Twalilileni Ukufwayo Bufumu no Bulungami bwa kwa Lesa

“Lelo mubale mufwaye ubufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe, ne fi fyonse fikalundwako kuli imwe.”—MATEO 6:33.

1, 2. Ni muli cinshi bakalemba na baFarise baalwilile imilimo iyali iisuma mu ine yeka, kabili kusoka nshi Yesu apeele ku bakonshi bakwe?

BAKALEMBA na baFarise bafwaile ubulungami mu nshila yabo ine, iishali inshila ya kwa Lesa. Te ico ceka, lelo lintu babombele imilimo iyaali iisuma mu ine yeka, bayalwile ukuba mibombele ya bumbimunda ukumonwa ku bantu. Balebombela, te Lesa, lelo umupu wabo wine. Yesu asokele abasambi bakwe ku kubepekesha kwa musango uyo ukuti: “Cenjeleni ukuti mwicita fya bulungami fyenu pa menso ya bantu, ku kumonwa kuli bene; lelo nga mwacite fi ninshi tamwakakwate icilambu icafuma kuli Shinwe wa mu mulu.”—Mateo 6:1.

² Yehova alatasha abo abapeela ku babusu—lelo te abo abapeela kwati fintu abaFarise bacitile. Yesu asokele abasambi bakwe ku kubapashanya ukuti: “E ico ilyo ulecite fya nkumbu, wilisha ntandala ku ntanshi yobe, ificita aba bumbimunda mu masunagoge na mu misebo, ukuti bacindikwe ku bantu; ndemwebe cine cine, nati, nabapokelele cilambu cabo.”—Mateo 6:2.

 3. (a) Ni mu nshila nshi bakalemba na baFarise balipilwe mu kukumanina pa kupeela kwabo? (b) Ni shani fintu icifulo ca kwa Yesu capusene pa kupeela?

³ Ishiwi lya ciGreek ilya ‘nabapokelela’ (a·peʹkho) lyali ni numbwilo iyamoneke ilingi line mu marisiti ya bukwebo. Ukubomfiwa kwa iko mu Lyashi lya pa Lupili kulangilila ukuti “balipokelela icilambu cabo,” uko e kuti, “balisaina risiti ya cilambu cabo: insambu shabo isha kupokelela icilambu cabo shafikilishiwa, mu kulungika kwati balipeela risiti pali cene.” (An Expository Dictionary of New Testament Words, iya kwa W. E. Vine) Ifya bupe fya babusu fyalaiwe apabuuta mu misebo. Mu masunagoge amashina ya bakupeele misangulo yalebilishiwa. Abo abalepeela ubwingi bukalamba balicindikwe mu kuibela pa kukwata ifipuna mupepi na barabi mu kati ka kupepa. Bapeele ku kumonwa ku bantu; balimwenwe no kukatamikwa na bantu; e ico, baali na maka ya kuume shimbi pali risiti ya cilambu icaishile ukufuma ku kupeela kwabo ukuti “Nalipila mu Kukumanina.” Fintu icifulo ca kwa Yesu caali icapusanako! Peela “mu bumfisolo; kabili Wiso uumona mu bumfisolo akakulambula.”—Mateo 6:3, 4; Amapinda 19:17.

Amapepo Ayatemuna Lesa

 4. Mulandu nshi amapepo ya baFarise yalengele Yesu ukwita balya bantu aba bumbimunda?

⁴ Yehova alatesekesha amapepo ayalungatikwa kuli wene—lelo te pamo nga fintu abaFarise bapepele. Yesu asosele ku bakonshi bakwe ukuti: “Ilintu mulepepa, mwiba nga ba bumbimunda: pantu batemwo kwiminina mu masunagoge na mu fifutu fya mansa, ukuti bamoneke ku bantu; ndemwebe ca cine, nati, nabapokelele cilambu cabo.” (Mateo 6:5) AbaFarise balikwete amapepo ayengi aya kwambula mu kupongomoka cila kasuba, pa nshita shaimikwa, te mulandu na kuntu baali. Mu kwelenganishiwa, baali no kupepa yene pa mbali. Ku mifwaile imo, nangu ni fyo, baali na maka ya kuba “mu fifutu fya mansa,” ukumoneka ku bantu abalepita mu ntunga shine, lintu inshita ye pepo yafikile.

 5. (a) Fibelesho nshi ifyalundwako fyalengele amapepo ya baFarise ukukanaumfwika kuli Lesa? (b) Fintu nshi Yesu abikile ntanshi mwi pepo lyakwe ilya cilangililo, kabili bushe abantu ilelo baba mu kusuminishanya ne co?

⁵ Mu kulangisha kwa bumushilo bwa bufi, baali no “[kupepa] na mapepo ayatali aya bumbimunda.” (Luka 20:47) Icishilano cimo ica pa kanwa catile: “Abantu baipeelesha ku kupepa aba pa kale balelolela iawala limo ilyo tabalasosa Tefillah [ipepo].” (Mishnah) Ukufika pali ilya nshita uuli onse aali no kubo washininkisha ukumona ukuipeelesha kwabo ku kupepa no kusunguka kwene! Amapepo ya musango uyo tayafikile ukwasumbukisha ukucila pa mitwe yabo iine. Yesu asosele ukupepa lwa pa mbali, ukwabulo kubwekeshabwekeshapo kwa fye, kabili abapeele icilangililo cayanguka. (Mateo 6:6-8; Yohane 14:6, 14; 1 Petro 3:12) Ipepo lya cilangililo ilya kwa Yesu lyabikile ifintu fya ntanshi pa ntanshi. “Shifwe wa mu mulu, ishina lyenu libelwe akatiina. Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe.” (Mateo 6:9-13) Abantu abanono ilelo e baishiba ishina lya kwa Lesa, abacepelako nga nshi e bafwaya ukuti lishishiwe. Muli iyo nshila ukumusha lesa wabule shina. Ukuleko Bufumu bwa kwa Lesa ukwisa? Abengi batontonkanya ukuti kale kale bwaba pano, mu kati na nkati kabo. Kuti pambi bapepela ukufwaya kwakwe ukucitwa, lelo abengi bacita ukufwaya kwabo kwine.—Amapinda 14:12.

 6. Mulandu nshi Yesu asenwike ukuleko kulya kwa ciYuda pamo ngo kwabulamo bupilibulo?

⁶ Ukuleka ukulya kwalibo kwapokelelwa kuli Yehova—lelo te pamo nga fintu abaFarise bacitile kwene. Nga fintu caali ku kupeele fya kukumbusuka no kupepa kwa bakalemba na baFarise, Yesu na kabili afumishepo ukuleko kulya kwabo ngo kwabulamo bupilibulo: “Ilintu muleko kulya, mwiba ababundame finso nga ba bumbimunda; pantu bafinya pa menso ku kuleka abantu bamone ukuti bali mu kuleko kulya. Ndemwebe cine cine, nati, nabapokelele cilambu cabo.” (Mateo 6:16, 17a) Ifishilano fyabo ifya pa kanwa fyalangilile ukuti mu kati ka kuleko kulya abaFarise tabali no kusamba atemwa ukuisuba abene lelo ukusuba imito ku mitwe yabo. Lintu tabaleleko kulya, abaYuda lyonse basambile no kupukuta umubili wabo na mafuta.

 7. (a) Ni shani fintu abakonshi ba kwa Yesu baali no kuisunga abene lintu baleko kulya? (b) Ukulosha ku kuleko kulya, cinshi Yehova afwaile mu kasuba ka kwa Esaya?

⁷ Ukukuma ku kuleko kulya, Yesu aebele abakonshi bakwe ukuti: “Subo mutwe obe, no kusamba pa menso yobe, ukuti wimonwa ku bantu ukuti nuleko kulya, kano kuli Wiso.” (Mateo 6:17b, 18) Mu kasuba ka kwa Esaya abaYuda abalebwelela ku mibele yabipa bacankilwe mu kuleko kulya, ukucululusha imyeo yabo, ukwinamike mitwe yabo, no kwikala mu nsaamu ne mito. Lelo Yehova afwaile bene ukulubula abacitwo lumanimani, ukuliisha abaali ne nsala, ukupeela amayanda ababulwa amayanda, no kufwika aba bwamba.—Esaya 58:3-7.

Tutileni Icuma ca mu Mulu

 8. Cinshi calengele bakalemba na baFarise ukulufya icilola ca fya kunonka ukusuminisha kwa kwa Lesa, kabili cishinte nshi, icalumbulwilwe pa numa na Paulo, basuulileko?

⁸ Mu kusupila kwabo ubulungami, bakalemba na baFarise balufishe icilolwa ca fya kunonka ukusuminisha kwa kwa Lesa kabili basanikile pa kukumbwa kwa bantu. Babele abapombwamo nga nshi mu fishilano fya bantu ica kuti babikile pa mbali Icebo calembwa ica kwa Lesa. Babikile imitima yabo pa cifulo ca pe sonde ukucila icuma ca mu mulu. Basuulileko icine cayanguka ico umuFarise wasangwike Umwina Kristu alembele imyaka imo pa numa: “Conse ico mulecita, bombeni no mutima onse, nga kuli [Yehova, NW], te ku bantu iyo; mube abaishibo kuti ni kuli [Yehova, NW] mukapokelele cilambu ca bupyani.”—Abena Kolose 3:23, 24.

 9. Masanso nshi yengatiinya icuma ca pe sonde, lelo cinshi cikabaka icuma ca cine?

⁹ Yehova alibo wasekelela mu kuipeelesha kobe kuli wene, te muli akaunti obe uwa ku banki. Alishiba ukuti umutima obe waba ukwabe cuma cobe. Bushe indalawa ne cipelebesha kuti fyaonaula icuma cobe? Bushe abapuupu kuti baimba ukupula mu fibumba fye loba no kwiba cene? Nelyo muli ishi nshita sha muno nshiku isha kubulwo kushikatala kwa bunonshi, bushe ukunina kwa mitengo kuti kwacefyako amaka ya ciko aya kushita nelyo bushe ukufilwa kwa stock market (ukushishanya kwa pa mushika wa calo) kuti kwacipyanga? Bushe icipimo ca misoka ilenina cikalenga icuma cobe ukwibwa? Te ifyo nga ca kuti catutilwa mu mulu. Te ifyo nga ca kuti ilinso lyobe—inyali iibutuusha umubili obe onse—lili ilyayanguka, ilyasanikwa pa Bufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe. Ifyuma fyalikwata inshila ya kufuminapo. “Wicucutikila ku kuicindamika; ucenjele, uikaanyeko: amenso yabumona, kabili nabuya, pantu ubucindami buicitila amapindo, nga kapumpe uuifwinta mu mulu.” (Amapinda 23:4, 5) E co mulandu nshi uwa kufufisha utulo pa mulandu wa bukankaala? “Iciikushi ca mucindami tacimuleko kutusha mu tulo.” (Lukala Milandu 5:12) Ibukisha ukusoka kwa kwa Yesu: “Te kuti mubombele Lesa na Mamone.”—Mateo 6:19-24.

Icitetekelo Icifumyapo Ukusakamikwa

10. Mulandu nshi cili icacindamine fyo ukukwate citetekelo cobe muli Lesa ukucila mu fikwatwa fya ku mubili, kabili kufunda nshi Yesu apeele?

¹⁰ Yehova afwaya icitetekelo cobe ukuba muli wene, te mu fikwatwa fimoneka. “Ukwabulo kutetekela te kuti kube ukutemuna, pantu uupalamina kuli Lesa ali no kutetekelo kuti e ko ali, no kuti aba kalambula wa bamufwayafwaya.” (AbaHebere 11:6) Yesu atile: “Umweo wa muntu tawaba mu kufula kwa fintu ifyo akwata.” (Luka 12:15) Amamilioni mwi banki tayakasungilile bapwapwa balwala ukubomba nelyo umutima wanaka ukupompa. E co ni pali ici “ndemweba, nati,” e fyatwalilile Yesu mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili: “Mwilasakamikilwe myeo yenu ico mwingalya ne co mwinganwa, nangu mibili yenu ico mwingafwala; bushe umweo taucilile ifilyo, no mubili bushe taucilile ifya kufwala?”—Mateo 6:25.

11. Ni kwi Yesu asangile ifilangililo fyakwe ifingi, kabili ni shani fintu ici calangililwa mu Lyashi lya pa Lupili?

¹¹ Yesu aali shikulu wa filangililo fya pa kanwa. Atontonkenye ulwa fyene ukuli konse uko aloleshe. Amwene umwanakashi alebika inyali yasanikwa pa ca kutekapo inyali kabili ayalwile mu cilangililo. Amwene kacema alepaatulula impaanga ukufuma ku mbushi; cabele cilangililo. Amwene abana baleangala mwi sokoni; cabele cilangililo. Kabili e fintu caali na mu Lyashi lya pa Lupili. Ilyo alelanda pa lwa kusakamikwa pa lwa kukabila kwa ku mubili, amwene ifilangililo mu fyuni filepupuka na bacananika abakupa mu kuyemba mu mbali sha mpili. Bushe ifyuni filatanda no kuseepa? Iyo. Bushe bacananika balapikula no kuluka? Iyo. Lesa alifipangile; alafisakamana. Imwe, nangu cibe fyo, mwalicilapo mutengo pa fyuni na bacananika. (Mateo 6:26, 28-30) Apeele Umwana wakwe pa mulandu wa imwe, te pa mulandu wa fyene.—Yohane 3:16.

12. (a) Bushe ifilangililo pa lwa fyuni na maluba fyapilibwile ukuti abasambi ba kwa Yesu tabaali na kubomba? (b) Cishinka nshi Yesu alepanga ukukuma ku kubomba ne citetekelo?

¹² Yesu pano taleeba abakonshi bakwe ukuti tabafwile ukubomba pa kuiliisha no kuifwika abene. (Moneni Lukala Milandu 2:24; Abena Efese 4:28; 2 Abena Tesalonika 3:10-12.) Pali lulya lucelo lwa muli shinde, ifyuni fyalepala mu kupamfiwa ica kulya, ukusakamana, ukukuula ifisansala, ukulaalila amani, ukuliisha utwana twa fiko. Fyalebomba lelo ukwabulo kusakamikwa. Amaluba na yo yene yaali ayapamfiwa ukutwala imishila ya yako mu mushili mu kusapika amenshi ne fya kukosha imishila no kutwala amaluba ya yako ukufika ku lubuuto lwa kasuba. Yaali no kufikapo no kubalula no kupoose nseke sha yako ilyo tayalafwa. Yalebomba lelo ukwabulo kusakamikwa. Lesa alapayanishisha ifyuni na bacananika. ‘Bushe takacilepo apakalamba ukupayanishisha imwe, mwe ba citetekelo cinono?’—Mateo 6:30.

13. (a) Mulandu nshi caali icalinga kuli Yesu ukubomfya umulingo wa mukono lintu alelanda pa lwa kwingilishako iciimo ca bumi bwa umo? (b) Ni shani fintu wingalefya ubumi bobe amamilioni yabule mpela aya bamailoshi, nga fintu cingaba?

¹³ E co kwateni icitetekelo. Mwisakamikwa. Ukusakamikwa takwakalule icili conse. “Bushe nani pali imwe,” e fyaipwishe Yesu, “uwingalundapo umukono umo pa ciimo cakwe pa kusakamikwa?” (Mateo 6:27) Lelo mulandu nshi Yesu aampanisha umulingo wa ku mubili uwa ntamfu, umukono, ku mulingo wa nshita mu ciimo ca bumi? Nakalimo ni pa mulandu wa kuti Baibolo libili libili ipashanya iciimo ca bumi ica bantunse ku lwendo, ukubomfya inumbwilo sha musango uyo pamo nga “inshila ya babembu,” “inshila ya balungami,” ‘inshila yapabuka iya ku boni,’ na ‘inshila yafyenenkana iya ku mweo.’ (Ilumbo 1:1; Amapinda 4:18; Mateo 7:13, 14) Ukusakamikwa pa lwa kukabila kwa cila kasuba te kuti kutanunune ubumi bwa umo nelyo fye ni ku cipimo cacepesha, “umukono umo,” ukulandila muli iyo nshila. Lelo kwalibako inshila ya kulefeshamo ubumi bobe ku mamilioni yabule mpela aya bamailoshi, nga fintu cingaba. Te ku kusakamikwa no kusoso kuti: “Tulelya nshi?” nelyo “Tulenwa nshi?” nelyo “Tulefwala nshi?” lelo pa kukwata icitetekelo no kucita cintu Yesu atweba ukucita: “Lelo mubale mufwaye ubufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe, ne fi fyonse fikalundwako kuli imwe.”—Mateo 6:31-33.

Ukunonka Ubufumu bwa kwa Lesa no Bulungami Bwakwe

14. (a) Mutwe nshi uwa Lyashi lya pa Lupili? (b) Ni mu nshila nshi iyalubana bakalemba na baFarise bafwaile Ubufumu no bulungami?

¹⁴ Mwi sentensi lya kwiswila ilya Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, Yesu alandile ulwa Bufumu bwa mu myulu ngo bwa abo abali abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi. Mwi sentensi lya bune, asosele ukuti abo abali ne nsala ne cilaka ca bulungami bakekuta. Pano Yesu abika fyonse fibili Ubufumu no bulungami bwa kwa Yehova mu cifulo ca ntanshi. Fili e mutwe wa Lyashi lya pa Lupili. Fili e fyasuko ku kukabila kwa mutundu wa muntu onse. Lelo kupitila muli cinshi Ubufumu bwa kwa Lesa no Bulungami bwa kwa Lesa finganonkelwa? Ni shani fintu tutwalilila ukufifwaya? Te mu nshila bakalemba na baFarise bacitilemo. Bafwaile Ubufumu no bulungami ukupitila mu Malango ya kwa Mose, yantu batungile ukuti yasanshishemo ifishilano fya pa kanwa, apantu basumine ukuti fyonse fibili Amalango yalembwa ne fishilano fya pa kanwa fyapeelwe na Lesa kuli Mose pa Lupili lwa Sinai.

15. (a) Ukulingana na baYuda, ni lilali lintu ifishilano fyabo ifya pa kanwa fyatuntuka, kabili ni shani fintu bafisumbwile ukucila pa Malango yalembwa aya kwa Mose? (b) Ni lilali lintu ifi fishilano mu cituntulu fyatendeke, kabili mu kuba na kusonga nshi pa Malango ya kwa Mose?

¹⁵ Icishilano cabo ukukuma kuli ici catile: “Mose apokelele Amalango [utulembo utwa pe samba, ‘Amalango ya pa Kanwa’] ukufuma pa Sinai kabili ayapeele kuli Yoshua, kabili Yoshua kuli baeluda, kabili baeluda kuli Bakasesema; kabili Bakasesema bayapeele ku baume be Sunagoge Likalamba.” Mu kupita kwa nshita amalango yabo aya pa kanwa yasansabikwe ukucila na pa Malango yalembwa: “[Nga ca kuti] umo apula mwi funde lya mashiwi ya Malango [yalembwa], tali na kupeelwo mulandu,” lelo nga ca kuti “alundako ku mashiwi ya Bakalemba [ifishilano fya pa kanwa], aali no kupeelwo mulandu.” (Mishnah) Ifishilano fyabo ifya pa kanwa tafyatampile pa Sinai. Na kuba, fyatendeke ukutulumana lubilo lubilo imyanda ya myaka imo ibili pa ntanshi ya kwa Kristu. Balilundileko, balifumisheko, no kulenga Amalango yalembwa aya kwa Mose ayabulo kubomba.—Linganyeniko Amalango 4:2; 12:32.

16. Ni shani fintu ubulungami bwa kwa Lesa bwisako ku mutundu wa muntu?

¹⁶ Ubulungami bwa kwa Lesa bwisako te kupitila mu Malango lelo ukwabula yene: “Ku menso yakwe umuntunse nangu umo takalungamikilwe ku kubombe fisosa Amalango. Pantu Amalango e yalengo kwishibo lubembu. Lelo nomba ubulungami bwa kwa Lesa bwalengwo kumoneka ukwabula Amalango, nelyo Amalango na bakasesema babushimiko bunte, e bulungami bwa kwa Lesa ubwishila mu kutetekela Yesu Kristu.” (Abena Roma 3:20-22) E co ubulungami bwa kwa Lesa bwisa ukupitila mu citetekelo muli Kristu Yesu—ici “Amalango na bakasesema babushimiko bunte” mu kulinga. Amasesemo ya buMesia yafikilishiwe muli Yesu. Na kabili afikilishe Amalango; yalifumishiwe mu nshila pa kupopelwa ku cimuti cakwe ica kucushiwilwako.—Luka 24:25-27, 44-46; Abena Kolose 2:13, 14; AbaHebere 10:1.

17. Ukulingana no mutumwa Paulo, ni shani fintu abaYuda bapushile ukwishiba ubulungami bwa kwa Lesa?

¹⁷ E ico, umutumwa Paulo alembele ulwa kufilwa kwa baYuda mu kufwaya ubulungami ukuti: “Pantu ndi nte, nati, ukupimpa kwa kuli Lesa balikwata; lelo te kupimpa umwabelo kwishiba. Pantu pa kuba abashaishiba bulungami bwa kwa Lesa, na pa kufwayo kwimiko bulungami bwabo, tabanakiile ku bulungami bwa kwa Lesa. Pantu Kristu e mpela ya Malango, ni pa kuti onse uutetekela alungamikwe.” (Abena Roma 10:2-4) Paulo na kabili alembele ulwa kwa Kristu Yesu ukuti: “Uushaishibe ulubembu, amucitile ukubo lubembu pa mulandu wa ifwe; ukuti ifwe tube ubulungami bwa kwa Lesa muli wene.”—2 Abena Korinti 5:21.

18. Ni shani fintu “Kristu uwapopelwe” amwenwe na ba fishilano ba ciYuda, aba mano ya buntunse aba ciGreek, na “kuli abo abaitwa”?

¹⁸ AbaYuda bamwene Mesia walefwa nge canaka icishali kantu. Aba mano ya buntunse aba ciGreek bapumishe Mesia wa musango uyo pamo ngo buwelewele. Nangu ni fyo, cili kwati fintu Paulo abilishe ukuti: “AbaYuda balombe fishibilo, na bena Hela bafwaya amano, lelo ifwe tubilisha Kristu [uwapopelwe, NW], ku baYuda bena ca kupunwisha, ku bena Hela buwelewele, lelo kuli abo abaitwa, abaYuda na bena Hela, Kristu maka ya kwa Lesa kabili mano ya kwa Lesa. Pa kuti ubuwelewele bwa kwa Lesa bwa mano ukucila abantu, kabili ukunaka kwa kwa Lesa kwakosa ukucila abantu.” (1 Abena Korinti 1:22-25) Kristu Yesu aali kulangishiwa kwa maka ya kwa Lesa na mano kabili ni nshila ya kwa Lesa iya bulungami no bumi bwa muyayaya ku mutundu wa muntu uwa cumfwila. “Ipusukilo talili muli umbi nakalya, nangu lishina limbi takuli mwi samba lya mulu ilyapeelwa mu bantu, umo tuli no kupusukila.”—Imilimo 4:12, 13.

19. Cinshi icipande cikonkelepo cikalanga?

¹⁹ Icipande cikonkelepo cikalanga ukuti nga ca kuti tuli no kufyuka ubonaushi no kunonka ubumi bwa muyayaya, tufwile ukutwalilila ukufwaya Ubufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe. Ico cifwile ukucitwa te kupitila fye mu kukutika ku nsoso sha kwa Yesu lelo na kabili ukupitila mu kucita shene.

Ifipusho fya Kupitulukamo

◻ Ni muli cinshi muntu bashibutotelo baalwilile ifya bupe fyabo ifya nkumbu, amapepo, no kuleko kulya?

◻ Ni kwi ukwaba icifulo ca kubaka ku kututila icuma cobe?

◻ Mulandu nshi tulingile ukusengaukila ukusakamikwa pa kukabila kwesu ukwa ku mubili?

◻ Kutunga nshi ukwa bufi abaYuda bacitile pa lwa ntulo ya fishilano fyabo ifya pa kanwa?

◻ Ni mu nshila nshi Ubufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe fishila?

[Icikope pe bula 16]

AbaFarise batemenwe ukupepa nabeminina pa fifutu fya mu misebo, uko baali no kumonwa ku bantu