Wishi Kabili Eluda—Ukufikilisha Imbali Shonse Shibili

“Lelo umuntu nga taishibo kuteka aba mu ŋanda yakwe iine, bushe engabaka shani ulukuta lwa kwa Lesa?”—1 TIMOTE 3:5.

1, 2. (a) Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, ni shani fintu bakangalila bashimbe na baali abaupa ukwabula abana babombeele bamunyinabo? (b) Ni shani fintu Akula na Priskila baba ca kumwenako ku baupana abengi ilelo?

BAKANGALILA ba mu cilonganino ca Bwina Kristu ica mu kubangilila baleba abashimbe, nelyo abaume baupa ukwabula abana, nelyo abaume ba lupwa na bana. Ukwabulo kutwishika bamo aba muli abo Bena Kristu bali na maka ya kukonka ukupanda amano kwa mutumwa Paulo ukwapeelwa muli kalata wakwe uwa ntanshi ku bena Korinti, icipandwa 7, ukwa kutwalilila ukuba abashimbe. Yesu alilandile ukuti: “Kuli na bamutungwi abaicitile bumutungwi pa mulandu wa bufumu bwa mu muulu.” (Mateo 19:12) Abashimbe ba musango yo, ukupala Paulo nakalimo na bamo pa bo aleenda na bo, baali abantungwa ku kwenda ku kwaafwa bamunyinabo.

² Baibolo taisosa ukuti Barnaba, Marko, Sila, Luka, Timote, na Tito baali abashimbe. Nga balyupile, mu kumonekesha baaliko abantungwa mu kulinga ku fishingamo fya lupwa ukuba na maka ya kwenda inyendo ishalepa ilyo baletumwa ukwalekanalekana. (Imilimo 13:2; 15:39-41; 2 Abena Korinti 8:16, 17; 2 Timote 4:9-11; Tito 1:5) Kuti pambi baleendela pamo na bakashi babo, ukupala Petro na ‘batumwa abashala,’ abo mu kumonekesha balesenda abakashi babo lintu baleya ku cifulo ne cifulo. (1 Abena Korinti 9:5) Akula na Priskila baba ca kumwenako ca baupana abaitemenwe ukukuuka, ukukonka Paulo ukufuma ku Korinti ukuya ku Efese, lyene ukusela ukufuma ku Roma, ukubwelela na kabili ku Efese. Baibolo tailanda nampo nga balikwete abana abali bonse. Umulimo wabo uwa kuipeela ku kubombela bamunyinabo wabaleteele ukutootela ukufuma ku “nkuta shonse sha Bena fyalo.” (Abena Roma 16:3-5; Imilimo 18:2, 18; 2 Timote 4:19) Ilelo, ukwabulo kutwishika kwalibako abaupana abengi, ukupala Akula na Priskila, abengabombela ifilonganino fimbi, nakalimo pa kukuukila ukuli ukukabila kwakulako.

Wishi Kabili Eluda

 3. Cinshi cilangilila ukuti baeluda abengi aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo baali baume baupa abakwete indupwa?

³ Kuti camoneke fyo mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., ubwingi bwa baeluda ba Bwina Kristu baali baume baupa abaali na bana. Lintu Paulo atantike imilingo yalefwaikwa ku muntu ‘uwaletinamina bucilolo,’ alondolwele ukuti Umwina Kristu wa musango yo alingile ukuba “[uutangilila bwino pa, NW] ba mu ŋanda yakwe iine pa kuba na bana bakwe mu kunakila kabili aba mucinshi muli fyonse.”—1 Timote 3:1, 4.

 4. Cinshi calefwaikwa kuli baeluda baupa abakwete abana?

⁴ Nga fintu tumwene, kangalila taakakililweko ukukwata abana, nelyo ukuupa. Lelo nga alyupile, pa kuti engafikapo nga eluda nelyo ngo mubomfi utumikila, Umwina Kristu aali no kubelesha bumutwe bwalinga kabili ubwabamo kutemwa pa mukashi wakwe no kuilango kuti alifikapo ukusunga abana bakwe mu kunakila kwalinga. (1 Abena Korinti 11:3; 1 Timote 3:12, 13) Ubunake ubuli bonse ubwabipisha mu kutungulula aba mu ŋanda yakwe bwali no kulenga munyina ukukanafikapo ku mashuko yaibela mu cilonganino. Mulandu nshi? Paulo alondolola atila: “Lelo umuntu nga taishibo kuteka aba mu ŋanda yakwe iine, bushe engabaka shani ulukuta lwa kwa Lesa?” (1 Timote 3:5) Nga ca kuti abo aba lupwa lwakwe lwine tabali abaitemenwa ukunakila ku bwangalishi bwakwe, ni shani bambi baali no kwankulako?

“Uwaba na Bana Abatetekela”

5, 6. (a) Cifwaikwa nshi ukukuma ku bana cintu Paulo alumbwile kuli Tito? (b) Cinshi cenekelwa kuli baeluda abakwata abana?

⁵ Lintu aleeba Tito ukusonta bakangalila mu filonganino fya mu Krete, Paulo alondolwele ukuti: “Abantu abashitungwa kabi, onse umulume wa mukashi umo, uwaba na bana abatetekela, abashaba na kushininwa kwa kuipoosaika nangu bucintomfwa. Pantu cilolo ali no kubo ushitungwa kabi, pa kuti e kaangalila wa kwa Lesa.” Nomba cipilibula nshi ici cifwaikwa ca kuti “uwaba na bana abatetekela”?—Tito 1:6, 7.

⁶ Inumbwilo ya kuti “uwaba na bana abatetekela” ilosha ku bacaice abo kale kale bapeela imyeo yabo kuli Yehova kabili balibatishiwa nelyo abacaice abalelunduluka ukulola ku kuipeela no lubatisho. Ababa mu cilonganino benekela abana ba baeluda ukuba mu mano ya cinkumbawile abaisunga bwino kabili aba cumfwila. Cilingile ukumonekesha ukuti eluda aleesha apapela amaka yakwe ukukuula icitetekelo mu bana bakwe. Imfumu Solomone yalembele ukuti: “Kanshisho mwaice umo afwile ukubela, ilyo akakota takafumemo.” (Amapinda 22:6) Lelo ni shani nga ca kuti umusepela uo baakansha muli yo nshila akaana ukubombela Yehova nelyo no kucita fye ne cilubo cabipisha?

 7. (a) Mulandu nshi cabele camonekesha ukuti Amapinda 22:6 tayalumbulula ifunde lyaumina? (b) Nga ca kuti umwana wa kwa eluda tasalilepo ukubombela Yehova, mulandu nshi uo eluda apo pene fye ashingalufisha amashuko yakwe?

⁷ Cili icamonekesha ukuti ipinda lyambwilwe pa muulu talileimika ifunde lyaumina kumo. Talilefuutapo icishinte ca kuisalila. (Amalango 30:15, 16, 19) Lintu umwana mwaume nelyo umwanakashi afika pa mushinku wa kushingamwa ku ncitilo shakwe, afwile ukuipingwilo mwine ukukuma ku kuipeela no lubatisho. Nga ca kuti eluda mu kumfwika alipeela ukwaafwa kwa ku mupashi ukufwaikwa, ubutungulushi, no kusalapula, lelo umusepela tausalilepo ukubombela Yehova, wishi apo pene fye tafumishiwapo ngo ushafikapo ukubomba nga kangalila. Lubali lumbi, nga ca kuti eluda aliba na bana banono abafulilako abekala pa ŋanda pa mwakwe, mu kukonkana balalwala lwa ku mupashi no kuleta imilandu, te kuti na kabili alangulukwe nga “uutangilila bwino pa ba mu ŋanda yakwe iine.” (1 Timote 3:4) Icishinka cili ca kuti, cilingile ukumoneka ukuti kangalila aleesha na maka ukukwata “abana abatetekela, abashaba na kushininwa kwa kuipoosaika nangu bucintomfwa.”a

Uwaba no “Mukashi Uushatetekela”

 8. Ni shani fintu eluda alingile ukubomba ukulola ku mukashi wakwe uushatetekela?

⁸ Ukulosha ku baume ba Bwina Kristu ababa na bakashi abashatetekela, Paulo alembele ati: “Ngo wa bwananyina ali no mukashi uushatetekela, kabili umukashi asumino kwikala nankwe, emuleka . . . Pantu . . . no mukashi uushatetekela ashishiwa mu wa bwananyina uo aupwako; ninshi nga bana benu baba abakowela, lelo nomba ba mushilo. Pantu, . . . we mwaume, waishiba shani nalimo ukapususho mukashi obe?” (1 Abena Korinti 7:12-14, 16) Ishiwi “uushatetekela” pano talilelosha ku mukashi uushakwata ifisumino fya mipepele lelo lilelosha kuli umo uushaipeela kuli Yehova. Kuti pambi aali muYuda, nelyo uwasumine muli tulesa twa cisenshi. Ilelo, eluda kuti aba no mukashi uupepa kumbi, uushasumina muli Lesa, nangu fye mukanalesa. Nga ca kuti uyo mwanakashi ali uwaitemenwa ukwikala nankwe, uyo wa bwananyina te kuti amushe pa mulandu fye wa kupusana kwa fisumino. Alingile ukutwalilila ‘ukwikala nankwe umwabelo kwishiba, nga ku cipe icishakosesha; ukumupeelo mucinshi,’ ukwenekelo kumupususha.—1 Petro 3:7; Abena Kolose 3:19.

 9. Mu fyalo umo ifunde lipeela umulume no mukashi insambu ya kusansalika abana babo ku fyo basuminamo kuntu bapepa, ni shani fintu eluda engabombapo, kabili ni shani fintu ico cingambukila amashuko yakwe?

⁹ Nga ca kuti kangalila alikwata abana, akalabomfya bumutwe bwalinga ubwa kuba umulume kabili wishi mu kubakusha “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Mu fyalo ifingi ifunde lilapeela insambu ku baupana bonse babili isha kupayanishisha abana babo amafundisho ya pa fya mipepele. Uko cabe fi umukashi kuti apinda insambu yakwe iya kusansalika abana ku fisumino ne fibelesho fya mipepele yakwe, ifyo fingasanshamo ukubasenda kwi calici lyakwe.b Kwena, abana balingile ukukonka kampingu wabo uwakanshiwa na Baibolo ukukuma ku kukanayobeka mu kusefya kwa mipepele ya bufi. Pamo ngo mutwe wa lupwa, wishi akabomfya insambu yakwe umwine ku kusambilila na bana bakwe no kubasenda ku kulongana ku Ŋanda ya Bufumu ilyo cingacitika. Lintu bafika pa mushinku wa kuipingwila abene, bali no kupingulapo abene inshila bakakonka. (Yoshua 24:15) Nga ca kuti baeluda banankwe na baba mu cilonganino bamona ukuti alebomba ukulingana na cintu ifunde limusuminisha ukucita ku kufunda abana bakwe mu kulinga mu nshila ya cine, takafumishiwepo ngo ushafikapo kuba kangalila.

‘Uutangilila Bwino pa ba mu Ŋanda Yakwe Iine’

10. Nga ca kuti umwaume wa lupwa ni eluda, ni kwi kwaba ukukakililwako kwakwe ukwa kubalilapo?

¹⁰ Nangu fye ni eluda uwaba ni wishi kabili uo umukashi wakwe aaba Mwina Kristu munankwe, tawaba mulimo wayanguka ukwakanye nshita no kusakamana bwino bwino pa kati ka mukashi wakwe, abana ne fishingamo fyakwe ifya mu cilonganino. Amalembo yalicilengo kumfwika ukuti wishi wa Bwina Kristu alikakililwako ukusakamana umukashi wakwe na bana. Paulo alembele ati: “Lelo umuntu nga tasunga abantu bakwe, pali bufi aba mu ŋanda yakwe, ninshi nakaana icitetekelo, kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.” (1 Timote 5:8) Muli ulya kalata umo wine, Paulo alondolwele ukuti baume fye abaupa abaailanga kale kale ukuti balume basuma kabili bawishi basuma e balingile ukutashiwa ku kubomba nga bakangalila.—1 Timote 3:1-5.

11. (a) Ni mu nshila nshi eluda alingile ‘ukupayanishisha abantu bakwe’? (b) Ni shani fintu ici cingaafwa eluda ukufikilisha ifishingamo fyakwe ifya mu cilonganino?

¹¹ Eluda alingile ‘ukusunga’ abantu bakwe te lwa ku mubili fye kweka lelo na kabili na lwa ku mupashi na mu nkuntu. Imfumu ya mano Solomone alembele ati: “Teyanye milimo yobe pa nse, no kuipekanya mu cilime; e lyo kuti waupo mukashi, no kuikuulile ŋanda.” (Amapinda 24:27) E co ilintu alepayanishisha umukashi wakwe na bana ifyo bakabila lwa ku mubili, mu nkuntu, na mu kukokoloka, kangalila alingile na kabili ukubakuula lwa ku mupashi. Ici cisendako inshita—inshita iyo ashingaba na maka ya kupeelesha ku milandu ya cilonganino. Lelo iba ni nshita iingaletako ubunonshi bukalamba mu musango wa nsansa sha lupwa na bumupashi. Mu kupita kwa nshita, nga ca kuti ulupwa lwakwe lwaba ulwakosa lwa ku mupashi, uyu eluda kuti pambi acefyako inshita apoosa pa kubomba na mafya ya mu lupwa. Ici cikacilapo kuleta ubuntungwa ku muntontonkanya ku kubomba ne milandu ya cilonganino. Ica kumwenako cakwe ica kuba umulume na wishi musuma cikaba ca kunonsha lwa ku mupashi ku cilonganino.—1 Petro 5:1-3.

12. Ni mu milandu nshi iya lupwa muntu baeluda abali ni bashibo bengemika ica kumwenako cisuma?

¹² Ukutangilila bwino pa ba mu ŋanda kubimbamo ukutantike nshita ya kutangilila pe sambililo lya lupwa. Calicindama ukuti maka maka baeluda baleimika ica kumwenako cisuma muli ici, apantu indupwa shakosa e shipanga ifilonganino fyakosa. Inshita ya kwa kangalila tailingile lyonse fye ukuba iyafimbilikishiwa na mashuko yambi aya mulimo ica kuti abulwa ne nshita ya kusambilila no mukashi wakwe na bana. Nga ca kuti ifyo e fyo caba, alingile ukubebeta ukutantika kwakwe na kabili. Kuti akabila ukutantika cipya cipya nelyo ukucefyako inshita apeelesha ku milandu imbi, nelyo fye ukukaanako amashuko yamo mu tushita mu tushita.

Ubwangalishi Bwashikatala

13, 14. Kufunda nshi uko “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” aapeela baeluda ababa baume bakwate ndupwa?

¹³ Ukufunda pa lwa kulinganya ifishingamo fya lupwa ne fishingamo fya mu cilonganino takwaba ukupya. Pa myaka iingi “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka” aalipeela ukufunda kuli baeluda pali uyu mulandu. (Mateo 24:45) Ukucila pa myaka 37 iyapitapo, Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa March 15, 1960, amabula 63 na 64, lwapandile amano ukuti: “Bushe mu cituntulu, tacituleta ku mulandu wa kushikatalika ifi fyonse ifipinda inshita yesu? Muli uku kushikatalika lekeni icipimo calinga cilemenene ku mabuseko ya lupwa lwenu lwine. Mu kushininkisha Yehova Lesa tengenekela umuntu ukubomfya inshita yakwe yonse mu mibombele ya cilonganino, mu kwaafwa bamunyina na banankwe ukunonke pusukilo, kabili ukukanasakamana pa lwe pusukilo lya ba mu ŋanda yakwe ine. Umukashi wa muntu na bana baba e kushingamwa kwa kubalilapo.”

¹⁴ Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa November 1, 1986, ibula 22, lwafundile ukuti: “Ukuibimba mu butumikishi bwa mwi bala pamo ngo lupwa kukamupalamika, lelo ukukabila kwaibela ukwa bana kufwaya ukukakililwako kwa nshita yobe iya pa mbali na maka ya mu nkuntu. E co, ukushikatala kulakabilwa ku kupima ni nshita yaba shani wingabomfya ku milimo ya . . . cilonganino, ilintu na kabili ulesakamana lwa ku mupashi, mu nkuntu, na lwa ku mubili ku ‘bantu bobe.’ [Umwina Kristu] afwile ‘ukucita aba ŋanda [yakwe] iine umwabela bukapepa.’ (1 Timote 5:4, 8)”

15. Mulandu nshi eluda uwaba no mukashi na bana akabila ukubela na mano no mucetekanya?

¹⁵ Ipinda lya mu Malembo litila: “Ni ku mano iŋanda ikuulilwa, ni ku mucetekanya ipampamikilwa.” (Amapinda 24:3) Ee, pa kuti kangalila engafikilisha ukukakililwako kwakwe ukwa teokrasi kabili pa nshita imo ine ukukuula aba mu ŋanda yakwe, mu kushininkisha alekabila amano no mucetekanya. Ukulingana na Malembo, alikwate mbali sha bwangalishi ukucila pali lumo. Ulupwa lwakwe e lyo ne fishingamo fyakwe ifya mu cilonganino fyalibimbwamo. Alekabila umucetekanya pa kuti engalinganya pali ifi. (Abena Filipi 1:9, 10) Alekabila amano pa kwimike fiise ntanshi. (Amapinda 2:10, 11) Nangu engayumfwa ukushingamwa ukusakamana amashuko yakwe aya mu cilonganino, alingile ukwishibo kuti pamo ngo mulume kabili wishi, icishingamo ca kubalilapo icapeelwa na Lesa caba kusakamanwa kwa lupwa lwakwe ne pusukilo lyabo.

Bawishi Basuma Kabili Baeluda Basuma

16. Busuma nshi bubako kuli eluda nga na kabili ali ni wishi?

¹⁶ Eluda uwaba na bana aba mibele isuma kuti aba cibombelo cine cine. Nga ca kuti alisambilila ukusakamana bwino ulupwa lwakwe, alaiteyanya ku kwaafwako indupwa shimbi mu cilonganino. Alomfwikisha amafya yabo bwino kabili kuti apeela ukufunda uko kulange fyo alikwato kubelesha. Mu nsansa, amakana ya baeluda ukupulinkane calo conse balebomba bwino nga abalume, bawishi, kabili nga bakangalila.

17. (a) Cinshi cintu umwaume uuli ni wishi kabili eluda ashilingile kulaba? (b) Ni shani fintu aba mu cilonganino bambi bengamulangulukilako?

¹⁷ Pa kuti umwaume wa lupwa abe eluda, afwile ukuba Mwina Kristu wakosoka uwa kuti, ilyo alesakamana umukashi wakwe na bana, kuti atantike milandu yakwe bwino pa kuti aba na maka ya kupeelako inshita no kusakamana bambi mu cilonganino. Talingile ukulaba ukuti umulimo wa kucema utendekela pa ŋanda. Ukwishibo kuti baeluda ababa na bakashi na bana balikwata ukushingamwa kwa konse kubili ku lupwa lwabo na ku milimo ya cilonganino, ababa mu cilonganino bakesha ukukanalapinda inshita yabo mu kukanalinga. Ku ca kumwenako, eluda uwaba na bana abali no kuya ku sukulu ulucelo lulekonkapo te kuti lyonse abe na maka ya kushingashingako panono pa numa ya kulongana kwa cungulo bushiku. Bambi aba mu cilonganino balingile ukumfwikisha uyu mulandu no kuba abalangulukilako.—Abena Filipi 4:5.

Baeluda Balingile Ukuba Abatemwikwa Kuli Ifwe

18, 19. (a) Cinshi cintu ukubebeta kwesu 1 Abena Korinti icipandwa 7 kwatulenga ukwiluka? (b) Ni shani fintu tulingile ukumona abaume ba Bwina Kristu aba musango yo?

¹⁸ Ukubebeta kwesu icipandwa 7 ica kalata wa ntanshi uwa kwa Paulo ku bena Korinti kwatulenga ukumono kuti, pa kukonka ukupanda amano kwa kwa Paulo, kwalibako abaume abashimbe abengi abalebomfya ubuntungwa bwabo ku kubombela amabuseko ya Bufumu. Kwalibako na kabili amakana ya bamunyina baupa abashaba na bana aba kuti, ilyo basakamana abakashi babo, balabomba nga bakangalila basuma mu fitungu, mu miputule, mu filonganino, na mu misambo ya Watch Tower, mu kuba no kubombela pamo ukwa bakashi babo ukwabo kwatashiwa. Mu kulekelesha, mu filonganino ifili mupepi na 80,000 ifya bantu ba kwa Yehova, mwalibamo bashibo abengi abasakamana mu kubamo kutemwa te bakashi babo fye beka na bana lelo na kabili abapaatulako inshiku ku kubombela bamunyinabo nga bakacema abasakamana.—Imilimo 20:28.

¹⁹ Umutumwa Paulo alembele ati: “Abakalamba abateka [“abatangilila,” NW] bwino bwino balingwe abawamino mucinshi ubili, pali bufi abacucutikile cebo ne sambilisho.” (1 Timote 5:17) Ee, baeluda abatangilila bwino mu mayanda yabo na mu cilonganino baliwamina ukubatemwa no kubacindika. Mu cituntulu tulingile ‘ukulacindika ababe fi.’—Abena Filipi 2:29.

[Amafutunoti]

Mu Kupitulukamo

Twaishiba shani ukuti baeluda abengi mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. baali baume abakwete ndupwa?

Cinshi cifwaikwa kuli baeluda baupa ababa na bana, kabili mulandu nshi?

Cipilibula nshi ukukwata “bana abatetekela,” lelo ni shani nga umwana wa kwa eluda tasalilepo ukubombela Yehova?

Eluda alingile ‘ukusunga abantu bakwe’ mu nshila nshi?

[Icikope pe bula 23]

Indupwa shakosa e shipanga ifilonganino fyakosa