Endeni na Lesa pa Kuti Mulobolole Ubusuma
“Umwela e o batanda, ne cikuku ca mwela e co bakalobolola.”—HOSEA 8:7.
1. Bushe kuti twaenda shani na Yehova?
CILANGUKA ukupita mu mpanga yafina nga pali uuletutungulula uwaishiba bwino iyo mpanga. Kuti cawama ukutungululwa no waishiba bwino impanga ukucila ukwenda fweka. Ifi fine e fyo caba kuli ifwe mu fintu fimo fimo. Mu mampalanya, Yehova ali-itemenwa ukututungulula pa kupita mu mpanga yafinisha iya cino calo cibifi. Ca mano ukwenda nankwe ukucila ukwenda fweka. Nomba, bushe kuti twaenda shani na Lesa? Kuti twaenda na Lesa nga tuleumfwila ifyo atweba mu Cebo cakwe.
2. Finshi twalalandapo muli ici cipande?
2 Icipande cafumineko calelanda pa cilangililo caba muli Hosea ifipandwa 1 ukufika ku 5. Nge fyo twamwene, cilya cilangililo cakwata amasambililo yasuma ayengatwafwa ukulaenda na Lesa. Nomba natulande pa masambililo yasuma ayaba mu fipandwa 6 ukufika ku 9. Pa kubala, kuti cawama tusupawile ifi ifipandwa fine.
Ukusupawila
3. Supawileni ilyashi lyaba muli Hosea ifipandwa 6 ukufika ku 9.
3 Yehova atumine Hosea ukuyasesema intanshi ku bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele. Lulya luko, ulwaishibikwe no kuti Efraimu, ishina lya mukowa uukalamba, lwalikeene Lesa. Ifipandwa 6 ukufika ku 9 ifya kwa Hosea filanga ukuti abantu babulilwe icishinka ica kuti bapulile mu cipingo ca kwa Yehova no kulacita ifyabipa. (Hosea 6:7) Bakeene ukubwelela kuli Yehova kabili bacitile ifipangano ne nko shimbi. Apo balebyala icabipa, baali no kulobolola icabipa, e kuti baali no kupingulwa! Lelo, ukusesema kwa kwa Hosea kwalikwata no bukombe bwe subilo kabili ubwa kusansamusha. Kasesema alaile abantu ukutila kuti babwelela kuli Yehova na o akababelela inkumbu nga ca kuti balapila icine cine.
4. Masambililo nshi ayasuma aya mu kusesema kwa kwa Hosea ayo twalalandapo?
4 Muli fi fipandwa fine ifya kusesema kwa kwa Hosea, kuti twasangamo amasambililo na yambi ayengatwafwa ukulaenda na Lesa. Natulande pa masambililo yasuma yane: (1) Ukulapila kwa cine cine kumonekela mu fyo umuntu acita, te ku fyo alanda; (2) ukutuula amalambo kweka fye takutemuna Lesa; (3) Yehova alakalipa nga bakapepa bakwe bamwalukila; na (4) pa kulobolola ubusuma, tufwile ukubyala ubusuma.
Umumonekela Ukulapila kwa Cine Cine
5. Londololeni ubucindami bwa mashiwi yaba pali Hosea 6:1-3.
5 Ukusesema kwa kwa Hosea kutusambilisha sana pa nkumbu no kulapila. Pali Hosea 6:1-3, tubelengapo ukuti: “Natuye, tubwelele kuli Yehova: pantu wene nalepula, kabili akaposha, nauma, kabili akatukaka pa cilonda; akatupuupuutula mu nshiku shibili, mu bushiku bwa citatu akatwimya, no kutuleka tube aba mweo ku cinso cakwe. Lekeni twishibe, tusupile ukwishiba Yehova; ukufuma kwakwe kwapampamikwa ngo kuca; kabili akesa kuli ifwe nge mfula ya ntanshi, nge mfula ya numa iiloka pa calo.”
6-8. Bubi nshi bwali mu kulapila kwa bena Israele?
6 Nani wasosele amashiwi yaba muli fi fikomo? Abasoma bamo batila abasosele aya mashiwi bena Israele ababulilwe icishinka. Kabili batila aba bantu abashali ne cumfwila baleitunga ukulapila kabili balemona kwati Lesa alibekatilwe inkumbu. Lelo, bambi batila uwasosele aya mashiwi ni kasesema Hosea pa kupaapaata abantu ukuti babwelele kuli Yehova. Te mulandu na basosele aya mashiwi, ilipusho lyacindama lya kuti, Bushe icinabwingi ca bena Israele aba mu bufumu bwa mikowa 10 balilapile icine cine no kubwelela kuli Yehova? Nakalya. Yehova asosela muli Hosea ukuti: “Ndecita nshi kuli iwe, we Efraimu? Ndecita nshi kuli iwe, we Yuda? Pantu uluse lwenu ulu luli nge kumbi lya lucelo, kabili ngo mume uucelelo kulukuta.” (Hosea 6:4) Mwandini aya mashiwi ya bulanda ayaleshinina ukuti abantu ba kwa Lesa balibipile lwa ku mupashi! Uluse lwali fye mupepi no kupwa kwati mume uulukuta bwangu akasuba nga kabalika. Nangu ca kuti abantu baleitunga ukulapila, Yehova tabekatilwe inkumbu. Cinshi calengele?
7 Abena Israele tabalapile no mutima onse. Pali Hosea 7:14 palondolola ubukali bwa kwa Yehova ku bantu bakwe, patila: “Tabalilila kuli ine umutima wabo onse, lelo bapumapo inkonde pa fya kusendamapo fyabo.” Icikomo 16 cilundapo ukuti: “Babwela, lelo te kulola ku wa mu muulu,” e kuti “ku kupepa ukwapulamo.” (utulembo twa pe samba muli Baibolo wa Reference Bible) Abantu tabalefwaya ukwalula imibele yabo pa kuti bengabwelela ku kupepa kwapulamo ukwa kwa Yehova no kuba bacibusa bakwe na kabili. Kanshi, tabalefwaya ukulaenda na Lesa.
8 Mwali ubwafya na bumbi mu kulapila kwa bena Israele. Abantu batwalilile ukucita imembu shalekanalekana pamo nga ukubepa, ukwipaya, ukwiba, ukupepa utulubi, no kucita ifipangano ne nko shimbi. Pali Hosea 7:4, abantu bapashanishiwa kwi “buku ilyakafiwa,” nalimo pa mulandu wa mapange yabipa ayalepya mu mitima yabo. Apo balibipile lwa ku mupashi, bushe aba bantu balekabila ukubekatilwe nkumbu? Iyo! Hosea aeba aba bacipondoka ukuti Yehova “akebukisha amampuulu yabo” kabili “akalolekesha pa membu shabo.” (Hosea 9:9) Taali nakubekatila inkumbu!
9. Amashiwi ya kwa Hosea yatusambilisha cinshi pa kulapila ne nkumbu?
9 Ilyo tubelenga aya mashiwi ya kwa Hosea, cinshi tusambilila pa kulapila ne nkumbu? Ifyacitikile abena Israele fitusambilisha ukuti nga tulefwaya Yehova ukutubelela inkumbu, tufwile ukulapila no mutima wesu onse. Ni mwi ukulapila no mutima onse kumonekela? Yehova tasentekwa ku filamba nelyo ku fyo tulanda. Ukulapila kwa cine cine kumonekela ku fyo umuntu acita. Pa kwikatilwa inkumbu, umubifi alingile ukuleka imembu shakwe no kutendeka ukucita ifintu ukulingana ne fipimo fya kupepa kwapulamo ukwa kwa Yehova.
Ukutuula Amalambo Kweka fye Takutemuna Yehova
10, 11. Nge fyo tumwene ku fyo abena Israele balecita, mulandu nshi ukutuula amalambo kweka fye kushitemwina Yehova?
10 Nomba natulande pe sambililo lya bubili ilitwafwa ukulaenda na Yehova. Lisambililo lya ukuti: Ukutuula amalambo kweka fye takutemuna Lesa. Pali Hosea 6:6, patila: “Uluse e lo [ne Yehova] mbekelwamo, ilambo iyo, no kwishiba Lesa e ko mbekelwamo ukucile fya kuninika.” Moneni ukuti Yehova abekelwa mu luse, imibele iyaba mu mutima, e lyo na mu kwishiba Lesa. Nalimo kuti mwaipusha amuti: ‘Cinshi ici cikomo casoselo kuti Yehova tabekelwa mu “malambo” na mu “fya kuninika”? Bushe ifi tafyalefwaikwa mu malango ya kwa Mose?’
11 Amalambo ne fya kuninika fyalefwaikwa mu Malango ya kwa Mose. Lelo abena Israele ba mu nshiku sha kwa Hosea bali no bwafya ubukalamba. Kufwile kwali abena Israele abaletuula amalambo, ayashalefuma pa nshi ya mutima, abalefwaya fye ukulailanga ukuti bali-ipeeleshe. Kabili, ilyo baletuula aya malambo, balebembuka no kubembuka. Imembu shabo shalelanga ukuti tabali na luse mu mitima yabo. Na kabili balelanga ukuti balikeene ukwishiba Lesa, pantu tabaleikala umwabela ukwishiba. Nga ca kuti abantu tabali ne mitima isuma e lyo ne mibele yabo yalibipa, ninshi amalambo yabo yanshi kuli Yehova? Amalambo yabo yalefulwisha Yehova Lesa.
12. Kusoka nshi Hosea 6:6 yakwatila abantu muno nshiku?
12 Mu mashiwi ya kwa Hosea mwaba no kusoka ku bantu abengi abaya ku macalici muno nshiku. Balatuula amalambo kuli Lesa mu fya mapepo. Lelo, imipepele yabo tayalula imibele yabo. Bushe abantu ba musango yo kuti batemuna Lesa nga ca kuti imitima yabo taibacincisha ukumwishiba bwino bwino, ukucita ifyo basambilila, no kutaluka ku nshila shabipa? Twilatontonkanya ukuti amapepo yeka fye yalatemuna Lesa. Yehova tabekelwa mu bantu abafwaya ukusenaminwa pa kuba fye ne mimonekele ya bukapepa lelo abafilwa ukulacita ifisosa Icebo cakwe.—2 Timote 3:5.
13. Malambo ya musango nshi tutuula, nomba cinshi tulingile ukulaibukisha pa kuti amalambo yesu yengacindama kuli Yehova?
13 Fwe Bena Kristu ba cine, twalishiba ukuti ukutuula amalambo kweka fye takutemuna Lesa. Kwena tatutuula amalambo ya nama kuli Lesa. Lelo, ‘tulatuula ilambo lya kulumbanya kuli Lesa, e kutila, icisabo ca milomo iilumbula apabuuta ishina lyakwe.’ (AbaHebere 13:15) Kanshi calicindama ukuti ifwe twiba nga bena Israele ba mu nshiku sha kwa Hosea, abaletontonkanya ukuti ukutuula amalambo kuli Lesa kwali no kufimba pa membu shabo. Taleni tontonkanyeni pa ca kumwenako ca mukashana uwalecito bulalelale mu bumfisolo, atile: “Natendeke ukubombesha mu mulimo wa kubila, naletontonkanya ukuti nalimo ici cikafimba pa lubembu lwandi.” Ici ca kumwenako nacipalana ku fyo abena Israele bacipondoka balecita. Nomba, Yehova kuti apokelela fye amalambo yesu nga ca kuti tuli ne mitima yalungama ne myendele ya bukapepa.
Yehova Alakalipa Bakapepa Bakwe nga Bamwalukila
14. Ukusesema kwa kwa Hosea kusokolola cinshi pa fyo Lesa ayumfwa?
14 Isambililo lyalenga butatu ilyo tusambilila muli Hosea ifipandwa 6 ukufika ku 9 lilanda pa fyo Yehova omfwa ilyo bakapepa bakwe babula icishinka. Yehova Lesa wa nkumbu, e lyo alakalipa no kukalipa. Wa nkumbu ne cililishi kabili alasekelela abantu nga balapila. Nomba nga ca kuti abantu bakwe tabalelapila, alabakanda. Apo Lesa alatusakamana, alatemwa icine cine nga tuleenda nankwe mu busumino. Amalumbo 149:4 yatila: “[Yehova] acankilwa abantu bakwe.” Nomba, bushe Lesa omfwa shani abantu bakwe nga tabali aba busumino?
15. Ukulingana na Hosea 6:7, cinshi abena Israele bamo balecita ku bena mwabo?
15 Ilyo alelanda pa bena Israele ababula bucishinka, Yehova atile: “Bene, ngo muntunse, bapula mu cipangano. Muli ci e mo bafutika kuli ine.” (Hosea 6:7, NW) Ishiwi lya ciHebere ilyo bapilibula ati “ukufutika” lipilibula no kubepa “ubufi,” nelyo “ukubula bucishinka.” Pali Malaki 2:10-16, ishiwi lya ciHebere limo line lyalibomfiwa pa kulondolola imibele yabipa iya bena Israele abashali na bucishinka ku bena mwabo. Icitabo cimo calanda pali ili shiwi lyabomfiwa pali Hosea 6:7 ukutila abena Israele bali ni bacibusa ba kwa Yehova aba pa mutima nga filya ciba ku baupana, lelo bayonawilile ukutemwa uko Yehova abatemenwe.
16, 17. (a) Cinshi abena Israele bacitile ku cipingo ico Lesa apangene nabo? (b) Cinshi tulingile ukulaibukisha pa fyo tucita?
16 Yehova alemona abena Israele kwati mukashi pa mulandu wa kuti alipangene na lulya luko icipingo. E co lintu abantu bakwe balepula mu cipangano ku mufulo, caleba kwati balecita ubucende. Lesa ali kwati mulume wa kaele, nomba abantu bakwe balimupondokele!
17 Cinshi tulesambililako? Tulesambililako ukuti Lesa alabika amano ku fyo tucita, nampo nga tuleenda nankwe nelyo iyo. Kuti cawama nga tuleibukisha ukuti “Lesa kutemwa” kabili ifyo tucita filamukuma. (1 Yohane 4:16) E ico nga twaba ne misango yabipa, Yehova alakalifiwa kabili tatemunwa. Ukulaibukisha ifi lyonse kuti kwatucingilila kabili kuti kwatukosha ukucimfya amatunko.
Ifyo Twingalobolola Ubusuma
18, 19. Cipope nshi caba pali Hosea 8:7, kabili cafishiwepo shani ku bena Israele?
18 Natulande pe sambililo lyalenga bune ilyo tusambilila mu kusesema kwa kwa Hosea, ifyo twingalobolola ubusuma. Ilyo alelanda pa bupumbu na bucafye bwa misango ya bena Israele, Hosea atile: “Umwela e o batanda, ne cikuku ca mwela e co bakalobolola.” (Hosea 8:7) Kasesema pano alanda icishinte ico tufwile ukulaibukisha lyonse, icitila: Ifyo tucita nomba e fikapima ifikatucitikila ku ntanshi. Bushe ici cishinte cafishiwepo shani ku bena Israele babulilwe icishinka?
19 Ilyo abena Israele balebembuka, balebyala icabipa. Bushe bali no kutwalilila ukubyala ukwabulo kulobolola? Te kuti cibe fyo! Bakakandwa icabipisha. Pali Hosea icipandwa 8:13, patila: ‘Nomba [Yehova] akebukisha amampuulu yabo, no kubakandila pa membu shabo.’ Kabili pali Hosea 9:17, tubelenga ukuti: “Lesa wandi akabapoosa, pantu tabali ne cumfwila kuli wene; kabili bakaba abaseuluka mu nko.” Yehova akalubulwisha abena Israele pa membu shabo. Apo babyele icabipa, bali no kulobolola icabipa. Lesa abapingwile mu 740 B.C.E. ilyo abena Ashuri bacimfishe ubufumu bwa mikowa 10 ubwa Israele no kusenda bonse muli bunkole.
20. Ifyacitikile abena Israele fitusambilisha cinshi?
20 Icacitikile balya bena Israele citusambilisha icishinka ico tushingasengauka, ica kuti: Tulobolola ico tubyala. Icebo ca kwa Lesa citusoka ukuti: “Mwilufiwa: Lesa tasentekwa. Pantu ico umuntu alebyala, e co kabili akalobolola.” (Abena Galatia 6:7) E ico, nga twabyala icabipa, tukalobolola icabipa. Tutile umuntu alacita ubulalelale, icifumamo ca kuti alalobolola icabipa. Mu kuya kwa nshita, alobolola amacushi. Takwaba umuntu nangu umo uushilobolola nga abembuka.
21. Bushe kuti twalobolola shani ubusuma?
21 Nomba kuti twalobolola shani ubusuma? Kuti twayasuka ili lipusho ukubomfya icilangililo cayanguka. Batini, umulimi nga alefwaya ukulobolola amataba, finshi abyala? Bushe atanda amale? Nakalya! Afwile ukubyala ifyo alefwaya ukulobolola. Na ifwe bene nga tulefwaya ukulobolola ubusuma, tulingile ukubyala ubusuma. Nga imwe, muletipo shani? Bushe mulefwaya ukutwalilila ukulalobolola ubusuma, imikalile iisuma kabili iya nsansa pali nomba e lyo ne subilo lya kwikala ku ciyayaya mu calo cipya ica kwa Lesa? Lyena mufwile ukutwalilila ukubyala ubusuma pa kulaenda na Lesa no kulaikala umwabela ifipimo fyakwe ifyalungama.
22. Masambililo nshi twasambilila muli Hosea icipandwa 6 ukufika ku 9?
22 Mu fipandwa 6 ukufika ku 9 ifya kwa Hosea, twasambililamo amasambililo yane ayakatwaafwa ukulaenda na Lesa: (1) Ukulapila kwa cine cine kumonekela ku fyo umuntu acita; (2) ukutuula amalambo kweka fye takutemuna Lesa; (3) Yehova alakalipa nga bakapepa bakwe bamwalukila; na (4) pa kulobolola ubusuma, tufwile ukubyala ubusuma. Bushe ubukombe busangwa mu fipandwa fya kulekelesha fisano muli ili buuku lya mu Baibolo kuti bwatwafwa shani ukulaenda na Lesa?
Bushe Kuti Mwayasuka Shani?
• Ukulapila kwa cine cine kumonekela mwi?
• Mulandu nshi ukutuula amalambo kweka fye kushitemwina Shifwe wa ku muulu?
• Bushe Lesa omfwa shani bakapepa bakwe nga babulwe cishinka?
• Cinshi tulingile ukubyala pa kuti twingalobolola ubusuma?
[Icikope pe bula 23]
Uluse lwa bena Israele lwalipwile kwati ni filya umume wa lucelo ukuntika bwangu
[Icikope pe bula 23]
Amapange yabipa aya bena Israele yalepya kwati libuku
[Icikope pe bula 24]
Mulandu nshi Yehova akaanine amalambo yaletuula abantu bakwe?
[Icikope pe bula 25]
Pa kulobolola ubusuma, tulingile ukubyala ubusuma