Icipandwa 14

Yehova Aseebanya Umusumba Uwaituumika

Esaya 13:1–14:23

 1. Ni nshiku nshi isha ku ntanshi ibuuku lya kwa Esaya nomba lyalandapo?

IBUUKU lya kusesema ilya kwa Esaya lyalembelwe mu mwanda wa myaka uwalenga 8 B.C.E. mu nshita Ashuri alesansa Icalo Calaiwe. Nga fintu tumwene mu fipandwa fifumineko ifye buuku lyakwe, Esaya asobela mu kulungika nga nshi umo ifintu fyali no kukonkanina ukucitika. Lelo ili buuku lyalanda na pa myaka ya pa numa ya kuteka kwa kwa Ashuri. Lyasobela ukuti abantu Yehova apingana na bo icipingo bali no kubwelulukako kuli bunkole ukufuma mu fyalo ifingi, pamo na ku Shinari, ukwabela Babele. (Esaya 11:11) Muli Esaya icipandwa 13, tusangamo ukusesema kwa lulumbi ukwa kuti nga kwafikilishiwa, kukesula inshila ya kuti kube uko kubweluluka. Uku kusesema kwatendeka na ya mashiwi aya kuti: “Icisendo, Babele, ico Esaya mwana Amose amwene.”—Esaya 13:1.

‘Nkacendo Kupulama’

 2. (a) Ni shani ifyo Hisekia atendeka ukubishanya na Babele? (b) “Ilamfya” lili no kusumbulwa e cinshi?

² Mu nshiku sha kwa Esaya, Yuda atendeka ukubishanya na Babele. Imfumu Hisekia yalwale cibi, lyene yapola. Inkombe shafuma ku Babele ku kuyamumona ico alipola, napamo ne pange lya bumfisolo ilya kufwaya Hisekia ukumana na bo akapi mu kulwisha Ashuri. Mu butumpe, Imfumu Hisekia yabalanga ifyuma fya iko fyonse. Pali fyo, Esaya aeba imfumu Hisekia ati ilyo ikafwa, filya fyuma fyonse fili no kusendwa ku Babele. (Esaya 39:1-7) Ici cafikilishiwa mu 607 B.C.E. lintu Yerusalemu aonaulwa no luko lwasendwa bunkole. Lelo, abantu basalwa aba kwa Lesa tabakekalilile mu Babele. Yehova asobela ifyo ali no kwisula inshila ukuti bakabwelele ku myabo. Atendeka ati: “Pa lupili ulwabulapo akantu, sumbuleni ilamfya! sansuleni ishiwi kuli bene, pukunyeni ukuboko, no kuleka bengile mu mpongolo sha bakankaala.” (Esaya 13:2) Ili “lamfya” calo cili no kukwatisha amaka icili no kucimfya Babele ukumufumya pa cifulo ca bukankaala. Cili no kusumbwilwa “pa lupili ulwabulapo akantu”—apo cingamonwa ukufuma ukutali. Apo ici calo cakwatisha amaka icapyanapo catumwa ukuyasansa Babele, cili no kwingila ku maka mu “mpongolo sha bakankaala,” impongolo sha ulya musumba kabili cikaucimfya.

 3. (a) Bushe “aba mushilo” abo Yehova akemya ni bani? (b) Kuti casoswa shani ukuti iyi milalo ya basenshi ‘ya mushilo’?

³ Yehova nomba atila: “Ine ninjeba aba mushilo bandi ku kucito bukali bwandi, ninjita ne mpalume shandi ishangilo kupulama kwandi. Umfweni, impooma mu mpili, yapale ya bantu abengi. Umfweni! ni mpokota ya mabufumu, ya nko ishilekungana; Yehova wa milalo alelingululo mulalo wa bulwi.” (Esaya 13:3, 4) Bushe aba bene “aba mushilo” abalaaswa ukuseebanya Babele wa miiya ni bani? Milalo ya nko shapuminkana, ‘inko ishakungana.’ Bawila pali Babele ukufuma ku citungu ca kutali ica mpili. “Baleisa ukufuma ku calo ca kutali, ku mpela ya myulu.” (Esaya 13:5) Kuti casoswa shani ukuti ba mushilo? Kwena te mu kuti balishishiwa no kuba aba mushilo. Baba milalo ya basenshi iishifwaya no kubombela Yehova. Lelo, mu Amalembo ya ciHebere, “ukulenga cimo ukuba ica mushilo” cipilibula “ukucibika pa mbali ku kubomfiwa na Lesa.” Yehova kuti alenga imilalo ya nko ukuba iya mushilo no kubomfya ukufwaisha kwabo ukwa bukaitemwe pa kuti bamukandileko abalwani. E fyo abomfeshe Ashuri. E fyo ali no kubomfya na Babele. (Esaya 10:5; Yeremia 25:9) Kabili ali no kubomfye nko shimbi ukukanda Babele.

4, 5. (a) Cinshi Yehova asobela pa lwa Babele? (b) Finshi abali no kusansa Babele bali no kulolenkana na fyo?

⁴ Icalo ca Babele tacilati citeke isonde lyonse. Lelo, pa kubilishe fyo ukupitila muli Esaya, Yehova amwena libela inshita ilyo Babele akabe calo cakwatisha amaka, kabili asobela ukuti akawa. Atila: “Welesheni imisowa, nabupalamo bushiku bwa kwa Yehova, nga pumpunta uwafuma ku Wa maka yonse.” (Esaya 13:6) Cine cine, ukuitakisha kwa Babele kuli no kupyanwapo ku kuweleshe misowa. Mulandu nshi? Pa mulandu wa “bushiku bwa kwa Yehova,” ubushiku ubo Yehova ali no kumupingula.

⁵ Lelo bushe Babele kuti apumpuntwa? Ilyo inshita ya kwa Yehova ikafika, umusumba ukamoneka uwacingililwa. Imilalo ya kusansa intanshi ikakabila ukucimfya icilengwa na Lesa ico Babele alebomfya ukuicingilila, e kuti Umulonga wa Yufrate, uwapulinkana pa kati ka musumba kabili ukufuma amenshi yesusha impembwe na ya kunwa abekashi. Lyene bali no kulolenkana na malinga ya Babele aya minkubili ayashaikulila, ayamoneka nga yashingengililwa. E lyo ifya kulya na fyo balitutila ifingi. Icitabo ca Daily Bible Illustrations cilondolola ukuti imfumu ya kulekelesha iya Babele, Nabonidasi, “yalipikintike sana ku kututila ifya kulya mu musumba, kabili catunganishiwe ukuti ifya kulya fyatutiilwe fyali fingi ica kuti kuti balyamo imyaka 20.”

 6. Cinshi cikacitika mu kupumikisha ilyo ukusansa Babele ukwasobelwe kukacitika?

⁶ Lelo imimonekele ya ku nse kuti yalufya. Esaya atila: “Ni pali ici amaboko yonse yakatompokela, umutima wa muntu onse ukasungulukila, na bantu bakasakamikilwa; ukunyongotoka no butanshi fyabekata, bashikitika ngo mwanakashi uulepaapa, baloleshanya umuntu no munankwe balesunguka, ifinso fyonse finso fya mingu.” (Esaya 13:7, 8) Lintu imilalo ya kusansa ikengilila umusumba, ubwanalale abekashi baikalamo buli no kupyanwapo ku kukalipwa ukwa kupumikisha kabili ukwatapata ngo kwa mwanakashi uulepaapa. Imitima yabo ikasunguluka ku mwenso. Ku mulandu wa butanshi, amaboko yakatompoka, yakafilwa ukuicingilila. Ifinso fikaba ifya “mingu” ku mulandu wa mwenso ne nkumbabulili. Bakaloleshanya balesunguka, ukupapa ifyo umusumba wabo wawa.

 7. “Ubushiku bwa kwa Yehova” ubuleisa cinshi, kabili cikaba shani kuli Babele?

⁷ Lelo, ukuwa ukawa. Babele ali no kulolenkana no bushiku bwa kukandwa, “ubushiku bwa kwa Yehova,” ubukaba bwa kukalifya icine cine. Kapingula wapulamo ali no kufumya ubukali bwakwe no kupingula abena Babele ababembu ubupingushi bwabalinga. Ukusesema kutila: “Moneni, ubushiku bwa kwa Yehova bwaisa, ubunkalwe no kububuka ne cifukushi ca bukali, ku kucite calo cibe icapomonwa, no kufita ababembu ba ciko ukubafumyamo.” (Esaya 13:9) Ifili ku ntanshi kuli Babele filetiinya. Cili kwati akasuba, umweshi, ne ntanda fyonse fyashima. “Pantu intanda sha mu muulu na baOrione ba shiko tafyakalenge lubuuto lwa fiko ukubalika, akasuba kakafiita pa kutula kwa kako, no mweshi tawakabuutushe lubuuto lwa uko.”—Esaya 13:10.

 8. Mulandu nshi Yehova abikile cipope ca kuti Babele akawe?

⁸ Mulandu nshi ica musango yu cikaponena uyu musumba wa cilumba? Yehova atila: “Nkakanda aba pano nse pa bubi bwabo, na babifi pa mampuulu yabo, nkalengo kututumuka kwa batusauka ukupwa, no kucendo kupulama kwa ba kututumya.” (Esaya 13:11) Ukwisa kwa cifukushi ca kwa Yehova kukaba kukanda abena Babele pa bunkalwe bwabo ku bantu ba kwa Lesa. Icalo conse cikaculilamo ku mulandu wa bubi bwa bena Babele. Aba bakateka ba cilumba kabili aba lucu tabakasuule Yehova mu kupama na kabili!

 9. Cinshi cili no kucitikila Babele pa bushiku bwa bupingushi bwa kwa Yehova?

⁹ Yehova atila: “Nkasuke nengo muntu ukuba uwa mutengo ukucila golde uwalopolwa, no muntunse ukucila golde wa ku Ofiri.” (Esaya 13:12) Mu musumba tamwakashale mwikashi, ukaba cibolya. Yehova akonkanyapo ati: “E fyo imyulu ikatenkana, ne calo cikatenta cikafuma pa cifulo ca ciko, ku kububuka kwa kwa Yehova wa milalo, mu bushiku bwa cifukushi ca bukali bwakwe.” (Esaya 13:13) “Imyulu” ya Babele, e kuti cinkupiti wa balesa bakwe na balesa banakashi, bakatenkana, bakafilwa ukwafwa umusumba ilyo ulekabila ukwafwa. “Icalo,” e kuti Ubuteko bwa Babele, cikafuma pa cifulo ca ciko, cikapita no kulabwako nga fintu amabuteko yambi yapita. “E lyo nga kakonge uulelungwa, kabili ngo mukuni uushaba na wa kuulonganya, bakalola umuntu onse ku bantu bakwe, no kufulumukila umuntu onse ku calo cakwe.” (Esaya 13:14) Fyonse ifyalo fimbi ifyafwilisha Babele fili no kumusha no kufulumuka, fikalasubila ukwambana bucibusa ne calo cakwatisha amaka icikacimfya. Babele akasuka akomfwe ifyo cikalipa ukucimfiwa, ubukali ubo wena akalifyeko bambi abengi mu nshiku aali uwakatama: “Onse uwasangwa akapushiwamo ifumo, kabili onse uwafyambatwa akawa ku lupanga; abana babo bakafwantaulwa ku menso yabo, amayanda yabo yakakunkuntwa, na bakashi babo bakacitaulwa.”—Esaya 13:15, 16.

Icibombelo Lesa Akabomfya Ukonawilako

10. Ni bani Yehova akabomfya ku kucimfya Babele?

¹⁰ Calo nshi Yehova akawishishako Babele? Ilyo kucili imyaka 200 ku ntanshi, Yehova asokolola icasuko ati: “Moneni ndebuushisha pali bene abena Madai, abashitunga silfere ica mutengo, kabili golde tababekelwamo; amata yabo yafwantaula abalumendo, kabili ubufyashi bwe fumo tababucite nkumbu, amenso yabo tayalilila bana ubulanda. E fyo Babele, iciyembo ca mabufumu, ukuyemba ukwapulama kwa bena Kaldi, ukaba nga Sodomu na Gomora ilyo Lesa aiwishishe.” (Esaya 13:17-19) Babele wapuulama ali no kuwa, kabili Yehova akabomfya imilalo ya kutali, iya ku calo ca mpili ica Madai ku kuwisha Babele.a Kuli pele pele, Babele akashala amapopa nge fyashele imisumba ya Sodomu na Gomora umwali bucisenene bwa kapela makufi.—Ukutendeka 13:13; 19:13, 24.

11, 12. (a) Ni shani ifyo Madai aisaba icalo cakwatisha amaka? (b) Musango nshi uweni untu ukusesema kwalanda pa lwa milalo ya bena Madai?

¹¹ Mu nshiku sha kwa Esaya, Madai na Babele fyonse fibili filetekwa na Ashuri. Ilyo papita mupepi ne myaka 100, e kuti mu 632 B.C.E., Madai fyaumana akapi na Babele no kutaasha Ninebe, umusumba wa mfumu ya Ashuri. Epo nomba Babele aisaba icalo cakwatisha amaka. Teshibe ukuti ilyo pakapita imyaka 100, Madai akamwalukila no kumonaula! Tapali uwingasobela ukusobela kwashininkishiwe fyo kano fye Yehova Lesa!

¹² Ilyo alelanda pa cibombelo ca konawilako, Yehova atila imilalo ya bena Madai ‘taitunga silfere ica mutengo, kabili golde taibekelwamo.’ Katwishi aba bashilika bakunkuma ku bulwi ico bakwatile uyu musango uweni! Uwasoma ifya mu Baibolo Albert Barnes atila: “Inono sana imilalo yalesansa ukwabula ukusupila ukuyasendamo ifyuma fya kutapa.” Bushe abena Madai bacita nga mulya mwine Yehova alandiile ukuti e fyo baba? Ee. Moneni ifyalandile J. Glentworth Butler ifisangwa mu citabo apekenye ica The Bible-Work. Atile: “Abena Madai, kabili maka maka abena Persia, tabali nge fyalo fimbi. Bena tabalepoosako amano kuli golde, ico balefwaisha fye kupanga ishina lya kuti nabacimfya no kukwata ululumbi.”b Pa mulandu wa ici, teti tupape ukuti lintu kateka wa Persia, Koreshe alubula abena Israele ukufuma muli bunkole ku Babele, ababwesesha amakana ya fipe fya golde na silfere ifyo Nebukadnesari atapile mwi tempele lya mu Yerusalemu.—Esra 1:7-11.

13, 14. (a) Nangu ca kuti ifita fya bena Madai na bena Persia tafyatemwisha icuma ca mu bulwi, finshi balefwaya ficitike? (b) Ni shani fintu Koreshe acimfya ubucingo bwa lulumbi ubwa Babele?

¹³ Nangu ca kuti ifita fya bena Madai na bena Persia tafyatemwisha sana icuma ca mu bulwi, lelo ico baumininapo mpaka cicitike. Bafwaya ukupulamo pa fyalo fyonse, e lyo na Yehova abika “pumpunta” mu mitima yabo. (Esaya 13:6) E co, bapampamine pa kucimfya Babele ukubomfya amata yabo aya cela, ayengabomba ku kufwinta imifwi no kubobawilako abalwani, abana ba bena Babele.

¹⁴ Koreshe intungulushi ya milalo ya bena Madai na bena Persia, tatompwelwe ku bucingo bwa Babele. Mu bushiku bumo, pa October 5/6, 539 B.C.E., inshita ya bushiku, akambisha ukuti amenshi ya Mulonga wa Yufrate yapaatwilwe kumbi. Amenshi mu mulonga yacepa, kabili abalesansa basokelela mu musumba, ukupita pa mulimba wa bemba na menshi yalefika fye pa muulu wa makufi. Abekashi ba Babele babapulikisha fye, kabili Babele awa. (Daniele 5:30) Yehova Lesa apuutamo Esaya ukusesema ifi fintu, ica kuti taciletwishikwa no kutwishikwa ukuti Yehova e uletungulula ifintu.

15. Cinshi cili no kucitikila Babele?

¹⁵ Bushe ukonaulwa kwa Babele kukapela kwi? Kutikeni ku kubilisha kwa kwa Yehova. Atila: “Tawakekalwemo inshiku pe, tawakatubilishiwemo ku nkulo ne nkulo; umwina Arabia taseseshako ihema, na bacemi tabalenga mikuni ukuyolola kulya; e ko kukayolola ifya mu matololo, na mayanda yabo yakesulamo ifing’ang’a, kulya kukekala na bamwakatala, ne mbushi sha mpanga shikacelebensa kulya, bacimbwi balila mu makuule yakankaala, na bamumbwe mu tusaba twabo utwawama. Naipalama ku kwisa inshita ya uko, ne nshiku sha uko tashakakokole.” (Esaya 13:20-22) Umusumba ukonaulwa umupwilapo.

16. Imibele Babele abelamo nomba ifwile ukutulenga ukuba no kucetekela nshi?

¹⁶ Ici tacacitike mu 539 B.C.E. mwine. Nalyo line, calimonekesha ukuti fyonse ifyo Esaya asobele pa lwa Babele fyalicitika. Uulanda pa fya mu Baibolo umo atila “Babele nomba, yaba fye amapopa yeka yeka, kabili yaba fye mwina wa fitantaala, kabili e fyo yaba pa myaka ne myaka.” Lyene alundapo no kuti: “Te kuti uloleshe pali aya mapopa ukwabula ukwibukisha ifyo ukusobela kwa kwa Esaya na Yeremia kwafikilishiwe mu kulungika.” Cintu cayeba ukuti takwali muntu mu nshiku sha kwa Esaya uwingasobela ukuwa kwa Babele no kuti kuli pele pele ali no kushala amapopa. Na kabushe, Babele awile ku bena Madai na bena Persia ninshi palipita ne myaka 200 ukufuma apo Esaya alembeele ibuuku lyakwe! Kabili aishileshala amapopa ninshi palipita imyaka iingi sana. Bushe ici tacilekosha ukutetekela twatetekela Baibolo ukuti yaba Cebo capuutwamo ica kwa Lesa? (2 Timote 3:16) Na kabili, apantu Yehova alifikilishe ukusesema kwakwe ukwa nshita shapita, kuti twacetekela ukwabula no kutwishikako ukuti ukusesema kwa mu Baibolo ukushilafishiwapo kuli no kufishiwapo mu nshita ya kwa Lesa umwine.

‘Tusha ku Kulunguluka Kobe’

17, 18. Ukucimfiwa kwa Babele kukaletela abena Israele mapaalo nshi?

¹⁷ Ukuwa kwa Babele kukaba kwilulukwa ku bena Israele. Ninshi bakalubulwa ukufuma muli bunkole no kushukila inshita ya kubwelela ku Calo Calaiwe. E co Esaya nomba atila: “Yehova akacite nkumbu kuli Yakobo, akasala na Israele kabili, no kubalengo kutusha mu mpanga yabo, kabili abalebeshi bakailunda kuli bene, no kulemenena ku ba ng’anda ya kwa Yakobo. Kabili abantu na bantu bakababuula, no kubatwala ku cifulo cabo; e lyo aba ng’anda ya kwa Israele bakabakwata ku kube cikwatwa cabo mu mpanga ya kwa Yehova, ku kuba ababomfi abaume na bakanakashi: e fyo bakabekata bankole abaalebekata bankole, no kuteka abaalebacikilisha.” (Esaya 14:1, 2) Pano, “Yakobo” e Israele onse, imikowa yonse 12. Yehova akacite nkumbu kuli “Yakobo” ukupitila mu kuleka ulu luko ukubwelela ku myabo. Kukailunda na bashili bena Israele, abengi abali no kuba ababomfi ba pe tempele no kubombela abena Israele. Abena Israele bamo bali no kukwata fye na maka pa babatekele bunkole.c

¹⁸ Ukushikitika kwa kwikala bunkole kukaba nakuya. Lelo, Yehova akalenga abantu bakwe “ukutusha ku kulunguluka [kwabo] na ku kutenkana [kwabo] na ku bubomfi [bwabo] ubwayafya ubo [balengelwe] ukubomba.” (Esaya 14:3) Pa kuba nabalubulwa ku fisendo fyalefinina imibili yabo ifya busha, abena Israele tabakakalipwe na kabili nelyo ukucusha umuntontonkanya ku mulandu wa kwikala na bakapepa ba milungu ya bufi. (Esra 3:1; Esaya 32:18) Icitabo ca Lands and Peoples of the Bible (Ifyalo na Bantu Ifyalandwapo mu Baibolo) calandile pali fi ati: “Abena Babele balemona balesa babo nga balingana na bantu, pantu na bo balecitako fyonse ifibi. Bali ni bakuuwe, bacakolwa kabili bacipena.” Ukufuma mu mibele yabotelela mu fya mipepele nge yi kwali kutuusha icine cine!

19. Cinshi cikabilwa ku bena Israele nga bali no kulekelelwa kuli Yehova, kabili cinshi tulesambililako?

¹⁹ Lelo inkumbu sha kwa Yehova shiliko ne fipangano. Abantu bakwe bafwile ukumfwa ubulanda sana pa bubifi bwabo ubwabaletelele kuli Lesa ica kuti abalimune cibi. (Yeremia 3:25) Ukuyebelela kwafumaluka ukwa kufuma ku mutima kuli no kulenga Yehova ukubalekelela. (Moneni Nehemia 9:6-37; Daniele 9:5.) Na lelo e fyo caba. Bonse tulakabila Yehova ukutubelela inkumbu pantu “tapali muntu uushibembuka.” (2 Imilandu 6:36) Lesa wa nkumbu Yehova, mu kutemwa atweba ukuyebelela imembu tucita kuli wene, ukulapila, no kuleka icili conse twalecita icalubana, nga twingaposhiwa. (Amalango 4:31; Esaya 1:18; Yakobo 5:16) Ici cilalenga atusenamine na kabili, e lyo cilatusansamusha no kutusansamusha.—Amalumbo 51:1; Amapinda 28:13; 2 Abena Korinti 2:7.

“Ipinda” lya Kulwisha Babele

20, 21. Abena mupalamano ba Babele basekelela shani pa kuwa kwakwe?

²⁰ Ilyo kucili imyaka 100 ilyo Babele ashilaba icalo cakwatisha amaka, Esaya asobela ifyo abekala calo bali no kucita ilyo akawa. Mu kusesema, akambisha abena Israele abalubulwa muli bunkole ukufuma muli wene ati: “Mukasantwile mfumu ya ku Babele [ipinda ili, NW], no kutila: Ifyo aputuka uwa mucikilisha, naluputuko lukambo lwakwe! Yehova nafunaule nkonto ya babifi, icipompolo ca baumya bukateka, uwauma abantu na bantu mu kububuka, ukuuma kwa kutwalilila, uwaumishe nko bukateka ku bukali, ukulamata kwa kubulo kuleka.” (Esaya 14:4-6) Babele nomba eshibikwe nga uucimfya, uutitikisha no kusangula abantungwa ukuba abasha. Fintu cikalinga ukuti pa kuwa kwakwe kukabe ukusantula ili “pinda” ililelanda maka maka pa shamfumu sha Babele, ukutendekela kuli Nebukadnesari ukufika kuli Nabonidasi na Belshasari—ishatekele ilyo ubukata bwa ulya musumba ukalamba bwali pa kalume!

²¹ Mwandi ifintu fikaaluka ilyo Babele akawa! “Pano isonde ponse napatusha, napaba tondolo, papongomoka akapundu; imikupri na yo yakusaminwa, imikedari ya mu Lebanone iletila, Ukutula apo walaalila, tapanina pali ifwe wa kututema.” (Esaya 14:7, 8) Bakateka ba Babele balemona ishamfumu sha fyalo ifina mupalamano nge miti iya kutema fye no kuibomfesha umo balefwaila. Nomba isho ncitilo shonse shapwa. Amaka ya Babele yapwa!

22. Nga kulondolola mu nshintu, ni shani ifyo inshishi yakumwako ku kuwa kwa shamfumu sha Babele?

²² Ukuwa kwa Babele kwapapusha nga nshi ica kuti ne nshishi ine yaankulako: “Ku Mbo kwakutenkanina ukutula pa nshi, ku kukukumanya pa kwisa kobe, kwabuushisha iwe [abafuubaalishiwa mu mfwa, bonse abali, NW] tufumu pano nse, kwaimye shamfumu shonse sha nko pa fipuna fya shiko, shonse shiine shayasuka, no kutila kuli iwe, Kanshi na iwe nulengwo wanaka nga ifwe! Kanshi walingana na ifwe! Ukupulama kobe nakutentemushiwa ukufika ku Mbo, ne ciunda ca malimba yobe. Mwi samba lyobe mwayanswa umutiti e ca kulaalapo, kabili ica kufimbana cobe ni ng’onyo!” (Esaya 14:9-11) Mwandi kulondolola kwa mu nshintu ukwa maka! Cili kwati inshishi iyako abantunse bonse yali no kushibusha ishamfumu shonse ishafwile ilyo ishamfumu sha Babele shishilafwa no kusheba ukusengela umweni. Bapumya bakateka ba calo ca Babele, ico nomba cishikwete maka, icileele pa busanshi bwayanswapo imititi mu cifulo ca busanshi bwa mutengo, cifimbene ing’onyo mu cifulo ca fya kufimbana fya mutengo.

“Nge Citumbi Icanyantaulwa”

23, 24. Kuituumika nshi ukwacishamo ukwaituumika ishamfumu sha Babele?

²³ Esaya akonkanyapo ne pinda lyakwe ati: “Ifyo wapona ukufuma mu muulu, we Mulanga, umwana mwaume wa macaca! Ifyo wakungukila pa nshi, we watembawishe nko!” (Esaya 14:12) Icilumba ca bukaitemwe calenga ishamfumu sha Babele ukuisumbula ukucila abena mupalamano. Balaituumika na maka yabo ukupala ulutanda lubalikisha mu muulu ku macaca. Icabalenga sana ukuba ne cilumba cili kucimfya Nebukadnesari acimfishe Yerusalemu, icintu ico Ashuri afililwe ukucita. Ipinda lilesoso kuti ishamfumu sha cilumba isha Babele shileti: “Nkanina nkaya mu muulu, nkatumpule cipuna candi ca bufumu ukucila pa ntanda sha kwa Lesa, nkekala na mu lupili ulwalingwa lwa milungu, mu mpela ya ku kapinda ka ku kuso; nkanina nkaya pa misansama ya makumbi, nkapalana no Wapulamo!” (Esaya 14:13, 14) We musaalula ubukulu!

²⁴ Baibolo ipashanya ishamfumu sha mu bukonkani bwa kwa Davidi ku ntanda. (Impendwa 24:17) Ukufuma pali Davidi ukuya ku ntanshi, isho “ntanda” shaletekela ku Lupili lwa Sione. Pa numa Solomone akuulile itempele mu Yerusalemu, uyu musumba watendeke no kwitwa ati Sione. Ilyo baletungululwa ne cipingo ce Funde, abena Israele abaume bonse balekabilwa ukuya ku Sione imiku itatu mu mwaka. Muli fyo yaishileba “ulupili ulwalingwa [“ulwa kulonganinako,” NW].” Nebukadnesari alangisha ukuti alefwaya ukuisansabika ukucila isho “ntanda” ilyo apampamina pa kucimfya ishamfumu sha Yuda no kushifumya muli lulya lupili. Tatashishe Yehova ukuti e walenga ashicimfye. Lelo cili kwati aleituumika no kuimona kwati e Yehova.

25, 26. Ni shani ifyo umutande wa shamfumu sha Babele wapwa mu museebanya?

²⁵ Ifintu fili no kwalukila ishi shamfumu sha Babele isha cilumba! Babele tapalamine nangu panono ku kusumbuka ukucila intanda sha kwa Lesa. Lelo, Yehova atila: “Nutentemushiwa ukufika ku Mbo, ku mpela ya nindi! Abakumona balengeka amenso kuli iwe, balekulolekesha, no kutila, Bushe uyu e muntu uwaletenkanye sonde, uwaletensha amabufumu, uwalecita pano nse pabe nga matololo, no komone mishi ya pako, uushaiswilile abafungwa bakwe ku kuleka baye ku mwabo?” (Esaya 14:15-17) Ishi shamfumu shaibililika shili no kutentemukila ku nshishi, ngo muntu fye uuli onse.

²⁶ Bushe ninshi icalo calecimfya amabufumu, ukonaula impanga ya filime, no kutaasha imisumba imintapendwa cikaba kwi? Bushe icalo cakwatisha amaka icalesenda bankole no kukanabaleka ukubwelela ku myabo cikaba kwi? Iye, ishamfumu sha Babele tashakashikwe no mucinshi! Yehova atila: “Ishamfumu shonse sha nko shalaala mu bukata, shonse shiine umuntu no muntu mu ng’anda yakwe; lelo iwe wapooswa ukufuma mu nshishi yobe, ngo musambo uuselausha, uwafwala abaipaiwa, abapushiwamo ulupanga, abatentemukila ku mabwe ya mu Nindi nge citumbi icanyantaulwa. Tawakalundaniwe kuli bene mu kushiikwa; pantu icalo cobe waliconaula, abantu bobe walibepaya. Ubufyashi bwa babipa tabwakenikwe ishina umuyayaya!” (Esaya 14:18-20) Ku kale, imfumu nga yashiikwa ukwabula umucinshi ninshi museebanya sana. E co ni shani pa shamfumu sha Babele? Ca cine ukuti ishamfumu shimo shimo napamo shishiikwa no mucinshi, lelo umutande wa shamfumu ishatuntwike muli Nebukadnesari shapooswa fye “ngo musambo uuselausha.” Cili kwati umutande wa shamfumu wapooswa fye mu nshishi iishalembwanapo—kwati mushilika wa pa makasa uwaipaiwa fye mu bulwi. We kuseebana we!

27. Ni mu nshila nshi inkulo shili no kukonkapo isha bena Babele shili no kuculila pa mampuulu ya fikolwe fyabo?

²⁷ Ipinda lyasondwelela na makambisho ya kulekelesha ku bena Madai na bena Persia balecimfya ati: “Teyanishisheni abana bakwe abaume apa kwipayawilwa pa mampuulu ya bashibo, epali baima, bakwata na pano isonde, no kwisusha pano nse imishi!” (Esaya 14:21) Babele nga awa, ninshi awililila. Umutande wa shamfumu sha Babele ukanukulwa. Tawakabukuluke na kabili. Inkulo shili no kukonkapo isha bena Babele shili no kuculila pa “mampuulu ya bashibo.”

28. Cinshi calengele ishamfumu sha Babele ukubembuka, kabili cinshi twingasambililako kuli ci?

²⁸ Mwaba isambililo line line twingasambililako mu bupingushi ubo calandilwe ifyo bukesa pa mutande wa shamfumu sha Babele. Icalengele ishamfumu sha Babele ukubembuka cali kuibililika kwa shiko ukushipwa. (Daniele 5:23) Imitima yabo yalefulukisha ukuteka. Balefwaisha ukuteka bambi. (Esaya 47:5, 6) Kabili balefunukila ilumbo ukufuma ku bantu, ilumbo ilyalinga fye Lesa. (Ukusokolola 4:11) Uku kuli kusoka kuli bonse abatungulula—nangu fye ni mu cilonganino ca Bwina Kristu. Ukuibililika ne cilumba ca bukaitemwe fintu ifyo Yehova tatekelesha, nampo nga ni mu bantu atemwa mu fyalo.

29. Cinshi icilumba ca bakateka ba Babele no kuibililika fyalelangisha?

²⁹ Icilumba ca bakateka ba Babele calelangisha fye imibele ya “mulungu wa nshita ino,” Satana Kaseebanya. (2 Abena Korinti 4:4) Na o afunukila ukuteka no kufwaisha ukuisansabika ukucila Yehova Lesa. Ukuibililika kwa kwa Satana ukwabipisha, kwaletelela abantunse bonse ukupelelwa no kucula, nga filya ishamfumu sha Babele shaletelele abantu shalecimfya.

30. Ni Babele nshi umbi uwalumbulwa mu Baibolo, kabili mibele nshi akwata?

³⁰ E lyo ukulunda pali fyo, mwi buuku lya Ukusokolola, tulabelengamo ulwa Babele na umbi—uyu ni “Babele mukalamba.” (Ukusokolola 18:2) Aka kabungwe, akaba buteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi, na ko imibele ya kako ya cilumba, iya kutitikisha, kabili iya bunkalwe. Pali fyo, na ko kene kali no kulolenkana no “bushiku bwa kwa Yehova,” no konaulwa mu nshita yalingwa iya kwa Lesa. (Esaya 13:6) Ubukombe bwa kuti “Nawa Babele mukalamba,” bwalibilishiwa isonde lyonse ukutula mu 1919. (Ukusokolola 14:8) Ilyo afililwe ukuteka abantu ba kwa Lesa muli bunkole, e lyo awile. Nomba line fye ali no konaulwa umupwilapo. Yehova akambishe pa lwa Babele wa ku kale ati: “Landuleni kuli wene umwabele micitile yakwe, umwabela conse ico acitile, e fyo muciteni; pantu atusauka kuli Yehova, ku Wa mushilo wa kwa Israele!” (Yeremia 50:29; Yakobo 2:13) E fyo na Babele Mukalamba akapingulwa.

31. Cinshi cikacitikila Babele Mukalamba nomba line?

³¹ Kanshi ifyebo Yehova alanda mu kulekelesha kwa uku kusesema kwa mwi buuku lya kwa Esaya, fikumine Babele wa ku kale na Babele Mukalamba. Atila: “Pantu nkabemina . . . no kuputula ku Babele ishina no mushashi, ikwata no bufyashi . . . nkaucito kube cikwatwa ca cinungi, ne filambe fya menshi; kabili nkaupyanga ku ca kupyangilako ca boni.” (Esaya 14:22, 23) Ifitantaala fyaonaika ifya Babele filangisha ifyo Yehova ali no kucita Babele Mukalamba nomba line fye. We kusansamusha ici cisansamusha abatemwa ukupepa kwa cine! We kukoselesha ciletukoselesha ukuti tutukute pa kuti imibele ya buSatana iya cilumba, ukuituumika, nelyo ubunkalwe, itwingilila iyo!

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 178]

Babele wawa akaba cifulo ca kululumbamo ifibumbwa fya mu fiswebebe

[Ifikope pe bula 186]

Babele Mukalamba akaba umwiina wa fitantaala, nga fintu Babele wa ku kale aishileba