Icipandwa 14
Yehova Asansabika Umubomfi Wakwe Mesia
1, 2. (a) Langilileni uko mwingapashanya icacitikile abaYuda abengi ku kubangilila kwa mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. (b) Kwafwa nshi Yehova apekanishishe abaYuda ba busumino pa kuti bengeshiba Mesia?
ELENGANYENI ukuti mwalakumana na shimucindikwa. Namwishiba ne nshita ne cifulo ca kukumaninapo. Lelo pali fye ubwafya bumo: Tamwishibe ifyo amoneka, kabili pa kwisa aisa uwashilimuka ukwabulo kuilanga kwa kuitakisha. Kuti mwamwishiba shani? Kuti camwafwa nga mwalikwete ifyebo ifyalondolola uyu muntu.
2 Ica musango yu e cacitikile abaYuda abengi ku kubangilila kwa mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. Baleenekela Mesia—uwali no kuba umuntu wacindamisha pa bantu bonse abatala ababako. (Daniele 9:24-27; Luka 3:15) Lelo abaYuda ba busumino bali no kumwishiba shani? Ukupitila muli bakasesema ba ciHebere, Yehova alilondolwele bwino ifyali no kucitikila Mesia ifyali no kwafwa abeluka ukumwishiba ukwabulo bwafya.
3. Bulondoloshi nshi bwaba pali Esaya 52:13–53:12 pa lwa kwa Mesia?
3 Pa kusesema konse ukwa mu malembo ya ciHebere pa lwa kwa Mesia, nakalimo tapaba ukwamulondolola bwino nga kulya kwalembwa pali Esaya 52:13–53:12. Ilyo kwali kucili imyaka ukucila pali 700 ku ntanshi, Esaya talondolwele imimonekele ya kwa Mesia, lelo alondolwele ifyacindeme pamo nga—umulandu akaculila no musango akaculilamo ne fyebo pa fyo imfwa, ukushiikwa, no kusansabikwa kwakwe fyali no kuba. Ukubebeta uku kusesema ne fyo kwafishiwapo kuli no kusansamusha imitima yesu no kukoshe citetekelo cesu.
“Umubomfi Wandi”—Nani?
4. Finshi abaYuda bamo abasoma batila e fyakwishibilako uyu “mubomfi,” lelo cinshi ifi fyapusanina no kusesema kwa kwa Esaya?
4 E lyo Esaya apwisha fye ukulanda pa lwa kulubulwa kwa baYuda muli bunkole ku Babele. Nomba alanda pa cintu icacindamisha icili no kucitika ku ntanshi, kabili alemba ifyebo fya kwa Yehova atila: “Moneni, umubomfi wandi [akacite fintu no kushilimuka, NW] akatumpuka, akasumbuka, akasansamisha.” (Esaya 52:13) Nga kanshi uyu wine “umubomfi” nani? Pa myaka iingi, abaYuda abasoma balilanda pa fyo batontonkanya ukuti e fyakwishibilako uyu mubomfi ifyalekanalekana. Bamo batile aleimininako uluko lwa Israele lonse pa nshita lwali muli bunkole mu Babele. Lelo ubulondoloshi bwa musango yo bulapusana no ku kusesema. Uyu Mubomfi wa kwa Lesa talepatikishiwa ukucula. Nangula wa kaele, aculila pa membu sha bambi. Lelo ici te fyo cali ku luko lwa ciYuda, ulwasendelwe bunkole pa mulandu wa kubembuka. (2 Ishamfumu 21:11-15; Yeremia 25:8-11) Bambi basosele ukuti uyu Mubomfi aiminineko ibumba lya baleimona abalungama mu Israele no kuti ili bumba e lyaculiile abena Israele bambi pa membu shabo. Lelo, pa nshita kwaleba ukumanama mu Israele, takwali ibumba nangu limo ilyaleculila ilibiye.
5. (a) Bushe abaYuda bamo abasoma batila nani ukusesema kwa kwa Esaya kulandapo? (Moneni utulembo twa pe samba.) (b) Bulondoloshi nshi ubwaumfwika ubusangwa mwi buuku lya Imilimo ubwafwilisha ukwishiba uyu Mubomfi?
5 Ilyo ubuKristu bushilabako e lyo na ku kutendeka fye kwa mwanda wa myaka uwa kubalilapo uwa Nshita Yesu, abaYuda abanono abasoma balondolwele ukuti uku kusesema kulanda pali Mesia. Icilangilila ukuti ubu bulondoloshi bwalilungama cisangwa mu Malembo ya Bwina Kristu aya ciGriki. Ibuuku lya Imilimo lishimika ukuti ilyo mutungwi umwina Etiopia alandile ukuti taishibe uyu Umubomfi walumbulwa mu kusesema kwa kwa Esaya, Filipi “amushimikile Yesu.” (Imilimo 8:26-40; Esaya 53:7, 8) Amabuuku yambi aya mu Baibolo na yo yalumbula Yesu Kristu ukuti e Mesia Umubomfi walumbulwa mu kusesema kwa kwa Esaya.a Ilyo tulesambilila uku kusesema, tuli no kumona ukupalana kushingatwishikwa ukwaba pa o Yehova eta ukuti “umubomfi wandi” na pali Yesu wa ku Nasarete.
6. Bushe ukusesema kwa kwa Esaya kulangilila shani ukuti Mesia akatunguluka mu kufishapo ukufwaya kwa bulesa?
6 Uku kusesema kutendekela pa kulondolola ifyo Mesia ku kulekelesha akatunguluka mu kufishapo ukufwaya kwa bulesa. Ishiwi lya kuti “umubomfi” lilangilila ukuti akanakila ku kufwaya kwa kwa Lesa, nga filya umubomfi anakila shikulu wakwe. Mu kucite fyo, “akacite fintu no kushilimuka.” Ukushilimuka cipilibula ukulingulula ifintu. Ukucite fintu no kushilimuka e kucite fintu mano mano. Icitabo cimo cilanda pa lwa ili shiwi lyabomfiwa pano ilya ciHebere aciti: “Icikalamba ico ili shiwi lilangilila kushilimuka no kubomfya amano mu kucite fintu. Uucite fintu mano mano e ukatunguluka.” Icilangilila ukuti cine cine Mesia akatunguluka ca kuti uku kusesema kutila “akasumbuka, akasansamisha.”
7. Ni shani Yesu ‘acitile ifintu no kushilimuka,’ kabili ni shani ‘asumbuka’ no ‘kusansamisha’?
7 Yesu ‘acitile ifintu no kushilimuka,’ icilangilila ukuti alyumfwikishe ukusesema kwa mu Baibolo ukwalandile pali wene kabili alekele kulemutungulula mu kucita ukufwaya kwa kwa Wishi. (Yohane 17:4; 19:30) Cinshi catumbwike muli ifi? Pa numa ya kubuushiwa kwa kwa Yesu no kunina kwakwe ukuya ku muulu, “Lesa amusansabike, no kumupeele shina ilyacila amashina yonse.” (Abena Filipi 2:9; Imilimo 2:34-36) Lyene, mu 1914 uyu Yesu uwakatamikwa alisansabikwe ukucila na kale. Yehova amusansabike ukwikala pa cipuna ca Bufumu bwa buMesia. (Ukusokolola 12:1-5) Cine cine, ‘alisumbwike, alisansamishe.’
‘Bamupapa pa Kumumona’
8, 9. Ilyo Yesu uwasansabikwa akesa ku kupingula, bakateka ba pano isonde bakankulako shani, kabili cinshi bakacitile fyo?
8 Bushe inko na bakateka bakankulako shani kuli uyu Mesia uwasansabikwa? Nga twati panono fye tuciluke amashiwi ya bulondoloshi aya kulekeleshako mu cikomo 14, uku kusesema kutila: “Ifyo abengi bamupapile [pa kumumona . . . e fyo akasungushe, NW] nko ishingi; pa mulandu wakwe ishamfumu shikekata pa tunwa; pantu shikamone co icishatalile acilondololwa kuli shene, no kwiluke co tashatalile ashumfwa.” (Esaya 52:14a, 15) Muli aya mashiwi Esaya talondolwele imimonekele ya kwa Mesia iya pa kubala, lelo alondolola ifyo akalolenkana na bakateka ba pano isonde umuku wa kulekelesha.
9 Ilyo Yesu uwasansabikwa akesa ku kupingula buno bwikashi bwa bantu abashipepa, bakateka ba pano isonde ‘bakamupapa pa kumumona.’ Ca cine, bakateka ba buntunse tabakamone uyu Yesu uwakatamikwa na menso yabo aya cine cine. Lelo bakamona ubushininkisho ubwa maka yakwe ukuti ni Kalwa wa kwa Yehova uwa mu muulu. (Mateo 24:30) Balefwaya nangu tabalefwaya, bakeluka ico bashaumfwapo bashimapepo babo ukubalondolwela, ica kuti Yesu e Kapingula wa fya bupingushi fya kwa Lesa! Uyu mubomfi wasansabikwa uo bakalolenkana na o akacite fintu mu musango bashenekela.
10, 11. Ni mu nshila nshi cingasoselwa ukuti imimonekele ya kwa Yesu yalyonaike mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kabili ica musango yu cacitika shani muno nshiku?
10 Ukulingana na yalya mashiwi ya bulondoloshi twaciciluka mu cikomo 14, Esaya atila: “imimonekele yakwe yalyonaike ukucilana ne ya bantu, ne cata cakwe ukulekana na bana ba bantu.” (Esaya 52:14b) Bushe Yesu alemoneka uwaonaika lwa ku mubili mumo mumo? Iyo. Nangula Baibolo tailanda tonse pa fyo Yesu alemoneka, uyu Mwana wa kwa Lesa uwapwililika ukwabulo kutwishika alemoneka bwino ne cata icayemba. Cilemoneka kwati, amashiwi ya kwa Esaya yalosha ku museebanya Yesu apitilemo. Mu kushipa asokolwele bashimapepo ba mu nshiku shakwe ukuti bali ni ba bumbimunda, aba bufi, kabili intalamisoka; na pali ici balimutukile. (1 Petro 2:22, 23) Bamupeele umulandu wa kupule funde, uwa kuponta, uwa kubepa, no wa kwimina ubuteko bwa bena Roma. Ni muli ifi, emo abalemubepesha balengele Yesu ukumoneka ngo muntu uwabipa icine cine.
11 Pali lelo uku konaula imimonekele ya kwa Yesu kwalitwalilila. Abengi belenganya Yesu ukuba akanya akali mu mulimba nelyo impalume iyacimfiwa no kupoopelwa pa musalaba, ne cinso icaonaika kabili ilelunguluka naifwikwa ne cilongwe ca myunga. E fyo bashimapepo ba mu Kristendomu balenga abantu babo ukusumina. Balifilwa ukulondolola Yesu ukuti ni Mfumu iya maka iya ku muulu uo inko shikalubululako. Ilyo bakateka ba buntunse bakalolenkana na Yesu uwasansabikwa nomba line fye apa ku ntanshi, uo bakalolenkana nankwe ni Mesia ‘uwakwata amaka yonse mu muulu na pano isonde’!—Mateo 28:18.
Nani Akatetekela iyi Mbila Nsuma?
12. Fipusho nshi abantu bengafwaisha ukumfwa ifyo mashiwi yaba pali Esaya 53:1 yabalamuna?
12 Pa numa ya kulondolola ukwaluka kwa kwa Mesia ukwa kusungusha—ukwa kufuma ku mimonekele ‘yaonaika’ no kuba ‘uwasansamisha’—Esaya aipusha ati: “[Nani uwatetekela ico twaumfwa, NW]? Ni kuli ani ukuboko kwa kwa Yehova kwasokolwelwa?” (Esaya 53:1) Aya mashiwi ya kwa Esaya yabalamuna ifipusho ifyo abantu bengafwaisha ukumfwa pamo nga: Bushe uku kusesema kukafishiwapo? Bushe “ukuboko kwa kwa Yehova,” uko kwimininako amaka akwata aya kubomfya ubulamba bwakwe, kukaisokolola no kuleka aya mashiwi yakafishiwepo?
13. Paulo alangile shani ukuti ukusesema kwa kwa Esaya kwalifishiwepo muli Yesu, kabili abantu bayankwileko shani?
13 Ifyo fikacitika ukwabula no kutwishika! Muli kalata alembeele abena Roma, Paulo ayambula amashiwi ya kwa Esaya ku kulangilila ukuti ukusesema uko Esaya aumfwile no kulemba kwafishiwepo muli Yesu. Ukukatamikwa kwa kwa Yesu pa numa ya kucula konse uko apitilemo kwali ni mbila nsuma. Paulo pa kulanda pa baYuda bashasumina, atila, “Lelo tabanakiile bonse ku mbila nsuma. Pantu Esaya atila, Mwe Shikulu, nani atetekela ico baumfwile kuli ifwe? Moneni, ukutetekela kufuma ku caumfwika, ne caumfwika ciishila mu cebo ca kwa Kristu.” (Abena Roma 10:16, 17) Lelo, ku ca bulanda, banono aba mu nshiku sha kwa Paulo abatetekele mu mbila nsuma iyalebilwa pa lwa Mubomfi wa kwa Lesa. Cinshi calengele?
14, 15. Cikulilo nshi Mesia aali no kukulilamo ilyo aisa pano isonde?
14 Uku kusesema kwakonkanyapo ukulondolwela abena Israele icalengele ukuti ifipusho fyaba mu cikomo 1 fiipushiwe, na mu kulondolola icalengele, uku kusesema kulasokolola ne cikalenga abengi ukukanapokelela Mesia, kutila: “Akulile nga nimbo ku cinso [ca uulemumona] ngo [mushila, NW] uwafuma mu mushili uwaumisha; takwete cata nangu kupulama ifya kuti tumumweneko, takwete no kumoneka ukwa kuti tumutemwe.” (Esaya 53:2) Pano twamona ifikaba icikulilo ca kwa Mesia ilyo akesa pano isonde. Intendekelo yakwe ikabe ya pa nshi, na ku bakalamumona akalamoneka fye ukuti takatunguluke sana. Kabili, akaba fye nga nimbo, ngo lulembelya, ulumena ku citimbatimba nelyo ku musambo wa muti. Kabili akaba ngo mushila uukabila amenshi mu mushili uwaumisha. Kabili takese no kucindama kwa mfumu nangu kupulama—takafwale fya ku bufumu nangu ni ngala yabeeka iya ku bufumu. Lelo, intendekelo yakwe ikaba iya pa nshi kabili iishapuulama.
15 Ifyo ayo mashiwi yalondolola bwino intendekelo yasuulwa iya kwa Yesu ilyo ali umuntunse! UmuYuda nacisungu Maria amufyalile mwi tanga mwi tauni linono ilyaleitwa Betlehemu.b (Luka 2:7; Yohane 7:42) Maria no mulume wakwe, Yosefe, bali bapiina. Ilyo papitile nalimo inshiku 40 apo Yesu afyalilwe, batwele ica pa lubembu ico abapiina basuminishiwe ukupeela, “ifipele fibili, atemwa ifibondo fibili.” (Luka 2:24; Ubwina Lebi 12:6-8) Mu kuya kwa nshita, Maria na Yosefe baikele mu Nasarete, umo Yesu akulile mu lupwa ulukalamba, ulufwile lwali ulwa pa nshi.—Mateo 13:55, 56.
16. Ni mu nshila nshi Yesu ashakwatile “cata” nangu “kupulama”?
16 Camoneke kwati ilyo Yesu ali umuntunse, imishila yakwe tayalimbwike mu mushili usuma. (Yohane 1:46; 7:41, 52) Nangu ali uwapwililika kabili afumine mu bufyashi bwa Mfumu Davidi, imibele akulilemo iya pa nshi tayamulengele ukuba ne “cata” nangu “kupulama”—ukulingana no kumona kwa baleenekela Mesia ukufuma ku lupwa ulwacindamisha. Pa kusongwa kuli bashimapepo ba ciYuda, abengi tabamwangilwe kabili balimusuulile fye no kumusuula. Na mu kulekelesha abengi tabamwenemo ubusuma nangu bumo mu Mwana wa kwa Lesa uwapwililika.—Mateo 27:11-26.
“Uwasuulwa Kabili Uwakankambwa ku Bantu”
17. (a) Cinshi Esaya atendeka ukulondolola, kabili mulandu nshi alembela ifyebo kwati fyalicitika kale? (b) Ni bani ‘basuulile’ no ‘kukankamba’ Yesu, kabili bacitile shani ifyo?
17 Esaya nomba atendeka ukulondolola tonse pa fyo Mesia akamonwa ku bantu ne fyo bakamucita, atila: “Ali uwasuulwa kabili uwakankambwa ku bantu, umuntu wa fya bulanda kabili uwaishibana no [kulwala, NW]; kabili, ngo muntu uo [icinso cakwe cafishilwe kuli ifwe, NW], ali uwasuulwa, tatwamulinga wa kwangwa.” (Esaya 53:3) Apo taletwishika ukuti ifyebo fyakwe fikafishiwapo, Esaya afilemba kwati fyalifishiwapo kale. Bushe cine cine Yesu Kristu alisuulilwe no kukankambwa ku bantu? Cine cine, alisuulilwe no kukankambwa! Bashimapepo abaleimona abalungama na bakonshi babo balemumona nge mpulumushi yabipisha pa bantunse. Bamwitile ukuti munabo wa basangushi na bacilende. (Luka 7:34, 37-39) Bamufwishile amate ku menso. Bamututilemo ififunshi no kumutuke nsele. Balemukonya no kumupumya. (Mateo 26:67) Pa mulandu wa kusongwa kuli aba balwani ba cine, abantu “aba ku mwabo” Yesu “tabamusekelele.”—Yohane 1:10, 11.
18. Apo Yesu tabalile alwalapo, ali shani “umuntu wa fya bulanda kabili uwaishibana no kulwala”?
18 Apo ali muntu wapwililika, Yesu talelwala. Lelo, ali “umuntu wa fya bulanda kabili uwaishibana no kulwala.” Ifya bulanda fya musango yo no kulwala tafyali na kumuponena pa lwakwe. Yesu afumine ku muulu no kwisa mu calo umwaba ukulwala. Aikele na bantu abacula kabili abakalipwa, lelo talekankamba abalelwala lwa ku mubili nelyo lwa ku mupashi. Kwati fye ni filya fyaba dokota uusakamana abalwele, alishibe bwino ukucula kwa bantu aleikala na bo. Kabili, alikwete na maka ya kucita ico dokota umuntunse fye ashingacita.—Luka 5:27-32.
19. Cinso ca kwa nani ‘cafishilwe,’ kabili ni shani abalwani ba kwa Yesu balangile ukuti ‘tabamulingile wa kwangwa’?
19 Lelo, abalwani ba kwa Yesu balemumona ngo walwala kabili bakene no kumwangwa. Icinso cakwe ‘califishilwe’ tacalemoneka lelo te pa mulandu wa kuti e wafishile icinso cakwe kuli bambi. Pali Esaya 53:3, Baibolo wa Cibemba abomfya amashiwi ya kuti “uo bashululako ifinso.” Bakakaanya ba kwa Yesu balemumona uwa kuselausha nga nshi ica kuti, bali fye nga bamufutatile kwati nalimo ali uwa makankamike icine cine uo bashingaloleshapo. Bamulingile pa mutengo walelipilwa fye pa musha. (Ukufuma 21:32; Mateo 26:14-16) Balimusuulile ukucila ne fyo basuulile Baraba intalamisoka. (Luka 23:18-25) Bushe cine cine ukusuula basuulile Yesu kuti kwacila pali uku balangile?
20. Cisansamushi nshi amashiwi ya kwa Esaya yapeela ku bantu ba kwa Yehova pali lelo?
20 Ababomfi ba kwa Yehova lelo kuti basange cisansamushi nga nshi mu mashiwi ya kwa Esaya. Limo limo, bakakaanya kuti basuula bakapepa ba kwa Yehova aba busumino nelyo ukubamona nga bashili kantu. Lelo, nga filya cali kuli Yesu, icacindamisha fintu Yehova Lesa atumona abacindama. Na kuba, nangu line abantu ‘bashalingile Yesu uwa kwangwa,’ ukwabula ukutwishika ico tacayalwile ifyo Lesa alemumona uwacindama nga nshi!
“Alashiilwe pa fya Bupulumushi Fyesu”
21, 22. (a) Fintu nshi ifya bambi Mesia asendele no kutwikwa? (b) Bushe abengi bamwene shani Mesia, kabili ni kwi ukucula kwakwe kwamufishishe?
21 Cinshi Mesia ali no kuculila no kufwa? Esaya alondolola ati: “Cine cine [ukulwala kwesu, NW] wene asenda, kabili atwikwa ne fya bulanda fyesu. Na ifwe twamulinga uwapumwa, uwaumwa kuli Lesa, uwalengwo bulanda. Lelo alashiilwe pa fya bupulumushi fyesu, kabili afwantiilwe pa mampuulu yesu; ukulimuna ukwa kutumwenamo ubutuntulu kwaponene pali wene, na mu fipumo fyakwe e mwaishilo kupola kuli ifwe. Ifwe bonse twalubantile nge mpaanga, twayalukile umuntu no muntu ku nshila shakwe, na o Yehova aponeshe pali wene amampuulu ya fwe bonse.”—Esaya 53:4-6.
22 Mesia asendele ukulwala kwa bambi kabili atwikilwe ifya bulanda fyabo. Mu mampalanya, kuti twatila, asumbwile ifisendo fyabo, afisunshile pa mabeya yakwe, no kufisenda. Kabili apo icalenga ukulwala no kukalipwa mulandu wa kuti abantu babembu, ninshi ico Mesia asendele ni membu sha bambi. Abengi tabailwike ico akaculila kabili basumine kuti ni Lesa e ulemukanda, alemupuma ku bulwele bwa kulenga amakankamike.c Ukucula kwa kwa Mesia kwamufishishe na ku kulaswa, ukufwantwa, no kucenwa—aya mashiwi ayaluma ayalangilila imfwa ya kulungulusha kabili iyakalipa. Lelo imfwa yakwe yalikwata amaka ya kukonsolwela pa membu, ilenga abantu abalubanta mu kuluba na mu lubembu ukulubulwa, no kubafwa ukuba no mutende na Lesa.
23. Ni mu nshila nshi Yesu atwikilwe ukucula kwa bambi?
23 Ni shani Yesu atwikilwe ukucula kwa bambi? Ilandwe lya kwa Mateo, lyayambula amashiwi ya kwa Esaya 53:4, aliti: “Baletele kuli wene abaikatwa ku fiwa abengi; na o afumishemo imipashi iyi ku cebo, no kuposha bonse abalwele: ku kuleka cifishiwe icasosele Esaya kasesema, aciti, Wene abuulile ukunakuka kwesu, asendele na malwele yesu.” (Mateo 8:16, 17) Yesu na kuba, aitwikile ukucula kwabo ilyo aposeshe abaishile kuli wene na malwele yalekanalekana. Kabili ukuposha kwa musango yo kwalelenga amaka yafume muli wene. (Luka 8:43-48) Amaka akwete aya kuposha amalwele yapusanapusana—lwa ku mubili na lwa ku mupashi—yashinine ukuti alipeelwe amaka ya kusangulula abantu ku lubembu.—Mateo 9:2-8.
24. (a) Mulandu nshi ku bengi camonekele kwati Yesu ‘apuminwe’ kuli Lesa? (b) Cinshi Yesu afwilile no kucula?
24 Lelo, ku bengi camoneke kwati Yesu ‘apuminwe’ kuli Lesa. Pantu na kuba, abasongelekenye ukucula kwakwe ni bashimapepo abacindikwe ku bantu. Lelo kwena, mwilaba ukuti, taculiile pa mulandu wa kucita ulubembu nangu lumo. Petro atila, “Kristu aculiile imwe no kumushile ca kumwenako, ukuti mukonke mu makasa yakwe. Wene tacitile ulubembu, no bucenjeshi tabwasangilwe mu kanwa kakwe; wene asendele imembu shesu umwine mu mubili wakwe pa cimuti, ukuti fwe bali abafwa lubali ku lubembu, tube aba mweo lubali ku bulungami; ni ku filaso fyakwe e ko mwaposhiwe.” (1 Petro 2:21, 22, 24) Ifwe bonse inshita imo twali abaluba pa mulandu wa kuba ababembu, ‘twalilubile nge mpaanga.’ (1 Petro 2:25) Lelo, ni muli Yesu e mo Yehova atulubwilile ku lubembu twabamo. Alengele amampuulu yesu ‘ukuponena’ pali Yesu, ukuti yabe pali wene. Uyu Yesu uwabulo lubembu akandiilwe pa membu shesu mu kuitemenwa. Pa kufwe mfwa ya museebanya pa cimuti iyo ashawamine kufwa, alengele ukuti tuwikishiwe kuli Lesa.
“Alecushiwa”
25. Twaishiba shani ukuti Mesia aliculile no kufwa mu kuitemenwa?
25 Bushe Mesia aliitemenwe ukucula no kufwa? Esaya atila: “Alecikilishiwa, alecushiwa lelo taasamwine akanwa kakwe; atwelwe nge mpaanga ku kwipaiwa, filye mpaanga nkota iswima ku cinso ca baibeya, taasamwine akanwa kakwe.” (Esaya 53:7) Pa bushiku bwa kulekelesha ubwa bumi bwakwe inshita ya bushiku, Yesu afwaya nga alyebele “bamalaika amatulwe ayacila ikumi na yabili” ukwisamwafwa. Lelo atile: “Nga kanshi yengafishiwa shani amalembo ayatila cili no kube fi?” (Mateo 26:53, 54) Lelo, “Umwana wa mpaanga wa kwa Lesa,” tacitile fikansa. (Yohane 1:29) Ilyo bashimapepo bakalamba na bakalamba bamushinine ifya bufi pa ntanshi ya kwa Pilato, Yesu “tayaswike nangu kamo.” (Mateo 27:11-14) Talefwaya kusosa icebo nangu cimo icingapumfyanya ukufwaya kwa kwa Lesa ukucitwa pali wene. Yesu aliitemenwe ukufwa kwati Mwana wa mpaanga uwapeelwa nge lambo, pantu alishibe bwino ukuti imfwa yakwe yali no kulubula abantu ba cumfwila ku lubembu, ukulwala, ne mfwa.
26. Ni mu nshila nshi bashimapepo kabili bakakaanya ba kwa Yesu bacitile “ulufyengo”?
26 Esaya nomba alondolola ifyebo ifingi pa lwa kucula no museebanya Mesia ali no kupitamo. Uyu kusesema alemba ati: “Afumiwe mu lufyengo na mu kupingulwa; kabili nani akangwa ku kwishiba bwino inkulo yakwe? Aputulwa ukufumiwa mu calo ca ba mweo. Ni pa bupulumushi bwa bantu bandi icipumo camuponena.” (Esaya 53:8, NW) Ilyo ku kulekelesha abalwani basendele Yesu, aba bashimapepo bakakaanya babomfeshe “ulufyengo” mu fyo bacitile kuli wene. Te mu kuti baliilamine ukukanacito lupato lelo balicitile umuncishanya kuli wene. Pali Esaya 53:8, palya paba “ulufyengo,” Septuagint wa ciGriki atila “umuseebanya.” Abalwani ba kwa Yesu balimuseebenye pa kukanamupingula bwino ubupingushi ubo fye nangu kapondo basuula kali no kupingulwa. Ukulubulwisha balubulwishe Yesu kwalengele ubupingushi ukupondamikwa. Mu nshila nshi?
27. Ilyo bashimapepo abaYuda balelubulwisha Yesu, mafunde nshi basuulile, kabili batobele shani Amalango ya kwa Lesa?
27 Pa kuba no mupampamina wa kufwaya ukwipaya Yesu, bashimapepo abaYuda batobele amafunde yabo yene. Umwabelo mwata wabo, icilye ca Sanhedrin calelubulwisha aba milandu ya kwipailwapo mu ncende yali mwi tempele iya mabwe ayaengulwa epela, te mu ng’anda ya kwa shimapepo mukalamba. Ukulubulwisha kwa musango yo kwalecitwa akasuba, te pa numa ya kuwa kwa kasuba. Kabili ubupingushi bwa kuti umuntu nasangwa no mulandu wa kufwilapo bwalelandwa pa bushiku bwakonkapo pa numa ya kulubulula umulandu. E co, tabalelubulwisha umuntu pa bushiku bwatangilile Isabata nelyo umutebeto. Lelo pa kulubulwisha Yesu pena aya mafunde yonse yalisuulilwe. (Mateo 26:57-68) Icabipishe ca kuti, aba bashimapepo bapama batobele Amalango ya kwa Lesa ilyo balelubulwisha. Ku ca kumwenako, babomfeshe amafisakanwa pa kwikata Yesu. (Amalango 16:19; Luka 22:2-6) Baumfwilile inte sha bufi. (Ukufuma 20:16; Marko 14:55, 56) Kabili bapandene ukuti bakakule ntalamisoka, ne ci calengele bena ne calo cabo ukuba no mulandu wa mulopa. (Impendwa 35:31-34; Amalango 19:11-13; Luka 23:16-25) Kanshi, tapali “ubupingushi,” tapali kulubulula umulandu mu nshila yalungama, kabili iya mulinganya.
28. Ni kuli cinshi abalwani ba kwa Yesu bashayangilwe?
28 Bushe abalwani ba kwa Yesu balifwailishe ukuti beshibe bwino uyu mwaume balelubulwisha? Esaya na o aipusha ici cipusho atila: “Nani akangwa ku kwishiba bwino inkulo yakwe?” Ishiwi “inkulo” kuti lyalosha ku fikolwe fya muntu, nelyo icikulilo cakwe. Ilyo balelubulwisha Yesu pa ntanshi ya cilye ca Sanhedrin, aba muli ici cilye tabayangilwe ku cikulilo cakwe—ukuti e o fyafishiwemo fyonse ifyaleishibisha Mesia walailwe. Lelo, bamupeele umulandu wa kuponta kabili batile afwile ukufwa. (Marko 14:64) Pa numa, kateka umwina Roma Ponti Pilato anakiile ku mupatikisha wabo kabili apingwile ukuti Yesu akobekwe pa cimuti. (Luka 23:13-25) E fyo Yesu, ‘aputwilwe’ nelyo ukufitwa, ilyo ali fye ne myaka 33 na hafu, pa mushinku fye wa pa kati.
29. Cali shani ukuti ukushiikwa kwa kwa Yesu kwali “pamo ne mbifi” no “mucindami”?
29 Esaya nomba alemba pa lwa mfwa no kushiikwa kwa kwa Mesia ati: “Balingile ne nshishi yakwe pamo ne mbifi, ali pamo no mucindami mu mfwa yakwe, nelyo tatala acito lufyengo, na mu kanwa kakwe tamwali kufutika.” (Esaya 53:9) Ni shani Yesu ali pamo ne mbifi e lyo na bakankaala mu mfwa e lyo na mu kushiikwa kwakwe? Pa Nisani 14, mu 33 C.E., afwilile pa cimuti ca kwipailwapo ku nse ye linga lya Yerusalemu. Apo akobekwe pa kati ka mbifi shibili, kuti twatila inshishi yakwe yali pamo ne mbifi. (Luka 23:33) Lelo, ilyo Yesu afwile, Yosefe umuntu umukankaala uwa ku Arimatea, alipamine no kulomba Pilato ukuti amusuminishe asende icitumbi ca kwa Yesu no kuyacishiika. Yosefe capamo na Nikodemo bapekenye icitumbi ku kucishiika kabili bacilaalike mu nshishi ya kwa Yosefe ipya iyaimbilwe. (Mateo 27:57-60; Yohane 19:38-42) E fyo ne nshishi ya kwa Yesu yali pamo na bakankaala.
“Yehova Atemenwe Ukumufwante Cibi”
30. Ni mu musango nshi Yehova abekelwe mu kufwanta Yesu icibi?
30 Esaya nomba asosa fimo ifya kusungusha, atila: “Yehova atemenwe ukumufwante cibi, [amulengele ukulwala, NW]; ilyo mukacito mweo wakwe ube ilambo lya pa lubembu, akamono bufyashi, akatantalishe nshiku shakwe, ne ca kubekelwa ca kwa Yehova cikafukila mu kuboko kwakwe. Akamone fikafuma mu kucucutika kwa mweo wakwe, akatemwa; mu [kwishiba kwakwe, NW] e mo umubomfi wandi uwalungama akalungamikila abengi, apo wene atwikwa na mampuulu yabo.” (Esaya 53:10, 11) Ni shani Yehova engabekelwa mu kumona uyu mubomfi wa busumino ukufwantwa? Na kuba, Yehova te waletele ukucula pa Mwana wakwe uwatemwikwa. Abalwani ba kwa Yesu e bashingemwe umulandu onse pa fyo bacitile kuli wene. Lelo Yehova alibalekele ukucito bunkalwe. (Yohane 19:11) Cinshi abalekeele? Ukwabula no kutwishika Lesa wa cililishi kabili uwa nkumbu alikalifiwe ukumona Umwana wakwe uwa kaele alecula. (Esaya 63:9; Luka 1:77, 78) Yehova tasangilemo ububi nangu bumo muli Yesu. Nalyo line, Yehova abekelwe mu kumona ifyo Umwana wakwe aitemenwe ukucula pa mulandu wa mapaalo yonse ayali no kufumamo.
31. (a) Ni mu musango nshi Yehova acitile umweo wa kwa Yesu ukube “lambo lya pa lubembu”? (b) Pa numa ya kupita mu kucululuka konse uko Yesu apitilemo ilyo ali umuntunse, cinshi maka maka cimusansamusha?
31 Ipaalo limo pali ayo lya kuti, Yehova acitile umweo wa kwa Yesu ukube “lambo lya pa lubembu.” E co, ilyo Yesu aninine ukubwelela ku muulu, aingile ukwaikala Yehova ali no mutengo wa bumi bwakwe ubwa buntunse ubwapeelwe ku kube lambo lya pa lubembu, kabili Yehova alisekelele ukulipokelela pa mulandu wa bantu bonse. (AbaHebere 9:24; 10:5-14) Mwi lambo lyakwe ilya pa lubembu e mo Yesu amwenene “ubufyashi.” Apo ni “Wishi wa Nshita Pe,” aba na maka ya kupeelo bumi—e kuti ubumi bwa muyayaya—kuli abo abatetekela mu mulopa wakwe uwasumiwe. (Esaya 9:6) Pa numa ya kucululuka konse uko Yesu apitilemo ilyo ali umuntu, mwandi icilolelo aba na co ica kulubula abantu ku lubembu ne mfwa cifwile cilamusansamusha! Kwena, icimusansamusha sana kwishiba ukuti bumpomfu bwakwe bwalengele Wishi wa ku muulu ukuba ne ca kwasuka Umulwani Wakwe, Satana Kaseebanya.—Amapinda 27:11.
32. Ni mu “kwishiba” nshi Yesu ‘alungamikila abengi,’ kabili ni bani balungamikwa?
32 Ipaalo na limbi ilyafuma mu mfwa ya kwa Yesu lya kuti ‘alalungamika abengi,’ na pali lelo line. Esaya atila acite co, “mu kwishiba kwakwe.” Cilemoneka kwati, uku kwishiba ni kulya Yesu anonkele ilyo aishileba umuntu no kucula mu lufyengo pa mulandu wa cumfwila cakwe kuli Lesa. (AbaHebere 4:15) Apo aculile ukufika na ku mfwa, Yesu ali no kupeela ilambo lyalekabilwa ku kwafwa bambi ukuba abalungama. Ni bani balungamikwa muli uyu musango? Aba kubalilapo, bakonshi bakwe abasubwa. Pa mulandu wa kutetekela mwi lambo lya kwa Yesu, Yehova abalenga ukuba abalungama pa kuti abacite ukuba abana no kubalenga ukuba bakateka banankwe aba kwa Yesu. (Abena Roma 5:19; 8:16, 17) E lyo, “ibumba likalamba” ilya “mpaanga shimbi” na bo batetekela mu mulopa wasumiwe uwa kwa Yesu kabili balaba abalungama ku kuleka babe bacibusa ba kwa Lesa kabili abakapusuka pa Armagedone.—Ukusokolola 7:9; 16:14, 16; Yohane 10:16; Yakobo 2:23, 25.
33, 34. (a) Cinshi tusambililako pa lwa kwa Yehova icisansamusha imitima yesu? (b) Aba “bengi” umo Mesia Umubomfi bamwakanisha “icakaniko” ni bani?
33 Mu kulekelesha, Esaya alondolola ukucimfya kwa kwa Mesia, atila: “E ico nkamwakanishe cakaniko mu [bengi, NW] na o akaakane catapwa ne mpalume; apo apongolwelele umweo wakwe ku mfwa, no kupendelwa pamo na bapulumushi; lelo kwena asendele ulubembu lwa bengi, no kupaapaatila abapulumushi.”—Esaya 53:12.
34 Amashiwi ya kwisalila aya muli ulu lubali lwa kusesema kwa kwa Esaya yalatusambilishako cimo pali Yehova icisansamusha imitima yesu, ica kuti: Alacindamika abatwalilila na bucishinka kuli wene. Ici tucimwena mu bulayo bwa kuti ‘akaakanisha’ Mesia Umubomfi “icakaniko mu bengi.” Cilemoneka kwati aya mashiwi yafuma ku mwata wa kwakane fyatapwa mu nkondo. Yehova alatasha bucishinka bwa bantu ba busumino “abengi” aba pa kale, ukusanshako na Noa, Abrahamu, na Yobo, kabili alibasungila “icakaniko” mu calo cakwe icipya icileisa. (AbaHebere 11:13-16) E fyo akaakanya na ku Mubomfi wakwe Mesia icakaniko. Cine cine, Yehova takalekepo fye ukwabulo kulambula Yesu pali bumpomfu bwakwe. Na ifwe kuti twacetekela ukuti Yehova ‘takalabe umulimo wesu, no kutemwa uko tulanga kwi shina lyakwe.’—AbaHebere 6:10.
35. Bushe “impalume” abo Yesu ayakana na bo ifyatapwa ni bani, kabili ifi fyatapwa finshi?
35 Na kabili Umubomfi wa kwa Lesa akanonka ifyatapwa mu nkondo ilyo akacimfya abalwani bakwe. Akaakane fi fyatapwa ne “mpalume.” Ni bani baimininwako ne shi “mpalume” mu kufikilishiwa kwa aya mashiwi? Basambi ba kwa Yesu ababalilapo ukucimfya icalo filya wene acicimfishe—e kuti ni ba 144,000 abekashi ba muli “Israele wa kwa Lesa.” (Abena Galatia 6:16; Yohane 16:33; Ukusokolola 3:21; 14:1) Nge fyatapwa, kanshi finshi? Cilemoneka kwati, muli ifi musanshiwa na baba “ifya bupe ku bantu,” abo twingatila Yesu abapoka mu maka ukubafumya mu minwe ya kwa Satana, no kubapeela ku cilonganino ca Bwina Kristu. (Abena Efese 4:8-12) Ba 144,000 “impalume” balapeelwa ne cakaniko ica pa catapwa na cimbi. Pa mulandu wa kucimfya bacimfya icalo, balapoka Satana conse ico engaseebanishishapo Lesa. Ukuipeela kwabo kuli Yehova ukushingonaulwa kulenga wene ukusansabikwa, no mutima wakwe ukusamwa.
36. Bushe Yesu alishibe ukuti alefishapo ukusesema kwalanda pa Mubomfi wa kwa Lesa? Londololeni.
36 Yesu alishibe ukuti alefishapo ukusesema kwalanda pa Mubomfi wa kwa Lesa. Pa bushiku aiketwe inshita ya bushiku, ayambwile amashiwi yalembwa pali Esaya 53:12 no kuyabomfya ku mwine wine, atile: “Ndetila kuli imwe, cili no kufishiwa muli ine icilembo ici [ica kuti], Kabili alingilwe pamo na bapulumushi. Pantu icalembelwa ine cili no kufishiwa kwa ciko.” (Luka 22:36, 37) Ku ca bulanda, Yesu cine cine bamucitile ngo mupulumushi. Aipaiwe kwati ni mpulamafunde, ukukobekwa pa kati ka fipondo fibili. (Marko 15:27) Lelo, mu kuitemenwa atwikilwe uyu museebanya, pantu alishibe bwino ukuti ni fwe alepaapaatila. Na kuba, aiminine pa kati ka babembu ne cipumo ca mfwa, kabili e o icipumo caponene.
37. (a) Ilyashi lya kale pa lwa bumi bwa kwa Yesu ne mfwa yakwe fitwafwa ukwishiba finshi? (b) Mulandu nshi tulingile ukutashisha Yehova Lesa no Mubomfi wakwe uwasansabikwa, Yesu Kristu?
37 Ilyashi lya kale pa lwa bumi bwa kwa Yesu ne mfwa yakwe fitwafwa ukwishiba bwino untu ali ukwabulo kulufyanya, ukuti: Yesu Kristu e Mesia Umubomfi uwalandwapo mu kusesema kwa kwa Esaya. Ifyo tulingile ukutasha ukuti Yehova aliitemenwe ukuleka Umwana wakwe uwatemwikwa ukufishapo umulimo wa mu kusesema uwa uyu Mubomfi, ukutuculila no kutufwila ukuti tulubulwe ukufuma ku lubembu ne mfwa! Pa kucite fyo kanshi Yehova atulangile ukutemwa kukalamba. Abena Roma 5:8 batila: “Lesa asokololo kututemwa kwakwe kwine, pa kuti ilyo twali tucili ababembu Kristu alitufwilile.” Ifyo tulingile ukutasha na kuli Yesu Kristu wine, Umubomfi wasansabikwa, uwapongolwelele umweo wakwe ku mfwa mu kuitemenwa!
[Amafutunoti]
a Targum ya kwa Jonathan ben Uzziel (iya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E.), ukulingana ne mipilibwile ya kwa J. F. Stenning, yapilibula Esaya 52:13 ukuti: “Moneni umubomfi wandi, Uwasubwa (nelyo, Mesia), akatunguluka.” E fyo na Talmud iya cina Babele (iya mupepi no mwanda wa myaka uwalenga butatu C.E.) isosa ukuti: “Mesia—nani ishina? . . . [; aba] mu ng’anda ya buRabi [batila, Uwalwala], nga mulya mwine casoselwa ukuti, ‘Cine cine alitwikwa ukulwala kwesu konse.’”—Sanhedrin 98b; Esaya 53:4.
b Kasesema Mika alandile pa musumba wa Betlehemu ukuti wali “uwacepa mu makana ya kwa Yuda.” (Mika 5:2) Lelo, uyu Betlehemu wacepa aishibikilwe ku bukata bwaibela ubwa kuba umusumba umwafyalilwe Mesia.
c Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa ukuti “uwapumwa” lilabomfiwa na ku fibashi. (2 Ishamfumu 15:5, NW) Ukulingana ne fisosa abasoma bamo, ni pali Esaya 53:4 e pafumine ukutontonkanya kwa baYuda bamo ukwa kuti Mesia akabo wa fibashi. Talmud wa cina Babele alungatika ici cikomo kuli Mesia, ukumwita ati “uwa fibashi uwasoma.” Douay Version wa ba Katolika, abomfya amashiwi yaba muli Vulgate wa ciLatini no kupilibula ici cikomo ati: “Twamutunga kwati wa fibashi.”
[Charti pe bula 212]
UMUBOMFI WA KWA YEHOVA
Ifyo Yesu Afishishepo Umulimo
UKUSESEMA
ICACITIKE
UKUFISHIWAPO
Asumbulwa no kusansabikwa
Imil. 2:34-36; Fil. 2:8-11; 1 Pet. 3:22
Apendelwa pamo na babifi kabili aseebanishiwa
Mat. 11:19; 27:39-44,63, 64; Yoh. 8:48; 10:20
Esa. 52:15, NW
Asungwishe nko ishingi
Mat. 24:30; 2 Tes. 1:6-10; Ukus. 1:7
Tabamutetekele
Yoh. 12:37, 38; Rom. 10:11, 16, 17
Intendekelo yakwe iya buntunse iyasuulwa kabili iishapulama
Alisuulilwe no kukankambwa
Mat. 26:67; Luka 23: 18-25; Yoh. 1:10, 11
Asendele ukulwala kwesu
Alashiilwe
Aculiile pa mampuulu ya bambi
Pet. 2:21-25
Taasamwine kanwa kabili tacitile fikansa ku balemubepesha
Mat. 27:11-14; Marko 14:60, 61; Imil. 8:32, 35
Bamulubulwishishe mu lufyengo no kumupingwilo kufwa
Mat. 26:57-68; 27:1, 2, 11-26; Yoh. 18:12-14, 19-24, 28-40
Ashiikilwe pamo na bakankaala
Umweo wakwe wacitilwe ukube lambo lya pa lubembu
Alengele abengi ukulungamikwa
Rom. 5:18, 19; 1 Pet. 2:24; Ukus. 7:14
Apendelwe pamo na bapulumushi
Mat. 26:55, 56; 27:38; Luka 22:36, 37
[Icikope pe bula 203]
‘Ali uwasuulwa ku bantu’
[Icikope pe bula 206]
“Taasamwine akanwa kakwe”
[Abatusuminishe]
Ifyebo ukufuma mu cikope ca “Ecce Homo” ica kwa Antonio Ciseri
[Icikope pe bula 211]
“Apongolwelele umweo wakwe ku mfwa”