Ifya Kusange Nsansa sha Cine Cine

SHIMAPEPO wa baBuddha, Dalai Lama, atile: “Nalisumina ukuti ubufwayo bwine bwine bwa bumi bwaba bwa kufwaya insansa.” Lyena alondolwele ukuti alisumina mu kusanga insansa ukupitila mu kukansha nelyo ukusalapula umuntontonkanya no mutima. Atile: “Umuntontonkanya e cibombelo ca ntanshi tukabila mu kusange nsansa shine shine.” Atontonkenye ukuti ukusumina muli Lesa tacikabilwa.a

Tontonkanyeni pali Yesu, ena te fyo cali, alikwete icitetekelo cakosa muli Lesa kabili ifisambilisho fyakwe fyayambukila abantu abengi pa myaka iingi. Yesu alitemenwe ukumona abantu bali ne nsansa. Atendeke ukusambilisha Ilyashi lyakwe ilyaishibikwa ilya pa Lupili umwali amafundisho 9 ayo abilishe—yatendeka na mashiwi ya kuti: “Ba nsansa . . . ” (Mateo 5:1-12, NW) Mu lyashi limo line, Yesu asambilishe abalekutika ukuibebeta, ukuisangulula, no kukansha imintontonkanya ne mitima yabo—ukufumyapo ubukali, imibele iyabipa, no kuitemwa pa kuti bengapyanikapo incitilo sha mutende, ukusanguluka no kutemwa bambi. (Mateo 5:21, 22, 27, 28; 6:19-21) Nge fyo umusambi wa kwa Yesu akonkomeshe pa numa, tulingile ‘ukutontonkanya’ fyonse ‘ifya cine, fyonse ifya mucinshi, fyonse ifya bulungami, fyonse ifya musangwela, fyonse ifyayemba, fyonse ifya mutembo, fyonse ifisuma, fyonse ifya kutasha.’—Abena Filipi 4: 8.

Yesu alishibe ukuti insansa shine shine shisanshamo ukumfwana na bambi. Mu cifyalilwa fwe bantunse twaba na bucibusa, e co te kuti tube aba nsansa icine cine nga tuleitalusha kuli bambi nangu nga tulekansana na bambi. Kuti twaba aba nsansa nga tuli abatemwikwa kabili nga twatemwa bambi. Icikalamba ico Yesu asambilishe ku kutemwa kwa musango yo, caba kwampana kwesu na Lesa. Cintu Yesu asambilishe pano capusana sana ne co Dalai Lama asambilishe, pantu Yesu asambilishe ukuti abantunse te kuti babe ne nsansa shine shine nga baikalila ukwabula Lesa. Mulandu nshi cabela ifi?—Mateo 4:4; 22:37-39.

Muletontonkanya pa Kukabila Kwenu Ukwa ku Mupashi

Icifundisho cimo ica kwa Yesu citila: “Ba nsansa abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi.” (Mateo 5:3, NW) Mulandu nshi Yesu alandile ifi? Tatwaba nge nama, pantu twalikwato kukabila kwa ku mupashi. Apo babumbilwe mu cata ca kwa Lesa, abantunse kuti balundulula imibele ya kwa Lesa ukufika ku cipimo cimo, pamo nga ukutemwa, ubulungi, inkumbu, na mano. (Ukutendeka 1:27; Mika 6:8; 1 Yohane 4:8) Ukukabila kwesu ukwa ku mupashi kusanshamo ukusanga ifyo ubumi bwesu bufwaya.

Bushe kuti twawamya shani ukukabila kwa ku mupashi ukwa musango yo? Te kupitila mu kwetetula ukwa kukanatontonkanya pali conse nangu ukuleka ukuibebeta. Lelo, Yesu atile: “Te ku cilyo ceka umuntu ekalila no mweo, lelo ku cebo conse icifuma ku kanwa ka kwa Lesa.” (Mateo 4:4) Moneni ukuti Yesu atile Lesa e ntulo ya “cebo conse” icacindama ku bumi bwesu. Ku fipusho fimo Lesa fye e wingatwafwa ukufyasuka. Ukwiluka kwa musango yo kwalilinga lelo, apo kuli ukufula kwa fisumino pa lwa kufwaya ubumi ne nshila ya nsansa. Mu matuka mwaba ifitabo ifilondolwela abantu ifyo bengaba no bumi busuma, ifyo bengakwata icuma, ne fya kusange nsansa. Na intaneti yalikwatamo ifyebo ifya kwafwa abantu pa fyo bengasanga insansa.

Nangu cibe fyo, ukutontonkanya kwa buntunse muli ishi mbali kulalufya. Umuntontonkanya ulaba no lunkumbwa lwa mubili nangu ulaituumika. Ushintilila pa kwishiba nangu ukubelesha panono, kabili ilingi line ushintilila pa kutunganya kwa bufi. Ku ca kumwenako, icintu cimo icaseeka muli bakalemba ba fitabo fya kuisambilishamo caba kushimpa ifyo balanda pa cisambilisho ca “kusanguka kwa muntontonkanya,” icisambilisho icitunga ukuti inkuntu sha buntunse shafuma kuli fikolwe ifinama. Icishinka ca kuti, ukutukuta konse pa kusange nsansa nga kwashimpwa pa cisambilisho icisuula Lesa takuba ukwa cine kabili kuleta insoni. Kasesema wa pa kale atile: “Baikatwe nsoni aba mano. . . . Moneni, ifyebo fya kwa Yehova nabakaana; kabili mano nshi bakwete?”—Yeremia 8:9.

Yehova Lesa alishibe mipangilwe yesu kabili alishiba ne cingatulenga ukuba ne nsansa shine shine. Alishiba umulandu abikile umuntu pe sonde ne nshita yakwe ya ku ntanshi, kabili alitulondolwela ifi fyebo mu Baibolo. Ifyo asokolola mwi buuku lyapuutwamo filalenga abantu ukufwaya ubulungami ukwankulako kabili filetela insansa. (Luka 10:21; Yohane 8:32) E fyo cali ku basambi babili aba kwa Yesu. Bali abakungumana pa numa ya mfwa ya kwa Yesu. Lelo pa numa ya kumfwa kuli Yesu uwabuushiwe pa lwa ncito yakwe mu bufwayo bwa kwa Lesa bwe pusukilo lya bantu, abasambi batile: “Bushe imitima yesu taibilime mu nda ilyo aletulandila mu nshila, no kutukupukwila amalembo?”—Luka 24:32.

Ukusekelela kwa musango yo kulakula nga twasuminisha icine ca Baibolo ukututungulula mu bumi. E mulandu wine, insansa shingalinganishiiwa ku mukolamfula. Nge miceele ili bwino, umukolamfula ulamoneka, lelo nge miceele yawamisha ulamoneka na bwino—no kumoneka fye na pabili. Lekeni nomba tumone ifya kumwenako ifinono ifilanga ifyo ifisambilisho fya Baibolo fingatuletela insansa shafulilako.

Yangusheni Imikalile Yenu

Ica ntanshi, moneni pa kufunda kwa kwa Yesu pa lwa cuma. Pa numa ya kupeela ukufunda ukwa kukanasupile cuma nge cintu cikalamba mu mikalile, Yesu abomfeshe amashiwi ayaibela. Atile: “E ico ilinso lyobe nga lyabe lituntulu, umubili obe onse wabo mwabuuta.” (Mateo 6:19-22) Maka maka alelanda ukuti nga twakonkelele cuma, ukufwaisha ukutunguluka, nangu amabuyo yambi ayo abantu bafwaya, kuti twapusulwa ku fintu ifyacindamisha. Pantu nga fintu Yesu alandile pa nshita imbi, “umweo wa muntu tawaba mu kufula kwa fintu ifyo akwata.” (Luka 12:15) Nga twayangwa ifyakatama icine cine, pamo nga bucibusa bwesu na Lesa, ifintu ifikumine ulupwa lwesu, ne milandu imbi iyipaleneko, ninshi “ilinso” lyesu likaba “ilituntulu,” ilishapikana.

Moneni ukuti Yesu talecincisha ukwikala imikalile ya butukami. Na kuba, Yesu umwine tali umutukami. (Mateo 11:19; Yohane 2:1-11) Lelo, asambilishe ukuti abamona ubumi ukuti e inshita fye iya kulonganike fyuma balaipusula abene beka.

Ilyo Dokota uundapa abalwele ba mutima uwa mu San Francisco, U.S.A., alandile pali bamo abali abakankaala mu myaka ya bwikalo bwabo ubwa mu kubangilila atile indalama shalengele bene “ukufulunganishiwa.” Kabinge atile aba bantu, “balashita amayanda yabili atemwa yatatu, ukushita motoka, no kupoose ndalama mu kushite fintu. Kabili ifyo bashita nga tafibapeele nsansa, balapopomenwa, no kukanaisekesha, kabili tabashininkisha ica kucita mu mikalile yabo.” Abakonka ukufunda kwa kwa Yesu bena mu kwikala imikalile yayanguka no kushako inshita ya fya ku mupashi balasanga insansa shine shine.

BaTom, abakuula amayanda no kwikala mu Hawaii, baipeele ukwafwilisha ukukuula ififulo fya kupepelamo mu cishi ca Pacific uko abantu bashakwate ifikwatwa fingi. BaTom bamweneko cimo pali aba bantu abaicefya. Batile: “Bamunyina na bankashi aba Bwina Kristu muli ifi fishi baba ne nsansa icine cine. Banjafwile ukumona bwino bwino ukuti indalama ne fikwatwa te fyaba e nkama pa kusange nsansa.” Na kabili bamwene abo babombele nabo mu kuitemenwa pali ifi fishi ukuti balisekelemo. BaTom batile: “Aba bakabomba nga balipangile indalama ishingi, lelo basalilepo ukwangwa ifintu fya ku mupashi no kwikala imikalile yayanguka.” BaTom balicincishiwe ne fi fya kumwenako, kabili nabo bayangwishe imikalile yabo pa kuti bengapoose nshita iikalamba no lupwa lwabo no kukonkelela ifya ku mupashi—pali iyi ncitilo baTom tababala ababipilwa.

Ukusange Nsansa no Kuikatamika Mwe Bene

Icaba icikalamba mu kusange nsansa kulaumfwa ukuti mwe bene mwalikatama. Pa mulandu wa kukanapwililika kwa buntunse no bunake twakwata, bamo bomfwa kwati tabacindama, kabili ku bengi ukulaumfwa umusango yu kutula fye ku bwaice. Kuti cakosa ukuleka ukulaumfwa fi pantu ninshi kwalilimbe mishila, lelo kuti mwakupwisha. Ubu bwafya kuti bwapwa ukupitila mu kubomfya Icebo ca kwa Lesa.

Baibolo ilondolola ifyo Kabumba atumona. Bushe ifyo Kabumba atumona tacacilapo ukucindama ukucila na pa fyo abantunse batumona—nangu pa fyo tuimona? Lesa uwaba e cipasho ca kutemwa, alatumona ukwabula impatila nangu umufimbila. Alatumona ukulingana ne fyo twaba, kabili ukulingana na fintu twingaba. (1 Samwele 16:7; 1 Yohane 4:8) Na kuba, amona abafwaya ukumusekesha nga ba mutengo, ee, nge fisuma, te mulandu no kukanapwililika kwabo.—Daniele 9:23; Hagai 2:7.

Kwena, Lesa tasuulako ku kunakuka kwesu nangu ku membu shonse twingacita. Enekela ifwe ukwesha ukucite calungama, kabili alatutungilila nga twaesha. (Luka 13:24) Nalyo line, Baibolo itila: “Ifyo shibo acite nkumbu ku bana bakwe, e fyo Yehova acite nkumbu ku bamutiina.” Kabili itila: “Amampuulu nga mwayamwensekesha, mwe Yehova, mwe Shikulu, nani uwingeminina? Pantu kuli imwe kwabo kulekelela abalapila, ku kuleka mubelwe akatiina.”—Amalumbo 103:13; 130:3, 4.

E ico sambilileni ukuimona mu nshila Lesa amimwenamo. Ukwishiba ukuti Lesa alamona abamutemwa ukuti basuma kabili alibacetekela—nangu kuti baimona nga abashalinga—kulundako insansa sha umo.—1 Yohane 3:19, 20.

Isubilo—Lyalicindama pa Kusange Nsansa

Imilandile yaseeka iya ndakai iyo beta ati ukutontonkanya ukusuma kulondolola ukuti ukwenekela ifisuma, nga kwalundululwa ukupitila mu kutontonkanya ukusuma kabili nga umo atontomesha mu fyo acita bwino, ico cilalete insansa. Banono abakana ukuti ukwenekela ifisuma mu mikalile na mu nshita ya ku ntanshi kulalundulula insansa. Lelo, ukwenekela kusuma ukwa musango yo kulingile ukushimpwa pa fishinka, te pa kwelenganya fye. Ukusansha pali co, takwaba kwenekela ifisuma nelyo ukutontonkanya ukusuma ukwingafumyapo inkondo, insala, ukukowela, ubukote, ukulwala nangu imfwa—ifintu ifyapusula abengi insansa. Nangu cibe fyo, ukwenekela ifisuma kulakabilwa.

Na kuba, Baibolo taibomfya ishiwi ukwenekela; ibomfya ishiwi ilya maka ilya kuti isubilo. Ukulingana na Vine’s Complete Expository Dictionary, ilondolola ishiwi “isubilo nge fyo lyabomfiwa mu Baibolo pamo nga “ukwenekela ifisuma nangu ukwacetekelwa, . . . ukwenekela ne nsansa icintu icisuma.” Mu Baibolo, isubilo lyalicila fye na pa kwenekela ifisuma ukwa mibele. Lilosha na kabili ku cintu ico umo atontelepo isubilo lyakwe. (Abena Efese 4:4; 1 Petro 1:3) Ku ca kumwenako, isubilo lya Mwina Kristu, lyaba lya kuti ifintu ifyabipa ifilumbwilwe mu paragrafu ifumineko fili no kufumishiwapo. (Amalumbo 37:9-11, 29) Lelo lilasanshamo ifintu na fimbi.

Abena Kristu balasubila inshita ya ku ntanshi ilyo abantunse ba busumino bakakwata ubumi ubwapwililika mu paradise pe sonde. (Luka 23:42, 43) Mu kulanda pali ili subilo, Ukusokolola 21:3, 4 kutila: “Moneni, ubwikalo bwa kwa Lesa buli pamo na bantu, kabili akekalilila pamo na bo; na bo bakaba abantu bakwe. . . . kabili akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya.”

Onse uwenekela ukukwata inshita ya ku ntanshi iya musango yu alekabila ukuba ne nsansa, nangu cingati imibele yakwe pali ndakai te kuti ibe nge fyo umo engatemwa. (Yakobo 1:12) E co mulandu nshi te kuti mweseshe ukusambilila Baibolo pa kuti mwingasanga umulandu mulingile ukusuminamo. Kosheni isubilo lyenu ukupitila mu kupoose nshita yenu cila bushiku ukubelenga Baibolo. Ukucite co kukalundako bumupashi bwenu, kukamwafwilisha ukutaluka ifintu ifipusula abantu insansa, kabili mukasekelamo. Cine cine, inkama mu kukwate nsansa shine shine yaba mu kucita ukufwaya kwa kwa Lesa. (Lukala Milandu 12:13) Ubumi ubwashimpwa pa kumfwila ifishinte fya Baibolo bwabamo insansa, pantu Yesu atile: “Aba [nsansa, NW] abacilamo ni abo abomfwe cebo ca kwa Lesa no kucilama.”—Luka 11:28.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 5]

Insansa tashisangwa ukupitila mu kulonganike fyuma, mu kuipaatulako mwe bene kuli bambi, nangu ukucetekela mu kwishiba kwapelela ukwa buntunse

[Icikope pe bula 6]

Ubumi ubwashimpwa pa kumfwila Icebo ca kwa Lesa bwalibamo ne nsansa

[Icikope pe bula 7]

Isubilo lya Bwina Kristu lilenga umo ukuba uwa nsansa