Bushe Mulekonkelela Ubusuma?

“Nga kwabe ca busuma, nga kwabe ca kutasha, tontonkanyeni ifi fintu.”—ABENA FILIPI 4:8.

 1. Ububifi cinshi, kabili mulandu nshi bushakowesesha ukupepa kwa kwa Yehova?

UBUBIFI bwaba kubotelela kwa mibele isuma. Bwalyandatila icalo twabamo. (Abena Efese 2:1-3) Nangu cibe fyo, Yehova Lesa takaleke ukupepa kwakwe ukwasanguluka ukukoweshiwa. Impapulo sha Bwina Kristu, ukulongana, ukulongana kukalamba, na mabungano filatupeela ukusoka kwa pa nshita yalinga pa lwa myendele iishalungama. Tulapokelela ukwaafwa kusuma ukwa mu Malembo ukwa ‘kulambatila ku caba icisuma’ mu menso ya kwa Lesa. (Abena Roma 12:9) Inte sha kwa Yehova, capamo ngo kuteyanya, baletukuta ukuba abasanguluka, abasuma. Lelo nga pa lwesu umo umo? Ee, bushe mulekonkelela ubusuma?

 2. Ubusuma cinshi, kabili mulandu nshi cifwaila ukubombesha pa kuti tutwalilile abasuma?

² Ubusuma bwaba kuwama kwa mibele, ukuba umusuma, incitilo shalungama ne mitontonkanishishe. Te mibele yatalalila lelo mibele yacincila, iya cikabilila. Ubusuma busanshamo na fimbi ukucila pa kusengauka fye ulubembu; cipilibula ukukonkelela ubusuma. (1 Timote 6:11) Umutumwa Petro akonkomeshe Abena Kristu banankwe ati: “Ku citetekelo cenu lundeniko [ubusuma, NW].” Mu nshila nshi? Ukupitila mu ‘kulundako [ku malayo ya kwa Lesa ayawamisha] ukucincila konse.’ (2 Petro 1:5) Pa mulandu wa kuti twafyalwa abashapwililika, cikabila ukubombesha kwine kwine pa kuti tutwalilile abasuma. Nalyo line, abantu batiina Lesa aba ku kale balicitile fyo, nelyo fye lintu balolenkene ne fipindami fishaikulila.

Akonkelele Ubusuma

 3. Fintu nshi ifibi ifyo Imfumu Ahasi acitile?

³ Amalembo yabamo amalyashi ayengi aya bakonkelele ubusuma. Ku ca kumwenako, langulukeni Hisekia uwali umusuma. Caishibikwa ukuti wishi, Imfumu Ahasi iya kwa Yuda, alepepa Moleke. “Ahasi ali ne myaka amakumi yabili [20] ilyo atendeke ukuteka; kabili ali mfumu imyaka ikumi na mutanda [16] mu Yerusalemu. Tacitile icawama mu menso ya kwa Yehova Lesa wakwe, nga Davidi wishi; aleenda mu mibele ya shamfumu sha bena Israele, na kabili apishishe mwane umwaume mu mulilo, umwabele fya muselu fya nko isho Yehova apyanunwine ku cinso ca bana ba kwa Israele. Kabili aleipaila amalambo no kufutumwine fye fungo mu misansama, na pa tupili, na mwi samba lya muti onse uwalelema.” (2 Ishamfumu 16:2-4) Bamo batunga ukuti ‘ukupisha mu mulilo’ kwalelangilila ukusefya kwa ntambi ukwa kusangulula kabili te koca umuntu nge lambo. Nangu cibe fyo, icitabo ca Molech—A God of Human Sacrifice in the Old Testament (Moleke—Lesa Walefwaya Amalambo ya Bantu uwa mu Cipingo ca Kale), icalembelwe na John Day, cisoso kuti: “Mwaliba ubushinino mu fyalembwa fya pa kale ifya baGriki, abena Roma na bena Carthage, e lyo no bushinino bwa fya cishawasha, ukuti kwaliko ukupeela abantu nga malambo . . . mu nshita sha bena Kanaani, e co takwaba umulandu wa kutwishikila lintu Icipingo ca Kale calandapo mu manshoko [pa lwa kupeela abantu nga malambo].” Ukulundapo, 2 Imilandu 28:3 alondolola mu kulungatika ukuti Ahasi ‘aleoca abana bakwe mu mulilo.’ (Linganyeniko Amalango 12:31; Ilumbo 106:37, 38.) We bubifi nobe ulakula!

 4. Ni shani fintu Hisekia aisungile mu mibele yaiswilemo ububifi?

⁴ Bushe Hisekia aikele shani muli yi mibele yaiswilemo ububifi? Ilumbo 119 lya kulengo buseko, pantu bamo basumine fyo uwashikile ni Hisekia, ilintu acili cilolo. (Ilumbo 119:46, 99, 100) E co imibele aalimo kuti yalangililwa ku mashiwi ya kuti: “Bacilolo na bo banjikalila, bansosa; lelo umubomfi wenu etetule fipope fyenu. Umweo wandi utonye filamba pa mulandu wa bulanda.” (Ilumbo 119:23, 28) Pa kuti aikele na bakapepa ba bufi, Hisekia napamo balemupumya ku balebombela kwi sano, ukumupumya ica kuti alefilwa no kusendama. Nalyo line, akonkelele ubusuma, mu kupita kwa nshita abele imfumu, kabili “alecite cawama mu menso ya kwa Yehova . . . Yehova, Lesa wa bena Israele, e o atetekele.”—2 Ishamfumu 18:1-5.

Balisungilile Ubusuma

 5. Fya kwesha nshi fyalolenkene na Daniele na banankwe batatu?

⁵ Na bambi abali ifya kumwenako mu kusungilila ubusuma bali ni Daniele na banankwe abaHebere batatu, abaleitwa Hanania, Mishaele, na Asaria. Balifumpwilwe ukufuma mu calo cabo no kuya bunkole ku Babele. Iyi misepela ine yalipeelwe amashina ya cina Babele—Belteshasari, Shadraki, Meshaki, na Abednego. Baebelwe ifyo bakulalya “ifya maliila ya mfumu,” ukusanshako ifya kulya ifyo Ifunde lya kwa Lesa lyabindile. Ukulunda pali co, balipatikishiwe ukukanshiwa muli kosi pa fya “mabuuku no lulimi lwa bena Kaldi.” Ici tacali fye kusambilila ululimi lwa cilendo, pantu cimoneke fyo pano inumbwilo “abena Kaldi” ilangilila abasambilila. Muli fyo iyi misepela ya ciHebere yalisambilishiwe ifisambilisho fya bena Babele ifya bufi.—Daniele 1:1-7.

 6. Mulandu nshi twingasosele fyo Daniele akonkelele ubusuma?

⁶ Te mulandu no mutitikisha wa kuti banakileko, Daniele na banankwe batatu basalilepo ubusuma ukucila ububifi. Daniele 1:21 atila: “Daniele abelelelepo [“alikonkenyepo,” NW] ukufika ku mwaka wa ntanshi wa mfumu Koreshe.” Ee, Daniele “alikonkenyepo” ngo mubomfi wa kwa Yehova umusuma ukucila pa myaka 80—ukusangwako ku kwima no kubongoloka kwa shamfumu shakwatisha amaka ishafulilako. Atwalilile uwa busumino kuli Lesa te mulandu ne micenjelo no kupanga kwa balashi babotelela aba buteko no bubifi mu fya bwaume no bwanakashi ubwali mu mipepele ya cina Babele. Daniele atwalilile ukukonkelela ubusuma.

 7. Cinshi twingasambililako ku nshila yakonkele Daniele na banankwe batatu?

⁷ Fingi twingasambililako kuli Daniele waletiina Lesa na banankwe. Bakonkelele ubusuma no kukaana ukwingila mu ntambi sha bena Babele. Nangu ca kuti bapeelwe amashina ya cina Babele, lyonse balishibe ukuti bali babomfi ba kwa Yehova. Pantu, ilyo papitile imyaka nalimo 70, imfumu ya ku Babele yaitile Daniele mwi shina lyakwe ilya ciHebere! (Daniele 5:13) Mu bumi bwakwe bonse ubwalepa, Daniele alikeene ukusuusuka nelyo fye mu milandu inono. Pamo ngo wacaice, “apangile mu mutima wakwe ukukanaikowesha ku fya maliila ya mfumu.” (Daniele 1:8) Ukushangila kwabulo kusuusuka ukwa kwa Daniele na banankwe batatu mu kushininkisha kwalibakoseshe ukucimfya ifya kwesha fya kulenge mfwa ifyo balolenkene na fyo pa numa.—Daniele, ifipandwa 3 na 6.

Ukukonkelela Ubusuma Ilelo

 8. Bushe Abena Kristu bacaice kuti bakaana shani ukwingila mu calo cibifi ica kwa Satana?

⁸ Kwati ni Daniele na banankwe batatu, abantu ba kwa Lesa ilelo balakaana ukwingila mu calo cibifi ica kwa Satana. (1 Yohane 5:19) Nga uli wacaice Umwina Kristu, napamo uletitikishiwa ku fibusa ku kukonkelesha ifyo bacishamo mu mifwalile, imimonekele, ne nyimbo. Nangu ni fyo, mu cifulo ca kukonkelela fashoni iili yonse iyaisa, shangileni, kabili “mwipalana no bwikashi buno.” (Abena Roma 12:2) “[Kaaneni] ukubulapepa ne fya lunkumbwa fya pano isonde, kabili [mube] no mweo wa kutekanya, kabili uwa bulungami, kabili umwabela bukapepa.” (Tito 2:11, 12) Icacindama kutemwikwa kuli Yehova te ku fibusa fyobe iyo.—Amapinda 12:2.

 9. Kutitikisha nshi Abena Kristu ba mu makwebo pambi bengalolenkana na ko, kabili balingile ukuisunga shani?

⁹ Abena Kristu abakalamba na bo balalolenkana no kutitikisha kabili bafwile ukusungilila ubusuma. Abena Kristu bashimakwebo kuti batunkwa ukubomfya inshila sha bufumfuntungu nelyo ukusuulako ifishinte fya buteko na mafunde ya misonko. Nangu ni fyo, te mulandu ne ficita bambi bashimakwebo nelyo abo mubomba na bo, ‘tufwayo kwenda [mu kufumaluka, NW] muli fyonse.’ (AbaHebere 13:18) Amalembo yafwaya ukuti tube abafumaluka no kuba abasuma ku batwingisha incito, abo twaingisha incito, aba kushishanya na bo, na ku mabuteko. (Amalango 25:13-16; Mateo 5:37; Abena Roma 13:1; 1 Timote 5:18; Tito 2:9, 10) Natutukute ukuti ifya makwebo fyesu fibe ifyatantikwa bwino. Kuti twacefyanyako ukukanaumfwana ukupitila mu kusunga ifyalembwa fyalungika no kulemba ifipangano.

Muleibaka!

10. Mulandu nshi tukabila ‘ukuibaka’ ukukuma ku nyimbo twatemwa?

¹⁰ Ilumbo 119:9 likomaila pa lubali na lumbi ulwa kutwalilila ukuba abasuma mu menso ya kwa Lesa. Kemba wa malumbo aimbile ati: “Bushe ni mu nshi umulumendo engasangulwile mibele yakwe? Mu kuibaka umwabele cebo cenu.” Cimo ica fyanso fya kwa Satana ifibomba bwino caba ni nyimbo, shalikwata amaka ayambukila inkuntu. Ku ca bulanda, Abena Kristu bamo balifilwa ‘ukuibaka’ pa lwa nyimbo, kabili basanga ukuti balekumbwa ishacishamo, pamo nge nyimbo sha rap ne sha heavy metal. Bamo kuti basosa abati inyimbo sha musango yo tashibonaula nelyo ukuti tabakutikako ku mashiwi. Bamo batila baipakisha fye imililile yafukila nelyo iya cipongwe. Nangu ni fyo, ku Bena Kristu icipima te fintu bengaipakisha icintu cimo. Ico bangwako kumona nampo nga ico cintu ‘cilatemuna Shikulu.’ (Abena Efese 5:10) Ilingi line, inyimbo sha rap ne sha heavy metal shisumbula ububifi pamo ngo musaalula, ubulalelale, nelyo fye kupepa Satana—ifintu ifyo fishilingile fye no kulumbulwa pa kati ka bantu ba kwa Lesa.a (Abena Efese 5:3) Nampo nga tuli bakalamba nelyo abacaice, umo umo kuti cawama atontonkanya pa cipusho ca kuti, Bushe inyimbo natemwa, shilangilila ukuti nkonkelela ubusuma nelyo ububifi?

11. Ni shani fintu Umwina Kristu engaibaka ukukuma ku maprogramu ya pa televishoni, aya pa vidio, na mafilimu?

¹¹ Amaprogramu ya pa televishoni ayengi, ifikope fya pa vidio, na mafilimu yambi fisumbula ububifi. Ukulingana ne ncenshi imo pa lwa mintontonkanya, ‘ukutemwa umusamwe, ifya bwamba, ulukaakala, ubufunushi, na bukaitemwe’ e fyayandatila amafilimu ayengi ayapangwa ilelo. Muli fyo, ukulaibaka cisanshamo ukucenjela sana pa lwa mafilimu tutamba. Kemba wa malumbo apepele ati: “Aluleni amenso yandi yeba mu kuloleshe fya fye.” (Ilumbo 119:37) E cishinte uwacaice wa Bwina Kristu uwe shina lya Joseph abomfeshe. Lintu filimu imo yatendeke ukulangisha ukulaalana no lukaakala, alifuminemo mu cikuulwa. Bushe ali ne nsoni pa kucite ci? Joseph atila: “Awe iyo. Natontonkenye pali Yehova intanshi na pa lwa kumutemuna.”

Ifyo Isambililo no Kwetetula Fibomba

12. Mulandu nshi isambililo lya pa lwesu no kwetetula fikabilwa pa kuti twingakonkelela ubusuma?

¹² Te kusengauka fye ifyabipa. Ukukonkelela ubusuma kusanshamo ukusambilila no kwetetula pa fisuma ifyalembwa mu Cebo ca kwa Lesa pa kuti ifishinte fyalungama fingabomfiwa mu bumi. Kemba wa malumbo aimbile ukuti: “Ifyo natemwa amalango yenu! Akasuba konse yene e kwetetula kwandi.” (Ilumbo 119:97) Bushe ukutantika kwenu ukwa cila mulungu kwalisanshamo isambililo lya pa lwenu ilya Baibolo ne mpapulo sha Bwina Kristu? Ca cine, kuti cayafya ukusanga inshita ye sambililo lya mukoosha ilya Cebo ca kwa Lesa no kwetetula kwabamo ipepo. Lelo ilingi line kuti mwalubulako inshita ukufuma ku fintu fimbi. (Abena Efese 5:15, 16) Napamo inshita ingabomba bwino kuli imwe ya lucelo ilyo mwingapepa, ukusambilila, no kwetetula.—Linganyeniko Ilumbo 119:147.

13, 14. (a) Mulandu nshi ukwetetula kwacindamina nga nshi? (b) Kwetetula pa malembo nshi ukwingatwaafwa ukupata bucisenene?

¹³ Ukwetetula kwalicindama nga nshi, pantu kulatwaafwa ukwibukisha ifyo twasambilila. Ne cacindamisha, kuti kwatwaafwa ukusumbula imimwene ya bukapepa. Natulangilile: Ukwishiba fye ukuti Lesa alibinda ubulalelale capusana no ‘kupato bubifi no kulambatila ku busuma.’ (Abena Roma 12:9) Kuti tuleyumfwa nga fintu Yehova ayumfwa pa lwa bucisenene ukupitila mu kwetetula pa malembo ya mpikwe aya mu Baibolo, pamo nga Abena Kolose 3:5, apacincisha ukuti: “E ico mulenge fifwe ifya filundwa fyenu ifya pano nse: ubulalelale, ukukowela, umufimbila, ulwinso, bucilende, ulunkumbwa (e kupepo tulubi).” Ipusheni mwe bene amuti: ‘Musango nshi uwa lunkumbwa lwa bwamba mfwile ukulenga ufwe? Finshi ningile ukusengauka ifingabalamuna ulunkumbwa lwakowela? Bushe ni pi ndekabila ukwaluka mu fintu mbishanya na baume nelyo abanakashi?’—Linganyeniko 1 Timote 5:1, 2.

¹⁴ Paulo acincisha Abena Kristu ukutalukako ku bulalelale no kulailama pa kuti ‘tatupulilemo no kupusula munyina.’ (1 Abena Tesalonika 4:3-7) Ipusheni amuti: ‘Mulandu nshi ukucita ubulalelale kwabela ukwa busanso? Nga nalibembwike muli ci, bubi nshi ningailetela ne mwine no muntu umbi? Kuti canyambukila shani lwa ku mupashi, mu nkuntu, na lwa ku mubili? Ni shani pa lwa ba mu cilonganino abatoba ifunde lya kwa Lesa kabili tabalapila? Cinshi cabacitikila?’ Ukumfwila fintu Amalembo yalanda pa lwa myendele ya musango yo kukalenga twapatilako icabipa mu menso ya kwa Lesa. (Ukufuma 20:14; 1 Abena Korinti 5:11-13; 6:9, 10; Abena Galatia 5:19-21; Ukusokolola 21:8) Paulo atila umulalelale “tasuula muntu, lelo asuula Lesa.” (1 Abena Tesalonika 4:8) Mwina Kristu wa musango nshi uwingafwaya ukusuula Wishi wa ku muulu?

Ubusuma no Kubishanya

15. Bushe ukubishanya kwabimbwamo shani mu kukonkelela ubusuma?

¹⁵ Na cimbi icaafwa mu kusungilila ubusuma caba kubishanya kusuma. Kemba wa malumbo aimbile ati: “Ndi munabo kuli bonse abamutiina [mwe Yehova], na ku babake fya kulangulula fyenu.” (Ilumbo 119:63) Tukabila ukubishanya kusuma ukuba ku kulongana kwa Bwina Kristu. (AbaHebere 10:24, 25) Nga ca kuti tuleipaatulako, kuti twaba ba mano kuikwatila, no bubifi kuti bwatwingilila. (Amapinda 18:1) Nangu cibe fyo, ukubishanya kwa Bwina Kristu ukwa cikabilila kuti kwakosha umupampamina wesu uwa kutwalilila ukusungilila ubusuma. Kwena, na kabili tufwile ukuibaka ku kubishanya kubi. Kuti twaba aba bucibusa ku bena mupalamano, abo tubomba na bo, na bo tusambilila na bo ku sukulu. Lelo nga ca kuti cine cine tuleenda mano mano, tukasengauka ukubeleshanya ukucisha mu cipimo na bo abashikonkelela ubusuma bwa Bwina Kristu.—Linganyeniko Abena Kolose 4:5.

16. Ni shani fintu ukubomfya 1 Abena Korinti 15:33 kwingatwaafwa ukukonkelela ubusuma ilelo?

¹⁶ Paulo alembele ati: “Ukubishanya kubi konaule mibele isuma.” Pa kulande fi, alesoka abasumina ukuti nga balebishanya na baitunga ukuba Abena Kristu abakeene isambilisho lya mu Malembo pa lwa kubuuka, kuti balufya icitetekelo cabo. Icishinte ca mu kusoka kwa kwa Paulo cilabomba na ku kubishanya na ba mu cilonganino na ba ku nse. (1 Abena Korinti 15:12, 33) Kwena, tatufwaya ukusengauka bamunyinefwe ba ku mupashi ne nkashi pa mulandu fye wa kuti tabasuminishenye na ifwe pa lwa nshila fye tulemwenamo ifintu. (Mateo 7:4, 5; Abena Roma 14:1-12) Nangu ni fyo, tulekabila ukucenjela nga ca kuti bamo mu cilonganino baibimba mu myendele ya bufumfuntungu nelyo ukulangisha imibele ya bukali nelyo ukuilishanya. (2 Timote 2:20-22) Ca mano ukupalamina kuli abo twingaipakisha ‘ukusansamushiwa pamo.’ (Abena Roma 1:11, 12) Ici cikatwaafwa ukukonkelela inshila itwala ku busuma no kwikalilila “umwa kuyila ku mweo.”—Ilumbo 16:11.

Twalilileni Ukukonkelela Ubusuma

17. Ukulingana na Impendwa icipandwa 25, kukanda nshi abena Israele bakandilwe, kabili cinshi ici citusambilisha?

¹⁷ Ilyo fye kwashele inshita inono ukuti bengile mu Calo Calaiwe, amakana ya bena Israele basalilepo ukukonkelela ububifi—kabili balikandilwepo. (Impendwa, icipandwa 25) Ilelo, abantu ba kwa Yehova beminine fye pa mwinshi wa calo cipya ica bulungami. Ishuko likakwata abatwalilila ukukaana ububifi bwa muno calo likaba kwingila muli cilya calo. Apantu twaba abantunse abashapwililika, kuti tulelemenena ku kulufyanya, lelo Lesa kuti atwaafwa ukukonkelela ukutungulula kwalungama ukwa mupashi wakwe uwa mushilo. (Abena Galatia 5:16; 1 Abena Tesalonika 4:3, 4) Kanshi natumfwile ukukonkomesha Yoshua akonkomeshe abena Israele ukwa kuti: “Beleni Yehova akatiina, no kumubombela muli bumpomfu na mu cishinka.” (Yoshua 24:14) Ukukwata akatiina ka kufulwisha Yehova kukatwaafwa ukukonkelela ubusuma.

18. Cinshi Abena Kristu bonse balingile ukupampaminapo ukukuma ku bubifi no busuma?

¹⁸ Nga ca kuti icifwaisha umutima wenu kutemuna Lesa, pampamineni pa kumfwila ukukonkomesha kwa kwa Paulo ukwa kuti: “Tontonkanyeni fyonse ifya cine, fyonse ifya mucinshi, fyonse ifya bulungami, fyonse ifya musangwela, fyonse ifyayemba, fyonse ifya mutembo, nga kwabe ca busuma, nga kwabe ca kutasha, tontonkanyeni ifi fintu.” Cinshi cikafumamo nga mwacite fi? Paulo atile: “Citeni filya fine; e lyo Lesa wa mutende akaba na imwe.” (Abena Filipi 4:8, 9) Ee, kuti mwakaana ububifi no kukonkelela ubusuma, mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova.

[Futunoti]

Ifishinka fya Kupitulukamo

Cinshi cifwaikwa pa kuti tukonkelele ubusuma?

Ni mu mibele ya musango nshi Hisekia, Daniele, na baHebere batatu batwalilile ukusungilila ubusuma?

Kuti twapala shani Daniele mu kukaana imingalato ya kwa Satana?

Mulandu nshi Abena Kristu bafwile ukuibaka ukukuma ku fya kusekesha?

Cinshi isambililo, ukwetetula, no kubishanya fibomba mu kukonkelela ubusuma?

[Icikope pe bula 15]

Hisekia wacaice akonkelele ubusuma nelyo ca kuti uko aleikala kwali fye bakapepa ba kwa Moleke

[Ifikope pe bula 17]

Abena Kristu bafwile ukuibaka ukukuma ku fya kusekesha