Abakoshiwa Ukukaano Bubifi

TIMOTHY ashimika ukuti: “Ilyo nali umulumendo naleshitisha mu shitolo, lelo bushiku bumo umunandi nalebomba nankwe alindalike ku ng’anda ku mwakwe. Anjebele fyo abafyashi bakwe baali no kufumapo e lyo abakashana baali no kubako kanshi no kulaalana kwine kwali no kubako.” Abacaice abengi ilelo kuti bayasuka fye bwangu bwangu ukuti nkesa. Nga Timothy ena ayaswike shani? Atila: “Nalimwebelepo apo pene fye nati nshakeseko, no kuti kampingu yandi ngo Mwina Kristu te kuti insuminishe ukulaalana no ushili umukashi wandi.”

Lintu Timothy alelondolola umulandu akaanine, taishibe ukuti umukashana alebomba nankwe mu shitolo aleumfwako. Umukashana akumbilwe Timothy pa mulandu wa kuti ali uwa kaele, kabili tapapitile na nshita uyu mukashana wine atendeke ukupatikisha Timothy ukulaala nankwe lelo alikeene–imiku fye iingi, kwati fintu twalaumfwa ku ntanshi.

Te lelo lyeka tulelolenkana na mesho ya musango yu. Mupepi ne myaka 3,000 iyapitapo, Imfumu Solomone yalembele ukuti: “We mwana wandi, nga babembu bakutunka, wisumina. . . . Kaanya amakasa yobe yelaya muli bakumba babo.” (Amapinda 1:10, 15) Yehova umwine akambishe uluko lwa Bena Israele ati: “Wilakonka cinabwingi ku fibi.” (Ukufuma 23:2) Ca cine, limo limo tufwile ukukaana, e kutila ukutaluka ku bubi, nelyo cingati icinabwingi bali muli iyo mibele.

Ukukaano Bubifi Kulekabilwa Nga Nshi Shino Nshiku

Tacabala acangukapo ukukaano bubifi, na kuba muli shino nshiku shacilishapo ukwafya, isho Baibolo ita ‘inshiku sha kulekelesha’ isha ino micitile ya fintu. Mu kumfwana ne cebo ca kusesema ica mu Baibolo, abantu abengi batemenwe ukwangala no lukaakala, kabili bumupashi ne mibele isuma muli bena tamuli. (2 Timote 3:1-5) Presidenti uwa pa Jesuit universiti alandilepo ukuti: “Ifipimo twakwata pa nshita ntali tapali ifyo fingacita kabili pali ndakai tafibomba. Nomba cilemoneke fyo takuli ifipimo fya mibele isuma nangu panono.” Ukulanda pali fimo fine, shimafumu uwa mu cilye cikalamba atile: “Ubupusano pa kati ka bubi no busuma tabuli ubwamonekesha nga nshi. Fyonse filemoneka fye cimo cine. . . . Abantu ba ncepela fye e balemona ubupusano pa cilubo ne calungama. Abantu bakongamine fye ku lubembu.”

Umutumwa Paulo pa bantu ba musango yu atile: “Amano yabo yayaluke mfifi, pa kuba abanunuka ku mweo wa kwa Lesa, pa mulandu wa kukanaishiba ukuli muli bene, pa mulandu wa buumununu bwa mitima yabo; abo pa kuba abakunkuma baipeela kuli bucilende, ku kubomba no lunkumbwa ukukowela konse.” (Abena Efese 4:18, 19) Lelo ku ntanshi yabo kuli ubonaushi. Esaya asokele ukuti: “Kalanda ku basoselo bubi batila busuma, abasoselo busuma batila bubi; abatile mfifi lubuuto, abatilo lubuuto ni mfifi.” (Esaya 5:20) Tabalobolola fye ico babyala epela lelo bali no kukandwa ku “kalanda” e kutila ubupingushi bwa kwa Yehova.—Abena Galatia 6:7.

Amalumbo 92:7 yasoso kuti: “Nangu ababifi bamena nge cani, no kubalula incitatubi shonse, e kuleka bakafitwe pe na pe.” Mu nshila imbi, ubu ububifi bwaanana ifi tabwakalekwe fye ukutwalilila umuyayaya, ukulenga ubumi ukuba ubwaafya kuli bonse. Na kuba,Yesu atile “inkulo” ya bancitatubi e bo Lesa akonaula mu “bucushi bukalamba.” (Mateo 24:3, 21, 34) E ico nga cakuti tulefwaya ukupusuko bucushi bukalamba, tufwile ukwishiba ifya kubomfya ifipimo fya kwa Lesa mu kulekanya ububi ku busuma; kabili tulingile ukukoshiwa ukukaano bubifi bonse. Nangu ca kuti ukucite fyo takwayanguka, Yehova alitupayanishisha ifya kumwenako fisuma ifyaba mu Baibolo e lyo ne fya muno nshiku.

Ukusambilila Ku Mulumendo Uwakeene

Ukukanacita ubulalelale no bucende kumoneka ukwacilishapo ukwaafya, nelyo fye ni ku baba mu cilonganino ca Bwina Kristu. Timothy uulumbwilwe mu paragrafu ya kubalilapo alitesekeshe ico alebelenga pa lwa kwa Yosefe pa Ukutendeka 39:1-12. Yosefe aali uwakosa nga nshi ilyo muka Potifari cilolo wa mu Egupti amupatikishe akasuba na kasuba ukusendama nankwe. Ubulondoloshi,butila Yosefe ‘alekaana no kutila: . . . Nga kanshi ningacita shani ububi ubu bukulu, no kubembukila Lesa?’

Ni kwi Yosefe afumishe ubukose bwa kukaanina muka Potifari akasuba na kasuba? Ica kubalilapo, akatamike isenge lyakwe na Yehova ukucila pa kuisekesha kwa pa kashita fye akanono. Kabili nangu ca kuti pali ilya nshita ifunde lya bulesa ninshi takulaba (Ifunde lya kwa Mose lyapeelwe pa numa), Yosefe alyumfwikishe ifishinte fya mibele isuma; alishibe ukuti ukusendama no mukashi wa kwa Potifari lwali lubembu kuli Potifari e lyo na kuli Lesa.—Ukutendeka 39:8, 9.

Yosefe ukwabula ukutwishika alyumfwikishe ubucindami bwa kukanabalamuna insuna ishingalamwa. Cili bwino ku Mwina Kristu ukucita nga fintu Yosefe acitile. Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa July 1, 1957 ulwa ciNgeleshi lwatile: “Umwina Kristu afwile ukwishiba ubunake bwakwe te kutontonkanya ifyo kuti aba no lunkumbwa ulukalamba ulwingamufisha ku kutoba amafunde. Nangu cingati kuti pambi atunguluka ukukanatoba amafunde pa kashita kamo, mu kupita kwa nshita akapitilila no kubembuka. Ici cilacitika, apo ukukumbwa ububifi kuya kulekulilako mpaka kwalimba imishila muli ena. Na muli fyo kuti camukosela ukuleka ukutontonkanyapo. Kanshi ukukaano lunkumbwa pa kwamba fye pene e bucingo bwawamisha.”

Cilaba icaanguka pa kwamba pene ukutaluka ku bubi nga ca kuti twatemwisha ukucita icalungama no kupata icabipa. (Amalumbo 37:27) Na pa kucite fyo tufwile ukubombesha na maka kabili ukuba no mukosha. Na muli ifyo Yehova akatwafwa ukutwalilila abakosa mu kucite calungama no kupata ububifi. Lelo, tufwile ukuba abapempwila, nga fintu Yesu akambishe, ukukanaleka ukupepa pa kuti twitwalwa mu kweshiwa no kupokololwa ku mubifi.—Mateo 6:13; 1 Abena Tesalonika 5:17.

Ukukaana Umupatikisha wa Fibusa

Umupatikisha wa fibusa na o wine ulalenga ukuponena mu bubifi. Uwacaice umo asumine ukuti: “Nakwata ubwikalo bubili—ku sukulu e lyo na ku ng’anda. Ku sukulu nsangwa na baice aba nsele, na ine nomba nintampa ukukonkeleshamo. Bushe ndecita shani?” Icilekabilwa kulwisha na maka ukupusanako kuli bena; lelo pa kucite co mufwile ukulabelenga no kutontonkanya pa malyashi ya mu Baibolo ayatushimikila pa lwa babomfi ba bucishinka aba kwa Lesa ukupala Yosefe. Bambi ababa fya kumwenako fisuma ni Daniele, Shadraki, Meshaki e lyo na Abednego—abalumendo bane abali abashipa kabili abapusanako ku banabo bambi.

Nelyo cingati mwi sano lya mfumu ya Babele mwali abalumendo na bambi abalesambililamo, Daniele, Shadraki, Meshaki, na Abednego, abena Israele bacaice, bena bapeelwe ishuko lya kulya “icakaniko ca bushiku no bushiku ica mu fya malila ya mfumu.” Lelo apo tabalefwaya ukutobe Funde lya kwa Mose ku fya miliile, balikeene yalya amalila. Ico calekabila ukushipa—na kucilisha apo filya fya kulya fyali “malila ya mfumu,” napamo fyali fya kucebusha. Mwandi ca kumwenako icisuma aba balumendo bapayanishisha Abena Kristu ba muno nshiku abo pambi bengatunkwa, nelyo ukupatikishiwa ukunwesha ubwalwa nelyo ukubomfya imiti ikola no kupeepa fwaka!—Daniele 1:3-17.

Shadraki, Meshaki, na Abednego na bo bene bacitile fye umwabela amashiwi ya kwa Yesu Kristu aya kuti: “Uwa cishinka ku cacepesha e wa cishinka na ku fingi.” (Luka 16:10) Pa mulandu wa kushipa kwabo pa kukaana ifya kulya fya malila ya mfumu ico twingatila kali fye kantu akanono Yehova alibapaalile kabili ico cabalengele ukuipangasha bwino ukulolenkana no bwesho ubwacililepo ukutapata ku ntanshi. (Daniele 1:18-20) Ubu bwesho bwali bwa kubapoosa mu mulilo nga ca kuti balikeene ukupepa utulubi. Shadraki, Meshaki, na Abednego ukwabula umwenso bapampamine pa kupepa fye Yehova eka, ukucetekela wene te mulandu ne cali no kubacitikila. Pa mulandu wa citetekelo no kushipa kwabo, Yehova ne li line alibapaalile—ukubacingilila ku lubingu mwi lungu lya mulilo ilyakafiwe nga nshi.—Daniele 3:1-30.

Mu Cebo ca kwa Lesa mwaba ifya kumwenako ifingi ifya bantu abakeene ububifi. Mose alikeene “ukwitwo mwana wa mwana mwanakashi wa kwa Farao,” nelyo ca kuti ico cali no kumulengo “kukwate nshita ya bwanalale iya lubembu” mu Egupti. (AbaHebere 11:24-26) Kasesema Samwele alikeene ukwimya ulupaka ukupitila mu kupoka amafisakanwa. (1 Samwele 12:3, 4) Lintu abakonshi ba kwa Yesu Kristu baleshiwe ukushimikila balikeene sana. (Imilimo 5:27-29) Na Yesu umwine alikeene ububifi bonse, akeene no kupoka “umwangashi umwasakene na muri” uo abashilika bamupeele ilyo ali mupepi no kufwa. Apoka uyu mwangashi nga anashishe ukupingulapo kwakwe pali kalya kashita kayafya.—Marko 15:23; Mateo 4:1-10.

Ukukaana Ububifi—Kupilibula Umweo Nelyo Imfwa

Yesu atile: “Ingileni pa mpongolo ya kamfyemfye: pa kuti impongolo yasalala, kabili inshila yapabuka iitwala ku boni, kabili bengi abengilako. Lelo inshila iitwala ku mweo ya kamfyemfye kabili yalifyenenkana, kabili banono abaisanga.”—Mateo 7:13, 14.

Inshila yapabuka yalitemwikwa pantu yalyanguka ukuyamo. Abaya muli yi nshila balacita ico batemenwe, bakonkelela amano yabo ne mibele ya buntunse ne ncitilo shabo tashapusana ku ncitilo sha ba mu calo ca kwa Satana. Bayumfwa ifyo balititikishiwa ku mafunde ne fishinte fya kwa Lesa. (Abena Efese 4:17-19) Lelo, Yesu mu kulungatika atile inshila yapabuka itwala “ku boni.”

Lelo mulandu nshi Yesu alandile ukuti abanono fye e basala inshila ya kamfyemfye? Ica kubalilapo pantu abantu ba ncepela fye e bafwaya amafunde ne fishinte fya kwa Lesa ukubatungulula no kubafwilisha ukutaluka ku bubifi ubwaba muli cino calo. Kabili abanono fye e baipangasha ukulwisha ulunkumbwa, umupatikisha wa fibusa, no mwenso wa kusengauka ukupumiwa ku bantu pa mulandu wa nshila intu basala.—1 Petro 3:16; 4:4.

Ni aba bene abanono fye e baumfwikisha ubulondoloshi bwa mutumwa Paulo pa fintu aleyumfwa pa kutaluka ku lubembu. Ukupala ilelo, inkulo ya bena Roma na baGriki mu nshiku sha kwa Paulo yapayenyeko ifintu fyabipa ifyalengele abantu ukulacita ububifi. Paulo alondolwele ukuti umuntontonkanya wakwe uwaishibe icali icisuma, ‘walelwa’ ne filundwa fya mubili ifyakongamine ku bubifi. (Abena Roma 7:21-24) Paulo alishibe ukuti umubili wakwe walenakila ku cili conse lelo walekabila ukutungululwa, e co aalecita. Alembele ukuti “Ntuutaulo mubili wandi, no kuuteko busha.” (1 Abena Korinti 9:27) Ni shani fintu acitile co? Te ku maka yakwe pantu yali ayapelela, lelo umupashi wa kwa Lesa e wamwafwile.—Abena Roma 8:9-11.

E co nelyo cingati Paulo ali uushapwililika, abele uwa bumpomfu kuli Yehova ukufika na ku mpela. E calengele no kuti lintu ali mupepi no kufwa alembe ukuti: “Nimpilikito kupilikita kusuma; nimpwisho lubilo; nimbake citetekelo. Nomba kwambikilwa icilongwe ca bulungami.”—2 Timote 4:7, 8.

Twalikwata ifya kumwenako fisuma lintu tuleshingwana no kukanapwililika kwesu, te Paulo fye eka, lelo kuli na bambi abo baali ifya kumwenako kuli ena—Yosefe, Mose, Daniele, Shadraki, Meshaki, Abednego, na bambipo. Nangu cingati baali abashapwililika, umo umo pa lwakwe alikeene ukuponena mu bubifi, te pa mulandu wa kuti baali abatalama nelyo aba bumankonso, lelo baali abakoshiwa no mupashi wa kwa Yehova. (Abena Galatia 5:22, 23) Baali abantu ba bumupashi. Balikwete insala ya kumfwa icebo calefuma ku kanwa ka kwa Yehova. (Amalango 8:3) Icebo ca kwa Lesa cali e mweo wabo. (Amalango 32:47) Pali fyonse, balitemenwe Yehova no kuba na katiina kuli wene, kabili ukupitila mu kwaafwa kwakwe, mu mutimanteka batwalilile ukupata ububifi.—Amalumbo 97:10; Amapinda 1:7.

Shi natulebapashanya. Ukwabula ukutwishika, tulekabila umupashi wa kwa Yehova ukutwafwa nga fintu cali kuli bene, e lintu fye twingakaana ububifi. Yehova lyonse akapeela umupashi wakwe nga twaulomba mu kufumaluka, ukusambilile Cebo cakwe, no kusangwa lyonse fye ku kulongana.—Amalumbo 119:105; Luka 11:13; AbaHebere 10:24, 25.

Timothy uulumbwilwe pa kwamba, ali uwa nsansa pantu atwalilile ukufuluka ifya ku mupashi. Ulya mukashana alebomba nankwe uwalekutika lintu Timothy alelanda no mwaume munankwe kabili uwakumbilwe imibele yakwe isuma, alaalike Timothy ku ng’anda ku mwakwe lintu umulume wakwe ashalipo. Timothy alikeene. Uyu mukashana talekele apo pene, atwalilile ukumulaalika imiku iingi, nga filya muka potifari alecita. Lyonse fye Timothy alekaana na maka lelo mu nshila iisuma. Kabili amushimikile fye ne mbila nsuma mu Cebo ca kwa Lesa. Timothy alatasha sana kuli Yehova pa kumupeela amaka ya muntontonkanya aya kukaano bubifi, kabili pali nomba alyupa umwanakashi umusuma uwa Bwina Kristu. Ukwabula ukutwishika, Yehova akapaala no kukosha bonse abaletwalilila muli bumpomfu no kukaana ububifi.—Amalumbo 1:1-3.