Inkombe sha Mutende wa Bukapepa Casoswo Kuti sha Nsansa
“Na balubulwa ba kwa Yehova bakabwela, bakesa na ku Sione no tupundu, no kusekelela kwa muyayaya pa mitwe yabo.”—ESAYA 35:10.
1. Cinshi icalo cilekabila apakalamba?
ABANTUNSE tabatala abakabilapo inkombe ya mbila nsuma nga fintu baleikabila ilelo. Kulekabilwa mu kampampa umuntu wa kulanda icine pa lwa kwa Lesa ne mifwaile yakwe, inte yabulo mwenso iili no kusoka ababifi ulwa bonaushi buleisa no kwaafwa abantu ba mitima yalungama ukusanga umutende wa bukapepa.
2, 3. Kuli Israele, ni shani fintu Yehova afikilishe ubulayo bwakwe ubwalembwa pali Amose 3:7?
2 Mu nshiku sha kwa Israele, Yehova alaile ukupayanya inkombe sha uyu musango. Ku mpela ya mwanda wa myaka uwalenga 9 B.C.E., kasesema Amose atile: “Shikulu Yehova tacita kantu, kano abala asokolwele ca nkama cakwe ku babomfi bakwe bakasesema.” (Amose 3:7) Mu myanda ya myaka yakonkele pali uku kubilisha, Yehova abombele imilimo ya maka iingi. Ku ca kumwenako, mu 607 B.C.E., asalapwile cibi abantu bakwe abasalwa pantu balipondweke kabili bakwete umulandu wa mulopa. Na kabili akandile inko shashingulwikeko ishasaminwe pa kumona Israele alecula. (Yeremia, ifipandwa 46-49) Lyene, mu 539 B.C.E., Yehova alengele ukuti ubuteko bwakwatishe amaka ubwa Babele bubongoloke, kabili ico calengele ukuti abena Israele bashelepo babwelele ku calo cabo mu 537 B.C.E. ku kukuula itempele cipya cipya.—2 Imilandu 36:22, 23.
3 Ifi fyali litensha calo, kabili mu kumfwana na mashiwi ya kwa Amose, Yehova alisokolwelele libela kuli bakasesema abali inkombe, ukusoka Israele ifyali no kucitika. Pa kati ka mwanda wa myaka uwalenga 8 B.C.E., aimishe Esaya. Pa kati ka mwanda wa myaka uwalenga 7 B.C.E., aimishe Yeremia. Lyene, ukulola ku kupwa kwa ulya mwanda wa myaka, aimishe Esekiele. Aba bakasesema ukusanshako na bakasesema bambi aba busumino balishimikishe imifwaile ya kwa Yehova.
Ukwishiba Inkombe sha kwa Lesa Ilelo
4. Cinshi cilangilile fyo abantunse balekabila inkombe sha mutende?
4 Ni shani ilelo? Abengi mu calo mu cifyalilwa fye balaba ku munsokwe lintu bamona ubwikashi bwa buntunse bulebotelela. Abatemwo bulungami balakalifiwa imitima lintu bamona ubumbimunda no bubifi bwa kapela makufi mu Kristendomu. Nga fintu Yehova asobele ukupitila muli Esekiele, “[baleteta] no kulila pa fya muselu fyonse ifilecitwa mu kati ka uko.” (Esekiele 9:4) Nangu cibe fyo, abengi tabailuka icaba imifwaile ya kwa Yehova. Balekabila ukwebwa.
5. Ni shani fintu Yesu alangile fyo kwali no kuba inkombe mu nshiku shesu?
5 Bushe kwaliba abali bonse ilelo abalanda ukwabulo mwenso pamo nga Esaya, Yeremia, na Esekiele? Yesu alangilile fyo kwali no kubako aba ifyo. Lintu alesobela ifyali no kucitika mu nshiku shesu, atile: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse ku kubo bunte ku nko shonse; e lyo impela ikesa.” (Mateo 24:14) Ni bani ilelo balefikilisha ubu busesemo, ukubomba umulimo wa nkombe, e kuti kashimikila wa mbila nsuma? Ukumona ifyo inshiku shesu shapalana ne nshita sha kwa Israele wa pa kale kwalatwaafwa ukwasuka ico cipusho.
6. (a) Londololeni icapitilemo “Israele wa kwa Lesa” mu nkondo ya calo iya kubalilapo. (b) Ni shani fintu Esekiele 11:17 afikilishiwe pa bena Israele ba ku kale?
6 Mu nshita ya Nkondo ya Calo iya 1, abantu ba kwa Yehova aba muno nshiku, abashalapo ba kwa “Israele wa kwa Lesa” uwasubwa, baile muli bunkole ubwapala bulya ubwa kwa Israele mu Babele. (Abena Galatia 6:16) Basendelwe bunkole bwa ku mupashi muli Babele Mukalamba, ukupuminkana kwa calo ukwa mipepele ya bufi, umo Kristendomu aba e mukalamba kabili uwa mulandu sana. Nangu ni fyo, amashiwi ya kwa Yehova kuli Esekiele yalangishe fyo tabaalekeleshiwe. Atile: “Kabili nkamulonganya ukufuma mu bantu na bantu, nkamukoosanya ukufuma mu fyalo ifyo mwasalanganiwemo, no kupeela kuli imwe icalo ca kwa Israele.” (Esekiele 11:17) Pa kuti engafikilisha ubo bulayo ukukuma kuli Israele wa pa kale, Yehova aimishe Koreshe umwina Persia, uwataashishe icalo cakwatishe amaka ica Babele no kwiswila abashalapo ba kwa Israele inshila ya kubwelela ku calo ca ku myabo. Nga ni shani ilelo?
7. Cinshi cacitike mu 1919 icalangilile fyo Yesu alilwishishe Babele Mukalamba? Londololeni.
7 Mu kubangilila kwa uno mwanda wa myaka, kwaliko ubushinino bwa maka ubwa kuti Koreshe Mukalamba alebomba. Ali ni ani? Ni Yesu Kristu fye, uwabikilwe pa cipuna mu 1914 mu Bufumu bwa mu muulu. Iyi Mfumu ikalamba yalangishe icikuuku kuli bamunyina ba iko abasubwa pe sonde lintu Abena Kristu basubwa balubwilwe ukufuma muli bunkole bwa ku mupashi no kubwelela ku “calo” cabo, icikwatwa cabo ica ku mupashi mu mwaka wa 1919. (Esaya 66:8; Ukusokolola 18:4) Muli fyo Esekiele 11:17 alifikilishiwe ukufikilishiwa kwa muno nshiku. Mu nshiku sha ku numa Babele alekabila ukuwa pa kuti inshila ya kuti abena Israele babwelele ku calo ca ku mwabo iisuke. Ukubweshiwa kwa kwa Israele wa kwa Lesa ukwa muno nshiku muli fyo cali bushinino bwa kuti Babele Mukalamba aliwishiwe kuli Koreshe Mukalamba. Uku kuwa kwabilishiwe na malaika walenga babili uwa mu Ukusokolola icipandwa 14, lintu abilikishe ishiwi likalamba ati: “Nawa, nawa Babele mukalamba, uwanwensesheko abena fyalo fyonse umwangashi wa cipyu ca bulalelale bwakwe.” (Ukusokolola 14:8) Mwandi kwali kubongoloka kwa Babele Mukalamba, ukucilisha Kristendomu! Kabili mwandi lyali lipaalo ku Bena Kristu ba cine!
8. Ni shani fintu ibuuku lya kwa Esekiele lilondolola insansa sha bantu ba kwa Lesa pa numa ya kulubulwa kwabo mu 1919?
8 Pali Esekiele 11:18-20, tubelengapo fintu uyu kasesema alondolola insansa sha bantu ba kwa Lesa pa numa ya kubweshiwa kwabo. Ukufikilishiwa kwa kubalilapo ukwa mashiwi yakwe kwapilibwile ukusangululwa kwa kwa Israele mu nshiku sha kwa Esra na Nehemia. Ukufikilishiwa kwa muno nshiku kwapilibwile icintu capalako. Natumone. Yehova atila: “Bakesa [mu calo cabo], kabili bakafumyamo fyonse ifya makankamike na fyonse ifya muselu.” Nga fintu fye casobelwe, ukutendeka mu 1919, Yehova alisangulwile abantu bakwe no kubasumbamo cipya cipya ukumubombela. Batendeke ukufumya mu bwikashi bwabo ubwa ku mupashi ifibelesho fya Babele fyonse ne fifundisho ifyo fyalebalenga ukukowela mu menso yakwe.
9. Mapaalo nshi yakalamba Yehova apeele abantu bakwe ukutendeka mu 1919?
9 Lyene, ukulingana ne cikomo 19, Yehova atwalilila ukusoso kuti: “Kabili nkapeela kuli bene umutima umbi, no kubiko mupashi upya mu kati kabo; nkafumya no mutima we bwe mu mibili yabo, no kupeela kuli bene umutima wa munofu.” Mu kumfwana na ya mashiwi, mu 1919, Yehova aikatenye ababomfi bakwe abasubwa, ukucita kwati abapeela “umutima umbi,” pa kuti bengamubombela “no mutima umo.” (Sefania 3:9) Mu kulundapo, Yehova apeele abantu bakwe umupashi wa mushilo ku kubasumbamo mu mulimo wa kushimikila no kubalenga ukutwala ifisabo fisuma ifyalondololwa pa Abena Galatia 5:22, 23. Kabili ukucila ukukwata imitima iyafina, iyapale bwe, Yehova abapeele umutima wapepuka, uwakondenkana, uwa cumfwila, umutima uwingacita ukufwaya kwakwe.
10. Mulandu nshi Yehova apaalile abantu bakwe abapuupuutulwa ukufuma mu 1919 ukuya ku ntanshi?
10 Mulandu nshi acitile ci? Yehova umwine alondolola. Tubelenga pali Esekiele 11:20 ukuti: Cali “ku kuleka bende mu fipope fyandi, ne fya bupingushi fyandi babake no kuficita: bene bakaba abantu bandi, na ine nkaba Lesa wabo.” Israele wa kwa Lesa alisambilile ukumfwila amafunde ya kwa Yehova ukucila ukukonka imfundo shakwe. Balisambilile ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa ukwabulo kutiina umuntu. Muli fyo, balimoneke ukuti balipusanako ku Bena Kristu ba kabepesho aba mu Kristendomu. Baali bantu ba kwa Yehova. Apantu baali fyo, Yehova ali uwaipekanya ukubabomfya ukuba inkombe shakwe, ukuba “umusha [wakwe] wa cishinka kabili uwashilimuka.”—Mateo 24:45-47.
Insansa sha Nkombe sha kwa Lesa
11. Ni shani fintu ibuuku lya kwa Esaya lilondolola insansa sha bantu ba kwa Yehova?
11 Bushe kuti mwaelenganya insansa bakwete lintu bailwike fintu imibele yabo yali iye shuko? Bonse capamo, babwekeshepo amashiwi ya kwa Esaya 61:10 aya kuti: “Ukusekelela nkasekelela muli Yehova, umweo wandi ukalayangila muli Lesa wandi.” Ubulayo bwa kwa Esaya 35:10 bwalifikilishiwe pali bene ubutila: “Na balubulwa ba kwa Yehova bakabwela, bakesa na ku Sione no tupundu, no kusekelela kwa muyayaya pa mitwe yabo; ukusekelela no kwanga bakafimona, ubulanda no kuteta fikafulumukako.” Isho e nsansa shakwete nkombe sha mutende wa bukapepa isha kwa Yehova ku numa mu 1919 ilyo baleiteyanya ukushimikila imbila nsuma ku muntunse onse. Ukutula lilya ukufika na muli kano kasuba, tabaleka ukubomba uyu mulimo, kabili insansa shabo shalifulilako. Mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, Yesu alondolwele ukuti: “[Ba nsansa, NW] abacito mutende; pantu baketwa abana ba kwa Lesa.” (Mateo 5:9) Abashalapo basubwa “abana ba kwa Lesa” balisanga ukuti uko kubilisha kwa cine ukutula mu 1919 ukufika na lelo.
12, 13. (a) Ni bani bailundile kuli Israele wa kwa Lesa mu kubombela Yehova, kabili ni mu mulimo nshi babombeshe? (b) Kusekelela nshi ukukalamba ukwakumanya ababomfi basubwa aba kwa Yehova?
12 Mu kupita kwa myaka, impendwa ya kwa Israele wa kwa Lesa yalikulileko ukufika muli ba 1930 lintu ukulonganika kwa basubwa abasheleko kwapalamine ku mpela. Bushe ukukulilako kwa mpendwa ya bakashimikila ba mbila nsuma kwaliminine pali yo nshita? Nakalya. Ibumba likalamba ilya Bena Kristu abakwate subilo lya pe sonde kale kale lyalitendeke ukubishanya na bo, kabili bailundile kuli bamunyinabo abasubwa mu mulimo wa kushimikila. Umutumwa Yohane amwene ili bumba likalamba mu cimonwa, kabili moneni inshila abalondolwelamo: “Bali ku cinso ca cipuna ca bufumu ca kwa Lesa, balemubombela na mwi tempele lyakwe akasuba no bushiku.” (Ukusokolola 7:15) Ee, ibumba likalamba lyalipamfiwe ukubombela Lesa. Icafuminemo ca kuti lintu impendwa ya basubwa yatendeke ukucepelako, pa numa ya 1935, umulimo wa kushimikila walitwalilile ukubombwa na maka kuli aba banabo ba busumino.
13 Muli yi nshila Esaya 60:3, 4 alifikilishiwe. Atila: “Inko shikesa ku lubuuto lobe, ne shamfumu ku kubalika kwa kutula kobe. Inwina amenso yobe konse konse, umone. Bonse bene balongana, baisa kuli iwe, abana bobe abaume bakesa ukufumo kutali, abana bobe abanakashi bakasendwa kabafu ku baleshi.” Insansa isho ifi fyacitike fyaletele kuli Israele wa kwa Lesa shalondololwa mu kuyemba pali Esaya 60:5, apo tubelenga ukuti: “E lyo ukamona no kwanguka pa menso, no mutima ukatuluntunta no kucenancena; pantu ubucindami bwa kuli bemba bukaalukila kuli iwe, ifyuma fya nko fikesa kuli iwe.”
Ukuteyanya kwa kwa Yehova Kulesela
14. (a) Cimonwa nshi ica fya mu muulu Esekiele amwene, kabili cinshi akambishiwe? (b) Cinshi abantu ba kwa Yehova aba muno nshiku bailwike, kabili kukakililwako nshi bayumfwile?
14 Mu mwaka wa 613 B.C.E., Esekiele amwene icimonwa ca kuteyanya kwa kwa Yehova ukwa mu muulu ukwapala iceleta kulesela. (Esekiele 1:4-28) Pa numa ya ico, Yehova amwebele ati: “We mwana wa muntu, kabiye, uitwale ku ba ŋanda ya kwa Israele, no kusose fyebo fyandi kuli bene.” (Esekiele 3:4) Muli uno mwaka wa 1997, tuleluka ukuti ukuteyanya kwa kwa Yehova ukwa mu muulu kucili kulesela ukulola ku kufikilisha imifwaile ya kwa Lesa ukwabulo kucilimwa. Muli fyo, tucili tulakuntwa ukwebako bambi pa lwa iyi mifwaile. Mu nshiku shakwe, Esekiele alandile amashiwi ayapuutilwemo na Yehova mu kulungatika. Ilelo, tulanda amashiwi yafuma mu Cebo ca kwa Yehova icapuutwamo, Baibolo. Kabili mwandi bukombe bwawamisha ici citabo cakwatila abantunse! Ilintu abengi basakamikwe pa lwa ku ntanshi, Baibolo ilangishe fyo ifintu fyalicilapo ukubipa—na pa nshita imo ine, fyaliwama—ukucila fintu baletontonkanya.
15. Mulandu nshi imibele ilelo ibipile ukucila fintu abengi baletontonkanya?
15 Ifintu fyalibipilako pantu, nga fintu twasambilile mu fipande fifumineko, Kristendomu ne mipepele ya bufi yonse imbi nomba line fye fikonaulwa umupwilapo nge fyaonawilwe Yerusalemu mu 607 B.C.E. Te ico ceka, amapolitiki ya mu calo conse, ayo mwi buuku lya Ukusokolola yaimininwako ne ciswango ca mitwe 7 ne nsengo 10 yali mupepi no kufumishiwapo yonse, nge fyo cali na ku nko ishingi ishisenshi ishapalamene na Yerusalemu. (Ukusokolola 13:1, 2; 19:19-21) Mu nshiku sha kwa Esekiele Yehova alondolwele bwino bwino umunsokwe untu ubonaushi bwalepalamina ubwa Yerusalemu bwaletele. Lelo amashiwi yakwe yakakwata ubupilibulo bwakulilako lintu abantu bailuka ubonaushi bulepalamina ubwa cino calo. Yehova atile kuli Esekiele: “Nobe, we mwana wa muntu, ishe cefu; ku kufuniko musana kabili pa kulunguluko mutima wishe icefu pa menso yabo. Nomba, ilyo balesosa kuli iwe, abati, Cinshi uleishishe cefu iwe? e lyo utile, Ulukumo, pantu luleisa; umutima onse ukasunguluka, yakatompoka na maboko yonse, no mweo onse ukafwe cipupu, na makufi yonse yakaba nga menshi. Moneni luleisa, kabili lukafishiwa, cisemo ca kwa Shikulu Yehova.” (Esekiele 21:6, 7; Mateo 24:30) Ifintu fya kutiinya fili mupepi. Ukwangwako kwesu ukukalamba ku bantunse banensu kulatukunta ukubasoka, ukusosa ulwa “lukumo” lwa cipyu ca kwa Yehova icileisa.
16. Ku bafuuka, mulandu nshi imibele iwamineko ukucila ifyo abengi baletontonkanya?
16 Pa nshita imo ine, ku bafuuka ifintu fyaliwaminako ukucila fintu abengi bengelenganya. Mu nshila nshi? Mu kuti Yesu Kristu alifwila pa membu shesu kabili nomba ni Mfumu ileteka mu Bufumu bwa kwa Lesa. (1 Timote 1:15; Ukusokolola 11:15) Amafya ya bantunse ayo yamoneka kwati tayakapwe yakacimfiwa nomba line fye kuli bulya Bufumu bwa mu muulu. Imfwa, ukulwala, ukubotelela, insala, ne misoka, no kukowesha kwa bwikalo fikaba nafipita, kabili Ubufumu bwa kwa Lesa bukateka isonde ilikaba paradise. (Ukusokolola 21:3, 4) Abantunse bonse bakaipakisha umutende wa bukapepa—ukwampana kwa mutende na Yehova Lesa na pa kati ka bene na bene.—Ilumbo 72:7.
17. Kwingilishiwako nshi kuletela inkombe sha mutende wa bukapepa ukusekelela?
17 Mu ncende shimo shimo isha calo, amabumba ya bafuuka balepokelela ubu bukombe bwa mutende wa bukapepa. Ukulanda pa fya kumwenapo finono fye, umwaka wapwile, lipoti wa Ukraine alelangilila ukwingilishiwako kwa bakasabankanya amaperesenti 17. Lipoti wa ku Mozambique alangilile ukwingilishiwako kwa maperesenti 17, Lithuania ukwingilishiwako kwa maperesenti 29. Ukwingilishiwako kwa ku Russia kwali amaperesenti 31, ilintu ku Albania kwali ukwingilishiwako kwa bakasabankanya amaperesenti 52. Uku kwingilishiwako konse kulelangilila amakumi ya makana ya bantu ba mitima ya bufumacumi abalefwaya ukuipakisha umutende wa bukapepa kabili abashangilila ku lubali lwa bulungami. Ukukula kwayangufyanya ukwa musango yo kulaletela aba bwananyina bonse aba Bwina Kristu insansa.
18. Bushe imibele yesu iya mutima ikaba shani, nampo nga bantu baumfwa nelyo iyo?
18 Bushe abantu balasumina mu kwangufyanya nge fyo ku mwenu? Nga ni fyo, tulesekelela capamo na imwe. Nangu ni fyo, mu fifulo fimo ifya kubombelamo, cifwaya ukubombesha nga nshi pa maawala ayengi pa kusanga umuntu umo uulesekelela. Bushe ababombela mu fifulo fya musango yo balaleka amaboko yabo ukunakuka nelyo bushe balatompoka? Iyo. Inte sha kwa Yehova shilebukisha amashiwi ya kwa Lesa kuli Esekiele lintu Atumine uyu kasesema wacaice pa muku wa kubalilapo ukuyashimikila ku baYuda banankwe aya kuti: “Na bo, nga bakomfwa napamo nga bakaano kuumfwa pantu bene ni ŋanda ya bucintala, bakeshibo kuti kasesema aba mu kati kabo.” (Esekiele 2:5) Ukupala Esekiele, tutwalilila ukweba abantu pa lwa mutende wa bukapepa nampo nga baleumfwa nelyo iyo. Nga baumfwa, tulacankwa. Lelo lintu bakaana, batupumya, nelyo fye ukutupakasa, tulashipikisha. Twalitemwa Yehova, kabili Baibolo itila: “Ukutemwa . . . kushishimisha fyonse.” (1 Abena Korinti 13:4, 7) Apantu twalishipikisha ilyo tuleshimikila, abantu balishiba Inte sha kwa Yehova. Balishiba ubukombe bwesu. Lintu impela yaisa, bakeshiba ukuti Inte sha kwa Yehova shalyeseshe ukubaafwa ukuipakisha umutende wa bukapepa.
19. Pamo nga babomfi ba kwa Lesa wa cine, lishuko nshi twakatamika?
19 Bushe kwaliba ishuko ilyacila pa kubombela Yehova? Iyo! Insansa shesu ishakulisha shifuma mu kwampana kwesu na Lesa no kwishiba ukuti tulecita ukufwaya kwakwe. “[Ba nsansa, NW] abantu abaishiba akapundu ka mushilo; mwe Yehova, mu lubuuto lwa cinso cenu e mo bendela.” (Ilumbo 89:15) Shi lyonse natulekatamika ukusekelela kwesu ukwa kuba inkombe sha kwa Lesa ishitwalo mutende ku bantunse. Shi natubombe ulubali lwesu mu mukoosha ukufikila Yehova akatile capwa.
Bushe Muleibukisha?
Ni bani ilelo baba inkombe sha kwa Lesa isha mutende?
Twaishiba shani ukuti Babele Mukalamba aliwile mu 1919?
Mulimo nshi uukalamba uwe “bumba likalamba”?
Mulandu nshi ku ntanshi kulemonekela ukwabipa ukucila fintu abengi baletontonkanya ilelo?
Mulandu nshi inshita ya ku ntanshi ingawaminako ku ba mitima yalungama ukucila ifyo baletontonkanya?
[Ifikope pe bula 21]
Bamo cilabatiinya lintu bamona ukubotelela mu bwikashi bwa bantunse
[Ifikope pe bula 23]
Inkombe sha mutende wa bukapepa e bantu bakwatisha insansa pe sonde ilelo