamina ukwaba muli Esaya ifipandwa 25 ukufika ku 27. Amashiwi ya muli ifi fipandwa yalangilila ifyo Yehova abombele pa fintu lilya ne fyo abombelapo lelo.
12. Fyebo nshi ifya pa mutima Esaya alanda?
12 Intanshi, Esaya atila: “Mwe Yehova, ni mwe Lesa wandi, ndemutonda, ndetootele shina lyenu.” We kulumbanya kwa kufuma ku mutima! Lelo cinshi calengele uyu kasesema ukupepa ili pepo? Umulandu ukalamba wasokololwa mu mashiwi yashalako aya ici cikomo, umo tubelenga ukuti: “Pantu [mwe Yehova] mwacite fipesha amano, ifya kupanda amano fya ku kale, fya cishinka cishinka.”—Esaya 25:1.
13. (a) Fyebo nshi fyalengele Esaya acilepo ukutesekesha Yehova? (b) Kuti twasambililako shani ku ca kumwenako ca kwa Esaya?
13 Ilyo inshiku sha kwa Esaya shalefika, ninshi Yehova alicitila abena Israele ifipesha mano ifingi, kabili ifi fyalilembelwe. Esaya afwile alishibe ifi fipesha amano ifyalembelwe. Ku ca kumwenako, alishibe ukuti Yehova afumishe abantu bakwe mu busha mu Egupti no kubapususha ku bukali bwa mulalo wa kwa Farao pali Bemba Wakashika. Alishibe ukuti Yehova atungulwile abantu bakwe mu matololo no kubengisha mu Calo Calaiwe. (Amalumbo 136:1, 10-26) Ifi fyalembwa ifyalelanda pa fyacitike ku kale fyalangilile ukuti Yehova Lesa wa cishinka kabili kuti acetekelwa. “Ifya kupanda amano” fyakwe, e kutila fyonse ifyo afwaya filacitika. Ukwishiba kwalungikwa uko Lesa apeele kwakoseshe Esaya ukutwalilila ukwendela mu lubuuto. E co, atushilile ica kupashanya cisuma. Nga ca kuti twasambilila Icebo ca kwa Lesa icalembwa no kucibomfya mu mikalile yesu, na ifwe kuti twaikalilila mu lubuuto.—Amalumbo 119:105; 2 Abena Korinti 4:6.
Umusumba Waonaulwa
14. Finshi fyasobelwa pa musumba, kabili ulya musumba ufwile wali musumba nshi?
14 Ica kumwenako ca kupanda amano kwa kwa Lesa cisangwa pali Esaya 25:2, apo tubelenga ukuti: “Mwacito musumba ukubo mwina, umusumba we linga ukube cawishiwa; no bukuule bukankaala bwa bambi bambi tauli musumba nomba, tabwakakuulwe umuyayaya.” Bushe uyu musumba, musumba nshi? Esaya afwile alesesema pali Babele. Na cine, inshita yalishile ilyo Babele ashele fye umwina.
15. ‘Musumba nshi uukalamba’ wabako ndakai, kabili finshi fili no kuucitikila?
15 Bushe uyu musumba Esaya alumbwile waba ne o wapalana na o lelo? Ee. Ibuuku lya Ukusokolola lilanda pa “musumba ukalamba uwaba no bufumu pa shamfumu sha pe sonde.” (Ukusokolola 17:18) Ulya musumba ukalamba ni “Babele mukalamba,” ubuteko bwa calo conse ubwa kupepa kwa bufi. (Ukusokolola 17:5) Ndakai, ulubali lukalamba muli Babele Mukalamba ni Kristendomu, uo bashimapepo bakwe baba e basolwesolwe mu kulwisha umulimo wa bantu ba kwa Yehova uwa kushimikila Ubufumu. (Mateo 24:14) Lelo, nga fintu cali kuli Babele wa kale, Babele Mukalamba nomba line ali no konaulwa, takabukuluke na kabili iyo.
16, 17. Abalwani ba kwa Yehova bamucindika shani mu nshita sha kale ne sha nomba?
16 Finshi fimbi Esaya asobela pa “musumba we linga”? Ilyo alelanda kuli Yehova, Esaya atila: “[Bakamucindika] abantu na bantu abakosa, umusumba wa nko isha kututumya ukaba na katiina kuli imwe.” (Esaya 25:3) Uyu musumba wa bulwani, “umusumba wa nko sha kututumya,” kuti wacindika shani Yehova? Ibukisheni icacitike ku mfumu ya Babele iyakwatishe amaka, Nebukadnesari. Pa numa ya kulangwa ukuti tayakwata maka, yasumine ukuti Yehova mukalamba kabili Wa maka yonse. (Daniele 4:34, 35) Lintu Yehova abomfya amaka yakwe, na balwani bakwe bene bapatikishiwa ukusumina imilimo yakwe iya maka nangu ca kuti bacite fyo mu kushimunuka.
17 Bushe Babele Mukalamba alilengelwe ukwishiba imilimo ya kwa Yehova iya maka? Ee. Ilyo kwali inkondo ya calo iya kubalilapo, ababomfi basubwa aba kwa Yehova baliculile pa kushimikila. Mu 1918 baiketwe bunkole lwa ku mupashi ilyo intungulushi sha Watch Tower Society shakakilwe. Umulimo wateyanishiwe uwa kushimikila wapene upwe. Lyene, mu 1919, Yehova abweseshe ababomfi bakwe no kubakosha cipya cipya ku mupashi wakwe, kabili ilyo line batendeke ukubomba umulimo wa kushimikila imbila nsuma mwi sonde lyonse. (Marko 13:10) Fyonse fi fyalisobelwe mwi buuku lya Ukusokolola, pamo ne fyacitikile abalebakaanya. Aba “balikankamene, [kabili] bapeele umucinshi kuli Lesa wa mu muulu.” (Ukusokolola 11:3, 7, 11-13) Tatuletila bonse baishileba abantu ba kwa Lesa, lelo balengelwe ukumona umulimo wa maka uwa kwa Yehova pali ilya nshita, nga fintu fye Esaya asobele.
‘Ukwa Kushina Umulanda’
18, 19. (a) Mulandu nshi abakaanya bafililwe ukulenga abantu ba kwa Yehova ukuleka ukuba abampomfu? (b) ‘Ulwimbo lwa kuilumba ulwa ba kututumya lukatalalikwa’ shani?
18 Ilyo atendeke ukulanda pa busuma Yehova acitila abenda mu lubuuto, Esaya asosa kuli Yehova ukuti: “Mwabelo mulanda ukwa kushina, mwabelo mubusu ukwa kushina mu kumanama kwakwe, mwabe cubo kuli mukukulule, icintelelwe ku cikabilila, ilyo umwela wa ba kututumya waba nga mukukulule pa cibumba, nge cikabilila apaumisha. Mulengo kupokota kwa bambi bambi ukunakilila; nge cikabilila mu cintelelwe ce kumbi ilyafitwisha, e fyo mulengo lwimbo lwa kuilumba lwa ba kututumya ukutalalikwa.”—Esaya 25:4, 5.
19 Ukutula 1919, aba kututumya balyesha na maka yonse ukulenga bakapepa ba cine ukuleka bumpomfu bwabo, lelo balifilwa. Mulandu nshi? Pantu Yehova e mwa kushina abantu bakwe kabili e cubo cabo. Alelululako ababomfi bakwe ilyo balepakaswa ukupakaswa kwatapata, kabili aba nge cibumba cakosa ku kucingilila mukukulule wa kubalwisha. Ifwe fwe benda mu lubuuto lwa kwa Lesa no kucetekela tupembelela inshita ilyo ‘ulwimbo lwa kuilumba ulwa ba kututumya lukatalalikwa.’ Cine cine, tulepembelela no kufulukisha ubushiku ilyo abalwani ba kwa Yehova bakafumishiwapo.
20, 21. Mutebeto nshi Yehova apekanya, kabili mu calo cipya ulya mutebeto ukasanshamo finshi?
20 Yehova tacingilila fye ababomfi bakwe, lelo alabapa ne fyo balekabila apo ni Shibo wa kutemwa. Pa numa ya kulubula abantu bakwe ukufuma muli Babele Mukalamba mu 1919, abapekanishishe umutebeto wa kucimfya, abapeele ifya kulya fya ku mupashi ifingi. Ici casobelwe pali Esaya 25:6 apo tubelenga atuti: “Mu lupili ulo lwa Sione, Yehova wa milalo akacitile nko shonse umutebeto wa fya mafuta, umutebeto wa myangashi ya pa fisekwa, ifya mafuta ifyaisulamo ubufyompo, imyangashi ya pa fisekwa iyalengululwa.” Fintu twaba abapaalwa ukulalyako ifilyo fya uyo mutebeto! (Mateo 4:4) “Itebulo lya kwa Shikulu” cine cine liswilepo ifya kulya fisuma. (1 Abena Korinti 10:21) Ukupitila mu “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” tulapeelwa fyonse ifyo tukabila lwa ku mupashi.
21 Kabili fingi fyaba muli uyu mutebeto wapekanishiwa na Lesa. Umutebeto wa ku mupashi untu tuipakisha nomba utucinkulako ulwa kupaka kwa filyo fya ku mubili fikaba mu calo cipya icalaiwa na Lesa. Iyo nshita, “umutebeto wa fya mafuta” ukasanshamo ifilyo fya ku mubili ifyapaka. Takuli uukaba ne nsala ya ku mubili nelyo iya ku mupashi. Mwandi kukaba kwilulukwa ku basumina banensu abatemwikwa abacululuka nomba ku “fipowe” fyasobelwe ifya mu “ciishibilo” ca kubapo kwa kwa Yesu! (Mateo 24:3, 7) Kuli abo, amashiwi ya kwa kemba wa malumbo yalabasansamusha icine cine. Atile: “Mube ukupaka kwa ngano mu calo, na pa muulu wa mpili, fifukile.”—Amalumbo 72:16.
22, 23. (a) “Cifimbo” nshi nelyo “icikupa” cikafumishiwapo, kabili cikafumishiwapo shani? (b) ‘Ukuseebana kwa bantu ba kwa Yehova’ kukafumishiwapo shani?
22 Nomba, kutikeni ku bulayo bwacilapo ukuwama. Ilyo alelinganya ulubembu ne mfwa ku “cifimbo,” nelyo “icikupa,” Esaya atile: “Mu lupili ulu [Yehova] akafuule ca kukupana icikupa pa bantu na bantu bonse, ne cifimbo icafimba pa nko shonse.” (Esaya 25:7) Taleni tontonkanyeni! Ulubembu ne mfwa, ifyakupa abantunse nge ca kukupana cingabalenga ukupupiila, tafyakabeko kabili iyo. Fintu tufwaisha ubo bushiku ilyo ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu likabomfiwa ukufikapo ku kunonsha abantunse ba cumfwila kabili aba busumino!—Ukusokolola 21:3, 4.
23 Pa kulanda pali iyo nshita yawamisha, kasesema wapuutilwemo atulaya ukuti: “[Lesa] akamine mfwa ukumina kwa pe. Shikulu Yehova akafuuta ne filamba pa finso fyonse, no kuseebana kwa bantu bakwe akafumyapo pano isonde ponse; pantu Yehova asosa.” (Esaya 25:8) Tapali nangu umo uukafwa imfwa ya cifyalilwa nelyo ukuloosha pa mulandu wa kufwilwa umutemwikwa. We kwaluka ulawama! Ukulunda pali fyo, takwakabe nangu kumo pe sonde ukukomfwika umuseebanya nelyo ukukubanya kwa bufi uko babepesha Lesa na babomfi bakwe pa myaka iingi. Mulandu nshi? Pantu Yehova akafumyapo intulo ya kuko—wishi wa bufi, Satana Kaseebanya, pamo no bufyashi bwa kwa Satana.—Yohane 8:44.
24. Abenda mu lubuuto bankula shani ku milimo ya maka iyo Yehova abacitila?
24 Pa numa ya kwetetula pa fyo Yehova alanga amaka yakwe, abenda mu lubuuto balengwa ukusosa ati: “Moneni, Lesa wesu uyu, uo twalelolela ukuti aletupususha. Uyu ni Yehova, uo twalelolela. Tuleanga no kusamwa mu kupususha kwakwe.” (Esaya 25:9) Nomba line, abantunse abalungami bakaanga. Imfifi ikafumishiwapo umupwilapo, kabili aba busumino bakaba mu lubuuto lwa kwa Yehova ku ciyayaya. Bushe kuti kwaba isubilo lingawama ukucila pa? NakaIya!
Bushe Kuti Mwalondolola?
• Cinshi cacindamina lelo ukwenda mu lubuuto?
• Mulandu nshi Esaya atootele ishina lya kwa Yehova?
• Mulandu nshi abalwani bashakalengele abantu ba kwa Lesa ukuleka ukuba abampomfu?
• Mapaalo nshi ayashaiwamina ayo abenda mu lubuuto bakakwata?
[Icikope pe bula 12, 13]
Abaleikala mu Yuda balepeela abana babo amalambo kuli Moleke
[Ifikope pe bula 15]
Ukwishiba imilimo ya maka iya kwa Yehova kwalengele Esaya ukutootela ishina lya kwa Yehova
[Icikope pe bula 16]
Abalungami bakaba mu lubuuto lwa kwa Yehova kuli pe na pe