Ubulungami Te Ku Fishilano fya pa Kanwa

“Ubulungami bwenu nga tabucilileko ku bwa bakalemba na baFarise, ninshi tamwakengile mu bufumu bwa mu mulu.”—MATEO 5:19b, 20.

1, 2. Cinshi cacitike pa ntanshi fye Yesu talapeela Ilyashi lyakwe ilya pa Lupili?

YESU aali napoosa ubushiku pa lupili. Imyulu ya ntanda yalifungulwike pa mulu. Utunama tunono utwendo bushiku twacitile nswaswa mu mishitu. Ku kabanga amenshi ya Bemba wa Galili yapoosele mu kutekanya pa lulamba. Lelo Yesu nga aali na maka ya kuba uwaibukila fye panono ulwa kuyemba kwabamo mutende, ukwa kutalasha ukwamushingulwike. Aali napoosa ubushiku mwi pepo kuli Wishi wa ku mulu, Yehova. Akabile ukutungulula kwa kwa Wishi. Akasuba kaali ku ntanshi kaali akakakala.

² Ku kabanga ulwelele lwalibuutile. Ifyuni fyatendeke ukwendauka, ukulongofya mu kunakilila. Amaluba ya mu mpanga yapungaile mu kutekanya mu mwela. Ilyo imyengelele ya kubalilapo iya kasuba yasanike pa cifutu ca calo, Yesu aitile abakonshi bakwe kuli wene kabili ukufuma pa kati kabo asalile 12 ukuba abatumwa bakwe. Lyene, capamo na bonse bene, batampile ukutentemuka ulupili. Kale kale amabumba yaali no kumonwa yalekonkolokelamo ukufuma ku Galili, Turi na Sidone, Yudea na Yerusalemu. Baishile ku kundapwa amalwele yabo. Amaka ukufuma kuli Yehova yalefuma muli Yesu ilyo abengi balemukumya no kuposhiwa. Na kabili baishile ku kuumfwa amashiwi yakwe ayali kwati mafuta ya kundapilako ku myeo yabo iyacushiwa.—Mateo 4:25; Luka 6:12-19.

 3. Mulandu nshi abasambi ne bumba baali mu kwenekela lintu Yesu atendeke ukulanda?

³ Mu fiputulwa fya nshita shabo ifyacilapo kube fya lyonse ifya kusambilisha, barabi babeleshe ukwikala pa nshi, kabili pali ulu lucelo lwine ulwa shinde ulwa 31 C.E., ico e cintu Yesu acitile, mu kumoneka pa cifulo cabatama apasumbukako pa mbali ya lupili. Lintu abasambi bakwe na mabumba yamwene ici, bailwike ukuti icintu cimo icaibela calipekanishiwe, e co mu kwenekela balongene ukumushinguluka. Lintu atendeke ukulanda, baleenekela amashiwi yakwe; lintu apwile inshita imo pa numa, bashele abasungushiwa ku cintu baumfwile. Natumone umulandu.—Mateo 7:28.

Imisango Ibili iya Bulungami

 4. (a) Misango nshi ibili iya bulungami yaali mu fikansa? (b) Yaali mifwaile nshi iya fishilano fya pa kanwa, kabili bushe yalifikilishiwe?

⁴ Mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, ilyacitwa lipoti ponse pabili pali Mateo 5:1–7:29 na pali Luka 6:17-49, Yesu mu kuswatuka acilenye amabumba yabili: bakalemba na baFarise na bantuuntu fye abo bacitile ulumanimani. Alandile ulwa misango ibili iya bulungami, ubulungami bwa baFarise ubwa bumbimunda no bulungami bwa cine ubwa kwa Lesa. (Mateo 5:6, 20) Ukuilungamika kwa ciFarise kwalimbile mishila mu fishilano fya pa kanwa. Ifi fyatendekwe mu mwanda wa myaka walenga ibili B.C.E. ngo “lubao ukushingulusha Amalango” ku kucingilila yene ukufuma ku kusanswa kwa buHela (ulutambi lwa ciGreek). Fyaishile ku kumonwa ngo lubali lwa Amalango. Na kuba, bakalemba bapeele ifishilano fya pa kanwa icipimo ca pa mulu ukucila pa Amalango yalembwa. Mishnah isoso kuti: “Ukwansha kwakulilako kubomba ku kubaka kwa fyebo fya Bakalemba [ifishilano fyabo ifya pa kanwa] ukucila ku kubaka kwa fyebo fya Amalango yalembwa.” E ico, mu cifulo ca kuba “ulubao ukushingulusha Amalango” ku kuyacingilila, ifishilano fyabo fyalinashishe Amalango no kuyalenga aya fye, pamo fye nga fintu Yesu asosele ukuti: “Mwandi, mwasuule funde lya kwa Lesa, ukuti mubake ica cishilano cenu.”—Marko 7:5-9; Mateo 15:1-9.

 5. (a) Yaali mibele nshi iya bantuuntu fye abaishile ku kuumfwa Yesu, kabili ni shani fintu bamwenwe kuli bakalemba na baFarise? (b) Cinshi calengele ifishilano fya pa kanwa icisendo cafine fyo pa mabeya ya baume balebomba?

⁵ Abantuuntu fye abalongene ku kuumfwa Yesu balisaushiwe, pa kuba “abalulunkaniwa kabili abapaswa, nge mpaanga ishishaba na kacema.” (Mateo 9:36) Mu kuba ne miiya ya kuininikisha bakalemba na baFarise balibapumishe, babetile ʽam-ha·ʼaʹrets (abantu ba mpanga), no kubasuula nga bambulu, ababembu batiipwa abashawaminwa ukubuuka pantu tabasungile ifishilano fya pa kanwa. Ukufika ku nshita ya kwa Yesu filya fishilano fyali nafifulisha nga nshi kabili ukupikana kwa lumanimani ukwa kulonsha kwacishamo ukwe funde—ukwapakamo nga nshi ukusefya kwa ntambi ukulye nshita—ica kuti takuli umuntu ubomba uwali na maka ya kusunga fyene mu kucitikako. Te ca kupapa ukuti Yesu asuushishe ifishilano pamo nge ‘fisendo fyafina pa mabeya ya bantu.’—Mateo 23:4; Yohane 7:45-49.

 6. Cinshi caali ica kupelenganya pa lwa milandile yakwe iya kwiswila, kabili kwaluka nshi yalangilile ku basambi bakwe na kuli bakalemba na baFarise?

⁶ E co lintu Yesu aikele pa nshi pa mbali ya lupili, abo abapaleme ku kukutika baali basambi bakwe na mabumba yaculile ku nsala ya ku mupashi. Aba bafwile basangile imilandile yakwe iya kwiswila iya kupelenganya. ‘Ba nsansa ababusu, ba nsansa abali ne nsala, ba nsansa abo abaleloosha, ba nsansa abo abapatwa.’ Lelo ni bani bengaba aba nsansa lintu bali ababusu, bali ne nsala, baleloosha, no kupatwa? Kabili ubulanda bwalibilishiwe kuli abo abaali aba fyuma, abekuta, abaseka, na basoselwe cisuma! (Luka 6:20-26, NW) Mu mashiwi fye yanono, Yesu abweseshe ku numa imilingulwile yonse iya myata ne fipimo fyapokelelwa ifya buntunse. Kwali kubwelele numa kwamonekesha ukwa fifulo, mu kumfwana na mashiwi ya pa numa aya kwa Yesu aya kuti: “Onse uisansabika akacendwa; no uicenda akasansabikwa.”—Luka 18:9-14.

 7. Kusonga nshi amashiwi ya kwiswila aya kwa Yesu yafwile yakwete pe bumba lyaculile ku nsala ya ku mupashi ilyalekutika kuli Yesu?

⁷ Mu kucilana na bakalemba na baFarise baikusha abene, abo abaleisa kuli Yesu pali ulu lucelo lwaibela baali abaibukila ulwa mibele yabo iya bulanda iya ku mupashi. Amashiwi yakwe aya kwiswila yafwile yabeswishemo isubilo: “Ba nsansa abo abali abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi, pantu ubufumu bwa mu myulu bwabo.” Kabili fintu umupashi wabo ufwile waile pa mulu lintu alundileko kuti: “Ba nsansa abo abali ne nsala ne cilaka ca bulungami, pantu bene bakekuta”! (Mateo 5:3, 6, NW; Yohane 6:35; Ukusokolola 7:16, 17) Abaisulamo bulungami, ee, lelo te musango wa ciFarise.

Tacili Icakumanina Ukuba “Abailungamikila ku Menso ya Bantu”

 8. Mulandu nshi bamo baali no kupapa ifyo ubulungami bwabo bwali no kucilapo kuli bulya ubwa bakalemba na baFarise, nalyo line mulandu nshi bufwile ukucitile fyo?

⁸ “Ubulungami bwenu nga tabucilileko ku bwa bakalemba na baFarise,” e fyasosele Yesu, “ninshi tamwakengile mu bufumu bwa mu mulu.” (Mateo 5:17-20; moneni Marko 2:23-28; 3:1-6; 7:1-13.) Bamo bafwile batontonkenye ukuti: ‘Ukucilapo kulungama pa baFarise? Balaleko kulya no kupepa no kupeele ca pe kumi no kupeele fya kukumbusuka no kupoosa ubumi bwabo balesambilila Amalango. Ni shani fintu ubulungami bwesu bwingabala abucila ubwabo?’ Lelo bwali no kucililako. AbaFarise kuti pambi bacindikwe apakalamba ku bantu, lelo te kuli Lesa. Pa kashita kambi Yesu aebele abaFarise ukuti: “Imwe muli abailungamikila ku menso ya bantu; lelo Lesa aishibe mitima yenu. Pa kuti icasansabikwa ku bantu, ca muselu ku menso ya kwa Lesa.”—Luka 16:15.

9-11. (a) Yaali ni nshila nshi imo intu bakalemba na baFarise batontonkenye ukuti baali no kupokelelamo ukwiminina kwalungama ku cinso ca kwa Lesa? (b) Ni ku nshila nshi iya cibili baenekele ukunonka ubulungami? (c) Yaali ni nshila nshi iya butatu bashintililepo, kabili cinshi umutumwa Paulo asosele icashamike iyi ukufika ku kufilwa?

⁹ Barabi baelengenye ifipope fyabo fiine ku kunonka ubulungami. Cimo caali ni nsambu sha kutuntuka ukufuma kuli Abrahamu: “Abasambi ba kwa Abrahamu shifwe baipakisha ici calo kabili bakapyana icalo cili no kwisa.” (Mishnah) Mu kucitikako caali ku kulwisha ici cishilano ico Yohane Kabatisha asokele abaFarise abaishile kuli wene ukuti: “Twaleni ifisabo ifyawamino kulapila; kabili mwiitunga ukuisosela, amuti, Tuli na shifwe Abrahamu [kwati ico caali icakumanina].”—Mateo 3:7-9; moneni na kabili Yohane 8:33, 39.

¹⁰ Inshila ya cibili iya kunonkelamo ubulungami, e fyo basosele, yali kupitila mu kupeela ifya kukumbusuka. Ifitabo fibili ifya Apocryphal (ifitabo fya malyashi ya bantu bacindama lelo ayashili pambi aya cine) ifyalembelwe na baYuda baipeelesha mu kati ka mwanda wa myaka walenga ibili B.C.E. fibelebesha pa mimwene ya fishilano. Ubulondoloshi bumo bumoneka muli Tobit ukuti: “Ukupeela ifya kukumbusuka kupususha umo ukufuma ku mfwa kabili kulalipila pa lubembu ululi lonse.” (12:9, The New American Bible) Icitabo ca kwa Sirach (Ecclesiasticus) cilasuminishanya ukuti: “Amenshi yalashimya umulilo ulebilima, kabili ifya kukumbusuka filakonsolwelo lubembu.”—3:29, NAB.

¹¹ Inshila ya citatu bafwailemo bulungami yaali kupitila mu milimo ya Amalango. Ifishilano fyabo ifya pa kanwa fyasambilishe ukuti nga ca kuti incitilo sha muntu shali ukucilisha ishisuma, aali no kupusuka. Ubupingushi “bwaba ukulingana no kucishamo kwa milimo nampo nga isuma nelyo iibi.” (Mishnah) Ukwiminina mu kusenaminwa mu bupingushi, ukwangwako kwabo kwali “kunonka insambu ishali no kucila pa membu.” Nga ca kuti imilimo isuma iya muntu yacilile imilimo yakwe iyabipa kuli umo, aali no kupusuka—kwati Lesa apingwilile ku kusunga icalembwa ca mibombele yabo iishacindama! (Mateo 23:23, 24) Ukupeela imimwene yalungikwa, Paulo alembele ukuti: “Ku menso [ya kwa Lesa] umuntunse nangu umo takalungamikilwe ku kubombe fisosa Amalango.” (Abena Roma 3:20) Mu cishinka, ubulungami bwa Bwina Kristu bufwile ukucilapo nga nshi pali bulya ubwa bakalemba na baFarise!

“Mwalyumfwa Ukuti Casoselwe”

12. (a) Kwaluka nshi ukufuma ku nshila yakwe iya lyonse iya kutendeka ifya kuloshako ku Malembo ya ciHebere Yesu acitile mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili, kabili mulandu nshi? (b) Cinshi tusambilila ukufuma ku kubomfya kwalenga mutanda ukwa numbwilo ya kuti “Casoselwe, aciti”?

¹² Lintu Yesu ku numa ayambwile ukufuma mu Malembo ya ciHebere, atile: “Calembwa, aciti.” (Mateo 4:4, 7, 10) Lelo imiku mutanda mu Lyashi lya pa Lupili, atendeke icaumfwike ukupalo bulondoloshi ukufuma ku Malembo ya ciHebere mu kuba na mashiwi ya kuti: “Casoselwe, aciti.” (Mateo 5:21, 27, 31, 33, 38, 43) Mulandu nshi? Pantu alelosha ku Malembo nga fintu yaalwilwe mu lubuuto lwa fishilano fya ciFarise ifyapilike amafunde ya kwa Lesa. (Amalango 4:2; Mateo 15:3) Ici calilengwa ukumonekesha mu kuloshako kwa kwa Yesu ukwalenga mutanda no kwa kulekelesha muli uku kukonkana: “Mwalyumfwo kuti casoselwe, aciti, Uletemwo munobe, no kupato mulwani obe.” Lelo takuli amalango ya kwa Mose ayasosele, “Ukupato mulwani obe.” Bakalemba na baFarise e basosele cene. Uko kwali kwilula kwabo ukwa Amalango ukutemwa umunobe—umunobe wa ciYuda, takuli bambi.

13. Ni shani fintu Yesu asoka nelyo fye ku kutendeka kwa myendele iyo iingatungulula ku kucite misoka kwine kwine?

¹³ Languluka nomba ubwa kubalilapo bwa uku kukonkana kwa bulondoloshi mutanda. Yesu abilishe ukuti: “Mwalyumfwa ukuti casoselewe ku ba kale, aciti, Wilatala misoka; uwatale misoka akabo wa mulandu ku bupingushi; lelo ine ndemweba nati, Onse uucito bukali ku munankwe akabo wa mulandu ku bupingushi.” (Mateo 5:21, 22) Ubukali mu mutima kuti bwatungulula ku milandile ya kuponta kabili ukufuma uko ukuya ku bupingushi bwa kusekwa, kabili kuti pambi mu kupelako catungulula ku ncitilo ya kucite misoka iine ine. Ubukali bwatwalilila ubulesungwa mu mutima kuti bwaba bwa kulenge mfwa: “Onse uwapata munyina ni ntalamisoka.”—1 Yohane 3:15.

14. Ni shani fintu Yesu atufunda ukukanatampa nelyo fye kutentemukila mu musebo uutungulula ku bucende?

¹⁴ Yesu mu kukonkapo atile: “Mwalyumfwa ukuti casoselwe aciti, Wilacita bucende. Lelo ine ndemweba, nati, Onse uulolesho mwanakashi no kumufwaya, nacita nankwe ubucende mu mutima wakwe.” (Mateo 5:27, 28) Tauli na kucita bucende? Lyene wiesha nelyo fye ukutampa ukutentemukila muli uyo musebo pa kusunga amatontonkanyo pa lwa bwene. Lindo mutima obe, uko ifintu fya musango uyo fyakwata intulo ya fiko. (Amapinda 4:23; Mateo 15:18, 19) Yakobo 1:14, 15 asoka ukuti: “Umuntu onse atunkwa pa kulembulwa no kubelelekwa ku lunkumbwa lwakwe lwine; e lyo ulunkumbwa ilyo lwaimita lufyalo lubembu, no lubembu ilyo lwakula lufyale mfwa.” Abantu inshita shimo basosa ukuti: ‘Witampa ico ushingapwisha.’ Lelo muli uyu mulandu tulingile ukusoso kuti: ‘Witampa ico ushingalesha.’ Bamo abaali aba busumino nelyo fye lintu batiinishiwe ne mfwa ku cinso ca kwipaiwa pa cintu bwingi ku mfuti pa numa balinakila ku kubeleleka kwa mu bumfisolo ukwa bucisenene.

15. Ni shani fintu icifulo ca kwa Yesu pa kulekana capusene umupwilapo ukufuma kuli cilya icashimikwe mu fishilano fya pa kanwa ifya baYuda?

¹⁵ Twaisa nomba ku bulondoloshi bwa butatu ubwa kwa Yesu. Atile: “Kabili casoselwe, aciti, Uwaleko mukashi amupeele kalata wa kulekana. Lelo ine ndemweba, nati, Uwaleka umukashi wakwe amulengo mucende kano pa mulandu wa bulalelale; kabili uwaupo walekwa [uko e kuti, uwalekwa pa milandu imbi iishili ni bucisenene] acito bucende.” (Mateo 5:31, 32) AbaYuda bamo babombele mu kufutika na bakashi babo kabili balekene bene pa milandu yacepesha. (Malaki 2:13-16; Mateo 19:3-9) Ifishilano fya pa kanwa fyasuminishe umwaume ukuleka umukashi wakwe “nelyo fye nga ca kuti aonawile ica kulya cakwe” nelyo “nga ca kuti asangile umbi uwacilapo kulinga pali wene.”—Mishnah.

16. Cibelesho nshi ica ciYuda calengele ukulape milapo ukukanabamo bupilibulo, kabili cifulo nshi Yesu abuulile?

¹⁶ Mu nshila imo ine, Yesu atwalilile ukuti: “Kabili, mwalyumfwo kuti casoselwe ku ba kale, aciti, Wilalapa bufi, . . . Lelo ine ndemweba, nati, Mwilapa iyo.” Ukufika pali iyi nshita abaYuda balebomfya bubi bubi ukucite milapo kabili balelapa ubufi imilapo iingi pa tuntu utunono ukwabula ukubombapo. Lelo Yesu atile: “Mwilapa iyo . . . Lelo leka icebo cobe cibe Ee, ee, napamo Iyo, iyo.” Ifunde lyakwe lyali ilyayanguka: Bo wa cine pa nshita shonse, te kwikasha icebo cobe ku mulapo. Sungeni imilapo ku milandu yakatama.—Mateo 5:33-37; linganyeniko 23:16-22.

17. Ni nshila nshi iyawaminako ukucila pa “linso pa linso ne lino pa lino” Yesu asambilishe?

¹⁷ Yesu mu kukonkapo atile: “Mwalyumfwo kuti casoselwe, aciti, Ilinso pa linso ne lino pa lino. Lelo ine ndemweba, nati, Mwikanya mubifi: uuntu akutobo lupi pe saya lya ku kulyo, pilibwilako ne libiye.” (Mateo 5:38-42) Yesu pano talelosha ku lupumo ulwapekanishiwa ku kucito kucena lelo ku lupi lwa musaalula ku numa ya kuboko. Wiibotelesha we mwine pa kukabushanya umusaalula. Kaana ukubwekesho bubi pa bubi. Ukucila, bwekesha ubusuma kabili muli iyo nshila “ucimfishe ububi mu kucite cisuma.”—Abena Roma 12:17-21.

18. (a) Ni shani fintu abaYuda bayalwile amalango pa lwa kutemwo mubiyo, lelo ni shani fintu Yesu akeenye ici? (b) Caali casuko nshi ica kwa Yesu ku wa malango umo uwafwaile ukupelesha ukubomfiwa ku “munobe”?

¹⁸ Mu ca kumwenako calenga mutanda kabili ica kupelako, Yesu mu kulengama alangile ifyo Amalango ya kwa Mose yanashiwe ku cishilano ca burabi: “Mwalyumfwo kuti casoselwe, aciti, Uletemwo munobe, no kupato mulwani obe. Lelo ine ndemweba, nati, Temweni abalwani benu, pepeleni abamulamata.” (Mateo 5:43, 44) Amalango yalembwa aya kwa Mose tayabikile umwakupelela pa kutemwa: “Uletemwo mubiyo nga we mwine.” (Ubwina Lebi 19:18) Cali baFarise e bacilikile ili funde, kabili pa kulifyuka bapeleshe ishiwi “umunobe” kuli abo abasungile ifishilano. E co caali fyo lintu Yesu pa numa acinkwile shimafunde umo ulwa kukambisha kwa ‘kutemwa umunobe nga we mwine,’ uyo muntu apaashishe ukuti: “Ngo munandi ni ani?” Yesu ayaswike mu kuba ne cilangililo ca mwina Samaria musuma—icite we mwine umunankwe kuli umo uulekukabila.—Luka 10:25-37.

19. Ni ncitilo nshi iya kwa Yehova ukulola ku babifi Yesu atashishe ukuti tukonke?

¹⁹ Ukutwalilila ilyashi lyakwe, Yesu abilishe ukuti ‘Lesa alangile ukutemwa ku babifi. Alengele akasuba ukubalika ne mfula ukuloka pali bene. Takwaba icaibela mu kutemwa abo aba kutemwa. Ababifi balacite co. Takuli umulandu wa cilambu muli ico. Beni abana ba kwa Lesa. Pashanyeni wene. Icite we mwine umunabo kuli bonse kabili temwo munobe. Kabili muli ifyo “beni abafikapo nge fyo Shinwe wa mu mulu abo wafikapo.”’ (Mateo 5:45-48) Mwandi cipimo ca kusonsomba ica kwikalilako! Kabili fintu cilanga ubulungami bwa bakalemba na baFarise ukubo bwapelebela apakalamba!

20. Ukucila ukubika pa mbali Amalango ya kwa Mose, ni shani fintu Yesu atanunwine no kukusha ukusonga kwa yako no kuyemika pa cifulo cacila napo kusumbuka?

²⁰ E co lintu Yesu aloseshe ku mbali sha Amalango no kulundako ukuti, “Lelo ine ndemweba,” talebika pa mbali Amalango ya kwa Mose no kupyanikishapo icintu cimbi mu cifulo ca yako. Iyo, lelo alekusha no kutanununa amaka ya yako pa kulanga umupashi ku numa ya yene. Amalango yacilapo kusumbuka aya bumunyina yapingula ubulwani bwatwalilila pamo nge misoka. Amalango yacilapo kusumbuka aya kusanguluka yasenuka ukutontonkanya kwa lwinso ukwatwalilila pamo ngo bucende. Amalango yacilapo kusumbuka aya cupo yalakaana ukulekana pa tuntu utunono pamo nge nshila ya kutungulula ku fyupo fya cipya cipya ifya bucende. Amalango yacilapo kusumbuka aya cine yalanga imilapo ya kubwekeshabwekeshapo ukukanaba iyakabilwa. Amalango yacilapo kusumbuka aya bupete yabika pa mbali ukulandula. Amalango yacilapo kusumbuka aya kutemwa yeta pa kutemwa kwa bukapepa ukushaishiba imipaka.

21. Cinshi ukukonkomesha kwa kwa Yesu kwasokolwele ukukuma ku kuilungamika kwa burabi, kabili cinshi cimbi amabumba yaali no kusambilila?

²¹ Mwandi kusonga kwa maka ukukonkomesha kwa musango uyo ukushaumfwikapo kufwile kwakwete ilyo kwafikile mu matwi ya abo abaleumfwa kwene pa muku wa kubalilapo! Fintu kwalengele ukuilungamika kwa bumbimunda uko ukwaishile ukufuma ku kubombela ifishilano fya burabi ukubo kwa fye! Lelo nga fintu Yesu atwalilile Ilyashi lyakwe ilya pa Lupili, amabumba abaali ne nsala ne cilaka ca bulungami bwa kwa Lesa baali no kusambilila mu kulungatika ifya kunonka bwene, nga fintu icipande cakonkapo cilelanga.

Ifipusho fya Kupitulukamo

◻ Mulandu nshi abaYuda bapangile ifishilano fyabo ifya pa kanwa?

◻ Kubwelela ku numa nshi ukwamonekesha Yesu acitile ukwaampana kuli bakalemba na baFarise na bantuuntu fye?

◻ Ni shani fintu bakalemba na baFarise baenekele ukunonka ukwiminina kwalungama na Lesa?

◻ Cinshi Yesu alangile ukuba e nshila ku kusengauka ubulalelale no bucende?

◻ Pa kulanga umupashi ku numa ya Amalango ya kwa Mose, fipimo nshi ifyacilapo kusumbuka Yesu aimike?