Ifyo Ukwaluka kwa kwa Kristu Kwambukila Iwe

Abaume bane e lintu baninine fye ulupili lwasansama. Muli shilya mpili icintu cimo ica kupapusha calicitike. Ilyo abasambi batatu abapapushiwa aba kwa Yesu Kristu balelolesha, apitile mu kwaluka ilyo balemonako. Kutikeni ilyo kalemba we Landwe Marko alecita lipoti ici ca kuponako ca kucincimusha:

“YESU abuula Petro na Yakobo na Yohane, no kubaninika pa lupili ulwasansama ku mbali beka; kabili ayaluka pa cinso cabo, ne fya kufwala fyakwe fyabe fyabengeshima, ifyabuuta tutu, ifya kuti kabuutusha wa nsalu uwa pano isonde tengafibuutusha. E lyo Eliya pamo na Mose bamoneke kuli bene, balelanda na Yesu. Na Petro asosele kuli Yesu, ati, Rabi, cawamina ifwe ukuba pano; tusakeko insakwe shitatu; imo yenu, imo ya kwa Mose, na imo ya kwa Eliya. (Pantu taishibe ica kwankula; pantu balitiinishe.) E lyo kwaishile ikumbi lyabakupikila: na mwi kumbi mwafumine ishiwi, aliti, Uyu e Mwana wandi Uwatemwikwa, muumfweni. Na pa kucebuka lubilo lubilo, tabamwene muntu nangu umo, kano Yesu eka pamo na bene.”—Marko 9:2-8.

Citontokanye! Icinso ca kwa Yesu cabalike nga kasuba. (Mateo 17:2) Ifya kufwala fyakwe fyalebengeshima, “ifya kuti kabuutusha wa nsalu uwa pano isonde tengafibuutusha.” Kwaliko iciunda ce shiwi lya maka ilya kwa Lesa umwine ukubilisha pa lwa Mwana wakwe. We ca kuponako ca kusungusha!

Ishiwi lya ciGreek pano ilyapilibulwa ‘ukwalulwa’ lipilibula “ukwalwila mu mibele imbi.” Lilamoneka na kabili pa Abena Roma 12:2, apo Abena Kristu bafundwa ‘ukusangulwa’ pa kulenge mitima yabo ipya.—An Expository Dictionary of New Testament Words, kuli W. E. Vine, Volume IV, ibula 148.

Ee, ica kuponako ca kutulumusha cacitike lintu Yesu ayalwilwe inshita imo pa numa ya kusefya kwa ca Kucilila ca 32 C.E. Cinshi catungulwile kuli ici cipesha amano? Bushe calikwata imifwaile yaibela? Mulandu nshi Mose na Eliya babimbilwemo? Kabili ni shani fintu ukwaluka kwa kwa Kristu kwambukila iwe?

Ifya Kuponako Fyatangilile

Pa ntanshi ya kunina ulupili, Yesu na basambi bakwe baali mu bwina mupalamano bwa Kaisarea Filipi. Apantu uyu musumba wali mupepi na makilomita 25 ku masamba ya kapinda ka ku kuso aka Lupili lwa Hermone, ukwaluka kuti pambi kwacitike pa mulu wa nsunsu sha luko ishasansama.

Ilintu baleenda ukuya ku “lupili lwasansama,” Yesu aipwishe abasambi ati: “Bushe abantu batila ni ne ani?” Bayankwileko ati: “Yohane Kabatisha; na bambi batila, Eliya; na bambi batila, Umo wa muli bakasesema.” Lyene Kristu alibepwishe ati: “Nga imwe mutila ni ne ani?” Petro ayaswike ati: “Ni mwe Kristu.” Ilyo line fye, Yesu “abakonkomeshe ukuti beeba muntu nangu umo. Kabili atendeke ukubasambilisha ukuti Umwana wa muntu ali no kucule fingi, no kusuulwa ku bakalamba na bashimapepo bakalamba, na bakalemba, no kwipaiwa, no kubuuka kabili apo papite nshiku shitatu.”—Marko 8:27-31.

Yesu atwalilile ukucita ubu bulayo: “E po bali bamo pa beminine pano, abashakasonde mfwa bakasuke abamono bufumu bwa kwa Lesa bwaisa mu maka.” (Marko 9:1; Mateo 16:28) Ubu bulayo bwalifikilishiwe ‘apo papitile inshiku mutanda,’ lintu Yesu alepepa kabili alyalwilwe pa ntanshi ya kwa Petro, Yakobo, na Yohane. Luka asosa ukuti ici cacitike “inshiku cinekonsekonse” pa numa, mu kumonekesha pa mulandu wa kuti alisanshisheko ubushiku bwa bulayo no bo ubwa kufikilishiwa.—Mateo 17:1, 2; Marko 9:2; Luka 9:28.

Te Ciloto Nelyo Icishili ca Cine Cine

Ukwaluka kwa kwa Yesu takwali ciloto. Abatumwa batatu nga te kuti bakwate iciloto cimo cine, kabili Yesu acitile “icimonwa.” Ico tacipilibula icishili ca cine cine, pantu ishiwi lya ciGreek ilyabomfiwa pali Mateo 17:9 konse kumbi lipilibulwa ‘ukumona.’ (Imilimo 7:31) E co abaletamba baali abalola umupwilapo, kabili mu kuba na menso yabo na matwi, mu cishinka balimwene no kumfwa icalecitika.—Luka 9:32.

Uwalola lelo ukwabula ukwishiba ica kusosa, Petro atubulwile ukusaka insakwe shitatu—imo iya kwa Yesu, Mose, na Eliya. (Luka 9:33) Ikumbi lyapangilwe ilyo Petro alandile mu kumonekesha lyalangilile ukubapo kwa kwa Lesa pa lupili, kwati ni pe hema lya kulaishanya ilya kwa Israele mu matololo. (Ukufuma 40:34-38; Luka 9:34) Kabili ukwabulo kutwishika abatumwa te kuti babe mu tulo lintu “Lesa Wishi” abilishe ukuti: “Uyu e Mwana wandi uwasalwa, muumfweni.”—2 Petro 1:17, 18; Luka 9:35.

Umulandu Mose Amwenwe

Lintu ukwaluka kwacitike, Mose aali “[ushaishiba] kantu nangu kamo,” pantu aali nafwa imyanda ya myaka mu kubangilila. (Lukala Milandu 9:5, 10) Ukupala Davidi, tabuushiwe kabili muli ifyo talipo pa lwakwe. (Imilimo 2:29-31) Lelo mulandu nshi Mose amwenwe na Kristu mu cimonwa?

Lesa ali naeba Mose ati: “Nkabemisha kasesema uwa muli bamunyinabo, uwaba nga iwe; kabili nkabike fyebo fyandi mu kanwa kakwe, na o akasosa kuli bene conse ico nkamweba.” (Amalango 18:18) Petro abomfeshe ubu busesemo ukucilisha kuli Yesu Kristu. (Imilimo 3:20-23) Ukufumyako Yesu, Mose aali e kasesema mukalamba untu Lesa atumine ku luko lwa kwa Israele.

Ukupalana epo kwaba pa kati ka kwa Mose na Mose Mukalamba, Yesu Kristu. Ku ca kumwenako, ilintu baali utunya, ubumi bwabo bonse babili bwabikilwe mu busanso kuli bakateka ba culukusu, lelo Lesa amwene kuli cene ukuti utwana twalitengelwe. (Ukufuma 1:20–2:10; Mateo 2:7-23) Bonse babili bapoosele inshiku 40 ukuleko kulya pa kutendeka kwa milimo yabo pamo nga babomfi ba kwa Yehova abaibela. (Ukufuma 24:18; 34:28; Amalango 9:18, 25; Mateo 4:1, 2) Kabili Mose na Yesu bonse babili bacitile ifipesha amano ku maka ya kwa Lesa.—Ukufuma 14:21-31; 16:11-36; Ilumbo 78:12-54; Marko 4:41; Luka 7:18-23; Yohane 14:11.

Lesa abomfeshe Mose ukulubula Israele ukufuma mu busha bwa Egupti, kwati fye fintu Yesu aletako ukulubuka kwa ku mupashi. (Ukufuma 12:37–14:31; Yohane 8:31, 32) Mose alipeelwe ishuko ku kuwikisha icipingo ce Funde pa kati ka kwa Lesa na bena Israele, ilintu Yesu ni Kawikishanya wa cipingo cipya. (Ukufuma 19:3-9; 34:3-7; Yeremia 31:31-34; Luka 22:20; AbaHebere 8:3-6; 9:15) Yehova na kabili abomfeshe Mose ku Kuipangila ishina pa cinso ca bena Israele, abena Egupti, na bambi, kwati fye fintu Yesu Kristu akushishe ishina lya kwa Yehova ilya mushilo. (Ukufuma 9:13-17; 1 Samwele 6:6; Yohane 12:28-30; 17:5, 6, 25, 26) Pa kukwata Mose ukumoneka na Yesu wayalulwa, Lesa alangishe ukuti Kristu aali no kubomba muli ifi fifulo pa cipimo cakulilako.

Umulandu Eliya Amonekele

Nangu cingati kasesema wafwa Eliya tabuushiwe, cali icalinga ukuti alingile ukumoneka mu cimonwa ca kwaluka. Eliya abombele umulimo ukalamba mu kubwesha ukupepa kwasanguluka no kucindika ishina lya kwa Yehova pa kati ka bena Israele. Yesu Kristu acitile cimo cine ilintu aali pe sonde kabili akacita ifyacila na po ku kubwesha ubutotelo bwasanguluka no kwebela Wishi wa ku mulu ukupitila mu Bufumu bwa buMesia.

Kasesema Malaki alangishe ukuti umulimo wa kwa Eliya wacitile icinshingwa imibombele ya nshita ya ku ntanshi. Ukupitila muli Malaki, Lesa atile: “Moneni, nkatuma kuli imwe Eliya kasesema ku kutangililo kwisa kwa bushiku bwa kwa Yehova, ubukulu kabili ubwa kutiinya; na o akabweseshe mitima ya bashibo pa bana, ne mitima ya bana pali bashibo, epali naisaume calo ku citiipu.”—Malaki 4:5, 6.

Ubu busesemo bwakwete ukwisushiwa kwa buko ukunono mu mulimo wa kwa Yohane Kabatisha. Yesu alangishe ici pa numa ya kwaluka, lintu abasambi bakwe baipwishe umulandu bakalemba basoselo kuti Eliya afwile ukwisa intanshi—pa ntanshi ya kumoneka kwa kwa Mesia. Yesu asosele ukuti: “Kwena, Eliya aleisa, no kubweseshamo fyonse. Lelo ndemweba, nati, Eliya aliisa, kabili tabamwishibe, lelo bamucitile conse ico bafwaile. E fyo no Mwana wa muntu alaswa acule kuli bene.” Ubulondoloshi bwalembwa bulundapo ukuti: “E lyo abasambi bailwike ukuti abebele ulwa kwa Yohane Kabatisha.”—Mateo 17:10-13.

Yohane abombele umulimo uwapala uwa kwa Eliya lintu abatishe abaYuda balapiile ku membu shabo ku cipingo ce Funde. Icacilapo ukucindama, Yohane aali e wa kutangilila wa kwa Mesia kabili aishibishe Yesu Kristu. (Mateo 11:11-15; Luka 1:11-17; Yohane 1:29) Lelo mulandu nshi umulimo wa kwa Yohane wali kwisushiwa fye kunono ukwa busesemo bwa kwa Malaki?

Muli ici cimonwa, Eliya amwenwe alelanda na Yesu. Ici cali ni pa numa ya mfwa ya kwa Yohane Kabatisha, muli ifyo ukupilibula ukuti umulimo wa buEliya wali no kubombwa mu nshita ya ku ntanshi. Ukulundapo, ubusesemo bwalangilile ukuti uyu mulimo wali no kubombwa pa ntanshi ya “bushiku bwa kwa Yehova, ubukulu kabili ubwa kutiinya.” Ico ica kuponako cilepalamina lubilo lubilo cisanshamo “ubushiku bukalamba bwa kwa Lesa wa maka yonse” pa Har–Magedon, nelyo Armagedone. (Ukusokolola 16:14-16) Ici capilibwile ukuti ukwimikwa kwali ku ntanshi ukwa Bufumu bwa kwa Lesa ubwa mu mulu kwali no kutangililwa no mulimo waumfwanako ku ncitilo sha kwa Eliya ne mpyani yakwe, Elisha. Kabili ukucila pa mwanda wa myaka umo, Inte sha kwa Yehova isha muno nshiku balitwalilila umulimo ubimbamo ukubwesha kwa kupepa kwasanguluka no kusumbulwa kwe shina lya kwa Lesa.—Ilumbo 145:9-13; Mateo 24:14.

Imifwaile ya Kuko

Ukwaluka kufwile kwalikoseshe Yesu pa mulandu wa kucula ne mfwa fintu aali no kupitamo. Ukumfwa Wishi wa ku mulu ukulanda ulwa wene pamo nga Umwana Wakwe uwasuminishiwa kufwile kwalikoseshe icitetekelo ca kwa Yesu. Lelo cinshi cintu ukwaluka kwacitiile bambi?

Ukwaluka kwa kwa Yesu na kabili kwakoseshe icitetekelo ca ba kutambako. Caebekeshe pa mintontonkanya yabo ukuti Yesu Kristu Mwana wa kwa Lesa. Mu cine cine, apantu Uwa Kulandilako Mukalamba uwa kwa Yehova, Cebo, aali lyene pa kati kabo, baumfwile ishiwi lya kwa Lesa line ukubilisha ukuti: “Uyu e mwana wandi uwatemwikwa, umo mbekelwa.” Nangu cingati Yehova alicitile ubunte bwapalako lintu Yesu abatishiwe, mu kati ka kwaluka Lesa alundileko ukuti abasambi balingile ukumfwa ku Mwana Wakwe.—Mateo 3:13-17; 17:5; Yohane 1:1-3, 14.

Ukwaluka kwakoseshe icitetekelo mu nshila na imbi. Mu kati ka cimonwa, Yesu, “Mose,” na “Eliya” balandile pa lwa ‘kufumapo uko [Kristu] ali no kufisha mu Yerusalemu.’ (Luka 9:31) “Ukufumapo” kwapilibulwa ukufuma ku musango we shiwi lya ciGreek eʹxo·dos. Uku kufuma, nelyo ukufumapo, mu kumonekesha kwasanshishemo fyonse fibili imfwa ya kwa Yesu no kubuushiwa kwakwe kuli Lesa ku bumi bwa ku mupashi. (1 Petro 3:18) E co ukwaluka kwakoseshe icitetekelo mu kubuuka kwa kwa Kristu. Ukucilisha kwakuulile icitetekelo pa kupayanya ubushininkisho bwa kushinina ubwa kuti Yesu aali no kuba Imfumu ya Bufumu bwa buMesia ubwa kwa Lesa. Ukulundapo, icimonwa calangishe ukuti Ubufumu bwali no kuba ubwa bukata.

Ukwaluka na kabili kwakoseshe icitetekelo mu busesemo bwa mu Malembo. Imyaka imo 32 pa numa (mupepi na 64 C.E.), Petro aali acili aleibukisha ici ca kukumanya kabili alembele ukuti: “Pantu tatwakonkelele imilumbe iyashikwa ku bucenjeshi, ilyo twamulengele ukwishiba amaka no kwisa ifya kwa Shikulwifwe Yesu Kristu; lelo twali bakamona wa bumulopwe bwakwe, ilyo apokelele ubukata no mucinshi kuli Lesa Wishi, ilyo kuli wene kwaletelwe ishiwi ukufuma ku bukata bwa bukalamba ubwacilishamo, aliti, Uyu e mwana wandi, Uwatemwikwa, uo mbekelwamo. Kabili ishiwi ili ifwe twalyumfwile lyaletwa ukufuma mu mulu, pa kuti twali pamo nankwe mu lupili lwa mushilo. Kabili twakwate cebo ca kusesema caikashiwo kucila. Kuti cawama nga mwayangwako; cileaka nge nyali umwafiita, busuke buce Ubushiku, no lutanda lwa lucelo lutule mu mitima yenu.”—2 Petro 1:16-19.

Ubupilibulo bwa Kuko Kuli Iwe

Ee, Petro amwene ukwaluka kwa kwa Yesu ngo bushininkisho bwa maka ubwa cebo ca busesemo ica kwa Lesa. Umutumwa Yohane na o pambi aloseshe kuli ici cimonwa lintu asosele ukuti: “Cebo aishilebo buntunse, no kwikala muli ifwe (kabili twaloleshe ubukata bwakwe, ubukata ngo bwa wafyalwa eka kuli Wishi), uwaisulamo ukusenamina ne cine.” (Yohane 1:14) Mu nshila imo ine, ukwaluka kuti kwakuula icitetekelo cobe mu cebo ca busesemo ica kwa Yehova.

Ukwaluka ne fya kuponako fyaampanako kuti fyakosha icitetekelo cobe ukuti Yesu Kristu Mwana wa kwa Lesa na Mesia walaiwa. Kuti kwakosha icisumino cobe mu kubuuka kwa kwa Yesu ku bumi bwa ku mupashi mu mulu. Ici cimonwa ca kupapusha cilingile na kabili ukwingilishako icitetekelo cobe muli kamfulumende ya kwa Lesa, pantu ukwaluka kwali kumwena libela ukwa bukata bwa kwa Kristu na maka ya Bufumu.

Cili ukucilisha ica kukosha icitetekelo ukwishiba ukuti ukwaluka kwa kwa Kristu kwasontele ku bushiku bwesu, lintu ukubapo kwa kwa Yesu kuli ukwa cine cine. (Mateo 24:3-14) Ukutula 1914 aliteka nge Mfumu yasontwa iya kwa Lesa mu mulu. Ubulashi bwakwe bwapeelwa na Lesa na maka mu kwangufyanya fikabeleshiwa ukulwisha abalwani bonse aba kuteka kwa bulesa, ukwiswila inshila ku calo cipya. (2 Petro 3:13) Kuti waipakisha amapaalo ya ciko ayashipwa nga ca kuti wabelesha icitetekelo mu fintu fya kusungusha fyalangishiwa mu kwaluka kwa kwa Yesu Kristu.