Maria (Nyina kwa Yesu)

Ubulondoloshi: Umwanakashi wasalilwe muli bulesa no kusenaminwa apakalamba uwafyele Yesu. Kwaba baMaria bambi basano abalumbulwa muli Baibolo. Uyu aali intuntuko ya Mfumu Davidi, uwa mu mukowa wa kwa Yuda, kabili umwana mwanakashi uwa kwa Heli. Lintu alondololwa kuli ifwe mu kubalilapo mu Malembo, alikobekelwa kuli Yosefe, na o uwa mu mukowa wa kwa Yuda kabili intuntuko ya kwa Davidi.

Cinshi twingasambilila ukufuma mu calembwa ca muli Baibolo pa lwa kwa Maria?

(1) Isambililo lya kuitemenwa ukukutika ku cintu Lesa asosa ukupitila mu ntumi shakwe nelyo cingatila ico tumfwa pa kubalilapo kuti catupelenganya nelyo ukumoneka icishingacitika.—Luka 1:26-37.

(2) Ukushipa kwa kubomba mu kumfwana na cintu umo asambilila ukuba ukufwaya kwa kwa Lesa, ukucetekela mu kukumanina muli wene. (Mona Luka 1:38. Nga fintu calangwa pa Amalango 22:23, 24, kuti kwabako ifya kufumamo fyabipisha ku mukashana wa ciYuda uushaupwa uwasangilwe ukuti aali ne fumo.)

(3) Ukuitemenwa kwa kwa Lesa ukubomfya umuntu ukwabulo kusakamana icifulo ca uyo muntu mu bumi.—Linganyako Luka 2:22-24 na Ubwina Lebi 12:1-8.

(4) Ukupeela ukupulamo ku mabuseko ya ku mupashi. (Mona Luka 2:41; Imil. 1:14. Tacafwaikwe ukuti abakashi ba ciYuda bailunde ku balume babo pa lwendo lwalepa ku Yerusalemu pa nshita ya Kucilila cila mwaka, lelo Maria alicitile fyo.)

(5) Ukutesekesha kwa kusanguluka kwa mibele.—Luka 1:34.

(6) Umukoosha mu kusambilisha abana Icebo ca kwa Lesa. (Ici calilangililwe mu cintu Yesu alecita pa mushinku wa myaka 12. Mona Luka 2:42, 46-49.)

Bushe Maria mu cine cine aali nacisungu lintu afyele Yesu?

Luka 1:26-31 (JB) ashimika ukuti caali kuli “nacisungu” uwe shina lya Maria e ko malaika Gabriele atwele imbila ya kuti: “Uli no kwimita no kufyalo mwana, kabili ufwile ukumwinika Yesu.” Pali ici, Luka 1 icikomo 34 cilondolola ukuti, “Maria asosele kuli malaika ukuti‚ ‘Lelo ni shani fintu ici cingesako, apantu ndi nacisungu [“Nshaishiba mwaume: uko e kuti, pamo ngo mulume,” NAB amashiwi ya pe samba; “Nshakumanapo na mwaume,” NW]?’” Mateo 1:22-25 alundapo ukuti: “Awe ici conse caishileba ukuti cifishiwe icasosele Shikulu muli kasesema, aciti, Moneni, umukashana uushabala opwa akemita, no kufyalo mwana mwaume, kabili ishina lyakwe likenikwe Imanuele; (Icalola mu kuti, Lesa aba na ifwe). Awe Yosefe abuukile mu tulo, acitile ifyo malaika wa kwa Shikulu amwebele; ailebuulo mukashi wakwe, no kukanamwishiba asukile afyalo mwana mwaume, uo ainike ishina lyakwe Yesu.”

Bushe ici calibamo ukupelulula? Mu kushininkisha tacaali icishingacitika kuli Kabumba, uwaelengenye ifilundwa fya kufyalilako ifya bantunse, ku kuletako ukunonyiwa kwa lusandesande lwa lini mwi fumo lya kwa Maria ku nshila shacile cifyalilwa. Mu cipesha amano, Yehova akuushishe amaka ya bumi ne cipasho ca buntu bwa Mwana wakwe uwe beli uwa ku mulu ukwisa mwi fumo lya kwa Maria. Amaka ya kwa Lesa umwine ayabomba, umupashi wakwe uwa mushilo, yacingilile ukulunduluka kwa mwana mwi fumo lya kwa Maria ica kuti icafyelwe caali muntunse wapwililika.—Luka 1:35; Yoh. 17:5.

Bushe Maria aali nacisungu lyonse?

Mat. 13:53-56: “Ilyo Yesu apwishishe imilumbe iyi, alikumbulwikeko. Kabili pa kufika ku mwabo, alabasambilisha mwi sunagoge lyabo, basukile bapapa, abati, Bushe amano aya ne fya maka ifi ifyakwata uyu fyafuma kwi? Bushe uyu te mwana wa kwa kabasa? Bushe nyina taitwa Maria, na bamunyina [ciGreek, a·del·phoiʹ] ni ba Yakobo na Yose na Simone na Yuda? Ne nkashi [ciGreek, a·del·phaiʹ] shakwe, bushe tashaba kuno mwesu shonse?” (Pa cishinte ca ili lembo, bushe kuti wasondwelela ukuti Yesu aali e mwana eka fye uwa kwa Maria nelyo ukuti alikwete abana bambi abaume na banakashi?)

New Catholic Encyclopedia (1967, Vol. IX, ibu. 337) isumina ukukuma ku mashiwi ya ciGreek a·del·phoiʹ na a·del·phaiʹ, ayabomfiwa pali Mateo 13:55, 56, ukuti aya “yakwata ubupilibulo bwa kwa munyina na nkashi aba ku mulopa umo wine mu calo cilande ciGreek ica nshita ya kwa Kabila wa mbila nsuma kabili mu cifyalilwa yali no kumfwikwa mu cifyalilwa kuli kabelenga wakwe uwa ciGreek muli ayo mano. Ukulola ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwalenga 4 (mupepi na 380) Helvidius mu citabo cakwe ico nomba caluba aebekeshe ici cishinka pa kupeela kuli Maria abana bambi pa mbali ya kwa Yesu pa kuti alenge wene ukuba icipasho ca banyina bakwata indupwa ishikalamba. St. Jerome, ukukuntwa ku cisumino ca cishilano ice Calici muli bunacisungu bwatwalilila ubwa kwa Maria, alembele katrakiti ukulwisha Helvidius (A.D. 383) umo alundulwile ukulondolola . . . uko na nomba kwaba ukwaseeka pa kati ka basambi ba ciKatolika.”

Marko 3:31-35: “E lyo bafika nyina na bamunyina; kabili, pa kwiminina pa nse, batumine kuli wene aba kumwita. Ibumba lyaikele ukumushinguluka; awe batile kuli wene‚ Moneni‚ nyinenwe na bamunyinenwe bali pa nse balemufwaya. E lyo abaaswike, ati, Ni ani mayo na bamunyinane? Kabili pa kuŋunaŋuna pa baikele ibumba uko ali, atile, Moneni mayo na bamunyinane! Pantu onse uucite co Lesa atemwa, wene e ndume nandi ne nkashi yandi na mayo.” (Pano ukulekana kwalengama kwalicitwa pa kati ka bamunyina ba cifyalilwa aba kwa Yesu na bamunyina ba ku mupashi, abasambi bakwe. Takwaba nangu umo uutunga ukuti ukuloshako kwa kuli nyina wa kwa Yesu kupilibula icili conse icapusanako ukufuma ku cintu cisosa. Bushe cili ica kukonkesha, lyene, ukupelulula ukuti bamunyina bakwe aba cifyalilwa tabaali ifyo lelo pambi baali bafyala? Lintu ico icilepilibulwa tacili ni bamunyina kano abantu ba umo, ishiwi lyapusanako ilya ciGreek [syg·ge·nonʹ] e libomfiwa, pamo nga pali Luka 21:16.)

Bushe Maria aali Nyina wa kwa Lesa?

Malaika uwamwebele ulwa kufyalwa kwaleisa ukwa cipesha amano tasosele ifyo umwana wakwe akaba Lesa. Asosele ukuti: “Ukemite fumo, no kufyalo mwana mwaume, ne shina lyakwe ukamwinike Yesu. Wene akabo mukalamba, no kwitwa Umwana wa Wapulamo. . . . Icikafyalwa ciketilwa ica mushilo Umwana wa kwa Lesa.”—Luka 1:31-35, JB; utulembo tunono natulundwako.

Heb. 2:14, 17: “Apo abana bakumako ku buntunse bwa mulopa no mubili, no mwine ifyo fine [Yesu] akumisheko . . . E ico afwile ukupalana na bamunyina mu fintu fyonse.” (Lelo bushe nga ‘alipalile’ bamunyina nga ca kuti aali Lesa mu muntu?)

New Catholic Encyclopedia isoso kuti: “Maria mu cine cine ni nyina wa kwa Lesa nga ca kuti imibele ibili yafikilishiwa: ukuti mu cituntulu ni nyina wa kwa Yesu no kuti Yesu mu cituntulu ni Lesa.” (1967, Vol. X, ibu. 21) Baibolo isoso kuti Maria aali ni nyina wa kwa Yesu, lelo bushe Yesu aali ni Lesa? Mu mwanda wa myaka uwalenga ine, inshita itali pa numa lintu ukulemba Baibolo kwapwishishiwe, Icalici lyapangile ubulondoloshi bwa liko ubwa Bulesa butatu. (New Catholic Encyclopedia, 1967, Vol. XIV, ibu. 295; mona ibula 405, pe samba lya mutwe “Bulesa Butatu.”) Pali iyo nshita mu Cisumino ca Nicene Icalici lyalandile ulwa kwa Yesu Kristu nga “Lesa Wine.” Pa numa ya ico, pa Cilye ca mu Efese mu 431 C.E., Maria abilishiwe kwi Calici ukuba The·o·toʹkos, ukupilibula “Uwafyele Lesa” nelyo “Nyina wa kwa Lesa.” Nangu cibe fyo, nelyo ni iyo inumbwilo nelyo imfundo taisangwa mu calembwa ca bupilibulo ubuli bonse ubwa Baibolo. (Mona amabula 430-434, pe samba lya “Yesu Kristu.”)

Bushe Maria umwine wine aimitwe uwabulo lubembu, uwalubuka ukufuma ku lubembu lwa kubalilapo lintu nyina amwimite?

New Catholic Encyclopedia (1967, Vol. VII, amabu. 378-381) isumina ukukuma ku kutendeka kwa cisumino ukuti: “. . . Imfundo ya kwimitwa mu Kubulwo lubembu taisambilishiwa mu kulungatika mu Malembo. . . . Bashibo ba mu kubangilila abe Calici bamwene Maria ngo wa mushilo lelo te pamo ngo wabulwo lubembu umupwilapo. . . . Tacingacitika ukupeela ubushiku bwa cine cine lintu icisumino camwene ngo mulandu wa cisumino, lelo ukufika mu mwanda wa myaka uwalenga 8 nelyo uwalenga 9 cimoneka ukuba icasuminwa mu cinkumbawile. . . . [Mu 1854 Papa Pius IX alondolwele icisumino capampamikwa] ‘icapampamina ukuti Nacisungu Maria Uwacilishapo Kupaalwa abakilwe ukufuma ku kukantaikwa konse ukwa lubembu lwa kubalilapo mu Kwimitwa kwakwe.’” Ici cisumino calikoshiwe ku Vatican II (1962-1965).—The Documents of Vatican II (New York, 1966), ukulembwa na W. M. Abbott, S.J., ibu. 88.

Baibolo iine isoso kuti: “Filya ulubembu lwaingilile mu muntu umo [Adamu] pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.” (Rom. 5:12; utulembo tunono natulundwako.) Bushe ico cisanshamo Maria? Baibolo ishimika ukuti mu kumfwana ne cifwaikwa ce Funde lya kwa Mose, inshiku 40 pa numa ya kufyalwa kwa kwa Yesu Maria apeele pe tempele mu Yerusalemu ica kuninika ca pa lubembu ku kusangululwa ku kukowela. Na o, wine, alipyene ulubembu no kukanapwililika ukufuma kuli Adamu.—Luka 2:22-24; Lebi 12:1-8.

Bushe Maria aninine ku mulu no mubili wakwe uwa munofu?

Mu kulanda pa lwa kubilisha kwacitilwe na Papa Pius XII mu 1950 ukwalengele ici cifundisho capampamikwa ukuba icipande ca bulashi ica cisumino ca ciKatolika, New Catholic Encyclopedia (1967, Vol. I, ibu. 972) ilondololo kuti: “Takwaba kuloshako kwa kulungatika ku Kutubulula muli Baibolo, lelo Papa apampamina pa cipope ca kubilishiwa kwa kuti Amalembo e citendekelo ca kupelako ica ici cine.”

Baibolo iine isoso kuti: “Umubili no mulopa te kuti fipyane ubufumu bwa kwa Lesa; nangu kubola te kuti kupyane ukukanabola.” (1 Kor. 15:50) Yesu asosele ukuti “Lesa mupashi.” Pa kubuushiwa kwa kwa Yesu na kabili abele umupashi, nomba “umupashi wa mweo.” Bamalaika mipashi. (Yoh. 4:24; 1 Kor. 15:45; Heb. 1:13, 14, JB) Ni kwi kwaba icishinte ca mu Malembo ica kusoselo kuti uuli onse kuti afika ku bumi bwa ku mulu mu mubili uufwaya ifyashingulukako fya ku mubili ifya pe sonde ku kuukosha? (Mona amabula 298-300, pe samba lya “Ukubuuka.”)

Bushe calibe calinga ukulungatika amapepo kuli Maria ngo wakulandilako?

Yesu Kristu asosele ukuti: “Imwe pepeni ifyo, amuti: Shifwe wa mulu . . . ” Na kabili asosele ukuti: “Ni ne nshila ne cine no mweo: takuli uwisa kuli Tata, kano aishila muli ine. . . . Nga mukalombela akantu mwi shina lyandi, ine nkacita.”—Mat. 6:9; Yoh. 14:6, 14, JB; utulembo tunono natulundwako.

Bushe amapepo kuli Wishi ukupitila muli Yesu Kristu kuti yapokelelwa mu kuba no kumfwikisha ne cililishi nga fintu yengacita nga ca kuti yatungulwilwe ukupitila mu muntu umo uwayakene ifya kukumanya fya musango wa banakashi? Ukukuma kuli Wishi, Baibolo itwebo kuti: “Nga fintu wishi asunga abana bakwe mu cikuku, e fyo Yahweh asunga abamutiina; alishiba ifyo twapangwa, alebukisha ukuti tuli lukungu.” Ni “Lesa wa cikuku ne cililishi, uukokolo kukalipa, uwafulisho luse ne cishinka.” (Amalu. 103:13, 14; Ukufu. 34:6, JB) Kabili ulwa kwa Kristu calilembwa ukuti: “Pantu tatuli na shimapepo mukalamba uushingatusakamana ku kunaka kwesu; lelo uwaeshiwe kuli fyonse ifyo fine na ifwe tweshiwako, no kubulo kubembuka. E ico tupalamine no kupama ku cipuna ca bufumu ica kusenamina, ukuti tumone uluse no kusango kusenamina ku kutwafwa pa nshita ya kukabila kwesu.”—Heb. 4:15, 16, JB.

Bushe ukucindikisha ifipasho fya kwa Maria kulomfwana no buKristu bwa mu Baibolo?

Icibelesho mu kushininkisha cakoseleshiwe ku Vatican II (1962-1965). “Ici Cilye cacilishapo kushila . . . cilekonkomesha bonse abana baume abe Calici ukuti ukusefya, ukucilisha ukusefya kwa mipepele, ukwa kwa Nacisungu Wapaalwa, kukoseleshiwe apakalamba. Cilekambisha ukuti ifibelesho no kubelesha ukuipeelesha ukulola kuli wene fiteeswe nga fintu catashiwa ku bulashi bwa kusambilisha ubwe Calici mu kupita kwa myanda ya myaka, no kuti ifyo fipoope fyapeelwe mu nshita sha kubangilila ukukuma ku kucindikisha ifipasho fya kwa Kristu, Nacisungu Wapaalwa, na batakatifu, fibakwe mu butotelo.”—The Documents of Vatican II, amabu. 94, 95.

Ku casuko ca mu Baibolo, mona “Ifipasho,” amabula 135-139.

Bushe Maria alicindikwe mu kuibela mu cilonganino ca bwina Kristu ica mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?

Umutumwa Petro tacita ukulumbula kwaibela kuli wene mu kulemba kwakwe ukwapuutwamo. Umutumwa Paulo tabomfeshe ishina lyakwe mu makalata yakwe ayapuutwamo lelo alandile ulwa wene pamo nge fyo “mwanakashi.”—Gal. 4:4.

Ca kumwenako nshi cintu Yesu umwine aimike mu kulosha kuli nyina?

Yoh. 2:3, 4, JB: “Lintu babuulilwe umwangashi [pa mutebeto wa bwinga mu Kana], apantu umwangashi wapayanishiwe ku bwinga walipwile onse, nyina kwa Yesu asosele kuli wene ukuti, ‘Tabakwete mwangashi’. Yesu asosele ukuti, ‘We mwanakashi, mulandu nshi ukupilibukila kuli ine [“cinshi kuli ine na kuli iwe,” Dy]? Inshita yandi tailafika.” (Lintu Yesu aali umwana ainashishe umwine kuli nyina na wishi muleshi. Lelo nomba apantu aali uwakula mu cikuku lelo mu kushangila akene ukutungulula kwa kwa nyina Maria. Nyina apokelele ukulungikwa mu kuicefya.)

Luka 11:27, 28, JB: “Nomba ilyo [Yesu] alelanda, umwanakashi mwi bumba asanswile ishiwi lyakwe no kusoso kuti, ‘Lya nsansa ifumo ilyakufyele na mabele ayo waonkeleko!’ Lelo ayaswike ukuti‚ ‘Abacilapo insansa ni abo abomfwa icebo ca kwa Lesa no kucilama!’” (Ili mu kushininkisha nga lyali lishuko lya mu nshita kuli Yesu ukupeela umucinshi waibela kuli nyina nga ca kuti ico caali icalinga. Tacitile ifyo.)

Finshi fyaba intulo sha lyashi lya kale ifya kucindikisha Maria?

E fisosa shimapepo wa ciKatolika Andrew Greeley: “Maria aba cimo ica fishibilo fyakwatisha amaka ifya butotelo mu lyashi lya kale ilya calo ca ku Masamba . . . Icishibilo ca kwa Maria calundanya ubuKristu mu kulungatika ku mabutotelo ya pa kale aya balesa banakashi banyina.”—The Making of the Popes 1978 (U.S.A., 1979), ibu. 227.

Ica buseko cili cifulo uko icisambilisho ca kuti Maria ni Nyina wa kwa Lesa cakoshiwe. “Icilye ca mu Efese icakumene mu ciyanda ca Theotokos mu 431. Kulya, nga kwingaba ukuli konse, mu musumba uwalumbwike mu kuipeelesha kwa uko kuli Artemis, nelyo Diana nga fintu abena Roma bamwitile, umo icipasho cakwe casoselwe ukupona ukufuma mu mulu, pe samba lya cinshingwa ce tempele likalamba ilyapeelwe kuli Magna Mater ukutula 330 B.C. no kubamo, ukulingana ne cishilano, ubwikalo bwa pa nshita inono ubwa kwa Maria, ilumbo ‘Uwafyele Lesa’ te kuti likane ukusumbulwa.”—The Cult of the Mother-Goddess (New York, 1959), E. O. James, ibu. 207.

Nga Umo Asoso Kuti—

‘Bushe mwalisumina muli Nacisungu Maria?’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Amalembo ya Mushilo yasosa mu kulengama ukuti nyina wa kwa Yesu aali ni nacisungu, kabili twalisumine co. Lesa aali ni Wishi. Umwana uwafyelwe mu cine cine aali Mwana wa kwa Lesa, pamo fye nga fintu malaika aebele Maria. (Luka 1:35)’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Lelo bushe mwalibala amulanguluka umulandu cabelele cacindama ukuti Yesu afyalwe muli iyo nshita? . . . Ni muli iyo nshila yeka e lintu icilubula calinga cingapayanishiwa icingacilengo kucitikako ku kulubulwa ukufuma ku lubembu ne mfwa kuli ifwe.—1 Tim. 2:5, 6; lyene nakalimo Yohane 3:16.’

Nelyo kuti wasosa ukuti: ‘Ee, twalisumina. Twalisumina icili conse ico Amalembo Yashila yasosa pa lwa wene, kabili mu kushininkisha yasosa ukuti aali nacisungu lintu afyele Yesu. Nsanga na kabili ifintu fimbi ifya kukafyo mutima ifyo yatweba pa lwa kwa Maria na masambililo twingasambilila ukufuma kuli wene. (Bomfya ifyebo pa mabula 229, 230.)’

‘Tamwasumina muli Nacisungu Maria’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Nalishiba ukuti kwaliba abantu abashasumina ukuti aali nacisungu uwafyele Umwana wa kwa Lesa. Lelo twalisumina ico. (Isula cimo ica fitabo fyesu ku ciputulwa icilanda pa mulandu no kulanga mwine ŋanda.)’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Lelo bushe kwalibako icili conse icacilapo icikabilwa nga tuli no kunonka ipusukilo? . . . Mona cintu Yesu asosele mwi pepo kuli Wishi. (Yoh. 17:3)’