Ni Lilali Lintu Umutende Ubelelela mu Cituntulu Ukesa?

“INKONDO ni imo iya fishaluka mu lyashi lya kale, kabili tayashiminina ku kutumpuluka nelyo demokrasi,” e fyalembele Will na Ariel Durant mu citabo cabo The Lessons of History. “Umutende kulinganya kushashikatala, ukwingabakwa ku kupulamo kweka fye ukwapokelelwa nelyo amaka yalingana.”

Mu cine cine, te mulandu no kubombesha kwabikwako amaka, umutende ubelelela ukufika pali nomba walifyumfyuntuka umutundu wa muntu. Mulandu nshi? Umulandu uli wa kuti ifilenga inkondo fyalishika ukucilapo pa kushomboka kwa bupolitiki, ukwa cifulo, nelyo ukwa kwangalila capamo uko tumona pa mulu. Bonse baDurant bamwene ukuti: “Ifilenga inkondo fyaba fimo fine nge filenga ukucimfyanya pa kati ka bantu umo umo: ukuŋaŋina, ulubuli, ne cilumba; ukufwaisha kwa ca kulya, impanga, ifintu fya ku mubili, ifya kukosha, ukuteka.”

Nangu cibe fyo, Baibolo ukucilisha ishibisha intulo ya kukansana ne nkondo pa kati ka bantu umo umo na pa cipimo cakulilako. Tubelenga ukuti: “Bushe ifya bulwi fifuma kwi, no lubuli ululi muli imwe lufuma kwi? Bushe tafifuma ku fya lunkumbwa fyenu ificito buta mu filundwa fyenu? Mulakumbwa no kukwata iyo: mutale misoka no kucita akalumwa, no kufilwo kupokelela: mucito lubuli no kulwa.”—Yakobo 4:1, 2.

Umulandu, lyene, uli umo wine na uyu: Pa kuti umutende wa cine wise, tufwile ukufumyapo te fishibilo fye—inkondo, ukubuukila, ukwimino buteko, bumwaluka—lelo na kabili ne ntulo—umutunganya, ubufunushi, ulupato, ubulwani—mu bantunse bonse. Ifi fifwile ukupyanikwapo ne ncitilo shalingana ne mibele yabula akaso iyapala ukutemwa, icikuuku, ukucetekela, na bukapekape. Bushe kuliko uuli onse uucili na maka ya kupwishishisha ici? Nga ca kuti kushimpwa pa bantunse abashapwililika, abafwa, icasuko cikaba ni iyo. Lelo kwalibako umo kuli uyo ici tacaba icakosesha. Uyu ni Umo uwakwate casuko ku cipusho ca kuti: Ni lilali lintu umutende mu cituntulu ukesa?

Umo Uwingaleta Umutende

Imyanda ya myaka imo 28 iyapitapo, kasesema Esaya apuutilwemo ukubilisha ukuti: “Umwana nafyalilwa kuli ifwe, umwana mwaume napeelwa kuli ifwe; bukateka bukaba pa kubeya kwakwe, ne shina lyakwe akenikwa, Kabilo wa cipesha amano, Mulungu impalume; Wishi wa nshita pe, Cilolo wa mutende. Ku kukula kwa bukateka bwakwe, na ku mutende, takwakabe mpela.”—Esaya 9:6, 7.

Ukwishibikwa kwa uyu umo uukaleta umutende wabule mpela kwalisokolwelwe pa numa ukuba te umbi ukucila pali Yesu Kristu, “Umwana wa Wapulamo.” (Luka 1:30-33; Mateo 1:18-23) Lelo mulandu nshi uyu akatungulukila uko bonse bacilolo bambi na bakateka bafilwa? Cilingile ukumonwa, intanshi, ukuti “umwana” walaiwe taali na kuba akanya kabulwa amaka kuli pe na pe, nge fyo bamo bengamucite cikope. Ukucila, aali no kubelesha “bukateka” nga “Cilolo wa mutende,” kwi paalo lya mutundu wa muntu ilya muyayaya.

Kwalibako ifingi ku kuteka kwa kwa Yesu. Pamo nga “Kabilo wa cipesha amano,” ukukwata ukumfwikisha kwaibela ukwa cifyalilwa ca buntunse na maka yacishapo, akaba na maka ya kufika pa mushila wa fikansa fyayafya na muli ifyo ukupikulula impika shapale myunga isho shilolenkana na kabili ishifulunganya bakateka ba calo ilelo. (Mateo 7:28, 29; Marko 12:13-17; Luka 11:14-20) Lyene, pamo nga “Mulungu impalume,” Yesu Kristu, uwabuushiwa uwapala lesa, nomba uwabikwa pa cipuna mu myulu nge Mfumu ya buMesia, akabomba ukulola ku mutende pa kubwekeshapo pa cipimo cikalamba cintu acitile ilintu aali pe sonde—ukuposha abo bakwete amalwele yashingondapwa, ukupayanishisha amabumba ica kulya ne ca kunwa, nelyo fye ukulame imiceele. (Mateo 14:14-21; Marko 4:36-39; Luka 17:11-14; Yohane 2:1-11) Pamo nga “Wishi wa nshita pe,” Yesu alikwata amaka ya kuleta ku bumi abo abaloba mu mfwa no kupeela kuli bene ubumi bwa pe. Kabili wene umwine akekala kuli pe na pe, muli ifyo ukushininkisha ukuti ukuteka kwakwe no mutende tafyakakwate impela.—Mateo 20:28; Yohane 11:25, 26; Abena Roma 6:9.

Pa kuba uwaipangashe fyo, Yesu Kristu mu kulengama e umo uwaba na maka ya kubomba ne filenga fyashika ukucilapo ifya nkondo no kukansana. Takasange fye ukusuminishanya kwa mutende nelyo amapange ya ciitwa ukwikala pamo ukwabamo umutende ukwa nko, ukukwata fye kwene ukubongololwa ku nkondo imbi. Ukucila, akafumyapo umuncishanya uuli onse uwa bupolitiki, uwa cifulo, uwa kwangalila capamo, no wa bunonshi pa kuleta umutundu wa muntu onse pe samba lya kuteka kumo, uko ukwa Bufumu bwakwe ubwa buMesia. Pa kutungulula abantu bonse mu kupepa Lesa umo uwa cine, Yehova, akafumyapo icaba ilingi line intulo ikalamba iya nkondo—ubutotelo bwa bufi. Takuli kutwishika ukuti Yesu Kristu, Cilolo wa Mutende, akapwishishisha conse ici. Icipusho cili ca kuti, Ni lilali?

Ifya Kuponako Ifiletungulula ku Mutende Ubelelela

Pa numa ya kubuushiwa no kunina kwakwe ukuya ku mulu mu 33 C.E., Yesu aali no kupembelela inshita yasontwa kuli wene ku kubuule ncitilo. Ici cali ukulingana ne cipope ca kwa Yehova ica kuti: “Ikala ku kwa kulyo kwandi, nkasuke ncita abalwani bobe icipuna ca makasa yobe. Umulumbu wa bukose bobe Yehova akautambika ukufuma mu Sione, akatila, Ube no bufumu mu kati ka balwani bobe.” (Ilumbo 110:1, 2; Luka 22:69; Abena Efese 1:20; AbaHebere 10:12, 13) Ni lilali ico cikacitika? Ukucila pa myaka 70, Inte sha kwa Yehova balishimikila imbila nsuma ukushinguluke calo ukuti Yesu Kristu atendeke ukuteka mu Bufumu bwa kwa Lesa mu mulu mu mwaka wa 1914.a

Lelo pambi kuti wasoso kuti, ‘Takwabako umutende ukutula mu 1914. Mu kupusanako, imibele yalifuma ku kubipa ukuya ku kubipilako ukutule lyo.’ Naulungike cine cine. Ici mu kushininkisha cishinina ukuti ifya kuponako filecitika nge fyo fyasobelwe. Baibolo itwebo kuti pa nshita ine fye lintu “Ubufumu bwa pe sonde bwaisabo bwa kwa Shikulwifwe, no bwa kwa Kristu wakwe, . . . inko shalikalipe.” (Ukusokolola 11:15, 18) Ukucila ukunakila ku kuteka kwa kwa Yehova Lesa na Cilolo wakwe uwa Mutende, inko shaitumpike mu kushomboka kwa kufulunganya ku mitekele ya calo no kulumbulula ubukali ukucilisha ukulwisha Abena Kristu abakwete ubunte ku Bufumu bwaimikwa ubwa kwa Lesa.

Ibuku lya Ukusokolola na kabili lisokolola ukuti mu kwangufyanya fye ilyo Yesu Kristu aishile mu maka ya Bufumu, abuulile incitilo ku kufumyamo Satana ne fibanda fyakwe ukufuma mu mulu: “Nomba fyaise pusukilo na maka, no bufumu bwa kwa Lesa wesu, no lupaka lwa kwa Kristu wakwe: ico apooselwe kashinina wa bamunyinefwe, uubashinina ku cinso ca kwa Lesa wesu akasuba no bushiku.” Ica kufumamo? Icalembwa citwalilila ukuti: “E ico sangalaleni, mwe myulu, na mwe baikalamo. Kalanda kuli imwe, mwe calo na bemba! pa kuti [Ciwa, NW] naikila pali imwe, ali ne cipyu cikalamba, pa kwishibo kuti ali ne nshita inono fye.”—Ukusokolola 12:10, 12.

Icishibilo ca Kupelako

Ici citupeela ukwiluka umulandu inko shishakwatila maka ya kuletako umutende te mulandu no kubombesha kwabo konse. Icipyu cikalamba ica kwa Ciwa, icabelebeshiwa mu bukali bwine ubwa nko, calisungilile calo mu kululunkana na mu kufulunganishiwa ukucila kale lyonse mu lyashi lya kale ilya buntunse. Ni lilali conse ici cikesa ku mpela? Baibolo ipayanya imfundo yacindama: “Ilyo balesosa, abati, [Umutende no mutelelwe, NW], kabili, Takuli ca kusakamana, e lyo uboni ubwa kupumikisha bwabemina.”—1 Abena Tesalonika 5:3.

Bushe ulatesekesha ubucindami bwa uku kusoka? Ifya kuponako fya mu calo pamo nga ifyo tulondolwele mu cipande cifumineko filanga ukuti bakateka na bantu abengi balelanda pa mutende kabili baleutinamina ukucila kale lyonse. Bamo bayumfwa ukuti mu kuba no kupwa kwa Nkondo ya pa Kanwa, icintiinya ca kwipayaulula kwa manyukiliya cintu capita. Ee, inko shalilanda apakalamba pa lwa mutende no mutelelwe. Lelo bushe imibele ya calo ileselela mu cituntulu muli iyo ntunga? Ibukisha, Yesu asosele ulwa abo abaleikala ukupula mu nshiku sha kulekelesha, ukutendeka mu 1914 ukuti: “Ndemwebe cine cine, ndeti, inkulo ino tayakapite, fikasuke ifi fyonse afiisa.” (Mateo 24:34) Ee, umutende mu cituntulu ukesa mu kati na nkati ka ino nkulo lelo te kupitila mu kubombesha kwa nko. Umutende waimikwa mu kushangila, uwa bulungi, kabili uwalungama uwalaiwa na Yehova Lesa kuti waisa ukupitila fye mu kuteka kulepalamina ukwa kwa Cilolo wakwe uwa Mutende, Yesu Kristu.—Esaya 9:7.

Nga ca kuti ulafuluka ukumona akasuba ilyo umutende ukesa mu cituntulu no kuukumanya pamo na batemwikwa bobe, lyene lolesha kuli Cilolo wa Mutende no kusunga mu muntontonkanya amashiwi yakwe aya kwebekesha ukuti: “Lelo loleni mu nshita yonse, mube abapaapaata ukuti mukose ku kupusuka kuli ifi fyonse ifikesapona, no kwiminina ku menso ya Mwana wa muntu.”—Luka 21:36.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 6]

UMUTENDE WALONDOLOLWA

Ilelo abantu abengi batontonkanya umutende ngo kukanabapo kwa nkondo nelyo ukukansana. Ubu, nangu cibe fyo, bulondoloshi bwapelebela nga nshi ubwe shiwi. Mu nshita sha Baibolo ishiwi “umutende” (iciHebere, sha·lohmʹ) nelyo inumbwilo “Umutende kuli iwe!” yalibomfiwe nge nshila yaseeka iya kuposha. (Abapingushi 19:20; Daniele 10:19; Yohane 20:19, 21, 26) Mu kulengama, tailelosha fye ku kukanabapo kwa nkondo. Mona cintu icitabo The Concept of Peace cisosa pali ici cishinka: “Lintu ishiwi shalom lyabomfiwa ku mutende, ico abo abalibomfeshe mu kutendekelako bakwete mu cilola cali mibele ya calo nelyo iya sosaite wa buntunse umo mwaba ukukumanina, ukwikatana, ubutuntulu, umwisulo. . . . Ukuli umutende, fyonse fibili icituntulu ne mbali sha uko nafifika pa mpela ya fiko ne fipimo ifyatemwikwa ifya kubako.” Lintu Lesa aleta umutende, abantu ‘tabakasambilile fye ubulwi bweka’ lelo ‘umo umo akekala mwi samba lya mwangashi wakwe na mwi samba lya mukunyu wakwe.’—Mika 4:3, 4.

[Icikope pe bula 7]

Ukukanabako kwa mutende kwalyumfwika nga nshi ukutula pa Nkondo ya Calo iya I