Twalikwata Umulandu wa Kwawila
“Ukusekelela no kwanga bakafimona, ubulanda no kuteta fikafulumukako.”—ESAYA 35:10.
1. Ni bani ilelo bakwata umulandu waibela uwa kubela aba buseko?
MU KUPALISHAKO walimone fyo bantu fye abanono mu calo abakwata ubuseko bwa cine cine muli shino nshiku. Nalyo line, pamo nga Abena Kristu ba cine, Inte sha kwa Yehova balikwato buseko. Kabili bambi na bo bali mu nshila ya kukwatako ubu buseko abali mamilioni yafulisha aya bashilati babatishiwe, abanono na bakalamba, ababishanya ne Nte. Icishinka ca kuti pali nomba ulebelenga aya mashiwi muli uno magazini cilelangilila ukuti na iwe nukwatako ubu buseko nelyo kuti wabukwata.
2. Ni shani fintu ubuseko bwa Mwina Kristu bwacilana ne mibele ya mu cinkumbawile iya abantu abengi?
2 Abantu abengi balomfwa ukuti ubumi bwabo bwalibulishe cintu cimo. Ni shani pa lwa iwe? Kwena, nakalimo tawakwate fibombelo fyonse fya ku mubili ifyo ukabila, ukupala filya fyakwatako aba cuma na bakwatisha amaka. Kabili kuti pambi watemwa ukukwata ubutuntulu bwa bumi ubwawaminako nelyo ubukose bwafulilako. Lelo nalyo line, cili cishinka ukusoso kuti lintu caisa ku buseko, walicila amabilioni ya bantu apakalamba nga nshi. Mu nshila nshi?
3. Mashiwi nshi ayabamo bupilibulo ayalekabila ukuti tukutikishe, kabili mulandu nshi?
3 Ibukisha amashiwi ya kwa Yesu aya kuti: “Ifi fintu nalanda kuli imwe, ukuti ukusansamuka kwandi kube muli imwe, no kusansamuka kwenu kufishiwepo.” (Yohane 15:11) “Ukusansamuka kwenu kufishiwepo.” We bulondoloshi! Ukusambilila mu kushika ifyo Abena Kristu bekala kuti kwasokolola imilandu iingi iilenga ukusansamuka kwesu ukufishiwapo. Lelo pali ino nshita, mona amashiwi yakwatamo bupilibulo aya pali Esaya 35:10. Aya mashiwi yalikwatamo bupilibulo pantu mu cituntulu yalatwambukila ilelo. Tubelengapo kuti: “Na ’balubulwa ba kwa Yehova bakabwela, bakesa na ku Sione no tupundu, no kusekelela kwa muyayaya pa mitwe yabo; ukusekelela no kwanga bakafimona, ubulanda no kuteta fikafulumukako.”
4. Kusekelela kwa musango nshi ukwalumbulwa pali Esaya 35:10, kabili mulandu nshi tulingile ukusakamanina kwene?
4 Ukusekelela kukaba kwa mutatakuya, mu mibele iyo ili no kusuminisha—ee, ukulenga—ukusekelela ukuba ukwa muyayaya. Bushe ico tacileumfwika ica kulengo kucankwa? Nakalimo ici cikomo caumfwika fye ngo kulanda kwa munsaunte, ukukulengo kuyumfwo kuti: ‘Ico kwena tacilebimbamo ine ukufika ku cipimo ico amafya yandi aya cila bushiku na masakamika finyambukila.’ Lelo ifishinka fishinina ukuti walibimbwamo. Ubulayo bwa mu busesemo pali Esaya 35:10 bwalimukwatila ubupilibulo ilelo. Pa kusanga ubu bupilibulo, lekeni tulanguluke ici cipandwa cayemba, Esaya 35, ukusenda ulubali lumo lumo ne fishingulwikeko. Beni abaebekeshiwa ukuti mwalaipakisha cintu twalasanga.
Abantu Abakabile Ukusekelela
5. Ni mu fyashingulukako fya busesemo bwa musango nshi umo ubusesemo bwa muli Esaya icipandwa 35 bwalembelwe?
5 Pa kuti citwaafwe, natufwailishe ifyebo fyashinguluka ubu busesemo bwa kucincimusha. Kasesema umuHebere Esaya alembele bwene mupepi na ku 732 B.C.E. Ico cali ninshi kucili amakumi ya myaka ayengi pa kuti imilalo ya bena Babele yonaule Yerusalemu. Nga fintu Esaya 34:1, 2 alangilila, Lesa aali nasobela ukuti aali no kuleta icilandushi pa nko, pamo nga Edomu, uwalumbulwa muli Esaya 34:6. Mu kumonekesha abomfeshe abena Babele ba pa kale ku kulete co cilandushi. Mu nshila yapalako, Lesa e walengele abena Babele ukupomona Yuda pa mulandu wa kuti abaYuda tabakwete ubusumino. Cinshi cafuminemo? Abantu ba kwa Lesa basendelwe muli bunkole, ne calo ca ku mwabo cashele amapopa pa myaka 70.—2 Imilandu 36:15-21.
6. Bupusano nshi bwabapo pa kati ka cali no kuponena abena Edomu na kuli cilya icali no kuponena abaYuda?
6 Nangu cibe fyo, palibapo ubupusano bwamonekesha pa kati ka bena Edomu na baYuda. Icilandushi ca bulesa pa bena Edomu cali icibelelela; mu kupita kwa nshita, aba bantu balilekele ukubako. Ee, kuti watandalila ifitantala ifyaba fye icibolya mu ncende umo abena Edomu baleikala, pamo nga ifitantala fyalumbuka mu calo ifya Petra. Kabili pali lelo, takwabako uluko nelyo abantu abengailondolola abene ati tuli ‘bena Edomu.’ Pa lubali lumbi, bushe ukupomona icalo ca kwa Yuda ku bena Babele, kwali no kutwalilila kuli pe na pe, ukuleka icalo ukube cabulo kusekelela ku ciyayaya?
7. Ni shani fintu pambi abaYuda abaali bankole mu Babele bayankwileko kuli Esaya icipandwa 35?
7 Pano ubusesemo bwa kusungusha ubwa kwa Esaya icipandwa 35 bwaba no bupilibulo bwa kucincimusha. Kuti bwaitwa ubusesemo bwa kubweshiwa, pantu ukufikilishiwa kwa buko ukwa kubalilapo kwali lintu abaYuda babwelele ku calo ca ku mwabo mu 537 B.C.E. Abena Israele abaali bankole mu Babele balilubwilwe pa kuti bengabwelela ku calo ca ku mwabo. (Esra 1:1-11) Lelo, ilyo ici tacilacitika bankole ba ciYuda abaali mu Babele abalelanguluka pali ubu busesemo bwa bulesa bafwile balelanguluka umusango wa mibele baali no kuyasanga ilyo babwelele ku calo ca luko lwabo, ica Yuda. Kabili ni mu mibele nshi intu abene bene bali no kubamo? Ifyasuko fili ifyaampana sana ku co mu cine cine twakwatilo mulandu wa kwawila. Natumone.
8. Mibele nshi abaYuda baali no kusanga ilyo babwelele ukufuma ku Babele? (Linganyako Esekiele 19:3-6; Hosea 13:8.)
8 Imibele mu cine cine tayali na kumoneka nge ingawamina abaYuda nelyo fye ni lintu baumfwile ukuti baali no kubwelulukila ku calo ca ku mwabo. Icalo cabo cali amapopa pa myaka 70, imyaka ya bumi bwa muntu. Cinshi cali nacicitika ku calo? Amabala ayali yonse ayaliminwe, aya myangashi, nelyo aya fitwalo yali no kuba ciswebebe. Amabala nelyo ifitungu ifyaletapililwa fyali no kusanguka impanga yaumisha nelyo ifiswebebe. (Esaya 24:1, 4; 33:9; Esekiele 6:14) Elenganya, na kabili, ulwa nama mpanga ishali no kumaŋanyamo. Ishi shasanshishemo inama shilye nama mbiye, pamo nga inkalamo ne mbwili. (1 Ishamfumu 13:24-28; 2 Ishamfumu 17:25, 26; Ulwimbo lwa Nyimbo 4:8) Kabili tabaali na kusuulako bere, uwakwete amaka ya kucena umwaume, umwanakashi, nelyo umwana. (1 Samwele 17:34-37; 2 Ishamfumu 2:24; Amapinda 17:12) Pali bufi nga twasanshako amafwafwa ne nsoka shimbi isha busungu, nelyo bakaliŋongo. (Ukutendeka 49:17; Amalango 32:33; Yobo 20:16; Ilumbo 58:4; 140:3; Luka 10:19) Nga wali pamo na baYuda balebweluluka ukufuma ku Babele mu 537 B.C.E., napamo nga walitalile washingashinga pa kwenda mu ncende ya musango yo. Tayali ni paradise lintu bafikile.
9. Ni pa mulandu nshi abalebweluluka bashimpile isubilo lyabo no kucetekela?
9 Nalyo line, Yehova umwine e waletungulula bakapepa bakwe ukubwelela ku mwabo, kabili alikwata amaka ya kwalula icibolya ukuba icintu cimbi icapusanininako fye. Bushe ico e cintu wasumina pa lwa kwa Kabumba? (Yobo 42:2; Yeremia 32:17, 21, 27, 37, 41) E co cinshi aali no kucita—cinshi acitile abaYuda balebweluluka no kucitile calo cabo? Kwambukila nshi kuntu ici cakwata pa bantu ba kwa Lesa muli shino nshiku kabili ni shani fintu cayambukila imibele yobe—iya pali nomba ne ya ku nshita ya ku ntanshi? Natutale tumone icacitike ku numa kulya.
Balisekelele pa Kwaluka kwa Mibele
10. Kwaluka nshi kuntu Esaya 35:1, 2 yasobele?
10 Cinshi cali no kucitika lintu Koreshe asuminishe abaYuda ukubwelela kuli cilya calo casakala? Belenga ubusesemo bwa kucincimusha ubwa pali Esaya 35:1, 2 apatila: “Fisekelele amatololo ne mpanga iyaumisha, ifiswebebe fyange no kupuuka nga cananika, ukupuuka fipuuke no kwanga, kubeko ukwanga no kwaula; ubukata bwa Lebanone bwapeelwa kuli fyene, no kupulama kwa Karmele na Sharone, e fyo fyene fyalamono bukata bwa kwa Yehova, bucisamo bwa kwa Lesa wesu!”
11. Ni pa kwishibikwa kwa musango nshi ukwa calo apo Esaya ashimpile ukulondolola kwakwe?
11 Mu fyalembwa mu Baibolo, Lebanone, Karmele, na Sharone fyaishibikilwe ku kuyemba kwa fimenwa fya fiko ifya katapakatapa. (1 Imilandu 5:16; 27:29; 2 Imilandu 26:10; Ulwimbo lwa Nyimbo 2:1; 4:15; Hosea 14:5-7) Esaya ashimpile pali filya fya kumwenako ku kulondolola ifyo icalo cayalulwa cali no kuba, mu kuba no kwaafwa kwa kwa Lesa. Lelo bushe ici cali no kwambukila fye umushili weka? Mu kushininkisha iyo!
12. Mulandu nshi twingasosela ukuti mu busesemo bwa muli Esaya icipandwa 35 abantu e bapulamo?
12 Esaya 35:2 alanda ulwa calo ‘ukwanga no kwaula.’ Twalishibe fyo umushili ne filimwa ‘tafyaleanga’ mu mano ya cine cine. Lelo, ukufunda kwa fiko no kusandulula kuti kwalenga abantu ukwanga. (Ubwina Lebi 23:37-40; Amalango 16:15; Ilumbo 126:5, 6; Esaya 16:10; Yeremia 25:30; 48:33) Ukwaluka kwa mu mano ya cine cine ukwa calo ciine kwali no kumfwana no kwaluka mu bantu, pantu abantu muli ubu busesemo e bapulilemo. E ico, twalikwata umulandu wa kumfwila amashiwi ya kwa Esaya nga yaletontomesha maka maka pa kwaluka kwa baYuda balebweluluka, ukucilisha ukwanga kwabo.
13, 14. Kwaluka nshi mu bantu uko Esaya 35:3, 4 yasobele?
13 Mu kulinganako, lekeni tulanguluke ifyalundwako ifya ubu busesemo bwa kucincimusha pa kuti tumone ifyo bwafikilishiwe pa numa ya kulubulwa kwa baYuda no kubweluluka ukufuma ku Babele. Mu Isa 35 fikomo 3 na 4, Esaya alanda pa lwa kwaluka kumbi ukwali no kuba muli balya bantu babwelulwike ukuti: “Kosheni amaboko ayatompoka, lengeni na ’makufi ayatetema ukutalila, ku bakubauke mitima mutile, Koseni, mwilatiina; moneni Lesa wenu aleisa, icilandushi cileisa, ukulandula kwa kwa Lesa, wene aleisamupususha.”
14 Bushe tacaba ca kukosha lintu twatontonkanya ukuti Lesa wesu, uwali na maka ya kubwesha imibele yapomonwa iya mushili, aliba uwasekelela nga nshi muli bakapepa bakwe? Talefwaya bankole ba ciYuda ukuyumfwa abanakuka, abafuupulwa, nelyo ukusakamikwa pa lwa cali no kucitika ku ntanshi. (AbaHebere 12:12) Elenganya imibele yalimo balya bankole ba ciYuda. Pa mbali ye subilo fye ilyo bakwete ilyashimpilwe pa masesemo ya kwa Lesa pa lwa nshita yabo iya ku ntanshi, cali icakosa kuli bene ukwenekele fisuma. Camoneke kwati bali mu ŋanda ya cifungo, abashakakuka ku kuyendela no kucincila mu kubombela Yehova. Napamo camoneke fye no kuti takwaliko ulubuuto ku ntanshi.—Linganyako Amalango 28:29; Esaya 59:10.
15, 16. (a) Cinshi twingasondwelela ukuti e co Yehova acitile ababwelulwike? (b) Mulandu nshi ababwelulwike bashaenekele ukundapa kwa ku mubili ukwa cipesha amano, lelo cinshi cintu Lesa acitile mu kumfwana na Esaya 35:5, 6?
15 Fintu ico cayalwike nangu cibe fyo, lintu Yehova alengele Koreshe ukubakakula no kubwelela ku mwabo! Takwabako ubushininkisho bwalembwa mu Baibolo ubwa kuti Lesa mu cipesha amano alishibwile amenso ya baYuda abali bonse abaali impofu, ukukomona amatwi ayali yonse aya baali bankomamatwi, nelyo ukundapa amolu yalemana ayali yonse. Nangu cibe fyo, acitile icintu icacilishepo bukulu. Ababweseshe ku lubuuto no buntungwa bwa mu calo cabo icatemwikwa.
16 Takwaba icilangililo ca kuti abo balebweluluka baleenekela Yehova ukucita kulya kundapa kwa ku mubili ukwa cipesha amano. Bafwile balishibe ukuti Lesa tacitile fyo kuli Isaki, Samsone, nelyo Eli. (Ukutendeka 27:1; Abapingushi 16:21, 26-30; 1 Samwele 3:2-8; 4:15) Lelo nga ca kuti baleenekela ukuti Lesa aali no kubwesha cipya cipya imibele yabo iya mampalanya, lyene tabalengelwe nsoni. Mu cine cine mu mano ya mampalanya, Isa 35 ifikomo 5 na 6 fyalifikilishiwe mu cituntulu. Esaya asobele mu kulungika ukuti: “E lyo yakashibulwa amenso ya mpofu, na ’matwi ya bankomamatwi yakakomonwa; e lyo uwalemana amolu akacilauka nge nsebula, no lulimi lwa kwa cibulu lukaula.”
Ukulenga Icalo Ukuba nga Paradise
17. Kwaluka nshi ukwa ku mubili uko Yehova mu kumonekesha aleteleko?
17 Abalebweluluka mu cine cine balikwete umulandu wa kwawila imibele pamo nge yo Esaya atwalilile ukulondolola ukuti: “Pantu mu matololo e mwalepuka mwatula amenshi, ne milonga yafuma mu fiswebebe; pa musensenga uwakabisha pakasanguke cishiba, ne mpanga ya cilaka ikasanguko tumfukumfuku twa menshi; mu bwikalo bwa bamumbwe mukasanguke nika, ne cani cikasanguke sanga lya matete na ’macinda.” (Esaya 35:6b, 7) Nangu cingati te kuti tumone cene muli cilya citungu conse ilelo, ubushininkisho bulangilila ukuti incende iyaleitwa Yuda inshita imo yali ni “paradise wafunda.”a
18. Ni shani fintu abaYuda babwelulwike mu kupalishako bayankwileko ku mapaalo ya kwa Lesa?
18 Ukukuma ku fyali no kubalenga ukwaula, elenganya fintu abashalapo ba ciYuda bafwile bayumfwile lintu babweshiwe ku Calo Calaiwe! Baali na maka ya kwalula impanga yapomoka iyaikelemo bamumbwe ne nama mpanga shimbi, no kwikalamo. Bushe iwe nga tawasangile ubuseko mu kubombo mulimo wa musango yo uwa kubwesha icalo cipya cipya, ukucilisha nga waishiba no kuti Lesa alepaala ukubombesha kobe?
19. Ni mu mano nshi umo ukubwelela ukufuma muli bunkole bwa mu Babele kwakabile ukufika pa fifwaikwa?
19 Tacali fye ukuti umuYuda uuli onse uwali muli bunkole mu Babele aali no kuisalila nelyo aliisalile nga engabwelela ku mwabo ku kwakana muli kulya kubukulula kwabamo buseko. Lesa e waimike ififwaikwa. Onse uwali uwakowela ku fibelesho fya cina Babele ifya cisenshi ifya mipepele takwete insambu ya kubwela. (Daniele 5:1, 4, 22, 23; Esaya 52:11) Kabili umuntu uyo mu butumpe aikalile ku nshila yabulwamo amano tasuminishiwe ukubwela. Abantu ba musango yo bonse tabaali abafikapo. Pa lubali lumbi, abo bonse abafikile pa fipimo fya kwa Lesa, abalemonwa nga aba mushilo mu nshila yaampanako, baali no kubwelela ku Yuda. Baali no kupita kwati ni mu Nshila ya mushilo. Esaya alengele cene ukuba icaumfwika mu Isa 35 cikomo 8 ukuti: “Kulya kukaba na cinkwete, inshila, iketwe Nshila ya mushilo; tamwakapitemo uwakowela, na ’batumpa tabakalubantemo.”
20. Cinshi cintu abaYuda bashalekabila ukutiina ilyo balebweluluka, kabili cinshi cafuminemo?
20 AbaYuda balebweluluka tabakabile ukutiina ukusanswa ukuli konse ku bantu bapale fiswango nelyo impuka sha fita. Mulandu nshi? Pantu Yehova taali na kusuminisha ifintu fya musango yo ukuba muli ilya Nshila umwali abantu bakwe abalubulwa. E co baali no kwenda mu kuba ne mitima ya kwanga ne filolelo fya nsansa. Mona fintu Esaya alondolwele co muli ubu busesemo bwa kusondwelela: “Mulya tamwakabe nkalamo, tamwakasangwemo, icipondo ca cinama tacakaninemo; lelo yene ikabelako abantu bakwe abendo lwendo, bakendamo abantu abalubulwa. Na ’balubulwa ba kwa Yehova bakabwela, bakesa na ku Sione no tupundu, no kusekelela kwa muyayaya pa mitwe yabo; ukusekelela no kwanga bakafimona, ubulanda no kuteta fikafulumukako.”—Esaya 35:9, 10.
21. Ni shani fintu ilelo tulingile ukumona ukufikilishiwa kwa kwa Esaya icipandwa 35 uko kwacitika kale kale?
21 Mwandi cikope ca busesemo twakwata pano! Nangu cibe fyo, tatulingile ukumona ici nge cabombele fye ku numa kulya, pamo ngo mulumbe fye wayemba uushaambukila imibele tulimo nelyo inshita yesu iya ku ntanshi. Icishinka cili ca kuti ubu busesemo bulafikilishiwa mu kusungusha ilelo pa kati ka bantu ba kwa Lesa, e co mu cine cine bwalitwambukila ifwe bonse. Butupayanishisha umulandu usuma uwa kwawila. Ishi mbali ishibimbamo ubumi bobe pali nomba na ku nshita ya ku ntanshi nashilandwapo mu cipande cikonkelepo.
[Futunoti]
a Ukulingana na fintu afwailishe pa lwa ici citungu, uwaishibisha ifya bulimi Walter C. Lowdermilk (mu kwimininako akabungwe ka Food and Agriculture Organization aka United Nations) asondwelele ukuti: “Ici calo inshita imo calipo ni paradise wafunda.” Na kabili alondolwele ukuti imiceele kulya tayaaluka sana “ukufuma mu nshita sha bena Roma,” kabili “‘iciswebebe’ ico caishileandatila cilya calo calipo icafunda caletelweko na bantu, te ciswebebe ca kubumbwa fye iyo.”
Bushe Uleibukisha?
◻ Ni lilali lintu Esaya icipandwa 35 yafikilishiwe mu kubalilapo?
◻ Kwambukila nshi uko ukufikilishiwa kwa busesemo ukwa kubalilapo kwakwete?
◻ Ni mu nshila nshi Yehova afikilishishemo Esaya 35:5, 6?
◻ Kwaluka nshi mu calo na mu mibele yabo uko abaYuda babwelulwike bapitilemo?
[Icikope pe bula 9]
Ifitantala fya Petra, iyo pa nshita imo yali cifulo ca bena Edomu
[Abatusuminishe]
Garo Nalbandian
[Ifikope pe bula 10]
Ilyo abaYuda baali muli bunkole, incende ikalamba iya Yudea yabele iciswebebe, umwalemaŋanya ifiswango fya bukatu ukupala babere ne nkalamo
[Abatusuminishe]
Garo Nalbandian
Bere ne Nkalamo: Safari-Zoo iya ku Ramat-Gan, Tel Aviv